Ograniczanie wyników
Czasopisma help
Autorzy help
Lata help
Preferencje help
Widoczny [Schowaj] Abstrakt
Liczba wyników

Znaleziono wyników: 23

Liczba wyników na stronie
first rewind previous Strona / 2 next fast forward last
Wyniki wyszukiwania
Wyszukiwano:
w słowach kluczowych:  skała płonna
help Sortuj według:

help Ogranicz wyniki do:
first rewind previous Strona / 2 next fast forward last
EN
The rapid and accurate detection and identification of coal gangue is one of the premises and key technologies of the intelligent separation of coal gangue, which is of considerable importance for the separation of coal gangue. Focusing on the problems in the current deep learning algorithms for the detection and recognition of coal gangue, such as large model memory and slow detection speed, a rapid detection method for lightweight coal gangue is proposed. YOLOv3 is taken as the basic structure and improved. The MobileNetv2 lightweight feature extraction network is selected to replace Darknet53 as the main network of the detection algorithm to improve the detection speed. Spatial pyramid pooling (SPP) is added after the backbone network to convert different feature maps into fixed feature maps in order to improve the positioning accuracy and detection capability of the algorithm, thereby obtaining the lightweight network MS-YOLOV3. The experimental equipment was set up and multi-condition coal and gangue datasets were constructed. The model was trained and the identification and positioning results of the model were tested under different sizes, illumination intensities and various working conditions, and compared with other algorithms. Experimental results show that the proposed algorithm can detect the coal gangue quickly and accurately, with an mAP of 99.08%, a speed of 139 fps and a memory occupation of only 9.2 M. In addition, the algorithm can effectively detect mutually stacking coal and gangue of different quantities and sizes under different lights with high confidence and with a certain degree of environmental robustness and practicability. Compared with the YOLOv3, the performance of the proposed algorithm is significantly improved. Under the premise that the accuracy is unchanged, the FPS increases by 127.9% and the memory decreases by 96.2%. Therefore, the MS-YOLOv3 algorithm has the advantages of small memory, high accuracy and fast speed, which can provide online technical support for the detection and identification of coal and gangue.
PL
Szybkie i dokładne wykrywanie oraz identyfikacja skały płonnej jest jedną z przesłanek i kluczowych technologii inteligentnej separacji skały płonnej. Koncentrując się na problemach związanych z obecnymi algorytmami wykrywania i rozpoznawania skały płonnej z głębokim uczeniem, takimi jak duża pamięć modelu i niska prędkość wykrywania, zaproponowano metodę szybkiego wykrywania lekkiej skały płonnej. YOLOv3 jest traktowany jako struktura podstawowa i ulepszony. Lekka sieć ekstrakcji funkcji Mobilenetv2 została wybrana w celu zastąpienia Darknet53 jako głównej sieci algorytmu wykrywania w celu poprawy szybkości wykrywania. Spatial Pyramid Pooling (SPP) jest dodawany po sieci szkieletowej w celu konwersji różnych map obiektów na mapy stałych funkcji, aby poprawić dokładność pozycjonowania i zdolność wykrywania algorytmu, uzyskując w ten sposób lekką sieć MS-YOLOV3. Ustawiono sprzęt eksperymentalny i skonstruowano wielowarunkowe zbiory danych dotyczące węgla i skały płonnej. Model został przeszkolony, a wyniki identyfikacji i pozycjonowania modelu zostały przetestowane przy różnych rozmiarach, natężeniu oświetlenia i różnych warunkach pracy oraz porównane z innymi algorytmami. Wyniki eksperymentu pokazują, że zaproponowany algorytm jest w stanie szybko i dokładnie wykryć skałę węglową, z mAP na poziomie 99,08%, szybkością 139 fps i zajęciem pamięci zaledwie 9,2 MB. Ponadto może skutecznie wykrywać różne światła, różne rozmiary, wzajemne układanie w stosy oraz wielokrotną ilość węgla i skały płonnej, z dużą pewnością i pewną odpornością środowiskową i wykonalnością. W porównaniu z YOLOv3 wydajność proponowanego algorytmu jest znacznie lepsza. Przy założeniu, że dokładność pozostaje w zasadzie niezmieniona, FPS wzrasta o 127,9%, a pamięć spada o 96,2%. Dlatego algorytm MS-YOLOv3 ma zalety małej pamięci, wysokiej dokładności i dużej szybkości, co może zapewnić wsparcie techniczne dla wykrywania i identyfikacji węgla i skały płonnej online.
2
Content available Odpady wydobywcze w gospodarce obiegu zamkniętego
PL
Artykuł jest analizą możliwości wdrożenia idei gospodarki obiegu zamkniętego w obszarze wydobycia rud miedzi, a dokładniej - w obszarze postępowania z największymi ilościowo masami materiałów powstających w rezultacie prowadzenia eksploatacji złóż rud miedzi przez KGHM Polska Miedź SA. Przedstawiono w nim założenia i cele gospodarki o obiegu zamkniętym a następnie specyfikę materiałów towarzyszących procesowi wydobycia i wzbogacania rud miedzi, tj: skały płonnej i odpadów ze wzbogacania rud miedzi, wynikającą przede wszystkim z charakteru procesów, w których one powstają oraz wytwarzanych ich ilości. Omówiono własności tych materiałów oraz przedstawiono wdrożone sposoby postępowania z nimi, a także perspektywiczne technologie ich zagospodarowania, opracowane w ramach prac naukowo - badawczych. Z podanych przykładów wynika, że wdrożone metody zagospodarowania skały płonnej mogą być ilustracją i wzorem funkcjonowania gospodarki obiegu zamkniętego (czy też, innymi słowy, w tym przypadku gospodarki bezodpadowej). Natomiast, jeśli chodzi o odpady przeróbcze, podkreślono fakt, iż od dziesięcioleci prowadzone są prace badawcze mające na celu poszukiwanie możliwości odzysku jak największej ilości tych odpadów. Tym niemniej - nawet przy hipotetycznym założeniu przezwyciężenia trudności technicznych związanych z niektórymi metodami odzysku, a także pominięciu wyników ekonomicznych, nie zawsze stanowiących przesłankę prowadzenia procesów odzysku - ilość powstających odpadów przeróbczych nie daje możliwości ich wykorzystania w stopniu mogącym wypełnić założenia gospodarki o obiegu zamkniętym. Rozważania te prowadzą do wniosku, że obecnie jedynym realnie możliwym sposobem ich zagospodarowania jest ich bezpieczne dla środowiska składowanie, które to zadanie, przy skali przedsięwzięcia, jest wyzwaniem równie ambitnym.
EN
This paper is an analysis of the possibility of the application of the idea of the circular economy in the area of mining waste management. It describes the specificity of the material generated during the mining and the enrichment of copper ore, i.e. waste rock (gangue), tailings. That specificity results first of all from the character of the processes where the waste are generated and the amount of them. The waste properties, the implemented methods of handling it as well as the prospective technologies of recovery developed in the range of research works have been presented. The presented examples show that the implemented methods of waste rock recovery can be an illustration and a model of the functioning of the circular economy (or in other words for this case wasteless economy). However, as it comes to the flotation tailings the fact has been emphasised that the research studies are being carried out for decades aimed to search a possibility to recover as much waste as possible. However, the amount of generated waste does not give any possibility to use it to the extent that could fulfil the assumptions of the circular economy. Those deliberations lead to the conclusion that at present in reality the only method of that waste management is to deposit it in an environmentally safe way.
PL
W procesie wydobycia i wzbogacania urobku węglowego powstają znaczne ilości materiałów odpadowych, głównie skała płonna oraz muły węglowe, uznawane za odpad lub surowiec. Podstawowe kierunki zagospodarowania skały płonnej oraz odpadów wydobywczych to produkcja kruszyw, produkcja pełnowartościowych produktów energetycznych oraz roboty likwidacyjne w kopalniach węgla kamiennego i podsadzanie wyrobisk. W pracy przedstawiono propozycję poszerzenia tych działań dla lepszego wykorzystania materiałów odpadowych. Rozpoznano możliwość wykorzystania kruszyw lub odpadów do wypełniania wyrobisk odkrywkowych, również na obszarach będących w zasięgu zbiorników wód podziemnych, możliwość budowy warstw izolujących z materiału odpadowego (muły węglowe) oraz wytwarzanie mieszanek mułów węglowych z osadami ściekowymi celem produkcji materiałów o dobrych właściwościach energetycznych. Analizę przeprowadzono na podstawie badań własnych i danych literaturowych, dotyczących szeregu wybranych parametrów materiałów odpadowych. Wykonano i przedstawiono wstępne badania wielkości ciepła spalania oraz wartości opałowej mułów węglowych w połączeniu z innym materiałem odpadowym, jakim są osady ściekowe. Zaproponowane sposoby i działania wpisują się w dotychczasowe kierunki zagospodarowania, jednak pozwalają na rozszerzenie zakresu stosowania zarówno odpadów wydobywczych, jak i produktów wytwarzanych na bazie skały płonnej czy mułów węglowych. Jednak ze względu na częsty brak stabilnego składu tych materiałów, każdorazowo przed próbą ich zastosowania należy dokonać oceny ich aktualnych właściwości. Wnioskuje się, że istotne jest kontynuowanie badań celem promowania wykorzystania gospodarczego już istniejących metod oraz poszukiwania nowych rozwiązań dla zagospodarowania odpadów wydobywczych.
EN
In the process of extraction and enrichment of coal waste, considerable quantities of waste material are produced, mainly the gangue and coal sludge, considered as waste or raw material. The main directions of the management development of the waste rock are the production of aggregates, the production of energy products and the liquidation works in hard coal mines and the filling of excavations. The paper proposes the extension of these activities to the use of waste material. The possibility of using aggregates or extractive waste to fill open-pit excavations has been proposed, also in areas within the reach of groundwater and the possibility of building insulation layers of waste material and the production of mixtures of hard coal sludge and sewage sludge to produce material with good energy properties. The analysis was based on the author’s own research and literature data related to selected parameters of waste material. This paper presents our own preliminary studies on the amount of combustion heat and the calorific value of coal sludge combined with other wastes such as sewage sludge. The proposed methods and actions are part of the current directions of development, but they allow the extension of the scope of use of both extractive waste and products produced on the basis of gangue or coal sludge. Due to the frequent lack of the stable composition of these materials, their current properties should be assessed each time before attempting to use them. The fact that it is important to continue research to promote existing economic use and to seek new activities or methods has been concluded.
EN
Exploratory waste, which is created in the course of mining activities, constitutes more than half of all wastes produced in Poland. In majority, they are considered inert, i.e. harmless for the environment, which enables them to be employed in reclamation of degraded areas. However, the lack of basic nutrients and inappropriate granulometric composition necessitates the introduction of components which remove these limitations. The aim of the conducted research was assessing the possibility of producing mechanically and chemically stable soil-like material out of compost from municipal waste and exploratory waste: coal gangue and drill cuttings from shale gas exploration. Physicochemical properties of the created mixtures were investigated, and their impact on the growth of test plant – common wheat – was evaluated. It was observed that the mineral component, which comprised coal gangue and drill cuttings mixed in the weight ratio of 10:1, was a significant source of potassium, whereas the compost yielded nitrogen and improved the physical properties determining the adequate water-air relations. The best conditions for the growth of the best plants were achieved with the mixture consisting in 50% of compost and 50% of mineral component.
5
Content available remote Wykorzystanie skały płonnej do uszczelniania składowisk odpadów
PL
Odpady wydobywcze powstają jako produkt uboczny działalności górniczej w każdym rodzaju górnictwa. W środowisku naturalnym kopaliny nigdy nie występują samodzielnie, a wspólnie z innymi materiałami kopalnymi. W kopalni węgla kamiennego, po rozdzieleniu urobku górniczego, powstaje kopalina użyteczna oraz odpad wydobywczy, jakim jest skała płonna. Przeprowadzono badania pod kątem wykorzystania skały płonnej do uszczelniania składowisk odpadów.
EN
The coal mining gangue was modified by addn. of Na metasilicate or cracovian loans to decrease the water permeability of the mineral. The prospective use of the coal gangue for sealing of landfills was discussed.
PL
W pracy podjęto próbę oceny wpływu miąższości, gęstości przestrzennej, przerostów w pokładzie oraz pośrednio − kosztów skały płonnej na wartość zasobów złóż węgla kamiennego. Proces oceny wpływu został przeprowadzony na bazie danych pozyskanych z geologicznego modelu złoża dla pokładu 391 w obszarze „Puchaczów V” i „K3”. Wygenerowane z modelu geologicznego zbiory danych traktowano jako przedstawiające pewien stan wiedzy i będące jedynie interpretacją zawartej tam informacji geologicznej. W celach badawczych skonstruowano dedykowany model symulacyjny, natomiast kryterium wartości stanowiła wartość zaktualizowana netto (NPV). Konstrukcję rachunku przepływów pieniężnych wzorowano na podejściu FCFF (free cash flow to firm). W publikacji przypisano istotne znaczenie opisowi założeń teoretycznych opracowanej metody symulacyjnej pozwalającej na oszacowanie wskaźników uzysku, bazujących na pierwotnych parametrach geologicznych pokładu węgla. Przy pomocy wskaźników uzysku korygowano poziom bazowych kosztów wydobycia węgla, biorąc pod uwagę zmienną ilość urabianej skały płonnej. W rezultacie przeprowadzonych badań oceniono indywidualny wpływ: miąższości, gęstości przestrzennej, przerostów w pokładzie 391 oraz całkowitych skorygowanych kosztów operacyjnych wydobycia na wynikową NPV. Uzyskano różne poziomy wpływu analizowanych zmiennych na rozstęp w rozkładzie wartości zaktualizowanej netto przy wykorzystaniu, tak rozkładów empirycznych, jak i teoretycznych. Na bazie rozkładów empirycznych wykazano dominujący wpływ miąższości pokładu węgla, następnie kosztów operacyjnych. Względny wpływ miąższości na rozstęp w rozkładzie wynikowej NPV wyniósł 75% (na bazie rozkładów empirycznych) i 48% przy wykorzystaniu rozkładów teoretycznych. Na drugim miejscu w kategorii wpływu znalazły się koszty operacyjne związane ze skałą płonną (wpływ rzędu 24%; 47%). Wpływ gęstości przestrzennej na oszacowanie wielkości zasobów operatywnych węgla w pokładzie 391 wyniósł blisko 15%. Badania ujawniły, że wpływ przerostów jest pomijalny. Należy nadmienić, iż otrzymane rezultaty badań są miarodajne wyłącznie dla pokładu 391; ich uogólnienie wymaga jednak poszerzenia studium przypadków. Mimo, iż przy pomocy rozkładów teoretycznych, jak i empirycznych uzyskano zbliżone oszacowania wartości NPV, to jednak rozkłady empiryczne cechuje wyższa wiarygodność prognostyczna. Problem nieliniowości zmiennych i współczynników korelacji parametrów geologicznych w modelu rozwiązano przy wykorzystaniu teorii kopuł.
EN
The study attempts to evaluate the influence of the thickness, spatial density, partings of coal seam and, indirectly, the costs of waste rock on the value of reserves of coal deposits. The process of impact assessment has been carried out on the basis of data obtained from the geological model of the deposit for the seam no. 391 in the “Puchaczów V” and “K3” area. Geological model data was treated as a present state of knowledge and only an interpretation of geological information contained there. For the research purpose a dedicated simulation model was developed, while the value criterion was the net present value (NPV). The construction of the cash flow statement was modeled using the FCFF (free cash flow to firm) approach. The publication covers also a detailed theoretical elaboration of the simulation procedure which allows for the estimation of the coal yield, based on the original geological parameters of the seam no. 391. This allowed to scale the underlying base operating costs of coal mining, taking into account the variable amount of mined waste rock. As a result, the study also evaluated the individual influence of thickness, spatial density and partings in the seam no. 391, as well as the total adjusted operating costs of mining on the resulting NPV. Different levels of impact of the analysed variables on the spread of the net present value using both theoretical and empirical distributions were achieved. On the basis of empirical distributions, dominant influence of coal thickness, followed by operating costs was determined. The relative influence of thickness on the gap in the distribution of the resulting NPV was 75% (based on empirical distributions) and 48% with the use of theoretical distributions. The second place in the category of impact of the operational costs was associated with waste rock (the impact of appropriately 24% and 47%). The influence of the spatial density on the estimation of the amount of operational reserves of coal in the seam no. 391 was close to 15%. The impact of partings is negligible. It should be noted that the obtained results of the study are meaningful only to the seam no. 391; their generalization, however, requires expansion of case studies. The analysis confirms that the proper selection of statistical distributions is crucial. Although similar NPV values were obtained with the help of both empirical and theoretical distributions, empirical distributions are characterized by higher prognostic reliability. The problem of non-linearity of variables and coefficients of correlation of geological parameters in the model was solved by use of the copulas theory.
PL
W artykule przedstawiono problem gospodarki skałą płonną w podziemnych kopalniach węgla kamiennego oraz przeanalizowano warunki ekonomicznego uzasadnienia dla lokowania skały płonnej w wyrobiskach chodnikowych podziemnych zakładów górniczych. Artykuł opiera się na wynikach modelu oceny takiego przedsięwzięcia przygotowanego w oparciu o hipotetyczne założenia.
PL
Wydobywanie węgla kamiennego jest źródłem powstawania znacznych ilości odpadów (skał płonnych), które deponowane na składowiskach nadpoziomowych przyczyniają się do degradacji krajobrazu i mogą zanieczyszczać środowisko gruntowo-wodne. Znaczna część odpadów wydobywczych nadaje się jednak do powtórnego wykorzystania lub też mogą one zostać uznane za surowiec. Jednym z perspektywicznych obszarów zagospodarowania materiału, jest wykorzystanie produkowanych z nich kruszyw do rekultywacji odkrywkowych wyrobisk pogórniczych. Przeprowadzona w pracy wstępna analiza lokalizacji złóż surowców skalnych w regionach: śląskim, małopolskim i świętokrzyskim, (najbliżej kopalń GZW) wykazała, że znajduje się tam wiele wyrobisk odkrywkowych nadających się do rekultywacji z wykorzystaniem kruszyw produkowanych na bazie skał płonnych. Warunkiem jest, aby kruszywa do wypełniania rekultywowanych wyrobisk posiadały odpowiednie parametry jakościowe, zapewniające bezpieczeństwo dla środowiska gruntowo-wodnego w rejonie ich stosowania. Zdaniem autorów, jednym z ważniejszych kryteriów środowiskowych jest budowa hydrogeologiczna podłoża rekultywowanego wyrobiska (istnienie lub brak zbiorników wód podziemnych). Konieczne jest również stałe monitorowanie zanieczyszczeń obecnych w kruszywach (w tymsiarki) poprzez wykonywanie systematycznego opróbowania dostarczanych partii kruszywa. Wstępne badania zawartości zanieczyszczeń, wykonane dla skał płonnych stanowiących bazę dla kruszyw produkowanych w ZG Janina, potwierdziły możliwość ich wykorzystania do rekultywacji wyrobisk odkrywkowych. Do weryfikacji wyników badań oraz poprawności stosowanych metod kontroli jakości kruszyw autorzy proponują zastosowanie wybranych metod analizy statystycznej.
EN
Mining of hard coal is the source of generation of significant amounts of waste rock (gangue), which deposited in above-ground landfills contribute to the degradation of the landscape and may pollute the soil and water environment. Much of the mining waste is suitable, however, for reuse or it can be treated as a raw material. One of the promising areas of its utilization is the use of aggregates produced from the gangue for the reclamation of opencast post-mining pits. The analysis of the locations of rock mineral deposits showed that in the regions of Silesia, Lesser Poland and Świętokrzyskie (closest to the Upper Silesian Coal Basin mines) there is a number of opencast pits suitable for reclamation using aggregates produced on the basis of gangue. The condition is that the materials used for filling the excavations have adequate quality parameters, ensuring safety for the soil and water environment. One of the most important criteria is the hydro-geological structure of the bed of the reclaimed pit (the presence or absence of groundwater reservoirs). It is necessary to constantly monitor the impurities present in the aggregates (including sulfur) by conducting regular sampling of the supplied aggregates. A study conducted for the aggregates produced at Janina Mine confirmed the possibility of their use for reclamation of opencast mines. To verify the results of research and to validate the testing methods for the quality of aggregates, it is proposed to apply selected methods of statistical analysis.
PL
Rekultywacja to szereg działań mających przywrócić obszarom zdegradowanym lub zdewastowanym wartości użytkowe lub przyrodnicze. Kierunek i termin wykonania rekultywacji gruntów określają decyzje w sprawach rekultywacji i zagospodarowania. Wypełnianie różnorodnych wyrobisk górnictwa odkrywkowego odpadami wydobywczymi z górnictwa węgla kamiennego lub innym materiałem skalnym powinno się odbywać z uwzględnieniem wymogów zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem gleb, wód powierzchniowych i podziemnych. Odpowiednie przepisy prawne podają wartości graniczne parametrów fizykochemicznych, jakimi powinny się charakteryzować odpady wydobywcze uznawane za obojętne dla środowiska. Jednak w odniesieniu do surowców, będących ubocznym efektem produkcji węgla kamiennego (skała płonna jako produkt w postaci kruszywa), które mogą znaleźć zastosowanie do wypełniania wyrobisk odkrywkowych brak jest jednoznacznych przepisów prawnych dotyczących określania ich bezpieczeństwa dla środowiska. Z tego względu autorzy proponują zastosowanie analizy porównawczej parametrów takich surowców do wymagań prawnych stosowanych do odpadów uznawanych za obojętne i jednocześnie do wymagań prawnych stosowanych dla zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska wód podziemnych i powierzchniowych. W pracy poddano analizie jakość przykładowych odpadów wydobywczych „świeżych" (czyli bezpośrednio z produkcji) górnictwa węgla kamiennego. Wyniki uzyskanych analiz zestawiono w odniesieniu do wymagań prawnych, zawartych w aktach wykonawczych, a stosowanych zarówno do odpadów, jak też do jakości środowiska gruntowo-wodnego. Analizy przeprowadzone w pracy dla 3 próbek odpadów oraz analiza danych archiwalnych dla odpadów wydobywczych pokazują złożoność tematu i konieczność stosowania analizy porównawczej jednocześnie do szeregu wartości granicznych stawianych w różnych rozporządzeniach. Zastosowanie jedynie wybranych rozporządzeń może być niewystarczające dla oceny potencjalnego oddziaływania odpadów lub produktów na bazie skaty płonnej na środowisko. Przykładem tego jest ocena zawartości formy wymywalnej siarki oraz metali, która wykazała brak przekroczeń stężeń określonych w aktach wykonawczych do ustawy Prawo wodne ponadto pozwala zaliczyć analizowany materiał do odpadów obojętnych możliwych do składowania na składowiskach odpadów obojętnych. Jednak analiza formy całkowitej wskazuje na potencjalne zagrożenie dla środowiska, ponieważ stwierdzane są częste przekroczenia dopuszczalnej zawartości siarki i innych pierwiastków w odpadach i kruszywach. Dlatego ocena przedsięwzięcia, jakim jest rekultywacja z wykorzystaniem odpadów wydobywczych lub skały płonnej jako produktu powinna być wykonana z uwzględnieniem wszystkich norm i rozporządzeń w zakresie ochrony środowiska, właściwych dla warunków naturalnych w rejonie prowadzonej rekultywacji w celu udowodnienia, że materiały wykorzystane do wypełnienia wyrobiska będą bezpieczne dla środowiska w odpowiednio długim okresie czasu po zakończeniu prac, z uwzględnieniem dynamiki procesu wymywania zanieczyszczeń z bryty obiektu.
EN
Land reclamation means giving or restoring degraded or devastated land its utility or natural value. The method and deadlines for land reclamation are governed by decisions on land reclaim and development. Backfilling of diverse open cast mine pits with mining waste form coal mining or other raw material consisting of gangue should be carried out taking into account the requirements of contamination prevention, with particular emphasis on soil, surface water and groundwater contamination. The relevant legal regulations provide limits for mining waste which may be considered neutral to the environment. However, with respect to raw materials which are a by-product of coal mining (gangue as aggregates) and which may be used in the process of open-pit backfilling there are no clear legal regulations on environmental safety. For this reason, the authors suggest using in this case comparative analysis of legal requirements for waste which is neutral to the environment and of legal requirements applicable in the prevention of groundwater and surface water contamination. In the study the quality of "fresh" mining waste samples (i.e. directly from production) from coal mining. The results of the obtained analyses were listed in comparison to the legal requirements in secondary legislation regarding both waste, as well as the quality of soil and water environment. The analyses carried out in the work for 3 samples of waste and archival data analysis for mining waste show the complexity of the subject and the need for comparative analysis of a series of threshold values in a variety of regulations. Application of only selected regulations may produce an image which is insufficient for assessing the potential impact of waste or gangue material on the environment. An indication of such mode of conduct is an assessment of the content of leachable forms of sulphur and various metals, which showed no exceedences in relation to the requirements in the regulations pursuant to the Water Act and also generally allows to consider the analysed material as waste deposited in inert waste landfills. However, an analysis of the total form gives a different picture of the potential threats. Frequent exceedences of threshold values for sulphur as well as other elements in the various areas, especially protected ones, are analysed in each case. It is important to qualify a project such as reclamation using mining waste or gangue material from the point of view of meeting a series of standards and regulations on environmental protection in reclaimed sites in order to prove that the materials used for reclamation involving backfilling will be safe for the environment over a sufficiently long period of time, taking into account the dynamics of the process of soil leaching with a object after completion of the work.
PL
W artykule zaprezentowano wyniki wytrzymałościowych badań laboratoryjnych przeprowadzonych na modelach kasztu czteropunktowego, wykonanych z bukowych belek drewnianych w skali 1:10, ustawionych poziomo. Określono maksymalne podporności kasztów składających się tylko z belek oraz wypełnionych skałą płonną. Ponadto przedstawiono odkształcenia pionowe kasztu przy maksymalnej sile oraz odkształcenie właściwe. Wypełnienie czteropunktowych kasztów skałą płonną pozwoliło kilkukrotnie zwiększyć podporność kasztu przy wykorzystaniu tej samej ilości drewna oraz zagospodarowaniu skały płonnej. Porównując kaszty o różnej konfiguracji połączenia belek, stwierdzono, że kaszty czteropunktowe wypełnione skałą płonną charakteryzują się zbliżoną podpornością do kasztów wypełnionych piaskiem z belkami ułożonymi poziomo oraz pionowo.
EN
This paper presents the results of the laboratory strength tests performed on models of four-point timber cribs, built with beams set horizontally, at the geometrical scale of 1:10. The paper describes maximum loading capacity of the cribs consisted only of beams and filled with waste rocks. In addition, vertical and appropriate strain of cribs at maximum force was shown. The filled four-point cribs with waste rocks allowed the loading capacity of the crib to be increased several times, built of the same amount of timber and waste rocks management. Comparing cribs with different configuration of connection beams, it was found that the four-point cribs filled with waste rocks have a similar load capacity to cribs filled with sand with beams arranged horizontally and vertically.
PL
Istotnym aspektem prawidłowo prowadzonego procesu zarządzania w kopalniach jest ocena potencjału złoża, jego optymalnego udostępnienia, zagospodarowania i eksploatacji. W ten zakres zagadnień włączają się niewątpliwie właściwie rozumiane aspekty kosztów urabiania skały płonnej, która towarzyszy procesowi wydobycia kopalin użytecznych. Analizując dane dotyczące gospodarki skałą płonną w górnictwie węgla kamiennego w Polsce można zauważyć, że od roku 2010 ponad 30,0% całości wydobycia stanowią odpady wydobywcze. Na tle statystyki wydobycia węgla od roku 2003 ujawnia się ponadto rosnący trend w tym zakresie. W artykule postawiono tezę, iż urabianie i wydobywanie skały płonnej istotnie i negatywnie wpływa na efektywność prowadzonego wydobycia oraz łączny poziom kosztów w kopalniach węgla kamiennego. Artykuł stanowi próbę weryfikacji i kwantyfikacji realnych kosztów skały płonnej w przygotowanym na potrzeby symulacji modelu ekonomiczno-finansowym przykładowej kopalni węgla kamiennego w całym cyklu życia omawianego projektu. [...]
EN
An important aspect of an ongoing management process in the mines is to assess the potential of the deposit, its optimal development and its exploitation. This range of issues will undoubtedly cover properly the understood “problem” of waste rock management costs, which accompanies the process of mineral resources exploitation. When analysing the data of waste rock management in the Polish coal mining industry, it can be noted that since 2010 more than 30.0% of total production is represented by extractive waste. Since 2003 an upward trend has also been observed against the coal mining statistics. The thesis of the article reveals an opinion that the effectiveness of the coal mining process is significantly and negatively influenced by the waste rock amount and related costs. The article attempts to verify and quantify the impact of waste rock on economic effectiveness and operating costs of an exemplary coal mine throughout its life cycle. [...]
EN
Acid heap leaching is a metal extraction process from low grade ores normally 1-2% oxidised valuable mineral using a leachant (e.g. concentrated sulphuric acid (H2SO4). The ore is crushed, cured, agglomerated and stacked on an impermeable pad. Raffinate dosed with concentrated sulphuric (H2SO4) acid is sprayed on the stacked ore to produce a pregnant leach solution. Though cheap the process maybe, it is affected by the pH of the leaching liquor, nominal crushing size, temperature, optimal stacking height, irrigation rate, solid-to-liquid ratio, permeability, gangue minerals, temperature, nominal crush size, ore particle size distribution affect. The aim of this paper is to investigate the most effective raffinate pH for leaching out copper and cobalt from low grade ore. The ore contains malachite (Cu2(CO3) (OH)2), cobalt oxide, hematite (Fe2O3) and about 94 wt. % gangue mineral (CaCO3, CaO and SiO2)content. CaO is highly soluble in acid and SiO2 is also soluble in acid when presence in the form complex compounds such as calcium silicate (CaSiO3, Ca2SiO4) or feldspar (KAlSi3O8) and hence they significantly interfere the heap leaching process. In order to analyse the optimal pH, three samples of different composition were used in our experiments. The samples were ground to a particle size of ≤ 50mm, cured and agglomerated before leaching with the raffinate solution containing Ca2+(12.095%), Fe3+(0.158%), Cu2+ (0.1185%), and Co2+(0.216%) from the solvent extraction dosed with concentrated sulphuric (H2SO4) acid (98%) at different pH ranges (0.3-0.4, 0.54-0.6 and 0.7-1). The effect of the raffinate pH was analyzed by leaching the samples at different pH (0.3-0.4, 0.54-0.6 and 0.7-1) and analyzing the solution and the leach residue via atomic absorption spectrometry (AAS) technique. The one treated at a pH range of 0.54-0.6 yielded the highest concentration of copper (24gpl), cobalt (0.28gpl) and iron (3.65gpl) in the pregnant leach solution and the highest recovery of copper(42.23%), cobalt (21.90%) and iron (47.87%).The leach residue for sample 1 treated with leaching liquor (pH 0.3-0.4) were Cu2+ (0.50%), Fe3+ (1.12%), Co2+ (0.354%) and Ca2+ (0.057%). The leaching residue for sample 2 treated with leaching liquor (pH 0.54-0.6) were Cu2+(0.065%), Fe3+(0.057%), Co2+(0.27%), Ca2+(0.097%) and SiO2(0.31%).The leach residue for sample 3 treated with leaching liquor (pH 0.7-1) were Cu2+ (0.24%), Fe3+ (0.31%), Co2+ (0.31%), Ca2+ (0.25%) and SiO2(0.64%). Since almost all silica was consumed by the leaching liquor in sample 1, more silicic acid was produced as shown in equation (1) which decomposed in equation (2) to produce silica gel. The silica gel reduced the permeability of the leaching liquor by preventing it from reacting with the entire ore leading to less concentrations and recoveries of the valuable (Cu, Co and Fe). The experimental results were compared with the thermodynamic prediction from the FactSage software. [formula]
PL
Kwaśne ługowanie zwału jest procesem ekstrakcji metali z rud o niskiej klasie zazwyczaj 1-2% utlenionego wartościowego minerału przy zastosowaniu ługowania (na przykład stężonym kwasem siarkowym (H2SO4). Rudę kruszy się, konserwuje, aglomeruje i umieszcza na nieprzepuszczalnej podkładce. Rafinat dozowany ze stężonym kwasem siarkowym (H2SO4) jest natryskiwany na ułożoną rudę w celu wytworzenia macierzystego roztworu ługu. Chociaż sposób ten może być tani, to zależy on od pH roztworu ługującego, nominalnej wielkości kruszca, temperatury, optymalnej wysokości spiętrzania, stopnia irygacji, stosunek ciała stałego do cieczy, przepuszczalności, skały płonnej, temperatury, nominalnej wielkości zgniatania, wpływu rozkładu wielkości cząstek rudy. Celem niniejszej pracy jest zbadanie najbardziej efektywnego pH rafinatu do wypłukiwania miedzi i kobaltu z rud niskiej jakości. Ruda zawiera malachit (Cu2(CO3) (OH)2), tlenek kobaltu, hematyt (Fe2O3) i około 94% wag. zawartości skały płonnej mineralnej (CaCO3, CaO i SiO2). CaO jest wysoce rozpuszczalny w kwasie i SiO2 jest również rozpuszczalny w kwasie, jeśli jest obecny w formie związków kompleksowych, takich jak krzemian wapnia (CaSiO3, Ca2SiO4) lub skaleń (KAlSi3O8), a tym samym może znacznie zakłócić proces ługowania zwału. W celu analizy optymalnej wartości pH, w eksperymencie zostały użyte trzy próbki o różnej kompozycji. Próbki zostały zmielone do rozmiaru ≤ 50mm, zakonserwowane i aglomerowane przed ługowaniem w roztworze rafinatu zawierającym Ca2+(12,095%), Fe3+(0,158%), Cu2+ (0,1185%), oraz Co2+ (0,216%) pochodzącym z ekstrakcji rozpuszczalnikowej dawkowanej ze stężonym kwasem siarkowym (98%) w różnych zakresach pH (0,3-0,4, 0,54-0,6 oraz 0,7-1). Wpływ pH rafinatu był analizowany przez ługowanie próbek o różnym pH (0,3-0,4, 0,54-0,6 oraz 0,7-1) i analizę roztworu a także pozostałości ługu za pomocą techniki absorpcyjnej spektroskopii atomowej (ASA). Próbka, którą traktowano roztworem o zakresie pH 0,54-0,6 wykazała najwyższe stężenie miedzi (24gpl), kobaltu (0,28gpl) i żelaza (3,65gpl) w macierzystym roztworze ługu i największy odzysk miedzi (42,23%), kobaltu (21,90%) i żelaza (47,87%). Pozostałość ługu dla próbki 1 traktowana płynem ługującym (pH 0,3-0,4) miała Cu2+ (0,50%), Fe3+(1,12%), Co2+ (0,354%) oraz Ca2+ (0,057%). Pozostałość z ługowania dla próbki 2 traktowana cieczą ługującą (pH 0,54-0,6) miała Cu2+ (0,065%), Fe3+(0,057%), Co2+ (0,27%), Ca2+ (0,097%) oraz SiO2 (0,31%). Pozostałość ługu dla próbki 2 traktowana płynem ługującym (pH 0,7-1) zawierała Cu2+ (0,24%), Fe3+ (0,31%), Co2+ (0,31%), Ca2+ (0,25%) oraz SiO2 (0,64%). Ponieważ prawie cała krzemionka została zużyta przez płyn ługujący w próbce 1, większość kwasu krzemowego została wytworzona jak przedstawiono w równaniu (1), który rozkłada się w równaniu (2), z wytworzeniem żelu krzemionkowego. Żel krzemionkowy zmniejsza przepuszczalność cieczy ługującej, zapobiegając przed reakcją z całą rudą, co prowadzi do mniejszych stężeń i odzyskiwania wartościowych Cu, Co i Fe. Wyniki doświadczalne porównano z prognozami termodynamicznymi z oprogramowania FactSage. [wzór]
PL
Odpady powstające w procesie wydobycia i przeróbki rudy uranowej stanowią najliczniejszą grupę odpadów pouranowych. Gromadzone w postaci hałd skały płonnej i odpadów przeróbczych, ze względu na obecność w nich promieniotwórczych radionuklidów oraz pierwiastków metali ciężkich/metaloidów, stanowią potencjalne źródło zagrożenia dla ekosystemów. W artykule przedstawiono wyniki analizy składu mineralnego oraz chemicznego skały płonnej. Określenie składu mineralnego dokonano na drodze analizy rentgenograficznej, stosując dyfraktometr HZG-4 firmy DRON. Zawartość metali ciężkich/metaloidów w próbkach odpadów oznaczona została przy użyciu metody atomowej spektrometrii absorpcyjnej. Analizie spektrometrycznej poddano następujące metale ciężkie/metaloidy: As, Cr, Zn, Cd, Pb, Co, Cu, Ni. Celem wykonanych analiz było scharakteryzowanie rozpatrywanej grupy odpadów pouranowych pod względem składu mineralnego i pierwiastkowego. Teren badań obejmował obszar Kotliny Jeleniogórskiej, znajdujący się w południowo-zachodniej Polsce w województwie dolnośląskim. Odpady skalne pobrane zostały z hałd zlokalizowanych w miejscowościach Kowary-Podgórze i Radoniów. Przeprowadzona analiza rentgenograficzna pobranych próbek odpadów wykazała obecność w odpadach minerałów powszechnie występujących na terenie Kotliny Jeleniogórskiej. W próbkach oznaczone zostały między innymi minerały należące do grupy zeolitów oraz minerałów ilastych, które wykazują zdolność sorpcji metali ciężkich/metaloidów. Analiza spektrometryczna metali ciężkich/metaloidów potwierdziła obecność w pobranych próbkach oznaczanych metali ciężkich/metaloidów, których stężenia nie przekroczyły jednak wartości dopuszczalnych, określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie standardów jakości gleby i ziemi. Przeprowadzone analizy nie wykazały, aby rozpatrywana grupa odpadów wydobywczych miała negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze.
EN
Waste generated during mining and processing of uranium ore is the largest group of uranium mining wastes. Wastes collected in the forms of uranium piles, and evaporation and tailing ponds constitute a potential danger to ecosystems, because of the presence of radioactive elements and heavy metals. This paper presents the mineral and chemical compositions of rock wastes. Determination of mineral composition was performed using a DRON HZG-4 diffractometer. The content of heavy metals in samples of waste rock was determined by atomic sorption spectrometry. Spectral analysis was applied to heavy metals/metalloids such as As, Cr, Zn, Cd, Pb, Co, Cu, and Ni. The purpose of this analysis was to characterize the groups of extractive wastes in terms of mineral and elemental compositions. The sites examined were located in the Jelenia Góra Basin area in south-western Poland in the Lower Silesia province. Waste rock was taken from heaps located in Kowary-Podgórze and Radoniów. X-ray analysis of waste rock samples showed the presence of minerals in the wastes which commonly occur in the Jelenia Góra Basin area. Identified in the samples were minerals belonging to a group of zeolites and clay minerals which demonstrate the potential for sorption of heavy metals/metalloids. Spectrometric analysis of heavy metals/metalloids confirmed the presence of As, Cr, Zn, Cd, Co, Cu, Ni, and Pb in the collected waste, but their concentrations do not exceed the limit values laid down in the Regulation of the Minister of the Environment on the quality standards for soil and ground. The analysis performed did not show that the examined group of mining wastes had a negative impact on the environment.
PL
W artykule przedstawiono bilans odpadów wydobywczych pochodzących z eksploatacji rud miedzi w Polsce, ich charakterystykę oraz aspekty środowiskowe wynikające z aktualnego stanu zagospodarowania tych odpadów. Z analizy wynika, iż aktualnie wytwarzanymi odpadami są skała płonna (w ilości około 4 mln Mg/rok) oraz odpady z flotacji rud miedzi w ilości do 28 mln Mg/rok. Na nieczynnych OUOW zdeponowanych jest ponad 174 min Mg odpadów wydobywczych.
EN
In the paper the balance of waste from extraction of copper ore in Poland, their characteristics and environmental aspects caused by current management status of the waste has been presented. From the analysis comes, that currently generated wastes are waste rock in the amount of 4 min Mg/year and flotation tailings - up to 28 mln Mg/year. On old deposition facilities over 174 mln Mg of waste is deposited.
EN
A large amount of solid and liquid wastes produced by mines and mills each year needs to be managed and minimized by alternative disposal methods like paste and dry stack. Increasingly strict environmental legislation and cost competitiveness also dictate the utilization of technically suitable, economically viable, environmentally acceptable, and socially responsible techniques. This paper reviews some of these techniques that could potentially reduce large volumes of mine wastes (with a focus on mine tailings and waste rocks) without causing significant environmental hazards. The new emerging techniques such as environmental desulphurization, covers built with sulphide-free tailings, co-disposal of tailings and waste rocks, geotextile tube dewatering, and use of tailings in the cement production and road construction for both industrial and environmental purposes are discussed in terms of waste minimization. The existing methods and approaches for efficient waste treatment and disposal are also discussed in this review paper.
PL
Duża ilość stałych i ciekłych odpadów produkowanych przez kopalnie i zakłady przemysłowe każdego roku powinna zostać zutylizowana i zminimalizowana przez zastosowanie alternatywnych metod składowania, jak na przykład zagęszczanie czy suszenie. Coraz bardziej restrykcyjne ustawodawstwo dotyczące ochrony środowiska oraz kwestia konkurencyjności nakazują z kolei zastosowanie odpowiednich technicznie, rentownych, przyjaznych dla środowiska, jak i odpowiedzialnych społecznie rozwiązań. Praca przedstawia wybrane technologie, które mogą potencjalnie zredukować duże objętości odpadów (w tym odpadów górniczych i skały płonnej) nie tworząc znaczącego zagrożenia dla środowiska. Nowe technologie, takie jak odsiarczanie, zabudowa zwałowisk odsiarczonych odpadów, wspólne składowanie odpadów przeróbczych i skał odpadowych, geowłókninowe rury odwadniające oraz użycie odpadów w produkcji cementu i do budowy dróg - co jest korzystne zarówno dla przemysłu jak i środowiska - są omawiane pod kątem minimalizacji ilości odpadów. Omówione zostały także stosowane obecnie metody i sposoby efektywnego unieszkodliwiania i składowania odpadów.
PL
W niniejszej pracy przestawiono realizację zrównoważonego rozwoju w zakładach Górniczych Południowego Koncernu Węglowego S.A. poprzez przyjęty program wdrażania nowych technologii poprawiających jakość, bezpieczeństwo i higienę pracy oraz działania środowiskowe związane z ograniczaniem ilości wytwarzanych odpadów wydobywczych, głębokie przetwarzanie materiałów towarzyszących wydobyciu i produkcji węgla w produkty o praktycznym zastosowaniu. Przedstawiono obok planowanych działań inwestycyjno organizacyjnych procesy przetwarzania odpadowych mułów węglowych na granulat mułowy, przetwarzania skały płonnej na kruszywo lub mieszanki kruszywowe ulepszone spoiwami, oraz metody zagospodarowania odpadów wydobywczych na dole Zakładu Górniczego "Sobieski" lub przez inne podmioty prowadzące odzysk poprzez rekultywację.
EN
This study sets forth an implementation of the balanced development in the mining enterprises of the Południowy Koncern Węglowy S.A. through the accepted implementation program of new technologies improving the quality, safety and hygiene at work as well as through environmental actions related to reducing the amount of wastes generated in the extraction industry, deep remaking of the materials accompanying the coal mining and production to the products of practical application. Nextto planned investment and organizational actions there are presented treatment processes of waste coal-containing mud into a mud granulate, treatment of waste rock into an aggregate or aggregate mixtures improved with mineral binders as well as methods of mining waste management at the bottom of the Mining Enterprise "Sobieski" or through other business entities dealing with mine waste recovery by reclamation metod
17
Content available remote Foresight a problematyka odpadów z górnictwa węgla kamiennego w Polsce
PL
W artykule przedstawiono obecny stan zagospodarowania odpadów powstających przy wydobyciu węgla kamiennego, a także nowe przepisy prawne w zakresie odpadów wydobywczych, inwentaryzację ilościowo-jakościową, możliwe kierunki przemysłowego wykorzystania odpadów oraz propozycje działań w tym obszarze, które mogą być uwzględnione w dokumentach strategii rządowej dotyczącej Górnictwa węgla kamiennego. W drugiej części artykułu nawiązano do projektu badawczego "Foresight w zakresie priorytetowych i innowacyjnych technologii w zakresie zagospodarowywania odpadów pochodzących z górnictwa węgla kamiennego", którego celem jest wskazanie priorytetów inwestycyjnych w postaci technologii i kierunków działań w obszarze zagospodarowania odpadów.
EN
The present state of waste occurring at the hard coal output management, new legal regulations referring to output waste, qualitative and quantitative stock-taking, possible directions of the industrial use of waste, as well as proposals of activities in this field, which can be taken into consideration in documents of the government strategy referring to hard coal mining are presented. The second part of the paper refers to the research project "Foresight in the range of priority and innovative technologies in the range of waste from hard coal mining management", which is aimed to show investment priority in the form of technology and directions of activities in the field of waste management.
18
Content available remote Doświadczenia IMBiGS w wykorzystaniu odpadów z górnictwa węgla kamiennego
PL
W artykule przedstawiono doświadczenia IMBiGS w badaniu nowych technologii przeróbki odpadów z wydobycia węgla kamiennego. Główny kierunek prac dotyczył grupy odpadów ze wzbogacania węgla, które stanowią potencjalny surowiec do produkcji kruszyw z recyklingu oraz mułów węglowych jako surowca do produkcji kruszyw sztucznych. Propozycje nowych technologii stanowią ofertę dla producentów odpadów i umożliwią bardziej racjonalne zagospodarowanie odpadów, które są coraz częściej postrzegane jako wartościowy surowiec.
EN
Experiences of IMBiGS in research on hard coal mining waste preparation are presented. The main trend of works referred to the most numerous group of waste - hard coal preparation refuse, which are the potential raw material for aggregate from recycling production, as well as coal slurries as raw material for artificial aggregates production. Proposal of the new technologies are an offer for waste producers and will enable a more rational waste management perceived more and more frequently as valuable raw material.
19
EN
In the years 2007-2008, a potential utility of mineral wastes for reclamation of post-flotation sediment dumping site was tested. In the tests, use was made of barren rock, sand from a mine, overlay from a quarry, as well as phosphogypsum. They were used in the amount of 10% of sediment gravimetric capacity for pot experiments. Investigation proved that phosphogypsum and quarry overlay did improve those substrate properties which determine plant growth and development (pH and nutrient content). Additionally, phosphogypsum decreased the amount of substrate-soluble copper and zinc and, therefore, reduced their uptake by plants. According to the examination results, barren rock and mine sand considerably limited iron and manganese conversion into the forms easily assimilated by plants.
PL
W latach 2007-2008 badano możliwości wykorzystania odpadów mineralnych do rewitalizacji składowiska odpadów poflotacyjnych. W badaniach wykorzystano skałę płoną, piasek z kopalni, nadkład z kamieniołomu oraz fosfogips, które stosowano w doświadczeniach wegetacyjnych w ilości stanowiącej 10% objętości wagowej osadu. Badania wykazały, że fosfogips oraz nadkład z kamieniołomu w największym stopniu poprawiały te właściwości podłoża, które determinują wzrost i rozwój roślin (pH i zawartość składników pokarmowych). Fosfogips dodatkowo zmniejszał ilości miedzi i cynku rozpuszczalnego w podłożu, a tym samym ograniczał pobieranie tych metali przez rośliny. Badana skała płona i piasek z kopalni w znacznym stopniu ograniczały przechodzenie żelaza i manganu w formy przyswajalne przez rośliny.
PL
Przedstawiono podstawowe kierunki zagospodarowania odpadow z produkcji węgla kamiennego w KWK "Piast". W kopalni powstają dwa głowne typy odpadow - odpady pochodzące z robot przygotowawczych i udostępniających oraz odpady popłuczkowe. Obecnie są one przewaznie składowane na hałdach a zaledwie około 10% znajduje zastosowanie w pracach rekultywacyjnych, przy technicznej niwelacji terenu, budowie obwałowań rzek itp. W ostatnich latach kopalnia podjęła szereg działań mających na celu zwiększenie stopnia gospodarczego wykorzystania powstających odpadow. Jednym z najbardziej obiecujących jest wykorzystanie odpadow gruboziarnistych, w których przeważający udział stanowią piaskowce, do produkcji dołowych kruszyw łamanych. Wykonane badania techniczno-jakościowe pozwoliły na uzyskanie odpowiedniej aprobaty technicznej. Ewentualne podjęcie produkcji kruszyw wymaga jednak inwestycji na zakup układów przeróbczych.
EN
The paper presents methods of utilization of gangue obtained during exploitation and processing of hard coal in the "Piast" coal mine. At present, all these materials are treated as tailings, being maliny dumped in mine waste dump, with minor quantities used in land reclamation, road construction or in construction of river embankments. The sandstones are very important types of barren rocks, so the "Piast" coal mine decided to start produce crushed aggregates on the basis of sandstone mining and processing wastes. After the tests made according to the Polish standards, the "Piast" coal mine obtained the technical approval for the crushed aggregates production. Such production should be implemented in the coming type.
first rewind previous Strona / 2 next fast forward last
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.