Średniowieczne zamki pasma kaczawskiego geostanowiskami do prezentacji historii geologicznej regionu

• Autorzy: Machowiak, Katarzyna , Krawczyk, Dorota , Flieger-Szymańska, Michalina

Warianty tytułu

EN

Medieval castles of the Kaczawa range geosites to present the geological history of the region.

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The article presents the possibility of using the knowledge of the stone building material of castles of the Kaczawa Belt for an easily accessible reconstruction of the regional geological history. The authors' idea can be used in the form of educational geosites. Selected castles: Wleń (Lenno), Bolków, Świny and Grodziec are widely known, situated not far from each other and built of various types of local building material. Visiting them, the tourist may realize that they are usually built of rocks on which they are founded or, for practical reasons, of rocks obtained in the direct vicinity. Taking a walk along geosites the potential tourist will see rocks of different ages and different lithologies in the walls of the castles, e.g. pillow lavas (now greenstones), sandstones, ignimbrites, rhyolithoids, breccias and basaltoids. This relative diversity, the presence of various volcanic forms and types of volcanites (e.g. related to submarine and terrestrial volcanism, alkaline, and felsic volcanism, etc.), makes it possible to present the lithostratigraphic evolution of the Kaczawa Belt, starting with the rifting of Gondwana and the oldest metavolcanic series, through uplift, magmatism and metamorphism, Rotliegend deposition, and accompanying volcanism, to erosion, Cenozoic re-uplift and accompanying young basaltic volcanism.

Słowa kluczowe

PL

zamki Dolnego Ślaska; geodziedzictwo; pas kaczawski; lokalny kamień budowlany; historia geologiczna

EN

Lower Silesian castles; geoheritage; Kaczawa Belt; local building stone; geological history

• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2023
• Tom: Vol. 71, nr 6
• Strony: 305--313
• Opis fizyczny: Bibliogr. 50 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Machowiak, Katarzyna

• Wydział Inżynierii Lądowej i Transportu, Politechnika Poznańska, ul. Piotrowo 5, 61-138 Poznań,

autor

Krawczyk, Dorota

• Wydział Inżynierii Lądowej i Transportu, Politechnika Poznańska, ul. Piotrowo 5, 61-138 Poznań,

autor

Flieger-Szymańska, Michalina

• Wydział Inżynierii Lądowej i Transportu, Politechnika Poznańska, ul. Piotrowo 5, 61-138 Poznań,

Bibliografia

• 1. AWDANKIEWICZ M. 2006 - Fractional crystallization, mafic replenishment and assimilation in crustal magma chambers: geochemical constraints from the Permian post-collisional intermediate composition volcanic suite of the North-Sudetic Basin (SW Poland). Geol. Sudet., 38: 39-61.
• 2. AWDANKIEWICZ M., KRYZA R. , SZCZEPARA N. 2014 - Timing of post-collisional volcanism in the eastern part of the Variscan Belt: constraints from SHRIMP zircon dating of Permian rhyolites in the North-Sudetic Basin (SW Poland). Geol. Mag., 151 (4): 611-628.
• 3. BARANOWSKI Z. 1988 - Łupki radzimowickie Gór Kaczawskich (Sudety Zachodnie): charakterystyka litofacjalna zmetamorfizowanych osadów rowu oceanicznego. Ann. Soc. Geol. Polon., 58 (3-4): 325-383.
• 4. BARANOWSKI Z., HAYDUKIEWICZ A., KRYZA R., LORENC S., MUSZYŃSKI A., URBANEK Z. 1990 - Outline of the geology of the Góry Kaczawskie (Sudetes, Poland). N. Jb. Geol. Palaont. Abh., 179 (2-3): 223-257.
• 5. BARMUTA M., BARMUTA J. 2019 - Karta inwentaryzacyjna geostanowiska Bolków - wzgórze zamkowe - lawy poduszkowe. Inwentaryzacja geopunktów na obszarze partnerstwa kaczawskiego; https://www.gorykaczawskie.pl
• 6. BARMUTA J., BARTUŚ T., ŁODZIŃSKI M., MASTEJ W. 2019a - Geostrada Sudecka. Przewodnik geologiczny, t. I. Wyd. AGH: 404.
• 7. BARMUTA J., BARTUŚ T., BĘBENEK S., DOKTOR M., ŁODZIŃSKI M., MASTEJ W., MUSZER J. 2019b - Geostrada Sudecka. Przewodnik geologiczny, t. III. Wyd. AGH: 328.
• 8. BARTUŚ T., ŁODZIŃSKI M., MASTEJ W., BARMUTA J., ILCEWICZ-STEFANIUK D., MAYER W., MUSZER J., STEFANIUK M. 2019b - Geostrada Sudecka. Przewodnik geologiczny, t. II. Wyd. AGH: 406.
• 9. BIAŁEK D. 2019 - Karta inwentaryzacyjna geostanowiska; Świny - wulkanity. Inwentaryzacja geopunktów na obszarze partnerstwa kaczawskiego; https://www.gorykaczawskie.pl
• 10. BIAŁEK D., RACZYŃSKI P., SZTAJER P., ZAWADZKI D. 2007 - Archeocjaty wapieni wojcieszowskich. Prz. Geol., 55:1112-1116.
• 11. BIEL A. 2007 - Zgeneralizowana Mapa Geologiczna Pogranicza Polski, Niemiec i Czech bez osadów czwartorzędowych. Państw. Inst. Geol.
• 12. CHOROWSKA M. 2003 - Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej: 338.
• 13. CYMERMAN Z. 2002 - Structural and kinematic analysis and the Variscan tectonic evolution of the Kaczawa Complex (the Sudetes). Pr. Państw. Inst. Geol., 175.
• 14. DURKOWSKI K., SOKALSKI D., DURKOWSKAA. 2017 - Przystropowa seria klastyczna pstrego piaskowca dolnego i środkowego jako zapis transgresji morskiej z zachowaniem ciągłości sedymentacji we wczesnym triasie synkliny grodzieckiej, Sudety. Biul. Państw. Inst. Geol., 469: 129-154.
• 15. FURNES H., KRYZA R., MUSZYŃSKI A., PIN C., GARMANN L.B. 1994 - Geochemical evidence for progressive rift-related volcanism in the eastern Variscides. J. Geol. Soc. London, 151: 91-109.
• 16. GAWORSKI M. 2023 - Zamekw Bolkowie. Wyd. MATIANG.
• 17. GOLIŃSKI M. 2017 - Wleński mikroregion osadniczy w X-XVIII wieku. [W:] Piekalski J. (red.), Przemiany krajobrazu kulturowego. Inst. Arch. Uniw. Wroc.: 35-42.
• 18. https://grodziec.net/historia
• 19. JERZMAŃSKI J. 1955 - Szczegółowa Mapa Geologiczna Sudetów w skali 1 : 25 000, ark. Złotoryja. Inst. Geol.
• 20. KOWALSKI A. 2009 - Karta inwentaryzacyjna geostanowiska Kopka. Inwentaryzacja geopunktów na obszarze partnerstwa kaczawskiego; https://www.gorykaczawskie.pl
• 21. KOWALSKI A. 2017 - 500 milionów lat historii geologicznej okolic Wlenia (Pogórze Izerskie, Sudety Zachodnie). Przewodnik do wycieczki terenowej. XVII Konferencja Doktorantów i Młodych Uczonych, Szklarska Poręba, 23-26.05.2017 r. Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Polit. Wroc.: 32.
• 22. KOWALSKI A. 2019 - Atrakcje geoturystyczne Czapli i okolic w gminie Pielgrzymka w Krainie Wygasłych Wulkanów. Przewodnik geologiczny. Geopark Kraina Wygasłych Wulkanów: 60.
• 23. KOWALSKI A., MACIEJAK A. 2019 - Krótka historia jednej góry. Przewodnik do wycieczki terenowej. XIX Conference of PhD Students and Young Scientists, 29-31.05.2019 r., Sosnówka k. Karpacza.
• 24. KOWALSKI A. 2021 - Multistage structural evolution of the end-Cretaceous-Cenozoic Wleń Graben (the Sudetes, NE Bohemian Massif)- a contribution to the post-Variscan tectonic history of SW Poland. Ann. Soc. Geol. Polon., 91: 37-66.
• 25. KRYZA R. 1993 - Zasadowe skały metawulkaniczne środkowej części Gór Kaczawskich: studium petrologiczne. Acta Univ. Wratis. Pr. Geol.-Miner., 39.
• 26. KRYZA R., MUSZYŃSKI A. 1987 - Zmetamorfizowany kompleks diabazowo-osadowy z Wojcieszowa Dolnego - przejaw wczesnego riftingu w dolnym paleozoiku Gór Kaczawskich. Prz. Geol., 6: 338-344.
• 27. KRYZA R., MUSZYŃSKI A. 1988 - Metamorphosed diabasic sill-sediment complex from Wojcieszów: Mineralogical and geochemical evidence of Lower Paleozoic early-stage rifting in the Western Sudetes, SW Poland. Miner. Polon., 19: 3-18.
• 28. KRYZA R., MUSZYŃSKI A. 1992-Pre-Variscanvolcanic-sedimentary succession of the central southern Góry Kaczawskie, SW Poland: Outline geology. Ann. Soc. Geol. Polon., 62 (2): 117-140.
• 29. KRYZA R., MUSZYŃSKI A., FURNES H. 1989 - Early Paleozoic volcanism in the Kaczawa Mts: Lithological and geochemical correlations between the western parts of the Świerzawa and Bolków units. [W:] Narębski W., Majerowicz A. (red.), Lower and Upper Paleozoic metabasites and ophiolites of the Polish Sudetes. MCASSC Conference Guidebook of excursion in Poland, Wrocław, 190-205.
• 30. KRYZA R., MAZUR S., OBERC-DZIEDZIC T. 2004 - The Sudetic geological mosaic: Insights into the root of the Variscan orogen. Prz. Geol., 52: 761-773.
• 31. KRYZA R., ZALASIEWICZ J.A., MAZUR S., ALEKSANDROWSKI P., SERGEEV S., PRESNYAKOV S. 2007 - Early Palaeozoic initial-rift volcanism in the Central European Variscides (the Kaczawa Mountains, Sudetes, SW Poland): evidence from SIMS dating of zircons. J. Geol. Soc., London, 164: 1207-1215.
• 32. LABUS M., HETMANIOK J. 2004 - Kategoryzacja zniszczeń spowodowanych procesami wietrzenia materiału budowlanego na przykładzie zamku Świny na Dolnym Śląsku. Ochrona Zabytków, 3-4: 215-223.
• 33. LABUS M., KUBAT D. 2006 - Stan zachowania kamiennego budulca zamku Grodziec koło Złotoryi. Ochrona Zabytków, 2: 99-106.
• 34. LORENC S.1983 – Petrogeneza wapieni wojcieszowskich. Geol. Sudet., 18 (1): 61-119.
• 35. MAZUR S., ALEKSANDROWSKI P., SZCZEPAŃSKI J. 2010 - Zarys budowy i ewolucji tektonicznej waryscyjskiej struktury Sudetów. Prz. Geol., 58 (2): 133-145.
• 36. MIGOŃ P. 2012 - Geoturystyka. Wyd. PWN, Warszawa: 265.
• 37. MIGOŃ P. 2019a - Karta inwentaryzacyjna geostanowiska Grodziec. Inwentaryzacja geopunktów na obszarze partnerstwa kaczawskiego; https://www.gorykaczawskie.pl
• 38. MIGOŃ P. 2019b - Karta inwentaryzacyjna geostanowiska Czartowska Skała. Inwentaryzacja geopunktów na obszarze partnerstwa kaczawskiego; https://www.gorykaczawskie.pl
• 39. MIGOŃ P. 2019c - Karta inwentaryzacyjna geostanowiska Ostrzyca. Inwentaryzacja geopunktów na obszarze partnerstwa kaczawskiego; https://www.gorykaczawskie.pl
• 40. MIGOŃ P. 2019d - Karta inwentaryzacyjna geostanowiska Wilkołak. Inwentaryzacja geopunktów na obszarze partnerstwa kaczawskiego; https://www.gorykaczawskie.pl
• 41. MUSZYŃSKI A. 1994 - Kwaśne skały metawulkanogeniczne środkowej części Gór Kaczawskich. Studium petrologiczne. Wyd. Nauk. UAM.
• 42. PAŃCZYK M. 1999 - Petrology and sedimentology of the volcaniclastic conglomerates in the marginal part of the Polish Permian Basin. Spec. Paper of Min. Soc. Of Poland, 14: 108-109.
• 43. PAŃCZYK M., NAWROCKI J., ALEKSANDROWSKI P., PRZYBYLSKI B. 2022 - Three age ranges of Cenozoic basaltic rocks from Lower Silesia (SW Poland) based on 40Ar/39Ar step-heating data. Intern. J. Earth Sci., 112: 725-740.
• 44. SKOWRONEK A., STEFFAHN J. 2000 - The age of the Kauffung Limestone (W Sudetes, Poland) - a revision due to new discovery of microfossils. Neues Jahrb. Miner. Monatsh: 65-82.
• 45. SŁOMKA T., BARTUŚ T., MASTEJ W., ŁODZIŃSKI M., MAYER W., STEFANIUK M., DOKTOR M., KOŹMA J., CWOJDZIŃSKI S., STACHOWIAK A. 2009 - Koncepcja projektu: Geostrada Sudecka - studium geologiczno-krajobrazowe z inwentaryzacją obiektów dziedzictwa przyrody nieożywionej. Geoturystyka, 4 (19): 3-18.
• 46. SYLWESTRZAK H., MIZERSKI W. 2002 - Słownik geologiczny. Wyd. Nauk. PWN: 244.
• 47. ŚLIWIŃSKI W., RACZYŃSKI P., WOJEWODA J. 2003 - Sedymentacja utworów epiwaryscyjskiej pokrywy osadowej w basenie północnosudeckim. SudetyZachodnie: Odwendu do czwartorzędu: 1-8. WIND, Wrocław.
• 48. WOJEWODA J., MASTALERZ K. 1989 - Ewolucja klimatu oraz allocyklicznośc i autocyklicznośc sedymentacji na przykładzie osadów kontynentalnych górnego karbonu i permu w Sudetach. Prz. Geol., 37 (4): 173-180.
• 49. ŻELAŹNIEWICZ A., ALEKSANDROWSKI P. 2008 - Regionalizacja tek-oniczna Polski - Polska południowo-zachodnia. Prz. Geol., 56: 904-911.
• 50. ŻELAŹNIEWICZ A., ALEKSANDROWSKI P., BUŁA Z., KONON A., OSZCZYPKO N., ŚLĄCZKA A., ŻABA J., ŻYTKO K. 2011 - Regionalizacja tektoniczna Polski. Komitet Nauk Geologicznych PAN.