Preferencje help
Widoczny [Schowaj] Abstrakt
Liczba wyników

Znaleziono wyników: 8

Liczba wyników na stronie
first rewind previous Strona / 1 next fast forward last
Wyniki wyszukiwania
help Sortuj według:

help Ogranicz wyniki do:
first rewind previous Strona / 1 next fast forward last
1
Content available remote Physiological response of two Brassica napus L. cultivars to nickel treatment
EN
Adverse effect of nickel on hydroponically cultivated plants of two Brasssica napus L. cultivars (Verona and Viking) was investigated. Dry mass of shoots and roots as well as some biochemical characteristics (concentration of photosynthetic pigments, TBARS and proteins) of plant leaves were determined. In addition, the content of nickel in plant organs was estimated. Visible symptoms of Ni toxicity were notable already at the lowest applied concentration (6 μmol · dm-3). Higher applied Ni concentrations (24, 60 and 120 μmol · dm-3) resulted in moderate to strong toxic effects on plants of both studied cultivars. After application of 6 and 12 μmol · dm-3 Ni shoot dry mass of cv. Viking was substantial lower than that of cv. Verona. Decrease of root dry mass after treatment with 6, 12 and 120 μmol · dm-3 Ni was similar for both cultivars. Strong decrease in content of photosynthetic pigments was observed after application of 120 μmol · dm-3. Comparing to the control, the content of these pigments in leaves of plants dropped under 50% (both cultivars). The highest applied Ni concentration 120 μmol · dm-3 caused that protein content in leaves dropped by 39% (cv. Verona) and 37% (cv. Viking) comparing to the control plants. After application of 120 μmol · dm-3 Ni the content of malondialdehyde in leaves was 2.64- (Viking) and 2.31- (Verona) times higher than that of control. Nickel amounts accumulated in roots of plants were higher than those in shoots. Accumulated Ni amounts in roots of cv. Verona plants were 1.3- (120 μmol · dm-3) to 1.9- (6 μmol · dm-3) times lower than those of cv. Viking plants, whereas metal amounts accumulated in shoots of cv. Verona plants were 1.2- (120 μmol · dm-3) to 1.8- (6 μmol · dm-3) times lower than those of cv. Viking plants.
PL
Zbadano niekorzystny wpływ niklu na dwie odmiany hydroponicznej, uprawnej rośliny Brassica napus L. (Werona i Viking). Określono suchą masę pędów i korzeni, a także niektóre właściwości biochemiczne (stężenie barwników fotosyntetycznych, TBARS i białek) liści roślin. Ponadto dokonano oceny stężenia niklu w organach roślin. Objawy zatrucia Ni było zauważalne już przy najniższym zastosowanym stężeniu (6 μmol · dm-3). Wyższe zastosowane stężenia Ni (24, 60 i 120 μmol · dm-3) dały od umiarkowanych do silnych efektów toksyczności dla roślin obu badanych odmian. Po zastosowaniu 6 i 12 μmol · dm-3 Ni sucha masa odmiany Viking była znacznie mniejsza niż odmiany Werona. Spadek suchej masy korzeni po wprowadzeniu 6, 12 i 120 μmol · dm-3 Ni był podobny dla obu odmian. Po zastosowaniu 120 μmol · dm-3 zaobserwowano silny spadek zawartości barwników fotosyntetycznych. W porównaniu do kontroli ilość tych pigmentów w liściach roślin spadła poniżej 50% (obie odmiany). Największe zastosowane stężenie Ni 120 μmol · dm-3 spowodowało, że zawartość białka w liściach spadła o 39% (odmiana Werona) i 37% (odmiana Viking) w porównaniu z roślinami kontrolnymi. Po wprowadzeniu 120 μmol · dm-3 Ni zawartość dialdehydu malonowego w liściach była 2,64 razy większa (odmiana Viking) i 2,31 razy większa (odmiana Verona) niż w przypadku kontroli. Stężenia Ni w korzeniach roślin były wyższe niż w pędach. Stężenie Ni w korzeniach odmiany Werona było od 1,3 (120 μmol · dm-3) do 1,9 (6 μmol · dm-3) razy mniejsze niż w odmianie Viking, natomiast ilość metali zgromadzonych w pędach odmiany Werona była od 1,2 (120 μmol · dm-3) do 1,8 (6 μmol · dm-3) razy mniejsza niż w odmianie Viking.
PL
Rośliny rzepaku poddawano działaniu CuSO4 5H2O w siedmiu różnych stężeniach (0,5, 1, 3, 6, 12, 24, 60 μmol · dm–3) przez 7 dni. W zakresie stężeń 0,5-3 μmol·dm–3 zaobserwowano znaczny wzrost biomasy (obie części roślin). Zmniejszenie biomasy zauważono po zastosowaniu wyższych stężeń niż 6 μmol ·dm–3. Znaczny spadek zawartości chlorofili oraz karotenoidów stwierdzono po zastosowaniu 6 μmoli · dm–3 Cu(II). Spadek zawartości białka w liściach roślin zaobserwowano w zakresie stężeń 3-60 μmol · dm–3. Peroksydacja lipidów wyrażona zawartością dialdehydu malonowego w liściach była silna w zakresie stężeń 6-60 μmol · dm–3 Cu(II). Wartości współczynnika bioakumulacji w korzeniach była większe niż w pędach w całym zakresie stężeń (0,5-60 μmol · dm–3 Cu). Stosunek Cu zakumulowanej w pędach do całkowitej ilości miedzi zakumulowanej przez rośliny mieścił się w zakresie od 27,6% (0,5 μmol · dm–3) do 8,4% (60 μmol · dm–3).
EN
Rapeseed plants were exposed to seven different concentrations (0.5, 1, 3, 6, 12, 24, 60 μmol · dm–3) of CuSO4•5H2O for 7 days. Within concentration range 0.5-3 μmol · dm–3 a significant increase of biomass (both plant organs) was observed. Decrease of biomass was notable after application of concentrations higher than 6 mol · dm–3. Considerable drop in content of chlorophylls as well as carotenoids was observed after application of 6 mol · dm–3 Cu(II). Decline of protein content in leaves of plants was observed in concentration range 6-60 mol · dm–3. Lipid peroxidation expressed as a content of malondialdehyde in leaves was strong within concentration range 6-60 μmol · dm–3 Cu(II). Bioaccumulation factor values of roots were higher then those of shoots in the whole concentration range (0.5-60 μmol · dm–3 Cu). The portion of Cu allocated in shoots related to the total Cu amount accumulated by plant ranged from 27.6% (0.5 μmol · dm–3) to 8.4% (60 μmol · dm–3).
EN
Rapeseed (Brassica napus L. subsp. napus) plants were exposed to six different concentrations (12, 24, 60, 120, 240, 480 μmol dm–3) of K2Cr2O7 for 7 days. Dry mass of shoots and roots decreased rapidly with increasing external Cr(VI) concentration. Application of Cr(VI) concentrations ³ 120 μmol dm–3 caused that leaves were strongly chlorotic and some of them even desiccated. Roots of these plants where subtile and brownish. Notable decrease in chlorophyll content was observed already at the lowest (12 μmol dm–3) used concentration. Content of soluble proteins in leaves decreased rapidly within the studied concentration range, whereby the lowest protein content was observed after application of 240 μmol dm–3 Cr(VI). Lipid peroxidation expressed as a content of malondialdehyde in leaves was notable already after application of 12 μmol dm–3 Cr(VI). At lower applied Cr(VI) concentrations (12÷120 μmol dm–3) the bioaccumulation factors related to Cr accumulation in roots were higher then those determined for shoots. Treatment with higher Cr(VI) concentrations (240 and 480 μmol dm–3) had an opposite effect and BAFs for the shoots exceeded those determined for the roots. The portion of Cr allocated in shoots related to the total Cr amount accumulated by plant ranged from 23.3% (12 μmol dm–3) to 94.7% (480 μmol dm–3). In the case of higher applied external Cr(VI) concentrations (120÷480 μmol dm–3) the defence mechanisms of plants were evidently impaired and uncontrolled Cr translocation within the plant occurred.
EN
The aim of this study was to investigate the phytotoxic effects of seven metal ions (Cd(II), Cr(VI), Cu(II), Hg(II), Ni(II), Pb(II) and Zn(II)) on length of roots of five rapeseed (Brassica napus L. subsp. napus) cultivars registered in Slovakia (Atlantic, Baldur, Californium, Oponent and Verona). The phytotoxic effect of metals was evaluated using IC50 values. The studied metal ions inhibited germination and root growth of rapeseed seedlings. In general, the toxicity of metal ions decreased in the following order Cu > Cr >Hg > Cd > Pb > Ni > Zn. Atlantic, Baldur and Californium were more sensitive to Cd than to Ni, for Oponent and Verona higher toxicity exhibited Ni. From the studied rapeseed cultivars Atlantic and Californium were found to be most sensitive to tested metals. On the other hand, high tolerance to metal treatment was determined for Baldur. Czech cultivar Opponent showed high tolerance to Cd, Cr, Cu and Pb, but it was sensitive to Hg and Ni. The above-mentioned results confirmed differences in the metal tolerance of tested rapeseed cultivars.
EN
The objective of this contribution is to evaluate such energetic plants that will not compete with conventional agriculture. Our analysis is based on definition of energetic plant - a plant grown as a low cost and low maintenance harvest used to make biofuels, or directly exploited for its energy content (heating or electric power production). It was emphasized that besides of woody plant species as energetic plants can be also used both crops and non-food plants. Besides switch grass (Panicum virgatum L), jatropha (Jatropha curcas L) or algae some species from family Euphorbiaceae and Asteraceae store high concentration of triacylglycerols and latex, that can be used for production of biocomponents into the fuels. Species Amaranthus sp., Miscanthus sinensis Anderss., Euphorbia marginata L, Ambrosia artemisifolia L, Helianthus tuberosus L, and Solidago canadensis L successfully grown under climatic conditions of Slovakia, are presented as a potentially used energetic plant species - herbs - that will not compete with the crops. However, it should be stressed that mentioned species are (like jatropha) invasive plants. Since production of biofuels from crops as well as from non-food plants is still actual, carbon dioxide emission and energy balance of biofuel production is presently intensively discussed. Life-cycle analysis (LCA) appeared as a useful tool to appreciate impact of biofuels on the environment. LCA is presented as a scientific method to record environmental impacts from fuel production to final disposal/recycling. This approach is also known as “well to wheel” for transport fuels or “field to wheel” for biofuels. In order to investigate the environmental impacts of bioenergy and biofuels it is necessary to account for several other problems such are acidification, nitrification, land occupation, water use or toxicological effects of fertilizers and pesticides.
PL
Celem pracy było wytypowanie takich roślin energetycznych, które nie będą konkurować z rolnictwem konwencjonalnym. Punktem wyjścia przedstawionej analizy jest definicja roślin energetycznych - roślin uprawianych przy niskich kosztach utrzymania i zbioru, stosowanych do produkcji biopaliw lub bezpośrednio wykorzystywanych do produkcji energii (ciepła lub wytwarzania energii elektrycznej). Podkreślono, że oprócz gatunków roślin drzewiastych roślinami energetycznymi mogą być również zboża i rośliny niebędące pożywieniem. Oprócz trawy (Panicum virgatum L) i jatrofy (Jatropha curcas L), niektóre gatunki glonów z rodziny Asteraceae i Euphorbiaceae zawierające duże stężenia triacylogliceroli i lateksu, mogą być wykorzystane do produkcji biokomponentów paliw. Gatunki Amaranthus sp., Anderss Miscanthus sinensis, Euphorbia marginata L, Ambrosia artemisifolia L, Helianthus tuberosus L, Solidago canadensis L mogą być pomyślnie uprawiane w warunkach klimatycznych Słowacji. Rośliny te przedstawiane są jako potencjalnie użyteczne gatunki roślin energetycznych, niekonkurujących z uprawami roślin spożywczych. Należy jednak podkreślić, że wymienione gatunki (np. jatrofa) należą do roślin inwazyjnych. Ponieważ produkcja biopaliw zarówno z roślin uprawnych, jak też z roślin nieżywnościowych jest nadal prowadzona, dlatego emisja ditlenku węgla i bilans energii z biopaliw obecnie są intensywnie dyskutowane. Analiza cyklu życia (LCA) to użytecznenarzędzie określania wpływu biopaliw na środowisko przyrodnicze. LCA jest przedstawiona jako metoda naukowa, pozwalająca na ocenę oddziaływania paliwa na środowisko od produkcji do ostatecznej jego likwidacji/recyklingu. Takie podejście jest również znane jako „szyb naftowy do koła“ dla paliw transportowych lub „pole do koła“ w odniesieniu do biopaliw. W celu zbadania wpływu bioenergii i biopaliw na środowisko należy uwzględnić kilka innych problemów, takich jak zakwaszenie, nitryfikacja, użytkowanie terenu, zużycie wody lub toksycznych nawozów i pestycydów.
EN
The effect of cadmium compounds containing selenium in different oxidation states such as Se(IV), Se(VI), and Se(-II) on production characteristics, shoot water content and chlorophyll content in the leaves as well as Cd and Se accumulation in plant organs of Hypericum perforatum plants was investigated. Complexes with nicotinamide (nia) of the type Cd(NCX)2(nia)2 where X = Se or S as well as CdSO4 were used to compare the effect of Se and S on the above-mentioned parameters. The studied compounds applied at concentrations 12, 24 and 60 mol ź dm-3 reduced dry mass of plant organs. In general, water content of shoots as well as chlorophyll content in the leaves decreased with increasing the compound concentrations. Se speciation significantly affected accumulated amount of Cd and Se [mg ź g-1 d.m.] in plant organs of H. perforatum plans what was reflected in the values of bioaccumulation factors (BAF), translocation factors (TF) as well as portion from the total metal amount accumulated by the plant occurring in the shoots. The comparison of the effect of CdSO4 and CdSeO4 as well as Cd(NCS)2(nia)2 and Cd(NCSe)2(nia) showed that exchange of S for Se in the NCX- ligand led to decreased translocation of Cd into the shoots. The application of CdSeO4 resulted in intensive translocation of Cd as well as Se into the shoots. Portion of Cd allocated in shoots related to the total Cd amount accumulated by the plant was about 20% for treatment with CdSO4 and Cd(NCS)2(nia)2, about 12.8, 10 and 6% for treatment with Cd(NCSe)2(nia)2, CdSeO4 and CdSeO3. On the other hand, portion of Se allocated in shoots related to the total Se amount accumulated by H. perforatum plants achieved approx. 86, 48.6 and 45.9% after addition of CdSeO4, Cd(NCSe)2(nia)2 and CdSeO3.
PL
Badano wpływ związków kadmu zawierających selen na różnym stopniu utlenienia m.in. Se(IV), Se(VI) i Se(-II) na charakterystyki produkcji, zawartość wody w pędach i zawartość chlorofilu w liściach, a także akumulację Cd i Se w organach roślin Hypericum perforatum. Do porównania wpływu Se i S na wyżej wymienione parametry wykorzystano kompleksy amidu kwasu nikotynowego (nia) Cd(NCX)2(nia)2, gdzie X = S lub Se, a także CdSO4. Zastosowanie badanych związków o stężeniach 12, 24 i 60 žmol ź dm-3 zmniejszało suchą masą organów roślin. Zazwyczaj zarówno zawartości wody w pędach, jak i zawartości chlorofilu w liściach malała wraz ze wzrostem stężenia związku. Specjacja Se miała znaczny wpływ na stężenie zaakumulowanych Cd i Se [mg ź g-1 s.m.] w organach roślin H. perforatum, co znalazło swoje odzwierciedlenie w wartościach współczynników bioakumulacji (BAF), współczynników transferu (TF), a także w stężeniach zakumulowanych przez roślinę metali. Porównanie wpływu CdSO4 i CdSeO4 oraz Cd(NCS)2(nia)2 i Cd(NCSe)2(nia) wykazało, Se wymiana S na Se w ligandzie NCX- prowadziła do zmniejszenia przenoszenia Cd do pędów. Zastosowanie CdSeO4 spowodowało intensywne przenoszenie Cd oraz Se do pędów. Stężenie Cd w pędach w odniesieniu do całkowitego stężenia Cd zaakumulowanego w roślinie wynosiło ok. 20% w przypadku stosowania CdSO4 i Cd(NCS)2(nia)2 oraz około 12,8, 10 i 6% w przypadku stosowania Cd(NCSe)2(nia)2, CdSeO4 i CdSeO3. Z drugiej strony, po dodaniu CdSeO4, Cd(NCSe)2(nia)2 i CdSeO3 stosunek stęSeń Se w pędach do całkowitego stężenia Se zaakumulowanego przez rośliny H. perforatum osiągnął ok. 86, 48,6 i 45,9%.
EN
Biomass energy has been recognized as one of the most promising and most important renewable energy sources in near future. It was emphasized that besides of woody plant species as energetic plants can be also used both crops (mainly maize, rapeseed, sunflower, soybean, sorghum, sugarcane) and non-food plants (e.g. switchgrass, jatropha, algae). Energetic plant was characterized as a plant grown as a low cost and low maintenance harvest used to make biofuels, or directly exploited for its energy content (heating or electric power production). Moreover, by-products (green waste) of crops and non-food plants can be also used to produce biofuels. It was stressed that European production of biodiesel from energy crops has grown steadily in the last decade, principally focused on rapeseed used for oil as a substance in FAME (fatty acid methyl ester) production. Similar tendency was observed for bioethanol (as a biocomponent in gasoline) prepared mainly from maize or cereals. At present bioethanol and biodiesel primarily produced from the crops (maize and rapeseed) are used in the traffic. However, in the past these crops were used only as a food. Consequently, a new ethical problem appeared: discrepancy between utilization of maize and rapeseed as a food or as an alternative source of energy. New biotechnological approach showed that energetic plants have also significant application for environment friendly management, mainly in phytoremediation technology. Phytoremediation was presented as a cleanup technology belonging to the cost-effective and environment-friendly biotechnology. Thus several types of phytoremediation technologies being used today were briefly outlined.
PL
Energia biomasy jest uznana za jedno z najbardziej obiecujących i najważniejszych odnawialnych źródeł energii. Podkreślono, że oprócz gatunków roślin drzewiastych, jako rośliny energetyczne mogą być również wykorzystywane uprawy (głównie kukurydzy, rzepaku, słonecznika, soi, sorgo, trzciny cukrowej) i inne rośliny niespożywcze (np. proso, jatrofa, glony). Uprawa i zbiór roślin energetycznych wymaga niewielkich kosztów, a wykorzystuje się je do produkcji biopaliw lub bezpośredniego uzyskania energii (ogrzewanie lub produkcja energii elektrycznej). Ponadto, produkty uboczne upraw (odpady zielone) i inne rośliny niespożywcze mogą być także wykorzystywane do produkcji biopaliw. Podkreślono, że europejska produkcja biodiesla z roślin energetycznych stale rośnie w ostatnim dziesięcioleciu, koncentrując się głównie na oleju rzepakowym stosowanym w produkcji FAME (estry metylowe kwasów tłuszczowych). Podobne tendencje zaobserwowano w przypadku bioetanolu (jako biokomponentu benzyny), otrzymywanego przede wszystkim z kukurydzy i zbóż. Obecnie bioetanol i biodiesel, wytwarzane głównie z kukurydzy i rzepaku, są stosowane w transporcie. Natomiast w przeszłości rośliny te były używane tylko jako żywność. W konsekwencji pojawiły się nowe problemy etyczne wynikające z rozbieżność między wykorzystaniem kukurydzy i rzepaku jako żywności lub jako alternatywnego źródła energii. Nowe podejście biotechnologiczne pokazuje, że rośliny energetyczne mają również duże znaczenie dla przyjaznego zarządzania środowiskiem, szczególnie w fitoremediacji. Oczyszczanie za pomocą fitoremediacji jest uważane za technologię oszczędną i przyjazną dla środowiska. W skrócie zaprezentowano niektóre z obecnie wykorzystywanychrodzajów fitoremediacji.
8
Content available remote Energetic plants - cost and benefit
EN
Biomass energy has been recognized as one of the most promising and most important renewable energy sources in the near future. In some countries of EU (like Slovakia and Poland), renewable energy sources cover only around 6% of energy demand, whereby energy gained from biomass does not extend 3% in the overall energy production. Hence European Commission has already supported all potential activities related to alternative sources of energy, whereby biomass showed crucial position. It was emphasized that besides of woody plant species as energetic plants can be also used both crops (mainly maize, rapeseed, sunflower, soybean, sorghum, sugarcane) and non-food plants (eg switchgrass, jatropha, algae). In general, energetic plant is a plant grown as a low cost and low maintenance harvest used to mąke biofuels, or directly exploited for its energy content (heating or electric power production). Moreover, by-products (green waste) of crops and non-food plants can be also used to produce biofuels. It was stressed that European production of biodiesel from energy crops has grown steadily in the last decade, principally focused on rapeseed used for oil as a substance in FAME (fatty acid methylester) production. Similar tendency was observed for bioethanol (as a biocomponent in gasoline) prepared mainly from maize or cereals. Support of biofuel production reflected response of many governments of EU countries to the long-term climatic changes and continuously increasing price of crude oil as well as recently observed excess of cereals. At present bioethanol and FAME primarily produced from the crops (maize and rapeseed) are used in the traffic. However, in the past these crops were used only as a food. Consequently, a new ethical problem appeared: discrepancy between utilization of maize and rapeseed as a food or as an alternative source of energy. It should be emphasize that large resources of biomass energy are related also to forestry residues, forestry fuel wood and fast growing woody plants, mainly willow, poplar, black locust and European alder. The first two mentioned species have already great tradition for their plantation cultivation. In above-mentioned context, new biotechnological approach showed that energetic plants have also significant application for environment friendly management, mainly in phytoremediation technology. Phytoremediation was presented as a cleanup technology belonging to the cost-effective and environment-friendly biotechnology. Thus several types of phytoremediation technologies being used today were briefly outlined.
PL
Energia biomasy jest uznana za jedno z najbardziej obiecujących i najważniejszych odnawialnych źródeł energii. W niektórych krajach Unii Europejskiej (np. Słowacja i Polska) odnawialne źródła energii pokrywają tylko około 6% zapotrzebowania na energię, przy czym uzyskana energia z biomasy nie przekracza 3% w ogólnej produkcji energii. Dlatego Komisja Europejska popiera wszystkie potencjalne działania związane z alternatywnymi źródłami energii, w których biomasa zajmuje kluczową pozycję. Podkreślono, że oprócz gatunków roślin drzewiastych, jako rośliny energetyczne mogą być również wykorzystywane uprawy (głównie kukurydzy, rzepaku, słonecznika, soi, sorgo, trzciny cukrowej) i inne rośliny niespożywcze (np. proso, jatrofa, glony). Ogólnie rzecz biorąc, uprawa roślin energetycznych, wykorzystywanych do produkcji biopaliw lub bezpośredniego uzyskania energii (ogrzewanie lub produkcja energii elektrycznej), wymaga małych nakładów finansowych na jej utrzymanie i zbiór roślin. Ponadto, produkty uboczne upraw (odpady zielone) i inne rośliny niespożywcze mogą być także wykorzystywane do produkcji biopaliw. Podkreślono, że europejska produkcja biodiesla z roślin energetycznych stale rośnie w ostatnim dziesięcioleciu, koncentrując się głównie na oleju rzepakowym stosowanym jako substancja w produkcji FAME (estry metylowe kwasów tłuszczowych). Podobne tendencje zaobserwowano w przypadku bioetanolu (jako biokomponentu benzyny), otrzymywanego głównie z kukurydzy i zbóż. Wsparcie produkcji biopaliw jest reakcją wielu rządów krajów UE na długoterminowe zmiany klimatyczne i ciągle rosnące ceny ropy naftowej, a także ostatnio zaobserwowany nadmiar produkcji zbóż. Obecnie bioetanol i biodiesel, głównie wytwarzane z kukurydzy i rzepaku, są stosowane w transporcie. Natomiast w przeszłości rośliny te były używane tylko jako żywność. W konsekwencji pojawiły się nowe problemy etyczne: rozbieżność między wykorzystaniem kukurydzy i rzepaku jako żywności lub jako alternatywne źródła energii. Należy podkreślić, że duże zasoby energii można uzyskać z biomasy pozostałości leśnych, drewna opałowego i szybko rosnących drzew liściastych, głównie wierzby, topoli i olchy europejskiej. Uprawa pierwszych dwóch wymienionych gatunków ma już duże tradycje. Nowe podejście biotechnologiczne pokazuje, że rośliny energetyczne mają również duże znaczenie dla przyjaznego zarządzania środowiskiem, głównie w fitoremediacji, która jest przedstawiona jako technologia oczyszczania oszczędna i przyjazna dla środowiska. W skrócie zaprezentowano niektóre dziś używane rodzaje fitoremediacji.
first rewind previous Strona / 1 next fast forward last
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.