Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Kościół parafialny pw. św. Anny w Mołtajnach – dzieje budowlane

Kantorowicz Klara, Wółkowski Wojciech

Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce

|

2022

|

nr 5

45--61

PL

Już od stu lat Zakład Architektury Polskiej prowadzi prace inwentaryzacyjne na terenie całego kraju. W 2022 roku w ramach ćwiczeń terenowych studenci Wydziały Architektury pod kierunkiem pracowników ZAP WAPW wykonali dokumentację gotyckiego kościoła parafialnego pw. św. Anny w Mołtajnach w Barcji. Kościół ten jest bardzo dobrze zachowanym przykładem świątyni wiejskiej z tego rejonu, a jego struktura obrazuje przemiany jakie zachodziły w gotyku środkowych Prus w 2. połowie XIV i w XV wieku. Szczegółowa inwentaryzacja kościoła i przeprowadzone badania pozwoliły na zweryfikowanie i doprecyzowanie wiedzy na temat budynku. Udało się ustalić osiem faz budowlanych obiektu, zaczynając od bliżej nieznanego kościoła drewnianego, poprzez jego murowaną rozbudowę w kierunku wschodnim, następnie wymianę części drewnianej na murowaną, dostawienie wieży od zachodu i kruchty od północy, po nowożytną nadbudowę wieży, przebudowę wnętrza (wykonanie nowych okien i drewnianych stopów kolebkowych), do prac o charakterze konserwatorskim z XX wieku. W tekście pokuszono się również o próbę umiejscowienia poszczególnych elementów kościoła w kontekście architektury w Prusach. Przeanalizowano charakterystyczne rozwiązania gotyckich szczytów, otwartego na przestrzał przyziemia wieży oraz artykulacji elewacji zdwojonymi blendami. Te ostatnie rozważania mają znaczenie nie tylko dla stanu wiedzy na temat budowli mołatańskiej, ale mogą zostać wykorzystane również przy kolejnych próbach stworzenia systematyki kościołów wiejskich regionu, które jak pokazują ostatnie badania okazują się często o wiele młodsze niż myślano jeszcze w pierwszej połowie XX wieku. Wyniki badań będą miały także zastosowanie w toczących się w kościele pracach konserwatorskich, dając informacje do uczytelnienia najbardziej wartościowych jego elementów.

EN

The Department of Polish Architecture has been conducting survey measurement work throughout the country for one hundred years. In 2022, within the framework of field exercises, students of the Faculty of Architecture under the leadership of the staff of the Department of Polish Architecture of the Faculty of Architecture of the Warsaw University of Technology developed documentation for the Gothic parish church of Saint Ann in Mołtajny, Barten. The church is a very well preserved example of a rural church from this region. Its structure images the changes that took place in the Gothic of central Prussia in the second half of the 14th through the 15th centuries. Detailed survey measurements of the church coupled with studies made it possible to confirm and add detail to knowledge regarding the building. It became possible to establish eight construction phases, starting with the relatively unknown timber church, on through its masonry expansion towards the east, followed by the replacement of the timber section with a masonry one, the adding of a tower to the west and porch to the north, all the way through the early modern period which added to the height of the tower, the remodeling of the interior (the adding of new windows and timber vaulting), up to conservation work in the 20th century. The text also makes an effort to place the individual elements of the church in the context of architecture in Prussia. Analysis encompassed the characteristic solutions for Gothic gables, the pass–through ground floor of the tower, and the articulation of the façade with doubled blind windows. These last considerations are important not only with respect to the state of knowledge concerning the building in Mołtajny, but can also be utilized in successive efforts at creating a systemization covering the rural churches of the region right up to the first half of the 20th century. Study results will also find application in conservation work underway in the church by providing information giving legibility to its most valuable elements.

2

Więcej niż nadzieja, mimo piekła i zdrady. Witraże w kościele św. Macieja we Wrocławiu

Maliński Mirosław, Saraczyńska Agata

Szkło i Ceramika

|

2020

|

R. 71, nr 1

14--18

PL

Projekt witraży w kościele świętego Macieja został opracowany w oparciu o jasną i klarowną myśl teologiczną. W osi wschód-zachód umieszczono przedstawienia symboliczne: na ścianie wschodniej, w prezbiterium – Zesłanie Ducha Świętego, na ścianie zachodniej, nad emporą organową – Wniebowstąpienie. W osi północpołudnie znajdują się przedstawienia figuratywne, których opowieść z reguły wykracza poza jedno okno i przechodzi do sąsiednich, tak jak samo przesłanie zbawcze nie da się zawrzeć w jednej opowieści. Witraże figuratywne zaczynają się od tryptyku przedstawiającego Zwiastowanie. W przeciwnym transepcie południowym znajduje się scena Zstąpienia do Otchłani. Wobec rozbudowanej w polskim Kościele katolickim tradycji Grobu Pańskiego, witraż ten zwraca uwagę na istotne i zaniedbane przesłanie teologiczne, wynikające z dynamicznych wydarzeń tego dnia. W prezbiterium na ścianie południowej umieszczono witraż „Mistycznej Wieczerzy”, rozpisany na podstawie ikony szkoły Nowogrodzkiej. Stanowi on otwarte pytanie o sens tejże Wieczerzy wobec faktu zdrady. Całość domyka umieszczony nad emporą na południowej ścianie witraż św. Macieja. Jest on zawieszony bezpośrednio nad ulicą, nad trotuarem dzięki czemu święty staje się jakoby częścią ruchliwego traktu komunikacyjnego. Dwie techniki witrażownicze, jakimi posłużono się wykonując witraże, mają również pewne odniesienie symboliczne. Wskazują na nieustannie toczący się – uwidoczniony w witrażach kościoła św. Macieja – dialog między tym, co nowoczesne a tym, co zakotwiczone w tradycji i historii. Dialog ten charakteryzuje wzajemny szacunek i uznanie. Jak było to możliwe? Drobna kobieta przyjęła wielkie wyzwanie i wypełniła pustkę gotyckiego kościoła swoimi intymnymi uczuciami i snami. Agata Saraczyńska napisała o Beacie Stankiewicz-Szczerbik, wrocławskiej artystce szkła, autorce witraży w kościele św. Macieja we Wrocławiu. O jej artystycznej drodze do malarstwa monumentalnego – od fascynacji sztuką średniowiecza oraz rzemieślniczymi osiągnięciami witreatorów przez dogłębne badania technologiczne po wypracowanie oryginalnego języka form. Sztuka Beaty Stankiewicz-Szczerbik udowadnia, że ograniczenia sprzyjają rozwojowi.

EN

The design of the stained-glass windows in the church of Saint Matthias was developed based on a clear and theological thought. Symbolic representations were placed on the east-west axis - on the eastern wall, in the presbytery, the Descent of the Holy Spirit, and on the western wall above the organ gallery, the Ascension. On the north-south axis there are figurative representations, whose story usually goes beyond one window and passes to the neighboring ones – just as the message of salvation cannot be contained in one story. The figurative stained-glass windows begin with a triptych depicting the Annunciation. In the opposite south transept, there is a scene of the Descent into Hades (the Abyss). In view of the tradition of the Lord's grave developed in the Polish Catholic Church, this stained-glass window draws attention to the important and neglected theological message of the dynamic events of the day. In the presbytery on the southern wall there is a stained-glass window of the ”Mystical Supper” based on the icon of the Novgorod school. It poses an open question about the meaning of this Supper in the face of betrayal. The whole is closed with a stained-glass window of St. Matthias above the matroneum on the South side. It is located directly above the street, above the footway so that the saint seems to be part of a busy communication route. The two stained glass techniques used to make the stained-glass windows also have some symbolic reference. It indicates the continual dialogue found in the stained-glass windows of St. Matthias Church, between what is modern and what is anchored in tradition and history. A dialogue that is characterized by mutual respect and recognition. How was that possible? A petite woman has taken on a great challenge and filled the void of a huge gothic church with her intimate emotions and dreams. Agata Saraczyńska wrote about Beata Stankiewicz-Szczerbik, a glass artist from Wrocław, the creator of the stained-glass windows in St. Matthew’s Church in Wrocław. The article describes her artistic journey towards creating contemporary monumental paintings, from her fascination for medieval art and the artisan achievements of vitreators, through technological research, to establishing an original language of forms - Beata Stankiewicz-Szczerbik’s art is living proof that restrictions lead to development.

3

Fotografia a sacrum. Starożytne budowle Egiptu - średniowieczne kościoły Europy

Sobecki T.

Architecturae et Artibus

|

2017

|

Vol. 9, no. 1

36--49

PL

Fotografia jest techniką, która pozwala na dokumentowanie architektury sakralnej oraz innych przejawów sacrum, ale jest też dyscypliną sztuki, która ma potencjał wniesienia w sferę sacrum nowych wartości, poszerzenia jego kręgu kulturowego. Autor jest fotografikiem o bogatym dorobku w dziedzinie kreatywnego fotografowania architektury, szczególnie architektury sakralnej. Prace z cyklu „Kształt Światła” reprezentowały sztukę polską na Międzynarodowym Festiwalu Sztuki w Caracas w roku 1991, a także były prezentowane na wielu indywidualnych wystawach w Europie. Cykl „Idea Piramid” był tematem pracy doktorskiej obronionej w roku 2013. Przedmiotem niniejszego artykułu jest porównanie ekspresji czarno-białych fotografii interpretujących artystycznie wnętrza gotyckich kościołów Torunia i Barcelony oraz barwnych fotografii piramid egipskich w Gizie. Chociaż na fotografiach wykonanych odmiennymi technikami widnieją bardzo różne budowle, powstałe z inspiracji zupełnie odmiennych religii i cywilizacji, odległych w czasie epok i oddalonych miejsc na mapie świata, to zarówno w jednym, jak i drugim przypadku zasadniczym ich tematem jest sacrum. W przypadku architektury gotyckiej autor koncentruje się na sakralnym wnętrzu z wyeksponowaniem mistycznej roli światła wpadającego do wnętrza przez witraże. Piramidy w Gizie występują w kontekście przyrody, otwartej przestrzeni piasków Pustyni Libijskiej, koloru nieba oraz pojawiającego się w tle wielkiego miasta - Kairu. Pozostaje do oceny odbiorców tej sztuki, czy zaprezentowane fotografie przedstawiające architekturę sakralną powstałą przed wiekami i tysiącleciami, skalą kreacji poszerzają sferę sacrum przełomu XX i XXI wieku, czy są tylko przekazem o duchowości tamtych epok.

EN

Photography is a field of technology that allows documenting sacral architecture and other forms of sacred artefacts. But it is also a field of art that has the ability to introduce new values into the sacred sphere, to broaden its cultural environment. The author is a photographer with numerous achievements in creative photography particularly sacred architecture. Works of the “Kształt Światła” (The Shape of Light) collection represented Polish art at the International Art Festival in Caracas in 1991 and also were presented at numerous individual exhibitions in Europe. The “Idea Piramid” (The Idea of Pyramids) collection was the subject of a doctoral thesis completed in 2013. The subject of this paper is the comparison of expression of black and white photographs interpreting in artistic way by comparison the interiors of gothic churches in Toruń and Barcelona with colour photographs of Egyptian pyramids in Giza. Although these photographs - created with different techniques - show very different constructions built from the inspiration of completely different religions and civilizations, remote both in time and space, but still in both cases their primary subject is sacred. In Gothic architecture the author concentrates on the sacred interior, exposing the mystical role of light entering the interior through stained glass. Pyramids in Giza are presented in the context of natural environment, open space of the Libyan Desert sand, the colour of the sky and the huge city of Cairo visible in the background. The recipients of this form of art should decide themselves if presented photographs shows sacred architecture created centuries and millennia ago broaden the sacred sphere of the turn of 20th and 21st centuries with the scale of their creation? Or, are they only a presentation of spirituality of the past?

4

Stylistic evolution of Volhynia temple architecture in XIX – early XX centuries

Rychkov Petro

Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych

|

2015

|

T. 11, nr 1

92--115

EN

An attempt to retrace the main trends in the temple architecture in Volhynia province within the Russian Empire was made in the article. This period was generally characterized by a gradual strengthening of the Russian Orthodox Church and the expulsion of two other Christian denominations: Byzantine-rite Catholic (Uniat) and Roman Catholic. Against this background, in church architecture can be traced the various stylistic currents, based on different artistic paradigms: Classicism (the first third of the 19th century), Romanticism, Gothic, Byzantinism, Neo-Russian Historicism, Art Nouveau, as well as their morphological interferences.

RU

В статье предпринята попытка проследить основные направления развития храмовой архитектуры на территории Волынской губернии в составе Российской империи. Этот период в целом характеризувався постепенным усилением Русской Православной Церкви и вытеснением двух других христианских конфессий: греко-католической (униатской) и римско-католической. На этом фоне в церковной архитектуре прослеживаются стилистические течения, основанные на различных творческих парадигмах: классицизма (первая треть XIX века), романтизма, неоготики, византийского стиля, неорусского историзма, модерна, а также их морфологических взаимовлияний.

5

Ewolucja polichromii w architekturze Lwowa w okresie od XIV wieku do pierwszej połowy XVII wieku

Kazantseva T.

Przestrzeń i Forma

|

2015

|

nr 24/2

39--50

PL

W artykule analizuje się ewolucję polichromii w architekturze Lwowa w okresie od XIV wieku do pierwszej połowy XVII wieku. Na podstawie historyczno-terenowych badań autor analizuje technikę polichromii, palety kolorów i podstawowe zasady i cechy wykorzystania polichromii na elewacjach i we wnętrzach budynków lwowskich okresu gotyku i renesansu.

EN

The article deals with the question of the evolution of the polychromy in Lviv architecture of the 14th – the first half of the 17th century. On the base of field and historical research, the author considers the polychrome techniques, color palette and the main laws and peculiarities of polychromy use in the façade and interiors of Lviv buildings of the period of Gothic and Renaissance.

6

Nierozpoznany halowy kościół farny z około 1300 roku w Byczynie na Śląsku. O architekturze domniemanej fundacji księcia Henryka III głogowskiego

Adamski J.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2015

|

T. 60, z. 4

27--51

PL

Fara pw. św. Mikołaja w Byczynie jest niezwykle ciekawym, a w dotychczasowej literaturze zupełnie przeoczonym przykładem halowej budowli z około 1300 roku, która dowodzi poszukiwań właściwej, atrakcyjnej formy okazałego kościoła miejskiego, które nurtowały zarówno inwestorów, jak i budowniczych świątyń parafialnych na Śląsku u schyłku XIII wieku. Wszyscy dotychczasowi badacze uznali ją za jednorodne założenie z końca XIV wieku. Tymczasem ewidentna jest zasadnicza dwufazowość powstawania fary, która u schyłku XIV stulecia została przebudowana na bazylikę i wówczas dopiero uzyskała obecny kształt. Omawiany kościół jest bez wątpienia jedną z najbardziej niezwykłych kreacji architektonicznych z okresu około roku 1300 na Śląsku. Jej twórcy dowiedli znajomości najważniejszych budowli kręgu austriacko-morawskiego, przede wszystkim kończonej wówczas katedry w Ołomuńcu. Wznosząc krótki korpus halowy (względnie pseudobazylikowy) na rzucie kwadratu, wpisali się w główny nurt rozwoju miejskich kościołów parafialnych na Śląsku w drugiej połowie XIII wieku, zaś bez wątpienia na życzenie fundatora – zapewne księcia Henryka III głogowskiego postawili wyniosłą wieżę zachodnią, nawiązującą do kolegiaty w Głogowie. Zapewne również z tej budowli został zaczerpnięty wystrój kamieniarski chóru, na który złożyły się baldachimowe nisze, powiązane ze służkami sklepiennymi. Wschodnia część kościoła swymi rozmiarami i dekoracją podkreślała także archiprezbiterialną godność kościoła. Ze względu na późniejszą przebudowę, największą stratą jest przekształcenie chóru, który w świetle zachowanych reliktów i przeprowadzonej tu analizy przedstawia się jako wyjątkowe dzieło architektury przełomu XIII i XIV wieku, nierozerwalnie związane z politycznymi dziejami Śląska.

EN

The Parish Church of St Nicolaus at Byczyna in Silesia (German Pitschen) presents a most interesting, yet till now unknown example of a hall church from around 1300. It proves that the Silesian founders, as well as builders themselves, sought at the end of the 13th century for an suitable, attractive form of a representative town church. All up-to-date researchers treated the Byczyna church as an integral structure dating back to the end of the 14th century. It is most surprising, as it is more than evident that we deal here with a much older building, which was only much rebuilt to the present shape at the end of the 14th century. With no doubt, the church in question forms one of the most interesting architectural creations of around 1300 in Silesia. Its builder proved their knowledge of many important buildings in Austria and Moravia, especially of the Cathedral al Olomouc/Olmütz, which was near completion at that time. The short hall nave of the Byczyna church counts to the main trend of the parish churches in Silesia from the 2nd half of the 13th century. In turn, the single west tower was erected probably according to the wish of its alleged founder, Henry the Third, duke of Głogów/Glogau. It reminded of the west tower of the Collegiate Church at Głogów, while the unique mason decoration in the Byczyna choir, which encompassed sculpted baldachins and vaulting shafts, was an allusion to the chancel of the aforementioned church at Głogów. The size and opulent articulation of the eastern part of the analysed building stressed the function of the church as a seat of an archpriest. Unfortunately the Byczyna choir, which was a unique structure in the Silesian architecture of around 1300, was later strongly rebuilt and lost its previous shape.

7

Kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kraśniku - nowe ustalenia badawcze po I etapie badań - 2008-2009

Landecka H.

Budownictwo i Architektura

|

2010

|

vol. 7, nr 2

53-66

PL

Kraśnik należy do najstarszych miast na Lubelszczyźnie - badania archeologiczne potwierdzają, że w XIII wieku istniała tu osada z zamkiem i kościołem Prawa miejskie nadane zostały w roku 1377, gdy miasto należało do rodu Gorajskich. Murowany kościół, ufundowany został przez rodzinę Tęczyńskich ok. 1448 r. Dziś odpowiada mu wykonane z gotyckiej cegły prezbiterium, do którego w kolejnej fazie dobudowana została zakrystia i skarbiec. W 1461 r. do Kraśnika sprowadzono z Krakowa zakon kanoników regularnych, którzy zbudowali klasztor i rozbudowali kościół. Z kamiennych bloków wzniesiona została nawa główna i nawy boczne, a gotycki kościół został włączony w nową bryłę. Kolejne przebudowy prowadzone są w I połowie wieku XVI (podwyższenie murów, nowe sklepienia, renesansowe dekoracje wnętrza, polichromie, kaplice grobowe). Po zniszczeniach kościoła w wojnach szwedzkich i przejęciu kościoła przez rodzinę Zamojskich, dokonana zostaje przebudowa w stylu barokowym ( nowe szczyty w elewacjach, budowa kaplicy - w której zachowała się data - 1657). W 1864 roku, po kasacie zakonu, kościół został zajęty przez władze rosyjskie. Zniszczony przez pożary wymagał napraw (elewacje, dach). W roku 1911 odnotowany jest ostatni etap zmian – nadbudowa wieży zegarowej. Kościół w Kraśniku ze swoją 600 letnią historią od lat przyciągał badaczy architektury. W 1986 r. odkryte zostały dwie arkadowe nisze z romańską kolumną, ceglana krypta grobowa, fragmenty posadzki kamiennej. W 2007 roku rozpoczęty został remont elewacji kościoła. Pierwsze prace przy usuwaniu tynku ujawniły, że znakomicie zachowane są kamienne bloki i detale architektoniczne z najwcześniejszych faz budowy (fragmenty gotyckiego szczytu, kamienne obramienia okien, lico murów). Badania konserwatorskie, archeologiczne i architektoniczne we wnętrzu kościoła, w poziomie fundamentów, poddasza i elewacji pozwoliły na odkrycie nowych elementów i pełniejsze ustalenie etapów budowy świątyni. W oparciu o wyniki badań podjęto decyzję o przywróceniu - rzadkiej na Lubelszczyźnie – gotyckiej formy kościoła, ekspozycji ceglanego lica najstarszego kościoła, jego kamiennej bryły (z II fazy), z pięknym gotyckim szczytem schodkowym, portalem, wysokimi oknami i detalami architektonicznymi. Prowadzone w związku z remontem badania są kontynuowane, co pozwoli poszerzyć wiedzę o historii budowlanej kościoła, klasztoru i miasta.

EN

The town of Kraśnik is one of the oldest of its kind in the Lublin region - archaeological researches confirmed that that in the XIII century in the same place existed a settlement with castle and a church. Municipal rights were granted to Krasnik in 1377, when town was ruled by Gorajski family. A brick church was founded by Teczynski family around 1448. Today this is reflected by the chancel build around the altar from Gothic bricks, to which in the next phases vestry and reasury has been constructed. In 1461 a n Canons Regular of the Lateran Order has been brought to Krasnik from Cracow. The Order extended the original structure and built a monastery. From stone blocks they erected main nave and church aisles and Gothic church was incorporated in the new form. Consecutive rebuilding continued in 1st half of XVI century (raising of church walls, new arches, Renaissance decorations, polychrome wall paintings, memorial chapels). After damages to the church caused by the wars with Sweden, it became a property of Zamoyski family, who rebuilt it in the Baroque style (new elevation copings, building of new chapel in which the foundation date remained - 1657). In the year of 1864 after the cessation of the Order, church has been taken under the control of Russian government. Damaged by fires it required renovations (front elevations, roof). In 1911 the last phase of modifications was recorded - extension to the clock tower. Church in Krasnik with its 600 years of history always attracted attention from architectural researchers and scientists. In 2007 renovation of front elevation commenced. Initial works on removing plaster revealed perfectly preserved stone blocks and details from the earliest phases of the construction (fragments of a Gothic arch, stone window framings, front walls). Conservatory and archaeological researches inside the church on the foundation, roof and elevation levels uncovered new architectural elements and therefore allowed to understand in more complete way the construction phases of the church. As the results of the research, a decision has been made to restore the Gothic form of the church (rarely found in Lublin region) and to expose the oldest brick front, stone contour with beautiful stepped facade, portal, high windows and architectural details from the II phase of construction. Research to reveal more about the history of church, monastery and the town itself continues along with reconstruction works.

8

Poznajmy piękno kamieniarki kolegiaty p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tarnowie

Łannik A., Smoleńska A., Wójcik B.

Geoturystyka

|

2008

|

nr 3

27-40

PL

Głównym celem niniejszego artykułu jest promocja gotyckiej katedry w Tarnowie wśród turystów interesujących się kamieniem i jego walorami dekoracyjnymi. Wprowadzono czytelnika w architekturę gotycką szczegółowo omówioną na przykładzie katedry. Szczególną uwagę zwrócono na rodzaje i pochodzenie skał, które licznie zostały zastosowane do ozdoby murów zewnętrznych oraz wnętrza kościoła.

EN

Promotion of the Gothic cathedral in Tarnów among the tourists interested in rocks and their decorative values is the major aim of this paper. A reader has got introduced to the Gothic architecture discussed in details at the example of the cathedral. A particular attention has been paid to the variety of types and provenance of stones used in constructing and ornamenting the outer walls and the interior of the church.

9

Problematyka rozwarstwiania gotyckich malowideł sztalugowych na drewnie na przykładzie tryptyku z Łącka (II ćw. XV wieku)

Kadłuczka K.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2004

|

Nr 15

42--48

10

Kościół parafialny pod wezwaniem św. Trójcy w Witowie (gmina Koszyce, woj. małopolskie). Odkrycie szesnastowiecznej polichromii, historia i technologia

Soran-Maluty N.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2004

|

Nr 16

27--30

11

Konserwacja elewacji Starego Ratusza w Olsztynie wraz z przywróceniem walorów gotyckiej budowli przeprowadzona w 2003 roku

Białko P.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2004

|

Nr 15

77--82

12

Dekoracja architektoniczna gotyckich chrzcielnic kamiennych na Śląsku

Jędrusik M.

Architectus

|

2002

|

Nr 1(11)

45--50

PL

Celem opracowania jest przedstawienie różnorodnych form dekoracji architektonicznej gotyckich chrzcielnic kamiennych. Praca uwzględnia chrzcielnice z terenu Śląska w jego granicach z początku XVI w. [11], z pominięciem księstwa bytomskiego, i obejmuje obiekty datowane na okres od I poł. XV w. do ok. pol. XVI w. Jest to wybór z katalogu dekorowanych gotyckich chrzcielnic kamiennych na Śląsku, sporządzonego w latach 1999-2001 [5] i obejmującego 42 obiekty, których czaszę, trzon bądź stopę pokrywa dekoracja. W początkowej fazie zbierania materiału potrzebnego do przedstawienia różnorodności dekoracji architektonicznej na śląskich chrzcielnicach posłużył katalog zabytków sporządzony przez Hansa Lutscha [9]. Pewnym uzupełnieniem był również katalog średniowiecznych chrzcielnic kamiennych w Polsce autorstwa Jadwigi Kuczyńskiej [8]. Aby potwierdzić istnienie zachowanych obiektów posłużono się kartami inwentaryzatorskimi zabytków ruchomych, dostępnymi u wojewódzkich, konserwatorów zabytków. Analizę materiału poprzedzono badaniami terenowymi, polegającymi na wykonaniu inwentaryzacji fotograficznej i opisie obiektów.

EN

Architectural details on some Silesian baptismal fonts are presented. Six groups have been distinguished. Fonts were classified according to the shape of the bowl, the stem and the foot. In the first group there are three octogonal baptismal fonts, whose bowls are roll formed. This includes fonts from Lubsza, Strzelniki and Głubczyce. Fonts from Opole, Krapkowice, Nysa and Wroclaw are in the second group. Their bowls and stems are octogonal, but the foot is square. The tracery joins the bowl with the foot. The third group includes two fonts, in Stronia and Wabienice. They are very similar to fonts from the second group, but-there is no tracery, and the bowl is separated from the stem by the nodus. The next, fourth group, consists of three fonts, in Janków, Wojtkowice and Oława. Their shape is almost the same as the shape of the chalice, even the nodus in the middle of the stem. On the bowl there are rectangle panels with low i cliefs. In the fifth group there are six fonts, from Rościstawice, Ścinawa, Maniów Wielki, Konary, and two from Wrocław. The last, sixth, group includes three fonts from: Nowa Wieś Grodziska, Zagrodno and Olszanica. Their shape is very similar to fonts from the fourth group and they were probably made by the same sculptor. The ornament of the Silesian fonts has a very differentiated and rich iconographic design. Architectural motifs are not rare. It is possible to distinguish a few groups classified according to the type of motif and its individuality. First - tracery, which appears on the bowl as a separate motif (Wojtkowice). Next - some form of tracery such as a frieze around the rim of the font (Zebrzydów). We can also find some architectural motifs in figural sculpture, where they constitute an integral part of the presentation (St. Barbara's Tower) Architectural motifs can be found on the bowl as well as on the stem and on the foot of the font.

13

L'architecture avec ses conditionnement pour la liturgie sainte en gothique

Bogdan M.

Zeszyty Naukowe. Architektura / Politechnika Śląska

|

2001

|

z. 39

129-141

PL

Forma gotycka, która rozwijała się w Europie od XII wieku do początku XVI, posiada swoje uwarunkowania dla Liturgii Świętej. One same bardzo wyraźnie przywołują swój charakter formalny. Dotyczy to nade wszystko całej nawy wnętrza sakralnego w gotyku, które poprzez swoją konfigurację może być definiowane jako droga do ołtarza zbudowanego w chórze wschodnim kościoła. Sama fasada definiuje już to, co znajduje się na zakończeniu tej osi na wschodzie, za drzwiami umiejscowionymi w murze gotyckiego odgrodzenia (jube) chóru. Generalnie, tutaj fasada jest odzwierciedleniem dyspozycji wewnętrznej budynku. W szczególności dotyczy to ilości kondygnacji i ilości naw kościoła. Jest to rzeczywistość rzeźby w kamieniu i płaszczyzn okien witrażowych, objawiających się jako wielka syntetyczna kompozycja, która zachowuje jednorodność całego dzieła. Gotycki chór, zbudowany na zakończeniu nawy głównej jako miejsce zarezerwowane dla kleru, jest przeważnie oddzielony od niej i od swojego obejścia ścianą odgrodzenia. Istnieje on tutaj jako ten przejrzyście wyniesiony powyżej krypty, gdzie naturalne światło pochłania obiekty materialne, które są realne tylko w takim stopniu, w jakim uczestniczą one w mocy jego jasności. Przestrzeń ta, traktowana jako sanktuarium, wraz ze swymi oknami tworzonymi jako ożebrowanie nie znane w romanizmie, konstruuje nową przestrzeń dla Eucharystii. Ten bardzo wysoki architektonicznie obszar, będący przedłużeniem nawy, jest często otoczony obejściem wraz z kaplicami promienistymi, których układ również przypomina o obecności światła w tej przestrzeni. Chór, jako pojęcie niearchitektoniczne, znajduje swoją definicję w "chorus", który zaczerpnął swoją nazwę od chorea (taniec) albo od corona (korona). Oznacza to, że niegdyś kler stojąc w układzie o formie korony otaczał ołtarze i śpiewał w taki sposób w jednym tonie psalmy. Jest to realizowane w średniowieczu, ze szczególnie dobrym wyrazem, przez dwa chóry śpiewaków wspólnoty kleru posadowione w stellach, które oznaczają aniołów i duchy sprawiedliwych. To co jest charakterystyczne w gotyku, to klerykalizacja stopniowa kultu. Teraz wspólnota chóru jest prezentowana tylko przez osobę biskupa i kleryków (duchownych). Ale tutaj centrum duchowe prawdziwie ukrywa swoją tajemnicę i dyspozycja tego miejsca dla Hierarchii jest oddzielona od części nawowej i od tego, co w niej jest przynależne dla laikatu. Jest to kształtowane wizualnie murem (jube), z usytuowaną nad nim platformą która zajmuje miejsce centralne w pierwszej części celebrowania Mszy Św. jako ta, z której głosi się homilię. Dlatego też stół ofiarny nie jest widzialny dla wiernych. Tutaj ich wspólnota otacza jakby tę granicę, która okrąża i ustala w bezpieczeństwie centrum eucharystyczne, gdzie prawdziwie jest to co niewidzialne i pozostaje takie samo dla laikatu. W architekturze gotyckiej konstrukcja jest tworzona tak, aby wnętrze było dobrze oświetlone w każdej jego części. Tak więc według gotyckiej miary duchowej ołtarz główny mógłby być zbudowany na jakimkolwiek miejscu w nawie. W istocie jest to czas, kiedy nawa bazyliki jest zawsze konstruowana jako rozpostarta z zachodu na wschód i umiejscowienie stołu ofiarnego na zakończeniu wschodnim nawy jest miejscem uprzywilejowanym architektonicznie dla niego. Tutaj światło definiuje obecność każdego przedmiotu, podczas gdy mur ambony (jube) ukrywa je. Jednocześnie, okna budowane jako ażurowe z lekkich ciosów kamiennych, w rytmie sklepień, neutralizują znaczenie historyczne muru zewnętrznego i formują mury jako przegrody świetlne, umocnione przez łuki przyporowe. Tak więc, kiedy ściana otaczająca wspólnotę staje się przeźroczysta, to ta druga ambony wraz z murem odgrodzenia, otaczająca kler, powiększa jakby świadomie widzialnie swoją objętość. A co za tym idzie, wierni tutaj są dopuszczani wizualnie tylko do Liturgii Słowa, która poprzez dźwięk słyszany przybliża ich do stołu ofiarnego. Według konkluzji historycznej żaden z ołtarzy w tym czasie, wyjąwszy być może jeden albo dwa, nie mogły być w żadnym wypadku zastosowane do celebrowania "versus populum". Jest ono stosowane dopiero w XX w. i to po II Soborze Watykańskim (11 październik 1962 - 8 grudzień 1965), kiedy ksiądz musi wszelako obejść stół ofiarny i musi celebrować Mszę Świętą jako odwrócony twarzą do wiernych. Sakralna przestrzeń gotycka nie definiuje , tak jak jest to obecnie, korelacji między przestrzenią człowieka, który modli się do Boga, a strefą ołtarzową. Każde z tych miejsc istnieje tutaj raczej jako to, które egzystuje dla siebie samego. Podobnie uwzględniając aspekt wizualny, liturgia gotycka nie definiuje miejsca dla szafki zawierającej hostie. W tym okresie czasowym nie istnieje jeszcze tabernakulum, którego wygląd jest znany dzisiaj. Intuicja związku pomiędzy jednym ołtarzem i jednym tabernakulum w obecności wspólnoty nie była znana w okresie gotyckim, gdzie Święta Rezerwa była przechowywana w zakrystii albo za murem ambony (jube) rozdzielającym i hierarchizującym wiernych. W tej przestrzeni sakralnej droga, która łączy przeważnie wyposażony w retabulum stół ofiarny z domkiem Świętych Postaci, nie była eksponowana wizualnie i akcentowana architektonicznie. Tutaj światło i jego symbolika są elementami wystarczającymi, aby przypominać o jej obecności.

EN

The paper presents the sphere of synthesis of architecture and liturgy in the Gothic form that was developing in Europe from the 12th century to the beginning of the 16th century. This can be first of all perceived in the whole nave of the sacral interior in gothic, which thanks to its configuration can be defined as a way to the altar built in the east choir of the church. The Middle Ages build the House of the Lord as two churches. One of them, the inner one, is incorporated in the other one as an area of the choir for the clergy. The gothic choir erected at the end of the main nave as a place reserved for the clergy is most often walled off from that nave and from the passage that surrounds the altar. This space presumed to be a sanctuary together with its windows forming the ribbing which was unknown during the Romanism, constructs a new space for Eucharist. This architecturally very high area, that constitutes the extension of the nave often surrounded by the passage with chapels, the radial layout of which also reminds of the existence of light in this space. In fact at that time the nave of the basilica in its construction always spread from the west to the east and the east end of the nave constitutes the architecturally privileged place for the Communion table.

14

Forma gotycka a posoborowa architektura sakralna

Bogdan M.

Zeszyty Naukowe. Architektura / Politechnika Śląska

|

2001

|

z. 39

99-127

PL

Praca prezentuje obszar syntezy architektury i liturgii jako nieodzowny element, który uzasadnia możliwość przeniesienia intuicji gotyckiego chóru, gdzie jeden ołtarz istnieje w otoczeniu jednej hierarchii do posoborowej architektury sakralnej, gdzie jeden ołtarz istnieje w otoczeniu jednej wspólnoty, przynależnej całemu wnętrzu kościelnemu, a nie tylko jego wydzielonej, wybranej części. Ład gotyckiej przestrzeni sakralnej zostaje określony jako synteza Wielkiej Teorii Piękna i nauki o nieziemskiej naturze symbolu światła, będącej uszanowaniem Ewangelii. Średniowiecze buduje Dom Boży jako dwa kościoły, z których jeden, ten wewnętrzny, zawarty jest w drugim jako strefa chóru dla duchowieństwa zgromadzonego przy ołtarzu i wydzielonego murem od pozostałej części, przeznaczonej dla laikatu. Architektura gotycka umacnia obszar wydzielenia kleru ścianą zamykającej go od strony świeckich platformy ambony (jube). Poprzez swoją jednoprzestrzenność chóru jako obszaru bez podpór słupowych gotycka strefa Liturgii Eucharystii stara się przywoływać tę współczesną jednoprzestrzenną nawę całego wnętrza sakralnego. Problem łączenia tych dwóch odległych czasowo stylów zawarty jest w umiejętności przeniesienia pewnego zakresu estetyki późnego średniowiecza odnośnie do doświadczalności odczytu otwartości i przezroczystości form zanurzonych w świetle do architektury współczesnej, poszukującej tej samej jednorodności jako odpowiedzi przestrzennej na plan "otwarty" układu.

EN

The paper presents the sphere of synthesis of architecture and liturgy as an indispensable element which justifies the possibility of transferring the intuition of the Gothic choir, where one altar exists in the surrounding of one hierarchy to the after-council sacral architecture, where one altar exists in the surrounding of one community, belonging to the whole interior of the church and not only to its chosen separated part. Order in the gothic sacral space is defined as a synthesis of the Great Theory of Beauty and science of unearthly nature of symbol of light, which is the respect for the Gospel. The Middle Ages build the House of the Lord as two churches. One of them, the inner one, is incorporated in the other one as an area of the choir for the clergy gathered at the altar and separated by a wall from the other part destined for the lay people. The Gothic architecture strengthens the area of separation of the clergy by means of a wall of the pulpit's platform (jube), which isolates them from the laymen. By means of the choir's mono-spatiality as a space without supporting pillars, the gothic area of Liturgy of Eucharist attempts to resemble the contemporary mono-spatial nave of the whole sacral interior. The problem of bridging these two, remote in time, styles is contained in the ability to convey some of the late mediaeval aesthetics concerning the experience of interpretation of openness and transparency of forms immersed in light to contemporary architecture which is looking for the same homogeneity as a special answer to the "open" plan of the layout.