Prognoses of changes in phytocoenoses of the River Dunajec [Southern Poland] as a result of hydrotechnical constructions

• Autorzy: Sanecki J. , Bucka H.
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The review covers investigations carried out by the present authors and different other workers on algae in the River Dunajec and in the Rożnów and Czchów dam reservoirs. Changes occurring with the passage of time were investigated, particular attention being paid to the considerable degree of environmental degradation. Stages in the life of dam reservoirs and measures taken for prolongation of the most favourable of them are described. On the basis of available information, prognoses for the future Czorsztyn Reservoir were elaborated.

PL

W związku z hydrotechniczną zabudową Dunajca i przyszłymi przemianami fitocenoz, dokonano przeglądu prac dotyczących badań rzeki (tabela I) oraz istniejących już zbiorników zaporowych w Rożnowie i Czchowie (ryc. 1, tabela III), uwzględniając relacje rzeka-zbiornik-rzeka (tabela II). Przedstawiono również przyczyny eutrofizacji zbiorników i możliwości jej ograniczenia lub zahamowania. Jeszcze w latach 50-tych Dunajec posiadał I stopień czystości wody. Od połowy lat 60-tych następuje stała degradacja rzeki spowodowana nadmiernym dopływem biogenów do zlewni. Obecnie jednak Dunajec broni się w miarę skutecznie dzięki silnemu prądowi, zapewniającemu dobre natlenienie, a tym samym szybką mineralizację zanieczyszczeń. Z badań wynika, że proces samooczyszczania najintensywniej przebiega na odcinku Knurów-Sromowce Niżne, którą to strefę obejmie zbiornik Czorsztyński. W rozważaniach dotyczących przewidywanych przemian fitocenoz w przyszłym zbiorniku Czorsztyńskim wykorzystano, wyodrębnione wcześniej przez innych autorów, cztery etapy życia zbiorników zaporowych. Pierwsze dwa z formowaniem się biocenoz, trzeci - najkorzystniejszy, tzw. "oligotrofizacja", a czwarty - postępująca eutrofizacja z zakwitami sinicowymi. Zasugerowano pewne kierunki zmian w wodzie Dunajca: dojdzie do wyrównania przepływu w cyklu rocznym i dobowym. Średnia temperatura obniży się o ok. 2°C, a roczna jej amplituda będzie także mniejsza. Zbiornik Czorsztyński będzie miał w porównaniu z Rożnowskim dwa razy dłuższy średni czas retencji wody. Jeżeli przed spiętrzeniem nie zostanie uporządkowana gospodarka wodno-ściekowa tego regionu, wówczas duży dopływ biogenów do zbiornika z wodami rzeki oraz poprzez spływy powierzchniowe ze zlewni, skróci wyraźnie okres oligotrofizacji. Wystąpią masowe pojawy glonów, głównie sinic i zielenic chlorokokkowych. Wpływ zbiornika na rzekę zaznaczy się wyrównaniem przepływu. Mineralne składniki pokarmowe i materia organiczna skumulowane w ubogim w tlen hypolimnionie, będą przedostawały się do rzeki, powodując wzrost trofii (upusty denne). Nastąpią zmiany w zespołach roślinnych (masowy pojaw plech Cladophora glomerata). Nastąpi wydłużenie strefy zanieczyszczonej, gdyż zmniejszy się przepływ wody. Jeżeli decyzja o zniszczeniu naturalnej biocenozy górnego Dunajca zostanie podjęta, to należy za wszelką cenę przywrócić jeszcze przed jego spiętrzeniem I stopień czystości wody.

Słowa kluczowe

PL

hydrobiologia; Czchow; rzeki; fitocenozy; ocena jakosci; eutrofizacja; Roznow; zbiorniki zaporowe; samooczyszczanie; woda; rzeka Dunajec; Polska Poludniowa

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Hydrobiologica
• Rocznik: 1992
• Tom: 34
• Numer: 4
• Strony: 357-373
• Opis fizyczny: s.357-373,rys,tab,bibliogr.

Twórcy

autor

Sanecki J.

• Polish Academy of Sciences,Institute of Freshwater Biology,l.Slawkowska 17,31-016 Krakow

autor

Bucka H.

Bibliografia

• Biernacka I., 1959. Plankton Jeziora Rożnowskiego w czerwcu 1957 r. [Plankton of the Lake Rożnów in June 1957], Pol. Arch. Hydrobiol., 5 (18), 147-159.
• Biernacka I., 1963. Zmiany w zespole organizmów planktonowych w Jeziorze Rożnowskim [Changes in the community of planktonic organisms in the Lake Rożnów]. Pol. Arch. Hydrobiol., 11 (24), 251-260.
• Bombówna M., 1965. Hydrochemical characteristics of the Rożnów and Czchów Reservoirs. Limnol. Inv. Tatra Mts. Dunajec River Basin. Kom. Zagosp. Ziem Górskich PAN, 11, 215-234.
• Bombówna M., 1990. Chemical composition of the water in the dam reservoirs at Rożnów and Czchów (southern Poland) in 1982/1983 compared with the condition of twenty years previously. Acta Hydrobiol., 32, 293-311.
• Bombówna M., H. Bucka, W. Huk, 1978. Impoundments and their influence on the rivers studied by bioassays. Verh. int. Ver. Limnol., 20, 1629-1633.
• Bucka H., 1965. The phytoplankton of the Rożnów and Czchów Reservoirs. Limnol. Inv. Tatra Mts. Dunajec River Basin. Kom. Zagosp. Ziem Górskich PAN, 11, 236-263.
• Bucka H., 1986. Phytoplankton of the Rożnów dam reservoir in the years 1982-1983 (Southern Poland). Acta Hydrobiol., 28, 345-360.
• Bucka H., 1987. Ecological aspects of the mass appearance of planktonic algae in dam reservoirs of southern Poland. Acta Hydrobiol., 29, 149-191.
• Chudybowa D., 1965. Benthic algae in the River Dunajec. Limnol. Inv. Tatra Mts. Dunajec River Basin. Kom. Zagosp. Ziem Górskich PAN, 11 153-159.
• Craig J.F., J.B. Kemper, 1987. Regulated streams, advances in ecology. New York, London. Plenum Press, 431 pp.
• Dratnal E., R. Sowa, B. Szczęsny, 1979. Zgrupowania bezkręgowców bentosowych Dunajca na odcinku Harklowa-Sromowce Niżne [Assemblages of benthic invertebrates in the Dunajec on the Harklowa-Sromowce Niżne sector]. Ochr. Przyr., 42, 184-215.
• Dumnicka E., H. Kasza, A. Kownacki, E. Krzyżanek, T. Kuflikowski, 1988. Effects of regulated stream on the hydrochemistry and zoobenthos in differently polluted parts of the upper Vistula River (Southern Poland). Hydrobiologia. 169, 183-191.
• Dumnicka E., J. Zięba, R. Żurek, 1986. Charakteristics of zooplankton and macrobenthos in the Rożnów dam reservoir (Southern Poland). Acta Hydrobiol., 28, 393-413.
• Fila H., I. Grabska, B. Kilar, K. Laskoś, M. Pardulla, H. Szymańska, A. Włodarczyk, A. Wojda, S. Zięba, 1986. Atlas zanieczyszczenia rzek w Polsce - 1983 [Atlas of river pollution in Poland - 1983]. Wrocław, Inst. Ochr. Śród., 273+165 pp.
• Florczyk H., K. Jarmolińska, I. Grabska, H. Fila, 1972. Atlas zanieczyszczenia wód w Polsce - 1970 [Atlas of river pollution in Poland - 1970]. Warszawa, Inst. Gosp. Wod., 148 pp.
• Florczyk H., M. Wasilewski, K. Jarmolińska, H. Blezel, I. Grabska, A. Nalberczyński, 1971. Atlas zanieczyszczenia rzek w Polsce - 1967 [Atlas of river pollution in Poland - 1967]. Warszawa, Inst. Gosp. Wod., 112 pp.
• Gliwicz Z.M., 1988. Biomanipulacja - skuteczna metoda czy fikcja? W: Wróbel S. (Red.): Biomanipulacja jako metoda biologiczna zachowania czystości wody w zbiornikach zaporowych. Mat. Symp. (Mogilany 16-17 maj 1988) [Biomanipulation - an effective method or fiction? In: Wróbe1 S. (Ed.): Biomanipulation as a biological method for preservation of the water purity in dam reservoirs. Materials from Symposium (Mogilany 16-17 May 1988)]. PZITS, 553, 5-15.
• Jarmolińska K., I. Grabska, H. Fila, A. Włodarczyk, 1981. Atlas zanieczyszczenia rzek Polskich - 1977, T. 1. Dorzecze Wisły [Atlas of river pollution in Poland - 1977, Vol. 1. The catchment area of the Vistula]. Wroclaw, Inst. Kształt. Śród., 123+110 pp
• Jarmolińska K., I. Grabska, H. Szymańska, L. Kwiecień, H. Flis, A. Kuczko, 1975. Atlas zanieczyszczenia rzek w Polsce - 1973 [Atlas of river pollution in Poland - 1973]. Wroclaw, Inst. Kształt. Śród., 146 pp.
• Kajak Z., 1981. Skuteczność różnych metod rekultywacji jezior w celu poprawy czystości wód [Effectiveness of various methods of the lake restoration for improvement of water purity], Wiad. ekol., 27, 331-357.
• Kawecka B., B. Szczęsny, 1984. Dunajec. In: Whitton B.A. (Ed.): Ecology of European Rivers, Oxford-London-Edinburgh, Blackwell Sci. Publ., 499-525.
• Kownacki A., J. Starmach, 1989. Ocena jakości górnego Dunajca i kierunki zmian pod wpływem zabudowy hydrotechnicznej. Dunajec wczoraj-dziś-jutro [Evaluation of water quality of the upper Dunajec and trends towards changes brought about by hydrotechnical construction. The Dunajec yesterday-today-tomorrow]. CPBP 04.10, SGGW-AR, 11, 95-108.
• Lillehammer A., S.J. Saltveit, 1984. Regulated rivers. Oslo-Bergen-Stavanger-Tromsø, Universitetsforlaget AS, 540 pp.
• Łajczak A., 1989. Hydrologia górnego Dunajca. Dunajec wczoraj-dziś-jutro [Hydrology of the upper Dunajec. The Dunajec yesterday-today-tomorrow]. CPBP 04.10, SGGW-AR, 11, 13-27.
• Mazurkiewicz G., 1986. Microbiological characteristics of the River Dunajec waters in the sector between Nowy Targ and Nowy Sącz (Southern Poland). Acta Hydrobiol., 28, 111-119.
• Mazurkiewicz G., J. Sanecki, J. Starmach, 1985. Hydrobiologiczna ocena jakości wód górnego Dunajca [Hydrobiological evaluation of water quality of the upper Dunajec], Gosp. Wodna, 7, 164-166.
• Mrozińska T., 1982. Prognoza formowania się flory glonów w powstających zbiornikach wodnych. W: Zarzycki K. (Red.): Przyroda Pienin w obliczu zmian [Prognosis of the formation of algal flora in reservoirs in the making. In: Zarzycki K. (Ed.): The Nature of the Pieniny Mts (West Carpathians) in the of the coming changes], Wyd. Popularnonauk., Studia Nat., B, 30, 529-530.
• Olszewski P., 1946. Pierwsze limnologiczne badanie Jeziora Rożnowskiego [First limnological investigations of Lake Rożnów]. Prace Kom. Bad. Nauk. w Rożnowie, 2, 1-55.
• Opuszyński K., 1979. Silver carp, Hypophthalmichthys molitrix (Va1.), in carp ponds. 3. Influence on ecosystem. Ekol. pol., 27, 117-133.
• Opuszyński K., 1987. Sprzężenie zwrotne między procesem eutrofizacji a zmianami zespołu ryb. Teoria ichtioeutrofizacji [Feed-back dependence between the eutrophication process and changes in the fish community. The theory of ichthyoeutrophication]. Wiad. ekol., 33, 21-30.
• Sanecki J., 1986. Communities of sessile algae in the River Dunajec above and below the dam reservoirs of Rożnów and Czchów (Southern Poland). Acta Hydrobiol., 28, 361-370.
• Sanecki J., 1989. Zbiorowiska glonów osiadłych w Dunajcu. Dunajec wczoraj-dziś-jutro [Communities of sessile algae in the Dunajec. The Dunajec yesterday-today-tomorrow]. CPBP 04.10, SGGW-AR, 11, 42-50.
• Sanecki J., 1991. Zbiorowiska glonów osiadłych w Dunajcu w jego górnym biegu oraz w rejonie zbiorników zaporowych. Rozprawa doktorska [Communities of sessile algae in the upper course of the Dunajec and in the region of dam reservoirs. Doctoral thesis], U.J., Inst. Biol. Śród., 126 pp.
• Siemińska J., 1952. The plankton of artificial lake at the Rożnów dam. Mem. Acad. Pol. Sci. Lettres, Cl. Sci. Math-Nat., B, (1951), 18, 1-109.
• Siemińska J., 1966. Zmiany zachodzące w Zbiorniku Rożnowskim od czasu jego powstania [Changes occurring in the Rożnów Reservoir from its outset]. Wszechświat, (1966), 201-204.
• Sowa R., B. Szczęsny, 1989. Makrobezkręgowce Dunajca. Dunajec wczoraj-dziś-jutro [Macroinvertebrates of the Dunajec. Dunajec yesterday-today-tomorrow]. CPBP 04.10, SGGW-AR, 11, 51-57.
• Spodniewska I., 1974. The structure and production of phytoplankton in Mikołajskie Lake. Ekol. pol., 22, 65-106.
• Vollenweider R.A., 1968. Scientific fundamentals of the eutrophication of lakes and flowing waters with particular references to nitrogen and phosphorus as factors in eutrophication. Paris, Org. Econ. Co-oper. Developm. Direct. Sci. Affairs, DAS/CSI/68.27/, Bibliography, 220 pp.
• Ward J.V., J.A. Stanford, 1979. The ecology of regulated streams. New York, London, Plenum Press, 398 pp.
• Wojtan K., 1989. Wybrane zagadnienia fizyko-chemiczne wód górnego Dunajca. Dunajec wczoraj-dziś-jutro [Selected physical-chemical problems of the upper Dunajec. The Dunajec yesterday-today-tomorrow]. CPBP 04.10, SGGW-AR, 11, 28-35.
• Wróbel S., 1988. Uwarunkowania jakości wody w zbiornikach zaporowych. W: Wróbel S. (Red.): Biomanipulacja jako metoda biologiczna zachowania czystości wody w zbiornikach zaporowych. Mat. Symp. (Mogilany 16-17 maj 1988) [Conditions affecting water quality in dam reservoirs. In: Wróbe1 S. (Ed.): Biomanipulation as a biological method for preservation of the water purity in dam reservoirs. Materials from Symposium (Mogilany 16-17 May 1988)]. PZITS 553, 145-153.
• Wróbel S., 1991. Eutrofizacja wód. W:Dynowska L, M. Maciejewski (Red.): Dorzecze górnej Wisły. 2 [Eutrophication of waters. In: Dynowska I., M. Maciejewski (Eds): Cachment basin of the upper Vistula. 2]. Warszawa-Kraków, PWN, 106-116.
• Wróbel S., M. Bombówna, 1976. The cascade type of dam reservoirs and the eutrophication. Limnologica, 10, 293-298.
• Żurek R., E. Dumnicka, 1989. The fate of zooplankton in a river after leaving a dam reservoir. Arch. Hydrobiol., Beih. Ergebn. Limnol., 33, 549-561.
• Żurek R., E. Dumnicka, J. Sanecki, J. Zięba, 1989. Zmiany w biocenozie Dunajca poniżej zbiornika Rożnowskiego. Dunajec wczoraj-dziś-jutro [Changes in the biocoenosis of the Dunajec below the Rożnów dam reservoir. The Dunajec yesterday-today-tomorrow]. CPBP 04.10, SGGW-AR, 11, 74-81.