Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Late glacial and holocene environmental changes in the Southern Baltic Sea area based on malacofauna investigations

Krzymińska J., Koszka-Maroń D., Pikies R., Przezdziecki P.

Polish Geological Institute Special Papers

|

2018

|

Vol. 30

1--70

EN

Climate fluctuations and related crucial environmental changes in the Late Glacial and Holocene in the southern Baltic Sea area can be reconstructed by mollusc analyses. Lacustrine sediments host an association of molluscs and other fossils, including freshwater species such as: Armiger crista f. cristatus, Gyraulus laevis, Lymnaea peregra, Pisidium casertanum, Pisidium casertanum f. ponderosa, Pisidium milium, Pisidium nitidum, Pisidium obtusale f. lapponicum, Valvata cristata and Pisidium conventus, which indicate cold climate. Deposition in freshwater reservoirs continued during the Early Holocene. at that time, species characteristic of cold freshwater environments were accompanied by freshwater mollusc species that require higher temperatures: Bithynia tentaculata, Physa fontinalis and Pisidium amnicum. This suggests climate warming in the Preboreal period. These lacustrine sediments were partly destroyed and covered by marine sands during the Middle and Late Holocene. Good indicators of changing environmental conditions from freshwater to marine are the following marine species found in the sediments: Hydrobia ulvae, Hydrobia ventrosa, Cerastoderma glaucum, Mytilus edulis and Macoma balthica.

PL

Zmiany klimatyczne, a za tym daleko idące zmiany środowiska w późnym glacjale i holocenie na obszarze południowego Bałtyku mogą być wyjaśniane także przez badania fauny mięczaków. Na obszarze południowego Bałtyku w okresie późnego glacjału występowały gatunki słodkowodne wskazujące na klimat zimny, takie jak: Armiger crista f. cristatus, Gyraulus laevis, Lymnaea peregra, Pisidium casertanum, Pisidium casertanum f. ponderosa, Pisidium milium, Pisidium nitidum, Pisidium obtusale f. lapponicum, Valvata cristata, Pisidium conventus. Akumulacja jeziorna w słodkowodnych zbiornikach strefy przybrzeżnej kontynuowała się w okresie wczesnego holocenu. W tym czasie oprócz gatunków słodkowodnych, zimnolubnych pojawiły się gatunki mięczaków i małżoraczków słodkowodnych, o wyższych wymogach termicznych (Bithynia tentaculata, Physa fontinalis, Pisidium amnicum). Świadczy to o ociepleniu się klimatu w okresie preborealnym. Zrastanie przybrzeżnych zbiorników rozpoczęło się w okresie borealnym i trwało również w okresie atlantyckim. W tym czasie miały miejsce wlewy wód morskich do zbiorników. Wskaźnikiem tego jest liczne występowanie morskich gatunków takich jak: Hydrobia ulvae, Hydrobia ventrosa, Cerastoderma glaucum, Mytilus edulis, Macoma balthica. W osadach piaszczystych w okresie subborealnym i subatlantyckim zdecydowanie przeważała fauna morska.

2

Przemiany klimatyczno-środowiskowe w późnym glacjale i holocenie na podstawie badań zespołów malakofauny i małżoraczków na obszarze południowego Bałtyku : wpływ na ówczesne biocenozy

Krzymińska J., Pikies R., Przezdziecki P.

Przegląd Geologiczny

|

2016

|

Vol. 64, nr 1

49--58

EN

The climate changes and related crucial environmental changes in the Late Glacial and Holocene in the Southern Baltic area can be investigated by mollusc and ostracod analyses. It is well known that accumulation of mineral and biogenic sediments in the Southern Baltic area began in the Late Glacial. The process took place in cold tundra lakes and mires. The presence of lake basins is confirmed by seismoacoustic investigations and the resulting 3D spatial model. Lacustrine sediments contain an assemblage of molluscs and ostracod fauna represented by freshwater species indicating cold climate, such as: Armiger crista f. cristatus, Gyraulus laevis, Lymnaea peregra, Pisidium casertanum, Pisidium casertanum f. ponderosa, Pisidium milium, Pisidium nitidum, Pisidium obtusale f. lapponicum, Valvata cristata, Pisidium conventus, Candona candida, Candona neglecta, Cytherissa lacustris, Darwinula stevensoni and Cypridopsis vidua. The accumulation in freshwater reservoirs was continued during the Early Holocene. Besides cold freshwater species, sediments of that age also contain freshwater species of molluscs and ostracods that required higher temperature: Bithynia tentaculata, Physa fontinalis, Pisidium amnicum, Candona compressa and Metacypris cordata. It indicates a climate warming in the Preboreal period. These lake sediments were partly destroyed and covered by marine sands during the Middle and Upper Holocene. Good indicators of changing from a freshwater to marine environment are the following marine species found in the sediments: Hydrobia ulvae, Hydrobia ventrosa, Cerastoderma glaucum, Mytilus edulis, Macoma balthica, Cyprideis torosa and Cytheromorpha fuscata.

3

Budowa geologiczna i morfogeneza Wzniesienia Elbląskiego w świetle zróżnicowanej dynamiki lądolodu zlodowacenia wisły

Pikies R.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2016

|

nr 467

41--61

PL

Wśród głównych czynników wpływających na budowę geologiczną Wzniesienia Elbląskiego należy wymienić glacitektonikę oraz neotektonikę, które niewątpliwie są ze sobą przyczynowo-skutkowo powiązane. Intensywność i skalę procesów glacitektonicznych rozpatrzono po raz pierwszy z perspektywy dynamiki transgresji lądolodów zlodowacenia wisły z obszaru Morza Bałtyckiego. Budowa geologiczna, morfologia i batymetria południowo-wschodniej części dna Bałtyku Centralnego wskazują, że na tym obszarze kształtowały się ważne elementy dynamiki transgresji lądolodu stadiału górnego zlodowacenia wisły, w południowym sektorze jego oddziaływania. Rezultatem zróżnicowanej dynamiki były strumienie lodowe (strumienie lodowe wg Punkariego, 1997), wyprowadzające główną część masy lodowej z czaszy lądolodu, co powodowało, że napływ mas lodowych na obszar Niżu Polski nie był równoczesny i odbywał się z różną siłą. Tym regułom podlegał również obszar Wzniesienia Elbląskiego, gdyż w pierwszej kolejności znajdował się w polu zróżnicowanego oddziaływania strumienia B3, nasuwającego się na obszar Niżu Polski z rejonu subpołudnikowej megadepresji Głębi Gotlandzkiej i Głębi Gdańskiej. W stosunku do obszaru Wzniesienia Elbląskiego dokonano w ujęciu czasowym oceny skali oddziaływania i intensywności procesów glacitektonicznych. Szczególnie silne odkształcenia glacitektoniczne zachodniego skłonu tego wzniesienia powiązano z obecnością północnego odcinka dużego subpołudnikowego uskoku Iława–Elblag, pokrywającego się z zachodnią granicą Wzniesienia Elblaskiego. Prawdopodobną przyczyną rozwoju procesów glacitektoncznych w środkowej i górnej części zlodowacenia wisły mogła być zmiana reżimu pola naprężeń neotektonicznych w szerokiej aureoli wału kujawsko-pomorskiego, do której doszło prawdopodobnie u schyłku interglacjału eemskiego.

EN

Glaciotectonic and neotectonic processes are among the key factors influencing the geological structure of the Elbląg Elevation. The former is undoubtedly interrelated with the latter. Intensity and scale of glaciotectonic processes were for the first time examined from the point of view of transgression dynamics of the Vistulian continental glaciers, advancing from the Baltic Sea area. Geological structure, morphology and bathymetry of the eastern part of the Central Baltic Sea bottom show that main elements of the dynamics were shaped in this area. The diversified dynamics resulted in the formation of ice streams, carrying the major part of ice mass out of the ice sheet. It also caused that the advance of the ice sheet over the Polish Lowlands was not synchronous and occurred with various intensity. The Elbląg Elevation was subjected to these rules, because it was the first to be situated within the diverse force of interaction field with ice stream B3 (streams according to Punkari, 1997), advancing towards the Polish Lowlands from the area of a submeridional megadepression of the Gotland Deep and the Gdańsk Deep (south-eastern part of Central Baltic Sea). As regards the Elbląg Elevation area, an evaluation of the scale and intensity of glaciotectonic processes in time has been performed. Especially strong glaciotectonic disturbances, appearing on the western slope of this elevation, have been related to the presence of the distinct, submeridionally oriented fault zone Iława–Elbląg (its northern part), which coincides with the western boundary of this elevation. The likely reason for the development of glaciotectonic deformation during the middle and upper parts of the Vistula Glaciation might habve been the change of the regime of neotectonic stress field, operating within the broad foreland of the Kuyavian-Pomeranian Swell, which probably took place at the end of the Eemian Interglacial.

4

Baza zasobowa surowców mineralnych okolic Nidzicy na przykładzie wybranych arkuszy map geologiczno - gospodarczych

Zaleszkiewicz L., Pikies R., Krzymińska J.

Górnictwo Odkrywkowe

|

2008

|

R. 49/2, nr 2-3

38-46

PL

W artykule opisano bazę zasobową powiatu nidzickiego i obszaru pogranicznego z powiatem olsztyńskim zawartą na czterech arkuszach Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1: 50 000, Nidzica, Muszaki, Narzym i Janowo. Obecnie na omawianym terenie formalnie eksploatowane jest jedno złoże piasków i żwirów "Kanigowo II". Pozostałe złoża nie są eksploatowane. Zapotrzebowanie odbiorców indywidualnych i firm związane z budową tras szybkiego ruchu przyczyniło się do wzrostu zainteresowania możliwością rozpoznania złóż nowych i odnowienia koncesji dla złóż dotychczasowych. Potencjalny konflikt pomiędzy możliwością udokumentowania złóż nowych lub uzyskania koncesji dla złóż już udokumentowanych wynika z obecności Obszarów Chronionego Krajobrazu.

EN

The aim of this paper is presentation the mineral resources base of Nidzica district and neighboring area, comprising in four sheets of Geological - economical map of Poland in scale 1:50 000; Nidzica, Muszaki, Narzym and Janowo. In mentioned area only one deposit appearance has been exploitating at present time. The rest of them aren 't. Application of individual customers and establishments, connected with building the new highway has caused growing of interest of recognitions possibility of new deposits appearances and restanding concessions of appearances with evidenced status. Occurrence of Protected Landscape Areas has been creating potential conflict, concerning possibility of evidencing a new mineral deposits or obtaining concessions for deposits already evidenced.

5

Litofacje osadów środkowego i późnego holocenu Mierzei Wiślanej na odcinku Przebrno-Piaski

Pikies R., Pawłowska A., Żmuda J.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2008

|

nr 428

77-92

PL

Osady holoceńskie Mierzei Wiślanej są zbudowane w części dolnej z piasków rzecznych wieku preborealno-dolnoatlantyckiego, przykrytych na znacznej przestrzeni cienkim poziomem osadów biogeniczno-mineralnych. W części górnej występuje seria morskich piasków mierzejowych wieku górnoatlantycko-subatlantyckiego. Te piaski morskie mierzejowe zostały poddane analizie granulometrycznej, a następnie analizie taksonomicznej, co pozwoliło na wyodrębnienie trzech litofacji, a w ich obrębie sześciu subfacji: A (A1, A2), B (B1,B2) i C (C1,C2). Na podstawie analizy parametrów Falka i Worda (1957), a także typologii osadów przedstawionej na diagramie C-M (Passega, Byramie, 1964, 1969) dokonano charakterystyki procesów hydrodynamicznych, odpowiedzialnych za powstanie osadów wyróżnionych subfacji. Układ przestrzenny subfacji odzwierciedla długookresowe zmiany hydrodynamiki zbiornika wodnego, kontrolujące procesy sedymentacyjne na całym obszarze dna morskiego, zależne od zmian poziomu wody tego zbiornika. Obserwowane zmiany w układzie przestrzennym opisywanych subfacji pozostają w dobrej zgodności z rozwojem paleogeograficznym Południowego Bałtyku w środkowym i późnym holocenie. Wyniki analizy facjalnej zostały uzupełnione o liczne datowania metodą radiowęglową osadów biogeniczno-mineralnych oraz muszli morskich małży.

EN

Holocene sediments of the Vistula Bar are represented at the bottom by fluvial Preboreal-Early Atlantic sands. They are overlain by a thin layer of biogenic-mineral deposits. The upper part of the Holocene section is represented by barrier marine sediments deposited during the Late Atlantic-Subatlantic period. These barrier marine sediments were subjected to granulometric and cluster analyses in order to distinguish three lithofacies and consistently six subfacies: A (A1, A2), B (B1, B2), and C (C1, C2). Following the parameters of Folk and Ward (1957) and types of deposits (C-M diagram) presented by Passega-Byramie (1964,1969), lithodynamic processes that affected the origin of the subfacies were interpreted. A spatial configuration of these subfacies reflects long-term changes of water reservoir's hydrodynamics, which control depositional processes in each zone of the sea floor due to sea-level variability. The changes in the spatial facies pattern are in good agreement with palaeogeographic development of the Baltic Sea during the Middle and Late Holocene. The subfacies analysis is supported by radiocarbon dating.

6

Procesy erozji i akumulacji glacjalnej w południowej części Basenu Gotlandzkiego w zapisie rzeźby podłoża czwartorzędu oraz rozprzestrzenienia osadów plejstoceńskich

Pikies R.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2005

|

nr 416

81-114

PL

Podłoże czwartorzędu na obszarze badań pocięte jest kilkoma południkowymi uskokami, czego wynikiem jest jego struktura blokowa. Zachodnią część powierzchni podłoża czwartorzędu budują iłołupki i łupki ilaste przydolu, część centralną i północno-wschodnią tworzą różnorodne wapienie górnego dewonu, natomiast w części południowej i południowo-wschodniej pojawiają się piaski pylaste górnej kredy. W części południowo-zachodniej na utworach przydolu leżą niezgodnie osady eocenu. Główne rysy rzeźby podłoża czwartorzędu są efektem erozji lodowcowej. Rzeźba ta odzwierciedla dwa kierunki lodowcowej transgresji. Pierwszy z nich jest zorientowany ku SW i W, w kierunku Rynny Słupskiej. Drugi kierunek biegnie ku S i SSE, orientując się ku Zatoce Gdańskiej. Egzaracyjnie ukształtowana rzeźba jest urozmaicona głębokimi, erozyjnymi rozcięciami o charakterze dolin subglacjalnych. Są one szczególnie widoczne na wschodnim skłonie Południowej Ławicy Środkowej. Miąższość plejstocenu na większej części obszaru badań jest ogólnie mała. Większa miąższość plejstocenu, dochodząca do 35 m, występuje w rejonie Południowej Ławicy Środkowej. Rejestracje sejsmo-akustyczne pokazują tutaj obecność dwóch lub trzech poziomów morenowych, których ciągłość zaburzają rozcięcia dolin subglacjalnych. Znacznie większe miąższości plejstocenu są wynikiem zwiększonego odkładania się materiału morenowego, transportowanego w bazalnej części lądolodu, po dystalnej stronie ciągu regionalnych spłyceń, ciągnących się od Gotlandii po Południową Ławicę Środkową. Skład petrograficzny glin rejonu Południowej Ławicy Środkowej jest podobny, odznacza się on stałą i zdecydowaną przewagą wapieni paleozoicznych nad skałami krystalicznymi, co wskazuje na krótki transport między obszarami alimentacji i akumulacji. Plejstocen obszaru badań tworzą ilaste gliny subakwalne o miąższości od 3 do 9 m, powstałe w czasie wycofywania się ostatniego lądolodu. W lokalnych obniżeniach akumulacyjnych gliny te są przykryte przez lodowcowo jeziorne i lodowcowo-morskie osady bałtyckiego jeziora lodowego i tu miąższość plejstocenu dochodzi do 14 m. Mała miąższość plejstocenu na większej części badanego obszaru odzwierciedla zdecydowaną przewagę procesów erozji nad akumulacją lodowcową, co miało miejsce przez cały plejstocen na obszarze środkowego i w północnej części południowego Bałtyku. Skład petrograficzny glin subakwalnych zmienia się wraz z głębokością ich wytapiania, co odzwierciedla zróżnicowane nagromadzenie materiału skalnego w dolnej części lądolodu, zależnie od głębokości jego kontaktu z podłożem. Ostatnim paleogeograficznym wydarzeniem w plejstocenie było powstanie zbiornika bałtyckiego jeziora lodowego, który w wyniku holoceńskich transformacji przeobraził się w obecny basen Morza Bałtyckiego.

EN

The sub-Quaternary topography is divided into a number of blocks by several meridionally oriented faults. Western part of this area is composed of Pridoli claystones and marly shales. Central and north-eastern parts consist of different types of Upper Devonian limestones. Upper Cretaceous silty sandstones occur in the east and south-east. A thin layer of Eocene sediments unconformably overlies Pridoli deposits in the south-western area. The main features of the sub-Quaternary topography are a result of glacial erosion. This relief reflects two directions of glacial transgression. One of them is oriented SW' and W'wards, towards the Słupsk Trough. The other is directed S' and SSE'wards, towards the Gulf of Gdańsk. This relief, shaped by glacial erosion, is densely cut by subglacial valleys of different depths. It is especially seen on the eastern slope of the Southern Middle Bank. Pleistocene deposits are rather thin in most of the study area. They are slightly thicker, up to 35 m, in the Southern Middle Bank. Seismoacoustic data shows here the presence of two or three morainic horizons whose continuity is disturbed by subglacial valleys. The greater thickness of Pleistocene deposits reflects a higher accumulation rate of morainic material transported in the lower portion of the ice sheet, along the distal part of a regional elevation extending from Gotland Island to the Southern Middle Bank. Over most of the area the deposits are 3-9 m thick. In this region, the Pleistocene is generally composed of a single horizon of subaqueous till deposited during gradual recession of the last ice sheet. In local depressions, this till horizon is covered by glaciolacustrine and glaciomarine sediments of the Baltic Ice Lake where the Pleistocene sequence reaches up to 14 m in thickness. Small thickness of glacial deposits in most of the study area is a result of dominant erosional processes during the Pleistocene in the central Baltic Sea and in the northern part of the Southern Baltic Sea. Petrographic composition of tills composing the Southern Middle Bank region reveals significant affmities. The constant and high content of carbonate rocks on one hand, and the low content of crystalline rocks on the other hand indicate a short transport of morainic material. Petrographic composition of subaqueous tills varies due to a depth of accumulation, pointing at various distribution of glacial debris in basal part of the ice sheet. The last palaoegeographical event of the Pleistocene was the formation of a water reservoir called the Baltic Ice Lake which, during the Holocene, has transformed into the recent Baltic Sea.