Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Znaczenie warunków geologicznych i geomorfologicznych dla rozwoju i współczesnego stanu torfowisk Niecki Nidziańskiej

Okupny Daniel, Jucha Witold

Przegląd Geologiczny

|

2020

|

vol. 68, nr 2

135--144

EN

Significance of geological and geomorphological conditions for development and the contemporary state of peatlands in the Nida Basin. Prz. Geol., 68:135-144; doi: 10.7306/2020.6 Abstract. Synthetic studies of biogenic deposits made on a regional scale reveal how the geological structure and land relief have been affecting the development of limnic and peat sediments. The research was made in the Nida Basin, which is the region of great diversity of natural landscape in southern Poland and has a relatively large area of peatlands. The conclusions have been based on SRTM interpretation, hydrogeological documentations of deposits near Busko-Zdrój, and field and laboratory works. The spring-fed fen at Zwierzyniec, along with the fen at Mikulowice, has been forming on the densest complexes of alkaline fens in the Małopolska Upland. The calcareous tufa includes records of chemical denudation occurring in the southern part of the Pińczów Hump in the Late Weichselian and Holocene.

2

Zastosowanie wskaźnika TAI (thermal alteration index) i analizy palinofacjalnej do określenia stopnia dojrzałości termicznej materii organicznej w utworach górnego permu i triasu w północnej części niecki nidziańskiej (Polska centralna)

Fijałkowska-Mader Anna

Nafta-Gaz

|

2020

|

R. 76, nr 8

495--500

PL

Określanie dojrzałości termicznej palinomorf na podstawie ich barwy jest metodą powszechnie stosowaną w prospekcji węglowodorów. Kolor zewnętrznej błony miospor zmienia się na skutek podgrzania od bladożółtego po czarny w zależności od paleotemperatury. Obecnie funkcjonuje wiele skal barw palinomorf skorelowanych z wartościami refleksyjności witrynitu, maksymalną temperaturą pogrzebania i stadiami generacji węglowodorów. Ze względu na zróżnicowany zarówno pod względem taksonomicznym, jak i morfologicznym materiał autorka posłużyła się skalą TAI AMOCO. Przeanalizowano ponadto udział poszczególnych grup kerogenu w palinofacjach pod kątem ich węglowodorowego potencjału. Badaniami objęto osady górnego permu i triasu z 11 otworów wiertniczych zlokalizowanych w północnej części niecki nidziańskiej. Wykazały one, że w próbkach triasowych oraz w próbkach górnego permu z otworu Milianów IG 1 dominuje jasnożółty do pomarańczowego kolor spor i ziaren pyłku, odpowiadający indeksowi TAI od 1 do 4, czyli stadium przed generacją ropy naftowej i stadium wczesnej generacji ropy naftowej. Jedynie w próbach górnego permu z otworu Pągów IG 1 dominuje brązowy kolor miospor, który odpowiada indeksowi TAI od 4+ do 5, czyli głównemu stadium generacji ropy naftowej. Dominująca wartość refleksyjność witrynitu Ro wynosi 0,4–0,6%, a zatem stopień dojrzałości materii organicznej w utworach górnego permu i triasu jest niezbyt wysoki, co świadczy o stosunkowo niskich temperaturach diagenezy osadu (< 80°C). Z analizy palinofacji wynika, że w utworach górnego permu i triasu występuje kerogen mieszany i strukturalny. Kerogen mieszany, stwierdzony w skałach węglanowych, zawiera amorficzny kerogen drobnorozproszony i „fluffy” pochodzenia glonowego oraz kerogen strukturalny, pochodzenia terygenicznego, głównie egzynit i witrynit. Kerogen mieszany charakteryzuje się potencjałem ropnym (kerogen ropotwórczy), natomiast kerogen strukturalny – potencjałem ropno-gazowym.

EN

Determining the thermal maturity of palynomorph based on their color is a method commonly used in hydrocarbon prospecting. The color of the outer membrane of miospores (exine) changes as a result of heating from pale yellow to black depending on the paleotemperature. Currently, there are many palynomorph color scales correlated with the value of vitrinite reflectance, temperature of burial and hydrocarbon generation stages. Due to the varied material, both in taxonomic and morphological terms, the author used the TAI AMOCO scale. Furthermore, the share of individual kerogen groups in palynofacies was analyzed in terms of their hydrocarbon potential. The Upper Permian and Triassic deposits from eleven boreholes located in the north part of the Nida Basin were investigated. They showed that the Triassic and in the Upper Permian samples from the Milianów IG 1 borehole, are dominated by the pale yellow to orange color of spores and pollen grains, corresponding to a TAI index from 1 to 4, i.e. the pre-generation, dry gas and the early oil generation windows. In turn, only the samples of the Upper Permian from the Pągów IG 1 borehole are dominated by the brown color of miospores, which corresponds to a TAI index from 4+ to 5, i.e. the peak oil prone. Dominant vitrinite reflectance Ro varies from 0,4% to 0,6%, so the degree of organic matter maturity in the Upper Permian and Triassic deposits is not very high, which indicates relatively low temperatures of sediment diagenesis (< 80°C). Analysis of palynofacies showed that the Upper Permian and Triassic deposits contain mixed and structural kerogen. Mixed kerogen, occurring in carbonate rocks, contains amorphous fine-scattered kerogen and “fluffy” of algae origin, as well as structural kerogen of terrigeneous origin, mainly exinite and vitrinite. Mixed kerogen is characterized by oil potential, whereas structural kerogen – by gas-oil potential.

3

Skład chemiczny wody w zatopionej odkrywce gipsu „Gacki” (Niecka Nidziańska)

Malata M., Motyka J., d'Obyrn K., Postawa A.

Górnictwo Odkrywkowe

|

2018

|

R. 59, nr 2

43--49

PL

Eksploatacja złoża gipsu „Gacki” w dolinie Nidy (region świętokrzyski) metodą odkrywkową trwała od 1955 do 1985 roku. Kopalnia składała się z trzech odkrywek o różnej wielkości, od 0,8 do 19,88 ha. Po zaprzestaniu eksploatacji podjęto decyzję o rekultywacji w kierunku wodnym i nastąpiło zatopienie odkrywek do naturalnego poziomu wód podziemnych. Powstał w ten sposób zespół trzech akwenów o różnej głębokości. W kwietniu 2008 roku w największym akwenie o głębokości 12 m wykonano badania właściwości fizycznych i składu chemicznego wody w jego profilu. W terenie zmierzono przewodność elektrolityczną właściwą (PEW), temperaturę i pH wody na dziewięciu głębokościach zbiornika, począwszy od jego powierzchni. Stwierdzono, że temperatura i pH zmniejszają się wraz z głębokością, a PEW i stężenie makroskładników i większości badanych mikroelementów jest prawie wyrównane w profilu akwenu. Mineralizacja ogólna wody sięga około 2100 mg/dm3 i jest to woda typu Ca-SO4 , co wynika z charakteru skał otaczających (gipsów).

EN

Exploitation of the „Gacki” gypsum deposit in the Nida valley (Świętokrzyskie region, SE Poland), by the opencast method lasted from 1955 till 1985. The mine consisted of three open pits of various sizes, from 0.8 to 19.88 ha. After the exploitation ceased, a decision was made to recultivate the area in order to recreate the natural groundwater levels. In this way three artificial lakes of different depths were formed. In April 2008, the largest lake, with a depth of 12 m, was tested and the chemical properties of water in the vertical profile was investigated. The field measurements of the electrolytic conductivity (CEC), temperature and pH of the water at nine depths levels, starting from its surface were made. It has been found that the temperature and pH decrease with depth and CEC and the concentration of macroelements and most of the examined microelements are almost uniform in the water profile. The total dissolved solids (TDS) reaches about 2100 mg/dm3 and it is Ca-SO4 type water, which results from the nature of the surrounding rocks (gypsum).

4

Analiza hydrogeochemiczna wód siarczkowych obszaru Niecki Nidziańskiej na podstawie badań ich naturalnych wypływów

Lipiec I.

Przegląd Geologiczny

|

2017

|

Vol. 65, nr 11/1

989--994

EN

The paper presents the results of the hydrogeochemical analysis of sulphurous waters in the southern part of Poland in the Nida Basin region for a time span of 2014-2016. In this area occur four chemical types of natural outflows of sulphurous waters. These are: water of the SO4-(HCO3)-Ca, S type (spring Piestrzec and Senislawice), Cl-SO4-HCO3-Na, S (s. Owczary); Cl-SO4-Na, S (s. Gadawa); Cl-Na, S, I (s. Szczerbaków). Water mineralization of varies from 2.4 to 50.6 g/dm3. Geochemical modeling with Phreeqc allowed to determine the saturation state of the water solution relative to the mineral phases of the rock medium.

5

Skład chemiczny wód w utworach siarczanowych i węglanowych neogenu i kredy w rejonie Niecki Nidziańskiej

Różkowski J., Jóźwiak K., Chwalik-Borowiec A.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2015

|

nr 462

163--170

PL

W publikacji przedstawiono wyniki badań chemizmu wód podziemnych występujących w rejonie Niecki Nidziańskiej wykonanych w kwietniu 2011 r. Wody serii gipsonośnej badenu, reprezentujące lokalne systemy przepływu, mają mineralizację powyżej 2,00 g/dm3, a ich typ hydrochemiczny to SO4-Ca; wody ze źródeł ascenzyjnych, reprezentujące pośredni system przepływu, mają mineralizację 8,00–11,00 g/dm3 i są typu Cl-SO4-Na; wody krążące płytko: w wapieniach litotamniowych badenu mają mineralizację 0,40–0,70 g/dm3 i są typu HCO3-Ca, a w marglach górnokredowych – mają mineralizację 0,50–0,60 g/dm3, a ich typy hydrochemiczne to HCO3-Ca i HCO3-Ca-Mg. W badanych wodach podziemnych w najwyższym stężeniu spośród mikroskładników występują Sr (0,34–12,48 mg/dm3), Br (28,00–301,00 µg/dm3), Ba (9,00–121,00 µg/dm3) i Li (3,10–46,90 µg/dm3), niższe są stężenia Al, Cu, Sc, U, Rb, Mo i Zn (<0,50–44,00 µg/dm3).

EN

The paper presents the results of groundwater chemistry research in the Nida Basin carried out in April 2011. Water from the Badenian gypsum series represents local flow systems. Its mineralization is more than 2.00 g/dm3 and the hydrochemical type is SO4-Ca. Ascending springs represent an intermediate flow system. Their mineralization is 8.00–11.00 g/dm3 and the hydrochemical type is Cl-SO4-Ca. Chemistry of water circulating in shallow flow systems differs depending on lithology; in Badenian lithotamnium limestones the mineralization is 0.40–0.70 g/dm3, and the hydrochemical type is HCO3-Ca, and in Upper Cretaceous marls the mineralization is 0.50–0.60 g/dm3, and the hydrochemical types are HCO3-Ca and HCO3-Ca-Mg. The trace elements that occurr at highest concentration in the studied groundwaters include Sr (0.34–12.48 mg/dm3) and then Br (28.00–301.00 µg/dm3), Ba (9.00–121.00 µg/dm3) and Li (3.10–46.90 µg/dm3); subordinarily there are also: Al, Cu, Sc, U, Rb, Mo and Zn (<0.50–44.00 µg/dm3).

6

Cechy rzeźby strukturalnej Gór Świętokrzyskich oraz południowo-wschodniej części Niecki Nidziańskiej

Urban J.

Przegląd Geologiczny

|

2014

|

Vol. 62, nr 1

44–-50

EN

The central (Paleozoic) and the south-western (Permian-Mesozoic) parts of the Holy Cross Mts. region are areas of typical structural morphology controlled by fold-type tectonic structure and lithology. In the northern (Mesozoic) marginal part of the region structural arrangement of main relief elements is not so clear due to the block-type tectonics, however, some morphological features, such as the valley network, elongation of glacial, kame-type landforms and orientation of rock cliffs are related to joint system. The general relief elements of part of the Nida Basin region adjoining the Holy Cross Mts. are of noeotectonic origin, while the subordinate landforms represent typical structural morphology. The role of recent tectonic factor should be also taken into account in the Holy Cross Mts., however, the identification of tectonic influence on the current relief of this region is very difficult.

7

Zmiany środowiska Niecki Nidziańskiej (południowa Polska) w świetle analizy malakologicznej martwic wapiennych w Pińczowie

Alexandrowicz W.P., Gołas-Siarzewska M.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2013

|

nr 454

1--13

PL

Badania malakologiczne zostały przeprowadzone w odsłonięciu martwic wapiennych i deluwiów lessowych w Pińczowie na terenie Niecki Nidziańskiej. Zostały opisane bogate i zróżnicowane zespoły mięczaków. Ich skład gatunkowy i struktura odzwierciedlają zmiany środowiska sedymentacji osadów w późnym holocenie. Martwice wapienne utworzyły się w niewielkim zbiorniku wodnym powstałym na zapleczu grobli trawertynowej. Deluwia lessowe, stanowiące strop profilu, są związane z rozwojem procesów stokowych, wywołanych działalnością rolniczą człowieka. Wiek deluwiów został ustalony na podstawie datowania radiowęglowego i licznych fragmentów wyrobów ceramicznych na średniowiecze. Następstwo zespołów faunistycznych umożliwiło zdefiniowanie głównych faz zmian środowiska sedymentacyjnego, a także określenie roli wpływu człowieka na przebieg sedymentacji osadów oraz charakter i zróżnicowanie występujących w nich zespołów mięczaków. Stanowisko martwic w Pińczowie może służyć za modelowy profil przebiegu sedymentacji węglanowej w niewielkich jeziorkach zaporowych oraz zmian antropogenicznych środowiska.

EN

Malacological researches was conducted in an outcrop of calcareous tufa and loess diluvium found in Pińczów, in the Nida Basin. Rich and varied mollusc assemblages were described in detail. The species composition and structure indicates changes in the sedimentary environment during the late Holocene. Calcareous tufa accumulated in a small reservoir formed at the back of travertine dam. The uppermost part of the profile composed of loess diluvium, point out to the development of slope processes induced by human agricultural activity. This sediment accumulated in the Middle Ages as determined from radiocarbon dating and numerous findings of pottery. The succession of the faunal assemblages enables to define the major phases of changes in the sedimentary environment, determine the human impact on the sedimentation and describe the malacofauna diversity. The tufa profile from Pińczów can serve as a model section presenting the carbonate sedimentation process in small lakes and anthropogenic environmental changes.

8

Detekcja historycznych przemian pokrycia terenu z zastosowaniem elementów logiki rozmytej

Zachwatowicz M.

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

|

2012

|

nr 16

84--94

PL

Opracowanie dotyczy problematyki propagacji błędów z danych źródłowych w procesie porównania archiwalnych map topograficznych. Celem pracy była poprawa skuteczności detekcji historycznych zmian pokrycia terenu. Wykorzystanie potencjału zbiorów rozmytych, w powiązaniu z prostą algebrę map pozwoliło na rozróżnienie zmian pokrycia terenu cechujących się wysokim prawdopodobieństwem zaistnienia od artefaktów będących efektem przesunięć, zniekształceń lub nieostrej klasyfikacji. Walidację wyników przeprowadzono przy użyciu wskaźników podobieństwa Kappa. Omówiono zalety i ograniczenia zastosowanej procedury oraz wskazano kierunki dalszych badań.

EN

This paper regards a problem of error propagation when comparing archival topographic maps. The study aimed at improving the quantitative detection of historical land cover changes. By linking a fuzzy reasoning and a simple map algebra, the uncertainty stemming from dissimilar quality of the archival maps was reduced, which allowed to distinguish between the land cover changes of a high probability and the artefacts stemming from distortions and inaccuracies of the source data. The results were validated with the use of Kappa statistics. At last, the pros and limitations of the presented procedure were discussed and the further research needs specified.

9

Przeobrażenia środowiska geograficznego w okolicach Grzybowa (Niecka Nidziańska) w latach 1900 - 2001 na podstawie analizy map topograficznyc

Zieliński A., Wałek G.

Landform Analysis

|

2012

|

Vol. 19

103-109

PL

Grzybów jest małą osadą oddaloną o 8 km na zachód od miasta Staszów położonego w Niecce Połanieckiej, stanowiącej wschodni subregion Niecki Nidziańskiej. Do lat 60. XX w. w okolicach tej miejscowości dominował krajobraz rolniczy. Zmienił się on gwałtownie na przemysłowo-górniczy po odkryciu złóż siarki i rozpoczęciu ich eksploatacji. Celem pracy jest udokumentowanie i próba wyjaśnienia zmian wybranych elementów środowiska geograficznego - lesistości,sieci wód powierzchniowych,zabudowy i sieci drogowej w okolicach Grzybowa. Badania oparto na wynikach analizy porównawczej różnowiekowej dokumentacji kartograficznej z wykorzystaniem programu Quantum GIS należącego do dziedziny geograficznych systemów informacyjnych. Wyniki badań wykazały,że w czasie prawie 100 lat zmianom uległy krajobraz i pierwotna funkcja terenu. Istotnie został przeobrażony system wód powierzchniowych. Znacznie zwiększyła się gęstość sieci rzecznej i kanałów. Jednocześnie zmniejszyła się jeziorność,co niewątpliwie ma związek z silnymi przekształceniami powierzchni terenu spowodowanymi osiadaniem gruntu oraz obniżeniem poziomu wód gruntowych. Po zaprzestaniu wydobycia siarki i likwidacji kopalni zwiększyła się lesistość obszaru. Duże przestrzenie,ze względu na zanieczyszczenie siarką,nie nadają się do przywrócenia im funkcji rolniczych. Najbardziej zauważalnym zmianom uległ ustabilizowany do lat 50. XX w. system osadniczy (nastąpiło przesiedlenie ludności z wielu miejscowości). Bardzo widocznie zwiększyła się także długość dróg. Jakość nawierzchni drogowej wyraźnie się poprawiła.

EN

Grzybów is a small settlement situated about 8 km west from the Staszów town in Nida Basin. Until 1960's it was a rural area. The landscape has changed from agricultural to industrial after finding sulfur deposits and beginning of their mining. Significant changes of environment occurred. The aim of this paper is to investigate and explain changes of chosen elements of geographical environment in the area of 64 square kilometres,which was marked out around Grzybów. Those elements are: forest area,surface water network,buildings and road network. The investigation was held on the basis of comparative cartography,using new and archival cartographic materials and GIS software - Quantum GIS. The investigation showed,that during the time of almost 100 years land use and it's functions has changed. Surface water network has changed significantly. The density of rivers and irrigation canals has risen,while the number and area of ponds and lakes decreased. It can be explained by changes of terrain surface,that occurred mostly because of it's subsidence,as a result of the sulfur mining method. Another reason is declining of groundwater level. After ceasing of sulfur mining,the forest density increased. Large areas contaminated with sulfur preclude recovery of agricultural functions. Settlement system,stabilised until 1950's,has changed very dynamically. Many farms situated near the sulfur deposits were displaced. Total length of road network increased, and the road surfaces got better quality.

10

Denudacja chemiczna w zlewniach Gór Świętokrzyskich i Niecki Nidziańskiej

Ciupa T.

Landform Analysis

|

2012

|

Vol. 20

13-20

PL

W pracy przedstawiono stan rozpoznania współczesnej denudacji chemicznej w Górach Świętokrzyskich i Niecce Nidziańskiej ze szczególnym uwzględnieniem zlewni Białej Nidy, Sufragańca i Silnicy.Woparciu o wyniki stacjonarnych i ekspedycyjnych badań hydrochemicznych w kilkunastu zlewniach cząstkowych wykazano, że przestrzenne zróżnicowanie tego procesu geochemicznego uwarunkowane jest głównie różnorodnością litologiczną podłoża i zagospodarowaniem terenu. Znalazło to odzwierciedlenie w uzyskanych wskaźnikach chemicznej denudacji jednostkowej, którego wartości kształtują się tu w szerokim przedziale, tj. od 10 t rok-1 km-2 (obszary krzemionkowe) do 435 t rok–1 km-2 (obszary gipsowe). Należy jednak pamiętać, że wskaźnik ten w sposób uproszczony charakteryzuje przestrzenne zróżnicowanie współczesnej denudacji chemicznej nawet wówczas, gdy badania prowadzone były w małych zlewniach.

EN

In the study there has been presented the state and the results of contemporary chemical denudation in the Holy Cross Mts. and Nida Basin, particularly considering the Biała Nida, Sufraganiec and Silnica catchments. The stationary and expeditionary hydrochemical researches have been conducted in several basins. The results indicate the spatial distribution of the process. This mainly depends on the lithological variety of the ground and landuse. It is reflected in the obtained rates of chemical specific denudation. It forms a wide interval between 10 ton year-1źkm-2 (silicon areas) and 435 ton year-1 km-2 (gypsum areas). Nevertheless we ought to remember that the rate characterizes, in a simplified way, the spatial distribution of the contemporary chemical denudation even though the researches are carried out in small basins.

11

Heavy metals and selected physicochemical properties of Rendzic Leptosols of the Ponidzie region (Southern Poland)

Świercz A.

Archives of Environmental Protection

|

2009

|

Vol. 35, no. 2

97-104

EN

The aim of the study was to characterize and compare physicochemical properties of Rcndzic Leptosols formed in the Nida Basin. The highest heavy metal contents were observed in surface horizons. Average heavy metal contents were (mg-kg ^-1): /Zn 59.9, Cn - 24.9, Pb - 23.4, Cr - 15.4. These values are typical of Rendzie Leplosols and\ moderate to heavy soils. The soils under study were characterized hy high pH values, large content of organic matter, CaCO_3, high saturation of sorption complex with basic cations. The soils did not show greater differences in chemical propertie.

PL

Celem prezentowanej pracy jest charakterystyka i porównanie właściwości chemicznych oraz zawartości metali ciężkich w rędzinach kredowych, trzeciorzędowych, siarczanowych wykształconych w obrębie Niecki Nidziańskiej. Najwyższe zawartości metali ciężkich stwierdzono w poziomach powierzchniowych. Przeciętna zawartość metali ciężkich wynosi (w mgkg^-1): Zn - 59,9; Cu - 24,9); Pb 23,4; Cr 15,4) i są to wartości typowe dla rędzin i gleb średnio ciężkich i ciężkich. Badane gleby odznaczają się wysokimi wartościami pH, znaczną zawartością materii organicznej, CaCO,, wysokim wysyceniem kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym i nie wykazują większego zróżnicowania w obrębie badanych właściwości chemicznych.

12

Mercury content in the black earths of the southern p art of the Nida Basin and the Kraków Gate

Mazurek R., Wieczorek J.

Chemia i Inżynieria Ekologiczna

|

2005

|

Vol. 12, nr 3

267-273

EN

The work aimed at determining total mercury content in black earths of southern part of the Nida Basin and the Kraków Gate. Mercury content in the analyzed black earths ranged between 0.055 and 0.538 mg. kg[to -1] and did not exceed limit concentrations permissible for unpolluted soils. Based on statistical analysis it was determined that in comparison with the Nida Basin black earths, the Kraków Gate black earths revealed significantly higher mercury contents both in surface and subsurface horizons and in parent rock horizons. In comparison with geochemical background, the analyzed soils were mostly characterized by elevated mercury content as testified by Al values higher than 1.

PL

Celem pracy było określenie całkowitej zawartości rtęci w czarnych ziemiach południowej części Niecki Nidziańskiej oraz Bramy Krakowskiej. Zawartość rtęci w badanych czarnych ziemiach Niecki Nidziańskiej i Bramy Krakowskiej wynosiła od 0,055 do 0,538 mg . kg[do -1] i nie przekroczyła dopuszczalnych liczb granicznych dla gleb niezanieczyszczonych. Na podstawie analizy statystycznej stwierdzono, że czarne ziemie Bramy Krakowskiej w porównaniu z czarnymi ziemiami Niecki Nidziańskiej charakteryzowały się znacząco większą zawartością rtęci zarówno w poziomach powierzchniowych, jak i poziomach podpowierzchniowych oraz poziomach skał macierzystych. Większość badanych gleb charakteryzowała się powiększoną, w porównaniu z tłem geochemicznym, zawartością rtęci, czego dowodem były wartości współczynnika akumulacji (WA) większe od 1.

13

Jaskinie w gipsach Niecki Nidziańskiej

Urban J., Gubała J., Kasza A.

Przegląd Geologiczny

|

2003

|

Vol. 51, nr 1

79-86

PL

W gipsach mioceńskich Niecki Nidziańskiej zinwentaryzowano 75 jaskin i schronisk skalnych. Najdłuższą jaskinią jest Jaskinia Skorocicka (352 m), spośród pozostałych tylko trzy mają długość powyżej 100 m, zaś 55% ma długość mniejszą niż 10 m. Wszystkie jaskinie powstały bezpośrednio lub pośrednio w rezultacie procesów krasowych i reprezentują: a) pojedyncze, poziome kanały krasowe, b) szerokie, niskie komory, c) szczeliny oraz inne pustki powstałe w wyniku zawalania się niższych form krasowych. Systemy jaskiniowe związane były przestrzennie i genetycznie ze strefą zwierciadła wód podziemnych, które było stosunkowo stabilne w dolnej części serii osadów ewaporatowych. Obecnie nadal część jaskiń znajduje się niewiele powyżej zwierciadła wód i cechuje się występowaniem okresowych lub stałych cieków bądź zbiorników wodnych. Jaskinie w gipsach Niecki Nidziańskiej różnią się od labiryntowych jaskiń w gipsach mioceńskich Zachodniej Ukrainy nie tylko rozmiarami, lecz również genezą, co spowodowane jest odmiennym wykształceniem gipsów oraz ich nadkładu i podłoża.

EN

In the Miocene gypsum rocks of the Nida basin 75 caves have been registered; the longest is Skorocicka Cave (352 m). The caves are represented by: a) single horizontal karst passages, b) wide and low chambers, c) crevices and other forms resulting from colapse of the karst passages and chambers. Length and many other features differ the caves of the Nida basin from maze (network type), very long caves in the Miocene gypsum of the Western Ukraine. This is due to the differences in the lithostratigraphic sequences of the gypsum strata, their substratum and cover, as well as in geologic structures and their genesis. Development of the caves in the Nida basin was spatially related to an aquifer zone, which has been relatively stable in lower part of the gypsum. Thus many caves are still situated close to this level and contain underground lakes and/or streams.

14

Morfologiczne uwarunkowanie mokradeł stref przedprzełomowych rzek świętokrzyskich w związku ze współczesną aktywnością tektoniczną starszego podłoża

Sołtysik R.

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2001

|

T. 1, z. spec. (3)

167--177

PL

W regionie świętokrzyskim mokradła stanowią częsty, choć przez geomorfologów marginesowo traktowany element krajobrazu. Celem prowadzonych badań była próba ustalenia czynników odpowiedzialnych za powstawanie mokradeł zlokalizowanych w dnach dolin rzecznych, bezpośrednio powyżej antecedentnych przełomów oraz ustalenia czasu zainicjowania procesów zabagniania. Rzeki dopływające do poprzecznie przebiegających osi pasm względem osi dolin, meandrując wydłużają swe koryta, aż przerywają je i kontynuują przepływ wielokorytowy o cechach anastomozy. Zbliżaniu rzek do przełomów towarzyszą procesy agradacyjne, co powoduje obniżanie wartości wskaźnika spadku rzek do poniżej 1‰. W związku z tym rzeki przyjmują formę rozlewisk, a stałe uwilgotnienie podłoża powoduje nadbudowywanie rozległych równin zalewowych pokrywami biogeniczno-mineralnymi. W wyniku poddania próbek spągu osadów ze składnikiem biogenicznym analizie radiowęglowej ustalono czas zainicjowania procesów zabagniania przypadający na holocen. Na podstawie przeprowadzonych analiz można stwierdzić, że zmiany hydrograficzne stref przedprzełomowych powoduje czynnik endogeniczny. Przejawia się on współczesnym tektonicznym blokowaniem rzek w przełomach, jednocześnie sprowadzając się do względnego obniżania stref przedprzełomowych i formowania w ich obrębie mokradeł. Na podstawie uzyskanych wyników wyciągnięto wnioski dotyczące holoceńskiej pionowej mobilności struktur starszego podłoża, przejawiającej się występowaniem mokradeł w obrazie morfologicznym.

EN

Wetlands are a frequent component of the Holy Cross Region landscape, but they were raised as a side-note of the geomorphological studies. The paper's aim is to indicate the interrelationships that exist between wetland development processes and the young tectonic movements in the river valleys of the Holy Cross Region. Study areas are located before the antecedent river gaps, within the anastomosing stream sectors (see Figs. 1, 2, 4). Rivers coming into the gaps make meanders, cuts its and going on the flow at the channels about anastomose type. In the presented situations wetlands with biogenic-mineral sediments were formed. They document the contemporary tectonic activity, manifested by the tectonic support of River valleys in the gap sectors. On the basis of the radiocarbon dating of biogenic deposits lets to determine on the Holocene age of the tectonic support in the river valleys and wetland make processes within the pre-gap river sectors of the Holy Cross Region.

15

Representative geosites of the Góry Świętokrzyskie (Holy Cross Mts.) and the Nida Basin, Central Poland

Urban J., Wróblewski T.

Polish Geological Institute Special Papers

|

1999

|

Vol. 2

61-70

EN

The Góry Świętokrzyskie (Holy Cross Mts.) are formed mainly of Palaeozoic and Mesozoic sedimentary rocks and tectonically framed during the Caledonian, Variscian and Alpine orogenesis. Abundant in mineral resources excavated for many hundreds years, this region has been a matter of geological studies since the end of the 18th century. The Góry Świętokrzyskie combined with Nida Basin are the only area in Poland where sedimentary rocks representing every stratigraphic period from Cambrian to Quaternary are accessible at the surface. This area adjoins vast lowlands, situated to the north, which are almost devoid of outcrops of pre-Quaternary formations what emphasizes the scientific importance of these units. The Nida Basin is famous of Tertiary gypsum with primary depositional structures and secondary karst forms. Regarding mainly the scientific value, 15 geosites are selected as representative for both these regions and proposed forsuperregional list.

PL

Góry Świętokrzyskie są zbudowane głównie ze skał osadowych wieku paleozoicznego i mezozoicznego. Tektonicznie zostały ukształtowane w czasie ruchów kaledońskich, waryscyjskich oraz alpejskich. Region ten, obfitujący w kopaliny eksploatowane przez setki lat, był przedmiotem badań geologicznych od końca osiemnastego wieku. Góry Świętokrzyskie wraz z niecką nidziańską stanowią jedyny w Polsce obszar, na którym są dostępne na powierzchni skały reprezentujące wszystkie okresy geologiczne od kambru po czwartorzęd. Obszar sąsiaduje od północy z rozległymi nizinami, pozbawionymi prawie odsłonięć skał przedczwartorzędowych, co uwypukla jego znaczenie dla badań naukowych. Niecka nidziańska jest znana przede wszystkim z występowania trzeciorzędowych gipsów charakteryzujących się obecnością pierwotnych struktur sedymentacyjnych oraz wtórnych form krasowych. Biorąc pod uwagę przede wszystkim wartości naukowe, wytypowano 15 obiektów reprezentatywnych dla obu regionów i godnych wpisania na ponadregionalną listę dziedzictwa geologicznego.