Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

The development and origin of the two-stage silicification of Upper Jurassic limestones from the northern part of the Kraków-Częstochowa Upland (Southern Poland)

Kochman Alicja, Matyszkiewicz Jacek

Geology, Geophysics and Environment

|

2023

|

Vol. 49, no. 3

225--243

EN

The Upper Jurassic carbonates representing the microbial-sponge megafacies in the area of the Kraków-Częstochowa Upland (KCU) were locally silicified. In the reclaimed Lipówki Quarry, in Rudniki near Częstochowa (in the northern part of the Upland), macroscopically different silicification products were observed in blocks of Upper Jurassic limestones, deposited as mining waste. Two varieties were distinguished: (i) chert concretions representing the I silicification stage and (ii) light-brown, silicified limestones infilling the fractures in chert concretions or forming the cortices around the concretions or forming irregular bodies, all representing the II silicification stage. The diagnostic features are the following: (i) macroscopic development, (ii) the presence of moganite exclusively in chert concretions and (iii) significant differences in crystallinity index (CI) values, namely: 0.1–0.7 for chert concretions and 6.0–6.6 for silicified limestones. The formation of chert concretions was initiated as early as in unconsolidated sediment, whereas the II silicification stage followed the chemical compaction of the limestones. The results of geochemical analyses of the products of both silicification stages indicated that the probable source of silica were the low-temperature hydrothermal solutions. Two types of fractures were found in the chert concretions, generated during different tectonic events. The older, open fractures were formed during the extension of the Late Jurassic sedimentary basin, which formerly occupied the territory of the more recent KCU. These fractures were infilled with unconsolidated, fine-detrital carbonate sediment, in which the concretions were embedded and finally silicified in the II silicification stage. The younger, closed fractures, transversal to those filled by the products of II silicification stage, along which small displacements are evident, document the later tectonic deformations presumably related to Cenozoic faulting.

2

Distribution and ecology of two interesting diatom species Navicula flandriae Van de Vijver et Mertens and Planothidium nanum Bąk, Kryk et Halabowski in rivers of Southern Poland and their spring areas

Halabowski Dariusz, Bąk Małgorzata, Lewin Iga

Oceanological and Hydrobiological Studies

|

2021

|

Vol. 50, No. 2

137--149

EN

In this paper, we report new records of rare diatoms that have recently been found in Southern Poland. Planothidium nanum was found only in the upper reaches of the Centuria River, which is not exposed to human influence, while Navicula flandriae was found in two rivers (the Bolina and the Mleczna) affected by salt mine water from hard coal mines. The impact of anthropogenic salinity on diatom communities is as yet poorly documented. Therefore, we conducted a survey on this phenomenon. We surveyed seven sampling sites for diatom assemblages and habitat characteristics, including three sampling sites impacted by mine water. Navicula flandriae was recorded at both sampling sites affected by salt mine water and in two other rivers (the Centuria and the Mitręga), indicating its wide preference for salinity. We confirmed the occurrence of P. nanum at the same site where this species was found and described in our previous paper. In addition, we recorded the occurrence of this species at two other sites in habitats with similar characteristics (lower reaches of the Centuria and Wiercica rivers). Our results indicate a more common occurrence of N. flandriae and P. nanum, which means that further monitoring of diatoms is necessary.

3

Intra-individual variability of dental enamel δ13C and δ18O values in Late Pleistocene cave hyena and cave bear from Perspektywiczna Cave (southern Poland)

Czernielewski Michał, Krajcarz Magdalena, Krajcarz Maciej T.

Studia Quaternaria

|

2020

|

Vol. 37, Nr 2

121--128

EN

An important source of palaeoecological and palaeoenvironmental information is intra-specimen variability of isotopic composition of mammal tooth enamel. It reflects seasonal or behavioral changes in diet and climate occurring during a life of the animal. While well-known in ungulates, in carnivorans this variability is poorly recognized. However, carnivoran remains are amongst the most numerous in the Pleistocene fossil record of terrestrial mammals, so their isotopic signature should be of particular interest. The aim of the study was to verify if enamel of a fossil cave hyena (Crocuta crocuta spelaea) and a cave bear (Ursus ingressus) records any regular inter- or intra-tooth isotopic variability. We examined intra-individual variability of δ13C and δ18O values in permanent cheek teeth enamel of fossil cave hyena and cave bear from the site of the Perspektywiczna Cave (southern Poland). We conclude that the isotopic variability of the cave hyena is low, possibly because enamel mineralization took place when the animals still relied on a uniform milk diet. Only the lowermost parts of P3 and P4 enamel record a shift toward an adult diet. In the case of the cave bear, the sequence of enamel formation records periodic isotopic changes, possibly correlating with the first seasons of the animal life.

4

Stare piece wapiennicze w krajobrazie Jury Krakowsko-Częstochowskiej jako element dziedzictwa górniczego

Krzeczyńska Monika, Woźniak Paweł, Kaczmarzyk Ewa, Głowacki Marian

Hereditas Minariorum

|

2020

|

Vol. 6

25--32

PL

Tradycje przemysłu wapienniczego sięgają odległych czasów. Wapno, jako spoiwo zapraw budowlanych i farb używane jest już od kilku tysiącleci. Stare piece wapienne i towarzyszące im wyrobiska spotykane na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej (a zwłaszcza w jej północnej części) doskonale nadają się do zagospodarowania i wykorzystania w przyszłości jako miejsca edukacyjne ułatwiające poznanie i zrozumienie wielu procesów kształtujących powierzchnię Ziemi, w tym poprzez gospodarczo-przemysłową działalność człowieka. Znane są już ciekawe, krajowe przykłady dostosowania obiektów przemysłu wapienniczego do realizacji funkcji rekreacyjno-poznawczych. Najwięcej jest ich w Sudetach. Autorzy referatu mają nadzieję, że w nieodległej przyszłości dołączy do nich przynajmniej jeden z jurajskich wapienników z okolicy Olsztyna, Rudnik, Częstochowy, Złotego Potoku, Mstowa, Kusiąt lub Choronia.

EN

The traditions of the lime industry date back to distant times. Lime has been used as a binder of building mortars and paints for several millennia. Old lime kilns and the accompanying excavations found in the Kraków-Częstochowa Upland (especially in its northern part) are perfect for development and future use as educational places facilitating the knowledge and understanding of many processes shaping the Earth's surface, including economic and industrial activities of humans. Interesting local examples of adapting lime industry facilities aimed at enhancing recreation and cognitive functions are well recognized. Most of them are in the Sudetes. The authors of the paper hope that in the near future one of the Jurassic lime kilns in the vicinity of Olsztyn, Rudnik, Częstochowa, Złoty Potok, Mstów, Kusiąt or Choroń will also soon become recognizable.

5

Low to middle Pleistocene paleoclimatic record from the Kraków-Częstochowa Upland (Poland) based on isotopic and calcite fabrics analyses

Błaszczyk M., Hercman H., Pawlak J., Gąsiorowski M., Matoušková Š., Aninowska M., Kicińska D., Tyc A.

Geochronometria

|

2018

|

Vol. 45, no. 1

185--197

EN

The quality of paleoenvironmental reconstruction based on speleothem records depends on the accuracy of the used proxies and the chronology of the studied record. As far as the dating method is concerned, in most cases, the best solution is the use of the U-series method to obtain a precise chronology. However, for older periods (i.e., over 0.5 Ma), dating has become a serious challenge. Theoretically, older materials could be dated with the U-Pb dating method. However, that method requires a relatively high uranium content (minimum of several ppm), whereas typical speleothems from Poland (and all of Central Europe) have uranium concentrations below 0.1 ppm. Because the materials in Polish caves are problematic, we applied oxygen isotope stratigraphy (OIS) as a tool for speleothem dating. By using OIS as an alternative tool to create a chronology of our flowstone, it was found that the studied flowstone crystallized from 975 to 470 ka with three major discontinuities, so obtained isotopic record can be correlated with oxygen isotopic stages from MIS 24 to MIS 12. The observed isotopic variability was also consistent and confirmed with the petrographic observations of the flowstone.

6

Wyspy obronne Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i ich turystyczne znaczenie

Uruszczak M.

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

|

2017

|

nr 35

75--90

PL

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska to obszar położony w południowej Polsce, o dużym zróżnicowaniu wysokości względnej. Istniejące na całym terenie Jury wzgórza, swoiste wyspy obronne, stworzyły w przeszłości charakterystyczny militarny trakt o strategicznym znaczeniu, który dzięki swej wyjątkowości krajobrazowej przeistoczył się stopniowo w atrakcyjny szlak turystyczny. Budowle obronne zazwyczaj usytuowane są na wzgórzach, rzadziej na terenach nizinnych. Praca ukazuje zarówno obiekty wykorzystujące swój turystyczny potencjał oraz wskazuje możliwości rozwoju w przypadku miejsc nieznanych mogących zostać włączonych do Szlaku Orlich Gniazd.

EN

The Kraków-Częstochowa Upland (Jura Krakowsko-Częstochowska) is the area situated in southern Poland with great diversity of relative height. Hills located in the whole territory of Jura, kind of fortified islands, created in the past a characteristic military trail with strategic significance which thanks to its landscape uniqueness was gradually transformed into an attractive touristic route. The fortified objects are usually located on the hills and less frequently in the lowlands. The paper shows the objects that take advantage of their touristic potential and also indicates possibilities of development for the places which could be successfully included in the Trail of the Eagles' Nests (in Polish: Szlak Orlich Gniazd).

7

Związek temperatury gleby z temperaturą powietrza w warunkach jurajskiej doliny rzecznej

Wojkowski J., Skowera B.

Inżynieria Ekologiczna

|

2017

|

Vol. 18, nr 1

18--26

PL

Celem niniejszej pracy było zbadanie związku pomiędzy temperaturą powierzchni czynnej i gleby a temperaturą powietrza w warunkach jurajskiej doliny rzecznej. W badaniach wykorzystano materiał obserwacyjny z lat 1991– 2006 pochodzący ze stacji meteorologicznej w Ojcowie. Stacja ta położona jest w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej na dnie jurajskiej doliny. Obliczono średnie dobowe, miesięczne i roczne temperatury gleby oraz jej miesięczne i roczne amplitudy. Do oceny związku pomiędzy temperaturą gleby na różnych głębokościach, a temperaturą powietrza, opadami atmosferycznymi oraz pokrywą śnieżną posłużono się współczynnikiem korelacji rang Spearmana. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że najsilniejsze związki temperatury powietrza z temperaturą gleby występowały w okresie wiosny i jesieni. Wzrost opadów atmosferycznych wiosną i jesienią powodował osłabienie związku temperatury powietrza z temperaturą gleby. W okresie lata związki temperatury powietrza z temperaturą gleby były słabsze i statystycznie istotne tylko do głębokości 20 cm. Wykazano ponadto, że opady atmosferyczne w lecie mogą powodować wzrost temperatury gleby. Zimą, ze względu na pokrywę śnieżną, związki temperatury powietrza z temperaturą gleby były najsłabsze i w większości przypadków statystycznie nieistotne. Stwierdzono również, że różnica temperatury powierzchniowej warstwy gleby pokrytej śniegiem i gleby bez pokrywy śnieżnej zależy przede wszystkim od grubości zalegającego śniegu.

EN

The paper presents the results of research on thermal conditions of the soil and active surface. The main aim of the research was to evaluate the relation of active surface and soil temperature with air temperature. In this evaluation, data from the period 1991–2006 from meteorological stations in Ojców were used. The meteorological station is situated in the southern part of the Kraków-Częstochowa Upland in the bottom of the Jurassic valley. For all the depths, daily, monthly and annual soil temperature was calculated. To evaluate the relation between soil temperature and air temperature, precipitation and snow cover the Spearman correlation coefficients were used. The strongest relation between the air temperature and soil temperature was observed in spring and autumn. The rise in the precipitation in spring and autumn made the relation of air temperature and soil temperature weaker and in summer the relation between the air temperature and soil temperature and statistically significant only to 20 cm deep. It was also proved that the precipitation in summer may lead to higher soil temperature. In winter, because of the snow, the relation between air temperature and soil temperature was the weakest and in most cases statistically not significant. It was also found that the differences in the temperature of the surface covered with snow and the soil without any snow cover depends primarily on the snow cover thickness.

8

Rekonstrukcja czasu zalegania pokrywy śnieżnej na podstawie wartości albedo (na przykładzie pomiarów w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej)

Falarz M., Caputa Z., Partyka J.

Przegląd Geofizyczny

|

2016

|

Z. 3-4

195--207

PL

Główny cel opracowania to cel metodyczny – wypracowanie metody rekonstrukcji czasu zalegania pokrywy śnieżnej na podstawie pomiarów promieniowania słonecznego. Celem dodatkowym jest cel poznawczy – porównanie czasu zalegania pokrywy śnieżnej w różnych formach terenu (dno doliny i wierzchowina) i na różnych wysokościach n.p.m. Badania zostały przeprowadzone na przykładzie warunków niwalnych południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, w dolinie Prądnika w Ojcowskim Parku Narodowym. W opracowaniu użyto danych z okresu 2008-2014 dotyczących pokrywy śnieżnej na stacji Park Zamkowy (PZ; 322 m n.p.m.), położonej w dnie doliny Prądnika, oraz wartości promieniowania słonecznego na stacji PZ i w Lepiance Czajowskiej (LCZ; 483 m n.p.m.), położonej na wierzchowinie. Na podstawie danych aktynometrycznych wyliczono wartości albedo. Rekonstrukcję liczby dni z pokrywą śnieżną przeprowadzono w LCZ w trzech etapach: 1) zbadano częstość występowania wartości albedo w przedziałach osobno w dniach z pokrywą śnieżną i w dniach bez pokrywy śnieżnej na stacji PZ; 2) przeprowadzono symulacje czasu zalegania pokrywy śnieżnej na stacji PZ, stosując różne wartości progowe albedo dziennego i albedo z godzin 6-9 UTC; 3) wartości graniczne albedo wyznaczone w poprzednim etapie badań stały się podstawą rekonstrukcji czasu zalegania pokrywy śnieżnej na stacji LCZ; za dzień z pokrywą śnieżną przyjęto taki, w którym albedo było większe od ustalonych wartości progowych. Wyznaczone wartości graniczne albedo wynoszą 26% dla okresu całego dnia i 34% dla godzin 6-9 UTC. Różnica między nimi jest wynikiem zależności wartości albedo od wysokości Słońca. Średnia roczna liczba dni z pokrywą śnieżną wyniosła 80 dni w PZ i 75 dni w LCZ. Różnica w czasie zalegania pokrywy śnieżnej między dnem doliny Prądnika a wierzchowiną południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej jest wypadkową oddziaływania dwóch czynników: wysokości nad poziomem morza i formy terenu. Wysokość nad poziomem morza odgrywa większą rolę w tworzeniu się pokrywy śnieżnej, forma terenu natomiast w procesie zanikania śniegu wiosną.

EN

The main objective of the study is methodical one: development of a method to reconstruct the snow cover duration on the basis of measurements of solar radiation. The additional objective is cognitive: comparison of seasonal snow cover duration in various geomorphological forms: concave (the bottom of the valley) and convex (plateau) and at different heights above sea level. Studies were carried out on the example of the nival conditions in southern Krakow-Częstochowa Upland: in Prądnik valley in Ojcow National Park. There were used daily and timely data of total and reflected shortwave solar radiation for the period 2008-2014, on the basis of which albedo values (α; %) were calculated. Actinometric measurements were performed on the Park Zamkowy station (PZ; 322 m a.s.l.) located in the bottom of the valley of Prądnik and in Lepianka Czajowska station (LCZ; 483 m a.s.l.) located on the plateau of southern Kraków-Częstochowa Upland. There were also used daily data describing the thickness of the snow cover in the PZ for the same period. Reconstruction of the number of days with snow cover in the LCZ was performed in three stages: 1. frequency of albedo values were examined in intervals for days with snow cover and days without snow cover in the PZ; 2. simulations of snow cover duration (number of days) were conducted in the PZ using different threshold values (bottom limit) of daily albedo and albedo for 6-9 UTC; 3. limits of albedo designated in the preceding stage research were the basis of reconstruction the number of snow cover in the LCZ; a day with snow cover was the day when the albedo was higher than the established limit values. Designated the boundary values of the albedo is 26% for the entire day and 34% for 6-9 UTC. The difference between these values is the result of albedo dependency on the Sun height. The average annual number of days with snow cover in the investigated period (2008-2014) is 80 in the PZ (observation data) and 75 in LCZ (reconstructed and observation data). In November, when snow cover is created, more days with snow on the ground is observed on the plateau (LCZ: 3 days in average), while from December to March, snow cover occurred longer in the bottom of the valley (PZ). The difference in the snow cover duration between the bottom of the Prądnik valley and the plateau of southern Kraków-Częstochowa Upland increases in particular months towards the end of the winter season: it is namely 1 day in January, 2 days in February and 3 days in March. The differences in snow cover duration between the bottom of the valley and the plateau are the resultant of two factors: altitude and topography. The altitude above sea level, plays a more important role in the formation of snow cover, while the morphology of the terrain is of greater importance in the process of melting the snow in the spring.

9

Epigenetic silicification of the Upper Oxfordian limestones in the Sokole Hills (Kraków-Częstochowa Upland): relationship to facies development and tectonics

Matyszkiewicz J., Kochman A., Rzepa G., Gołębiowska B., Krajewski M., Gaidzik K., Żaba J.

Acta Geologica Polonica

|

2015

|

Vol. 65, no. 2

181--203

EN

A spectacular epigenetic silicification was encountered in the Oxfordian bedded limestones exposed in the Sokole Hills situated in the Kraków-Częstochowa Upland. The main epigenetic mineral is microcrystalline quartz accompanied by minor goethite, hematite, barite, galena and sphalerite. Locally, the mineralized limestones reveal Pb and Cu contents exceeding over 150 times the background values of these metals in unmineralized limestones. The epigenetic mineralization of the bedded limestones was probably a two-stage process. During the first, Early Cretaceous stage, silicified limestones formed at the erosional surface of a denuded carbonate complex. Such silicification greatly limited the progress of the first karstification phase of the Upper Jurassic carbonates initiated in the Hauterivian. The sources of silica accumulated in the limestones were descending solutions enriched in silica derived from the weathering zone. This silicification affected the topmost part of the Upper Jurassic massive limestones and the deeper portions of the bedded limestones along the fracture systems and stylolites. Early Cretaceous tectonic activity generated new dislocations and re-opened the existing faults, which were subsequently filled with permeable Albian quartz sands. These openings became the migration pathways for ascending, warm, relict, sulphide-carrying hydrothermal solutions at the second formation stage of the epigenetic mineralization. The newly supplied silica from the Albian sands precipitated on the silicified limestones and, as concentric rims, on brecciated, early diagenetic cherts. The second-stage mineralization proceeded under phreatic conditions, presumably close to a fluctuating mixing zone of ascending, warm hydrothermal solutions and descending cold groundwaters. The brecciated cherts acting as silica crystallization nuclei indicate that the last mineralization stage probably followed the final phase of Cenozoic faulting.

10

Wykorzystanie nieczynnych kamieniołomów na wybranych przykładach obszaru Jury Krakowsko-Częstochowskiej

Skreczko S., Wolny M.

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

|

2014

|

nr 26

67--78

PL

W Polsce coraz częściej zostaje zaniechana eksploatacja surowców skalnych, co najczęściej związane jest z nieopłacalnością jej prowadzenia. Po zakończeniu działalności zakładu górniczego pozostaje problem obszaru byłego wyrobiska. Powszechnym zjawiskiem jest pozostawienie kamieniołomu bez przywrócenia wartości użytkowych oraz przyrodniczych. Są to miejsca cenne głównie ze względu na informacje zapisane w warstwach skalnych: ważne zjawiska, granice geologiczne oraz miejsca występowania skamieniałości. Kamieniołomy zmieniły krajobraz obszaru krakowsko-częstochowskiego. Początkowo zaburzały jego estetykę, obecnie mogą stanowić jego charakterystyczny element. Rozwiązań dla ich zagospodarowania jest wiele, m.in. rekultywacja w celach rekreacyjno-turystycznych czy dydaktyczno-edukacyjnych. Urozmaicona rzeźba terenu, zabytki architektoniczne oraz bioróżnorodność przyrodnicza sprawiają, że krajobraz regionu krakowsko-częstochowskiego jest unikatowy i cenny w skali kraju, a nawet Europy.

EN

In Poland exploitation of rocks is more and more often abandoned due to economic problems. When the mine is closed, a problem concerning of the mining area remains. Usually, the quarries are left without any interference. Such places are valuable mainly due to their educational value, as the rocks exposed contain data about important past phenomena, geological boundaries and fossils. The quarries changed the landscape of the Cracow-Czestochowa region. Previously they disturbed its visual appearance, but now they can constitute its characteristic element. There are a lot of solutions for their development, e.g., recultivation for recreation-touristic or educational purposes. The variable geomorphology of the area, historical monuments and natural biodiversity make the landscape of the Cracow-Czestochowa region is truly unique not only on a national, but also European scale.

11

Walory antropogeniczne terenów pogórniczych a rozwój regionów

Pietrzyk-Sokulska E.

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

|

2014

|

nr 26

27--36

PL

Nasilająca się antropopresja na środowisko powoduje zmniejszanie jego zasobów i obniżanie walorów, co skutkuje spadkiem atrakcyjności, a tym samym pogorszeniem komfortu życia mieszkańców i recesją gospodarczą regionów. Odpowiedzialne za to jest w niektórych regionach Polski, zwłaszcza o wysokich walorach środowiska przyrodniczego m.in. górnictwo odkrywkowe kopalin, o wielowiekowej tradycji. Po zakończeniu działalności pozostawia ono tzw. nieużytki pogórnicze pozbawione czasowo funkcji użytkowej. Tymczasem dysponują one pewnym potencjałem walorów środowiska, które dzięki zabiegom adaptacyjnym pozwoliłyby nadać im nowe funkcje zgodnie z potrzebami społecznymi, realne ekonomicznie i harmonijnie wpisane w otoczenie. W ten sposób tereny te miałyby wpływ na rozwój gospodarczy regionów i wzrost ich atrakcyjności środowiskowej i inwestycyjnej. W artykule analizami objęto Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, jako region cenny przyrodniczo, z wieloma opuszczonymi terenami pogórniczymi.

EN

Increasing anthropogenic impact on the environment results in the decrease of its quality and resources. As a consequence, it contributes to the declining attractiveness of the region, economic recession and finally-deterioration of local living standards. Surface mining of historical tradition is the main source of this process in many Polish regions of high nature value. As the mining operation ceases a large post-mining wasteland usually appears. Nevertheless, the potential of its natural amenities still exists and if used properly, it may restore its functions in a way which meets social needs, being both economical and friendly to the environment. Thereby, post-mining areas might contribute to the economic development of the region as well as increase investment activity and natural attractiveness. The Krakow-Czestochowa Upland, which is a region of high nature value and hosts many post-mining areas, was chosen for the study.

12

Wyniki badań mikropaleontologicznych utworów jury górnej, kredy górnej i miocenu w otworach wiertniczych Trojanowice 2 i Cianowice 2 (południowo-wschodnia część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej)

Olszewska B.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2014

|

nr 459

109--131

PL

Z otworów wiertniczych Trojanowice 2 i Cianowice 2 opracowano mikropaleontologicznie utwory miocenu, kredy górnej, jury górnej i stropu jury środkowej. Miocen (otwór Trojanowice 2) jest reprezentowany przez utwory ogniwa iłów spirialisowych formacji z Machowa z charakterystyczną Velapertina indigena (Łuczkowska) (późny baden) oraz przez warstwy skawińskie z Praeorbulina glomerosa (Blow) (wczesny baden). Utwory kredy górnej z uwagi na obecność w zespołach form zbliżonych do Stensioeina exculpta (Reuss) wiekowo odniesiono do późnej kredy. Utwory jury górnej zawierają trzy zróżnicowane gatunkowo zespoły mikroskamieniałości: 1 – z Protomarssonella jurassica (Mityanina) i Colomisphaera carpathica (Borza) (późny oksford), 2 – z Ophthalmidium strumosum (Gümbel) i Paalzowella turbinella (Gümbel) (?środkowy–wczesny oksford); 3 – Globuligerina oxfordiana Grigelis, Colomisphaera fibrata (Nagy) i Comittosphaera czestochowiensis Rehánek (wczesny oksford). Wapienie krynoidowe i piaskowce allochemiczne stropu jury środkowej zawierały ubogi zespół otwornic aglutynujących keloweju z Verneuilinoides minimus (Kosyreva), Protomarssonella osowiensis Bielecka et Styk i Dorothia insperata Bułynnikova. W utworach tych stwierdzono również obecność gatunku Bosniella croatica (Gušić) związanego z obszarami płytkowodnej sedymentacji węglanowej.

EN

Miocene, Upper Cretaceous and Middle/Late Jurassic sediments from the Trojanowice 2 and Cianowice 2 boreholes were studied for microfossils. Miocene sediments (Trojanowice 2 borehole only) are represented by the “Spirialis Clays” member of the Machów Formation (Late Badenian) with Velapertina indigena (Łuczkowska), and by the Skawina Beds (Early Badenian) with Praeorbulina glomerosa (Blow). Upper Cretaceous (Senonian) sediments are documented by the occurrence of forms similar to Stensioeina exculpta (Reuss). Upper Jurassic sediments contain three different assemblages: 1 – with Protomarssonella jurassica (Mityanina) and Colomisphaera carpathica (Borza) (Late Oxfordian); 2 – with Ophthalmidium strumosum (Gümbel) and Paalzowella turbinella (Gümbel) (?Middle–Early Oxfordian); 3 – with Globuligerina oxfordiana Grigelis, Colomisphaera fibrata (Nagy) and Comittosphaera czestochowiensis Rehánek (Early Oxfordian). Crinoidal limestone and allochemic sandstone of the uppermost Middle Jurassic sediments containan impoverished assemblage of agglutinated foraminifers: Verneuilinoides minimus (Kosyreva), Protomarssonella osowiensis (Bielecka et Styk) and Dorothia insperata Bułynnikova. Additionally, a typical carbonate platform foraminifer Bosniella croatica (Gušić) is observed.

13

Zmiany Wyżyny : wpływ eksploatacji kopalin na kształtowanie krajobrazu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej

Pietrzyk-Sokulska E.

Surowce i Maszyny Budowlane

|

2013

|

nr 1

24-31

PL

W latach 70. górnictwo, hutnictwo, cementownie zdominowały tutejszy krajobraz Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, przekształcając środowisko. Jednak dzięki restrukturyzacji przemysłu, rekultywacjom, działaniom modernizacyjnym i prośrodowiskowym, zmierzającym do racjonalnego wykorzystania zasobów, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska staje się dziś regionem turystyczno-rekreacyjno-leczniczym. W artykule opisano działalność wydobywczą i jej wpływ na zmiany krajobrazu Wyżyny, przedstawiono wyrobisko Liban, Rezerwat Bonarka, Kamieniołom Skałki Twardowskiego i Zakrzówek.

14

Propozycja zakresu monitoringu hydrogeoekologicznego źródeł regionu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej

Okoń D., Różkowski J.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2013

|

nr 456 Hydrogeologia z. 14/2

437--442

PL

W latach 2008–2011 badaniami geologicznymi, hydrogeologicznymi i biotycznymi objęto 13 nisz źródliskowych źródeł drenujących głównie wody poziomu jury górnej na obszarze Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Zasygnalizowano możliwości zastosowania w badaniach wskaźników biotycznych. Przedstawiono propozycję zakresu monitoringu hydrogeoekologicznego stref źródliskowych obejmującą zespół wskaźników geomorfologicznych, hydrogeologicznych i biologicznych (mszaki, rośliny naczyniowe, okrzemki i fauna bezkręgowców), nawiązującą do przepisów Dyrektywy 2000/60/WE.

EN

The paper presents the study of 13 spring niches, draining mainly the Upper Jurassic aquifer in the Kraków-Częstochowa Upland, performed during 2008–2011, using geological, hydrogeological and biotic methods. Possibility of biotic indices application is shown and proposition of the scope of hydrogeoecological monitoring of spring niche zones is presented. Such monitoring should include the geomorphologic, hydrogeological and biological indices (moss, vascular plants, diatoms and invertebrate fauna), according to Directive 2000/60/WE.

15

Upper Triassic vertebrate tracks from Kraków–Częstochowa Upland, southern Poland

Sadlok G., Wawrzyniak Z.

Annales Societatis Geologorum Poloniae

|

2013

|

Vol. 83, No. 2

105–-111

EN

The first Upper Triassic vertebrate fossil tracks are documented from the Zawiercie locality, Kraków–Częstochowa Upland, southern Poland. The most characteristic components of the assemblage are tracks, assig- nable to archosaurs and dicynodonts. The inferred composition of the fauna is comparable to those of much better studied, contemporaneous sites in Italy, Argentina and the USA.

16

Experimental method for estimation of compaction in the Oxfordian bedded limestones of the southern Kraków-Częstochowa Upland, Southern Poland

Kochman A., Matyszkiewicz J.

Acta Geologica Polonica

|

2013

|

Vol. 63, no. 4

681--696

EN

The Upper Jurassic carbonates exposed in the southern part of the Kraków-Częstochowa Upland are well known for their significant facies diversity related to the presence of microbial and microbial-sponge carbonate buildups and bedded detrital limestone in between. Both the buildups and detrital limestones revealed differential susceptibility to compaction which, apart from differential subsidence of the Palaeozoic basement and synsedimentary faulting, was one of the factors controlling seafloor palaeorelief in the Late Jurassic sedimentary basin. The compaction of the detrital limestones has been estimated with an experimental oedometric method in which specially prepared mixtures made of ground limestones from a quarry in the village of Żary were subjected to oedometer tests. The diameters of the detrital grains and their percentages in the limestones were determined by microscopic examinations of thin sections. The diameters were assigned to predetermined classes corresponding to the Udden-Wentworth scale. The rock samples were then ground down to the grain sizes observed in thin sections. From such materials, mixtures were prepared of grain size distributions corresponding to those observed in thin sections. After adding water the mixtures were subjected to oedometer tests. Analysis of the compression of such mixtures under specific loads enabled preparation of a mathematical formula suitable for the estimation of mechanical compaction of the limestone. The obtained values varied from 27.52 to 55.53% for a load corresponding to 300 metres burial depth. The most significant effect of mechanical compaction was observed for loads representing only 2 metres burial depth. Further loading resulted in a much smaller reduction in sample height. The results of the oedometer tests cannot be used directly to determine compaction of the detrital limestones. Mainly because microscopic observations of thin sections of the experimental material show that chemical compaction was also an important factor influencing thickness reduction of the limestones.

17

Management of tourist values on the example of the Mstów commune

Wolski O., Różycki P.

Geotourism / Geoturystyka

|

2012

|

nr 3-4

55--70

EN

The management of tourist values is not an easy issue. It seems that the presence of specific cultural premises, exceptional landscapes and landforms is sufficient to attract tourists. Unfortunately, this is a very complex problem, requiring numerous treatments, knowledge and skills of decision-makers. Development trends of communes, towns and entire regions are determined by various issues, sometimes independent on the will of the residents and local authorities. The key issue seems to be finances. Before a tourism product is developed and it appears in the minds of tourists, and before the area becomes a real tourism region, the expenses must be incurred for ' development and promotion of attractions. An example of the commune having aspirations for tourism development is Mstów located in the vicinity of Częstochowa. Location and diversified tourist offer in the future can be the magnets for tourists coming to Częstochowa or traveling through the northern part of the Kraków- Częstochowa Upland. It is also important to develop new tourist trails in the area of commune. Also, support from the government, even without significant funding at the moment, is an important stimulus for the development of various forms of tourism.

PL

Gospodarowanie walorami turystycznymi nie jest rzeczą łatwą. Pozornie wydaje się, iż występowanie na określonym terenie obiektów kulturowych, wyjątkowych krajobrazów i form ukształtowania terenu wystarczy, aby przyciągnąć turystów. Niestety jest to sprawa bardzo złożona, wymagająca licznych zabiegów, wiedzy i umiejętności decydentów. Wielokrotnie kierunki rozwoju gmin, miejscowości i całych regionów uwarunkowane są rozlicznymi, niekiedy niezależnymi od woli mieszkańców i władz, kwestiami. Kluczową sprawą wydają się finanse. Zanim rozwinie się produkt turystyczny i zaistnieje w świadomości turystów, a także zanim dany obszar stanie się regionem rzeczywistym, muszą zostać poniesione nakłady finansowe na rozwój i promocję tworzonej atrakcji. Przykładem gminy mającej aspiracje rozwoju przez turystykę jest Mstów, leżący w bliskim sąsiedztwie Częstochowy. Lokalizacja oraz urozmaicona oferta turystyczna mogą być w przyszłości magnesem dla turystów przybywających do Częstochowy bądź podróżujących po północnej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Nie bez znaczenia dla turystów jest zaproponowanie nowych tras turystycznych na obszarze gminy. Przychylność władz nawet bez znaczących na razie środków finansowych jest istotnym bodźcem do rozwoju różnych form turystyki.

18

Ochrona walorów geologicznych w kamieniołomach kopalin skalnych Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej

Pietrzyk-Sokulska E.

Górnictwo Odkrywkowe

|

2008

|

R. 49/2, nr 2-3

25-29

PL

Kamieniołomy zwięzłych kopalin skalnych stanowią antropogeniczne odsłonięcia geologiczne. Pozwalają śledzić litologię, efekty tektoniki, erozji oraz innych procesów geologicznych kształtujących współczesną rzeźbę terenu. Pełnią więc rolę naturalnych laboratoriów, w których można prowadzić badania zmierzające do wyjaśnienia fragmentu historii geologicznej naszej planety. Mogą być także naturalnymi muzeami, w których można podziwiać świat minerałów, skamieniałości, ale także roślin i zwierząt, występujących tylko w nich, ze względu na specyficzny mikroklimat lub warunki siedliskowe. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jako region z wielowiekowym górnictwem skalnym obfituje w liczne opuszczone i czynne kamieniołomy, a jednocześnie charakteryzuje się specyficznym krajobrazem z łicznymi ostańcami, głęboko wciętymi dolinkami i jaskiniami. To wszystko predysponuje ją do zachowania posiadanych, a niekiedy ukrytych lub niedostrzeganych walorów geologicznych i ich ochrony przed bezpowrotnym zniszczeniem.

EN

Quarries of hard-rock deposits are a kind of anthropogenic geological exposure. They allow to observe lithology, effects of tectonics, erosion and other geological processes forming contemporary sculpture of the earth ś surface. Therefore they serve as natural laboratories, where researches aiming to clear a fragment of the geological history of our planet may by conducted. They might also be natural museums, where the world of minerals, fossils, and also plants and animals occurring only there (considering specific microclimate or habitat conditions) may be admired. Kraków-Częstochowa Upland as the region with many centuries of rock mining is full of many abandoned and existing quarries and at the same time is characterized by specific landscape with many rocks, deeply cut valleys and caves. All that predisposes it to preserve and to protect against the irretrievable damage to the geological values it possesses, sometimes hidden or not noticed yet.

19

Radon w jaskiniach Jury krakowsko-częstochowskiej

Wysocka M.

Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa

|

2007

|

nr 3

77-87

PL

Radon (222Rn) należy do uranowego szeregu promieniotwórczego. Jako gaz szlachetny jest mało toksyczny, szkodliwe są natomiast produkty jego rozpadu. Źródłem radonu w naszym otoczeniu są głównie skały budujące podłoże, rzadziej materiały budowlane, woda wodociągowa i gaz ziemny. Narażenie radiacyjne, powodowane przez radon, jest związane przede wszystkim z zamkniętymi przestrzeniami o słabej wentylacji, jakimi są: wyrobiska podziemnych zakładów górniczych, jaskinie, tunele, a także domy mieszkalne. Od kilkunastu lat w świecie prowadzone są badania naturalnej promieniotwórczości w jaskiniach. W Polsce szczególna uwaga specjalistów dotyczy obszaru Sudetów, charakteryzującego się podwyższonym naturalnym tłem promieniowania gamma i występowaniem naturalnych wód o podwyższonej zawartości radonu. Zagadnienia związane z występowaniem promieniotwórczości naturalnej Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej oraz ryzykiem radonowym w jaskiniach tego obszaru, nie są dotychczas dostatecznie rozpoznane. W artykule przedstawiono wyniki pomiarów stężenia radonu w 11 jaskiniach. Badaniami objęto zarówno jaskinie łatwo dostępne, jak i te, do których wejście wymagało przygotowania speleologicznego. Wyniki badań wykazały, że stężenia radonu w jaskiniach jurajskich są znacznie mniejsze od rekordowych wartości podawanych w doniesieniach literaturowych. W kilku jaskiniach stężenia radonu przekraczały 1000 Bq/m3. Oszacowano dawki, na jakie są narażeni turyści oraz speleolodzy i przewodnicy w jaskiniach turystycznych. Stwierdzono, że dawki, wynikające z ekspozycji na radon i produkty jego rozpadu, otrzymują osoby przebywające przez kilkaset godzin rocznie w jaskiniach. Mogą one być większe od tych, na jakie są narażeni górnicy kopalń węgla kamiennego. W celu wyliczenia rzeczywistych dawek należy zaopatrzyć przewodników w dawkomierze indywidualne.

EN

Radon (222Rn) is naturally occurring nobel gas, the member of uranium series. The main source of radon is bedrock, sometimes building materials, drinking water and gas. The potential risk that stems from radon and its progeny in underground mines and dwellings is well documented. In caves in different countries radon concentrations have been identified as elevated. In Poland radon measurements have been performed in the region of Sudety Mountains where the elevated background of natural radiation occurs. In the paper results of measurements of radon concentrations in 11 caves of the Kraków-Częstochowa Upland are presented. Radon concentrations in these caves are not high by world standards. However the annual doses calculated to long-term users of caves and tourists guides are in some caves higher than 13 mSv. It means that doses to cave users might be higher than to miners of underground coal mines. For detailed calculations of doses from radon and its progeny to tourists guides the data from personal dose-meters are necessary.

20

Możliwości minimalizacji skutków środowiskowych wydobycia kopalin skalnych na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej

Pietrzyk-Sokulska E.

Gospodarka Surowcami Mineralnymi

|

2006

|

T. 22, z. 1s

105-121

PL

W artykule przedstawiono uwarunkowania środowiskowe eksploatacji kopalin skalnych ze złóż Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Zwrócono uwagę na specyfikę występowania złóż i wynikające z niej bariery sozologiczne wydobycia występujących w nich kopalin skalnych. Spróbowano także, na podstawie analizy wpływu działalności górniczej na środowisko, wskazać działania zmierzające do jego minimalizacji, poprzez adaptację wykorzystującą potencjał walorów antropogenicznych złóż.

EN

Due to anthropopression there is a decreasing amount of areas protected from its influence and increasing amount of wasteland areas, which have lost their values as a result of reduced quality of particular elements of the environment. Industry of hard-rock extraction is among the 'perpetrators' of this situation. Despite of the pro-ecological actions connected with introducing of new technologies of hard-rock production and processing there are still negative environmental effects. This is the most visible in the landscape whose harmony is disturbed formany years due to the origin of a new anthropogenic formsuch asmining pit. Depending on themining methods the biosphere, hydrosphere and atmosphere is also a component which can be negatively changed. Intensity and range of particular changes depend on geological structure, a type of excavated rock-deposits, methods of production and processing as well as sensitivity of the environment. Geographically this is the eastern part of the Śląsk-Kraków Upland divided into the smaller physical - geographic units (fig. 1). Geologically this is a part of the Kraków-Częstochowa Monocline, which originated in a course of million-year lasting geological processes. They resulted in appearance of rock deposits diversified in age and stratigraphy, which underwent tectonic and denudation processes. Various Jurassic and Paleozoic rocks Devonian, Carboniferrous, and Permian cropping out at the surface, reflect the geological history of the area (table 1, 2). Variety of flora and fauna and considerable amount of forests in the area of the Kraków-Częstochowa Upland resulted in creation of different forms of legally protected areas ranging from the Ojców National Park through the Jurassic Landscape Park Complex to numerous reserves (fig. 2) both biotic and non-biotic ones. The areas belonging to ECONET-Poland and Corine biotopes have been also pointed out. Apart from the flora and fauna riches as well as valuable and varied landscapes there are also numerous natural deposits in the discussed area (fig.3). Varied hard-rock deposits have been excavated for building purposes as well as different branches of industry and agriculture. In the course of production process surface mining industry causes different quantity and quality transformations in particular components of the natural environment. Its expansive character in the second half of the XX century, and particularly the processing activity of rock deposits influenced badly the surroundings. These transformations are strongly marked in the landscape due to the existence of numerous huge and multi-level workings together with their technical equipment, which form post-mining areas when the exploration stage has been finished. In this way the area of post-industrial wastelands increases while the hard-rock deposits which are the subject of further mining activities, despite varied pro-ecological actions performed by the owners, still interfere with the environment. The criteria and the directions of adaptation of the post-mining areas have been presented to restore their new usable functions, thus to decrease the area of the post-industrial wastelands (fig. 4). All these have been proposed in accordance with the valid law conditions.