Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

75-lecie Wysokogórskiego Obserwatorium Meteorologicznego na Kasprowym Wierchu w polskich Tatrach (pierwsze lata)

Maj S.

Przegląd Geofizyczny

|

2015

|

Z. 1-2

77--85

PL

1. stycznia 1938 r. rozpoczęło działalność nowoczesne Wysokogórskie Obserwatorium Meteorologiczne (WOM) na Kasprowym Wierchu w polskich Tatrach. Inicjatorem budowy WOM był inż. Jean L u g e o n (1898-1976), szwajcarski meteorolog, fizyk atmosfery i hydrolog, profesor Politechniki w Zurichu, a w latach 1929-1936 dyrektor Państwowego Instytutu Meteorologicznego w Warszawie. Budowa WOM została powiązana z budową kolejki linowej Kuźnice – Myślenickie Turnie – Kasprowy Wierch. Granitowy gmach WOM zaprojektowali słynni warszawscy architekci Anna (1901-1944) i Aleksander (1898-1973) Kodelscy. Pierwszym kierownikiem WOM został geofizyk dr Edward Stenz (1897-1956). Realizowany program badań początkowo obejmował spostrzeżenia meteorologiczne i klimatologiczne, ze szczególnym uwzględnieniem opadów atmosferycznych, zlodzenia, pokrywy śnieżnej, promieniowania słonecznego i zjawisk optycznych. Wybuch II wojny światowej we wrześniu 1939 r. przerwał doskonale rozwijającą się pracę WOM. Stację przejęło niemieckie lotnictwo wojskowe (Luftwaffe) i przez lat 5 wykorzystywało ją do własnych celów. Pod koniec wojny aparatura pomiarowa została zniszczona. WOM „Kasprowy Wierch” wznowiło działalność 1 czerwca 1945 r.

EN

On January 1, 1938 began operating a modern Mountain (Alpine) Meteorological Observatory (MMO) at the peak called “Kasprowy Wierch” in the Polish Tatra Mountains. The initiator of the construction of the MMO was Jean Lugeon (1898-1976), Swiss meteorologist and physicist of the atmosphere, a professor of the Technical University of Zurich; in the years 1929-1936 the head of the State Meteorological Institute in Warsaw also. The build of MMO has been correlated with the construction of the aerial cable car from Zakopane (Kuźnice) to “Myslenickie Turnie” and Kasprowy Wierch (Kasprowy Peak). The granite building was designed by famous Warsaw architects, married Anne (1901-1944) and Alexander (1898-1973) Kodelski. The first chief of MMO was geophysicist Dr. Edward Stenz (1897-1956). Implemented a research program initially covered climate and meteorologic observations with particular emphasis on precipitation, ice cover, snow cover, solar radiation and optical atmospheric phenomena. The outbreak of Second World War in September 1939, interrupted the activity of developing prosperous MMO. This station was taken by the German Air Force (Luftwaffe) and 5 years have used it for their military purposes. At the end of the war meteorological research equipment was destroyed. June 1, 1945 the “Kasprowy Wierch” MMO resumed operations.

2

Pierwsza polska wyprawa polarna na Wyspę Niedźwiedzią (1932-1933)

Maj S.

Przegląd Geofizyczny

|

2014

|

Z. 3-4

175--186

PL

We wrześniu 1929 roku, Kongres Międzynarodowej Organizacji Meteorologicznej (World Meteorological Organization – WMO), odbywający się w Kopenhadze, podjął uchwałę o zorganizowaniu w latach1932/1933 II Międzynarodowego Roku Polarnego. Polska postanowiła wziąć czynny udział w tej naukowej imprezie. Powołano Polską Naukową Komisję Roku Polarnego (PNKRP). Komisja, w której większość stanowili członkowie Towarzystwa Geofizyków w Warszawie, powierzyła zorganizowanie polskiej stacji obserwacyjnej w strefie polarnej ówczesnemu dyrektorowi PIM, dr. inż. Jean Lugeonowi. W tych latach, tylko Państwowy Instytut Meteorologiczny dysponował odpowiednią aparaturą pomiarową, środkami materiałowymi i finansami. Wiosną 1931 r., J. Lugeon, jako delegat PNKRP ustalił z prezesem Międzynarodowej Komisji Roku Polarnego (prof. Dan B. la Cour), że najlepszym rozwiązaniem będzie założenie Polskiej Stacji Polarnej na Wyspie Niedźwiedziej (Bjørnøya) (Ocean Lodowaty Północny), należącej do rządu Królestwa Norwegii. Dostęp do Wyspy nie był trudny i zbyt uciążliwy. Norwegia utrzymywała tam czynną stację radionadawczą, z której usług można było korzystać. Norweska Służba Meteorologiczna użyczyła PSP nieodpłatnie budynek mieszkalny (wraz z opałem). Międzynarodowa Komisja Roku Polarnego wypożyczyła dwa komplety nowoczesnych wariometrów magnetycznych systemu D. la Coura. Inne przyrządy pomiarowe dostarczył PIM oraz Ministerstwo Spraw Wojskowych. Niezbędne wyposażenie zakupiono po cenach promocyjnych w kraju i zagranicą. Zapomogi wyprawie polarnej udzieliły Ministerstwa: Spraw Zagranicznych, Komunikacji, Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a także Fundusz Kultury Narodowej. Szereg osób prywatnych oraz firm handlowych poczyniło użyteczne darowizny. Ze względów finansowych zdecydowano się tylko na trzech uczestników stałej ekipy PSP. Były to osoby młode, o odpowiednich predyspozycjach fizycznych i psychicznych, przygotowaniu zawodowym oraz dodatkowych specjalistycznych przeszkoleniach. Mianowicie: inż. Elektryk Czesław J. Centkiewicz – PIM w Warszawie, geofizyk Władysław Łysakowski z Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie i student Stanisław Siedlecki z Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Ogromną pomoc i zrozumienie wykazały duńskie i norweskie ośrodki geofizyczne (np. Duński Instytut Meteorologiczny, Norweski Instytut Geofizyczny, Norweskie Towarzystwo Geofizyczne, Norweska Służba Synoptyczna, Obserwatorium Zorzowe w Tromso). Formalnym kierownikiem PSP był Jean Lugeon, a faktycznym – Cz. Centkiewicz. Na początku sierpnia 1932 r. zaczęła się organizacja stacji oraz instalacja i uruchamianie aparatury pomiarowej. Pomagali w tej pracy dyr. J. Lugeon i inż. Jan Gurtzman z PIM. PSP rozpoczęła działalność zgodnie z harmonogramem Międzynarodowej Komisji Roku Polarnego. Ogromną pomoc okazali radiotelegrafiści z Norweskiej Stacji Radiowej, a zwłaszcza ich szef, Fritz C. Oien. Przeszło roczna działalność PSP dostarczyła mnóstwo cennych i unikalnych danych z wybranych dziedzin fizyki Ziemi (meteorologia, geomagnetyzm, elektrodynamika atmosfery, zorze polarne). W dwa lata później (rok 1936) materiały opublikowano w czterotomowym dziele p.t. Wyniki spostrzeżeń Polskiej wyprawy Roku Polarnego1932/33 na Wyspie Niedźwiedziej autorstwa J. Lugeona, Cz. Centkiewicza i W. Łysakowskiego. Osiągnięcia PSP zainspirowały utworzenie przy TGW Koła Polarnego, a także następne efektywne wyprawy polskie w arktyczne rejony; w 1938 r. powołano Polską Komisję Kriologiczną przy Towarzystwie Geofizyków w Warszawie.

EN

In 1929, the World Meteorological Organization proposed to organize in the period 1932 – 1933 the Second International Polar Year (II IPY).The Polish State to join this scientific event. In this purpose, the Polish Scientific Commission of the Polar Year [PSCPY] was formed. This Commission has entrusted the organization of season Polish polar observatory to State Meteorological Institute in Warsaw. In this time, a prominent Swiss geophysicist Eng. Dr. Jean Lugeon was a chief of Polish Meteorological Survey. After many consultations (including international consultations also) selected the Bear Island (Bjornoya) on the North Ice Ocean, owned by the Kingdom of Norway. With geosciences point of view, the Bear Island has a very interesting site in an area of auroral oval. On the other hand, there was an important state radiotelegraphic center (station) which favours can be very useful. For economic reasons, only three young full professional explorers of the Polish polar expedition could stay on the island all year (really about 13 months).These explorers were: Czesław Jacek Centkiewicz (State Meteorological Institute in Warsaw), Władysław Łysakowski (Institute of Geophysics and Meteorology, Jan Kazimierz Universityat Lwów), Stanisław Siedlecki (student of natural sciences from Jagiellonian Universityat Cracow).The formal head of the Polish polar expedition and the PPS was Jean Lugeon but active head – Czesław Centkiewicz. In the construction (“architecture”) of the PPS were also attended by Jean Lugeon and Eng. Jan Gurtzman from State Meteorological Institute in Warsaw. In valuable assistance Norwegian radio-operators were also especially their chief Fritz Oien. In August 1932 the PPS was opened. The scientific researches included four following disciplines: meteorology, atmospheric electricity, geomagnetism and auroral phenomena. The annual activity of the Polish Polar Station has provided many of important and valuable observational data. In 1936, these results were published in four volumes entitled: The Results of Observations of Polish Expedition Polar Year 1932/1933 on the Bear Island. The successful first Polish Polar Expedition on the Bear Island stimulated the development of polar researcher interests in the country and next Polish expeditions to various regions of the Arctic (and Antarctic also).

3

Z archiwum Profesora Tadeusza Olczaka (1907-1983) : bieg wiekowy deklinacji magnetycznej w Łodzi (1800-1950)

Maj S.

Przegląd Geofizyczny

|

2013

|

Z. 1-2

93--103

PL

Przedstawiono wyniki wstępnych badań kartograficzno-magnetycznych prowadzonych przez prof. Tadeusza Olczaka (1907-1983), dotyczących przypuszczalnego przebiegu wiekowych zmian magnetycznej deklinacji D na terenie Łodzi przemysłowej w okresie 1800-1950. Ich fragmenty zostały odnalezione w rodzinnych materiałach archiwalnych Profesora. W artykule omówiono ponadto wyniki analogicznych rozważań kartograficznych i magnetologicznych dotyczących Warszawy XVIII, XIX i pierwszej połowy XX wieku. Wykorzystano również informacje geodezyjno-historyczne i geograficzno-historyczne związane z dziejami Łodzi, pochodzące z Państwowego Archiwum w Łodzi i współczesnej literatury naukowej lat 2007/2008.

EN

The results of preliminary cartographic/geomagnetic studies, led by Professor Tadeusz Olczak (1907-1983) on the secular changes of magnetic declination D in city Łódź (from 1800 to 1950) are presented. Several main fragments of the above considerations were found in the family archival documents of T. Olczak. In addition, this article discusses the results of similar cartographic/magnetic researches for territory of Warsaw city of XVIII, XIX and XX centuries. In particular, many interesting geodetic and geographic historical data connected with the records of Łódź from the Łódź State Archive and contemporary 2007/2008 scientifi c literature were also used.

4

Studia geofizyczne w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie 1918-1939

Maj S.

Przegląd Geofizyczny

|

2013

|

Z. 3-4

211--227

PL

W okresie II Rzeczpospolitej (lata 1918-1939) pełne studia geofizyczne prowadziły tylko dwie uczelnie: Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie (Katedra Geofizyki i Meteorologii na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym) oraz Wolna Wszechnica Polska w Warszawie (Wydział Matematyczno-Przyrodniczy). Ponadto w kilku szkołach wyższych istniały centra kształcące studentów różnych kierunków w przydatnych im dyscyplinach geofizyki, np. Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie (Katedra Geodezji Wyższej i Meteorologii), Uniwersytet Poznański (Katedra Meteorologii i Klimatologii na Wydziale Rolniczo-Leśnym), Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (Zakład Meteorologii i Klimatologii), Akademia Górnicza w Krakowie (Zakład Geologii Stosowanej). Utworzona w roku 1918, na bazie Towarzystwa Kursów Naukowych, Wolna Wszechnica Polska (WWP) była prywatną szkołą wyższą z wydziałami: Matematyczno-Przyrodniczym, Humanistycznym, Pedagogicznym, Nauk Politycznych i Społecznych oraz Collegium Publicum, Studium Pracy Społeczno-Oświatowej, Studium Skarbowo-Finansowym, Studium Administracji Komunalnej i Studium Migracyjno-Kolonialnym. W 1929 r. dyplomy ukończenia studiów w WWP zostały zrównane z dyplomami uniwersyteckimi. WWP zasłużyła się jako ośrodek badań naukowych, zwłaszcza w naukach społecznych, ale przede wszystkim była placówką dokształcającą czynnych zawodowo nauczycieli, a także organizatorów i działaczy życia gospodarczego, oświatowego (oświata pozaszkolna) oraz kulturalnego w kraju. Zajęcia prowadzono w godzinach popołudniowych i wieczornych (wygoda dla słuchaczy pracujących).Program studiów został rozłożony na 4 lata i obejmował dwa etapy: semestry I-IV prowadzono według ustalonego z góry planu, a semestry V-VIII dawały więcej swobody i mogły być planowane indywidualnie. Przygotowanie pracy dyplomowej umożliwiało przystąpienie do egzaminu końcowego. Na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym WWP wybitny fizyk i geofizyk, profesor Stanisław Kalinowski (1873-1946), jeden z założycieli Wszechnicy i jej rektor w latach1919-1924, a także twórca Obserwatorium Magnetycznego w Świdrze pod Warszawą, zorganizował studia geofizyczne, ze szczególnym uwzględnieniem magnetyzmu ziemskiego. Plan zajęć przewidywał m.in. wykłady kursowe: wstęp do geofizyki ogólnej, fizyka Ziemi, elementy meteorologii z klimatologią; ponadto obowiązywały liczne seminaria specjalistyczne.

EN

In the years from 1919 to 1939, only two Polish universities preferred the studies of pure geophysics, namely Jan Kazimierz University in Lwów (Chair of Geophysics and Meteorology at the Department of Mathematics and Sciences) and the Free Polish University in Warsaw (Faculty of Mathematics and Natural Sciences).On the other hand, several universities were centers of educating students of various courses in the disciplines of applied geophysics. For example, Stefan Batory University in Wilno (Chair of Higher Geodesy and Meteorology),University of Poznań (Chair of Meteorology and Climatology at the Faculty of Agriculture and Forestry),Warsaw University of Life Sciences (Department of Meteorology and Climatology), Mining Technical University in Cracow (the Department of Applied Geology). The so-called Free Polish University in Warsaw (FPU) was established in 1918 year from the Scientific Courses Society. It was a private college with the following four faculties: Faculty of Mathematics and Natural Sciences, Faculty of Humanities, Faculty of Pedagogy, Faculty of Political and Social Sciences, and also the Collegium Publicum, Social and Education Study, Financial Study, Municipal Administration Study, Migration and Colonial Study. Since 1929, diplomas in the FPU were already equivalent to the qualifications of other Polish universities. In general, the Free Polish University was an interesting center of scientific researches (especially in the social sciences), but above all it was an important education center form any working teachers, and also for organizers and activists on the fields economy, adult education and culture in the country. Studies lasted four years, or eight semesters. Semesters I-IV were programmed a priori. Semesters V-VIII can be planned individually; this gave more freedom in the studies. All obligatory lectures, laboratory exercises and seminars were held in the afternoon or as evening lessons (convenience for working students). Preparation of the dissertation allowed to pass a final examination. A prominent physicist and geophysicist Professor Stanisław Kalinowski (1873-1946), one of the founders of Free Polish University and its rector in the 1919-1924 years, and also the head of Magnetic Observatory in Świder, near Warsaw, organized geophysical studies at the Mathematical and Sciences Faculty of FPU. The obligatory program recommended the following important lectures as Introduction to general geophysics, Physics of the Earth, Elements of meteorology and climatology, etc. On the other hand, many interesting specialist seminars were suggested also.

5

Profesor Antoni Bolesław Dobrowolski (1872-1954) jako geofizyk (życie i działalność)

Maj S.

Przegląd Geofizyczny

|

2011

|

Z. 3-4

279-290

PL

W słynnej oceanicznej ekspedycji badawczej fregaty s/v "Belgica" w rejon Antarktydy (1897/1899) uczestniczyło dwóch Polaków: geofizyk i geochemik Henryk Bronisław Arctowski (1871-1954), będący naukowym kierownikiem wyprawy oraz Antoni Bolesław Dobrowolski (1872-1954), absolwent studiów przyrodniczych na Uniwersytecie w Liege (Belgia). W czasie rejsu, jako asystent kierownika, prowadził on systematyczne obserwacje meteorologiczne (w tym obserwacje układów chmur). Udział w wyprawie polarnej sprecyzował zainteresowania geofizyczne A. B. Dobrowolskiego, kierując je wyraźnie w stronę zjawisk kriologicznych. Okres I wojny światowej A. B. Dobrowolski spędził głównie w neutralnej Szwecji, studiując zjawiska lodowe zachodzące w przyziemnej atmosferze. W niepodległej Polsce pracował początkowo w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (pedagogika społeczna i teoria wychowania była drugą pasją A. B. Dobrowolskiego; w 1927 r. został profesorem pedagogiki ogólnej w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie). W roku 1924 A. B. Dobrowolski rozpoczął działalność naukową i organizacyjną w PIM w Warszawie; w latach 1927-1929 był dyrektorem PIM. W 1923 r. opublikował monografię Historia naturalna lodu. Z inicjatywy A. B. Dobrowolskiego powołano na przełomie lat 1929/1930, pierwsze w Polsce stowarzyszenie geofizyczne pod nazwą Towarzystwo Geofizyków w Warszawie (TGW). Wieloletnim i energicznym prezesem Towarzystwa był A. B. Dobrowolski; równocześnie przewodniczył Komisji Kriologicznej TGW oraz kierował tzw. Kołem Polarnym, założonym przy TGW przez polskich uczestników wyprawy na Wyspę Niedźwiedzią w ramach II Międzynarodowego Roku Polarnego 1932/1933. Aktywną działalność A. B. Dobrowolskiego i dalszy rozwój TGW zahamował wybuch II wojny światowej. Po jej zakończeniu TWG zostało wprawdzie reaktywowane (wrzesień 1947 r.) pod nazwą Polskie Towarzystwo Geofizyków. W nowych warunkach społeczno-politycznych jednakże praca szła już wybitnie "niemrawo". W roku 1948 Antoniego B. Dobrowolskiego mianowano profesorem pedagogiki w Uniwersytecie Warszawskim; objął kierownictwo Katedry Pedagogiki Ogólnej na Wydziale Pedagogicznym UW, został też wybrany na członka Polskiej Akademii Nauk. Siłą rzeczy więc pedagogika i dydaktyka zdominowały twórcze poczynania A. B. Dobrowolskiego.

EN

Professor Antoni Bolesław Dobrowolski (1872-1954) was a Polish geophysicist and meteorologist and also a vogue polar explorer. During the 1897/1899 he took part in wellknown Belgian oceanic expedition to Antarctic zone (voyage of frigate s/v „Belgica”). In this time A. B. Dobrowolski was a science graduate of University in Liege. On the board of s/v „Belgica” he was a meteorology assistent of Henryk B. Arctowski (1871-1958), geophysicist and geochemist, scientific manager of expedition. It is very probable, that the long and difficult but very interesting polar expedition formed the future geophysical activities of A. B. Dobrowolski. In particular, he investigated some important properties of natural crystalline ice and structures of snow flakes. The most original work of this kind is the text-book (monograph) entitled The Natural History of Ice, edited in 1923 in Warsaw. On the other hand, professor A. B. Dobrowolski was very active also in popularization polar (Arctic and Antarctic) problems; his lectures, articles and books were well-known and written an interesting manner. From 1924 to 1929 A. B. Dobrowolski worked as active sciencist - manager in the State Meteorological Institute (full director 1927-1929). According to suggestions of professor A. B. Dobrowolski the first Polish geophysical society, namely the Society of Geophysicists in Warsaw (in abbreviation: SGW) was constituted in 1930. The chairman of SGW was selected, A. B. Dobrowolski. The SGW was elite and very active scientific society. In particular, the cryology as a new geophysical speciality, Arctic expeditions (1934, 1936, 1938) and other polar researches were preferred (e.g. II International Polar Year 1932/1933 - Polish Polar Station in Bear Island, Svarbald). After the Second World War Antoni B. Dobrowolski was hence active, but in the pedagogical fields above all. In 1948 he was nominated professor and head of the Chair of General Pedagogy on the Pedagogical Department at University of Warsaw.

6

Działalność Towarzystwa Geofizyków w Warszawie (1930-1947)

Maj S.

Przegląd Geofizyczny

|

2011

|

Z. 3-4

265-278

PL

Na przełomie lat 1929/1930 powołano w Polsce pierwsze geofizyczne stowarzyszenie naukowe pod nazwą Towarzystwo Geofizyków w Warszawie (TGW). Inicjatorem był Antoni Bolesław Dobrowolski (1872-1954), geofizyk i polarnik, profesor WWP w Warszawie oraz UW, dyrektor PIM (1927 1929) , uczestnik słynnej wyprawy antarktycznej na pokładzie fregaty "Belgica" w latach 1897/1899. TGW było stowarzyszeniem elitarnym. Członkiem można było zostać tylko na zaproszenie Zarządu, potwierdzonym przez Walne zebranie TGW. W dziesięcioleciu 1930-1939 prezesami Towarzystwa byli A.B. Dobrowolski oraz profesor Mieczysław Rybczyński (1873- 1937). TGW było bardzo aktywne; organizowało spotkania specjalistyczne i konferencje naukowe. Nawiązało współpracę z Międzynarodową Unią Geodezji i Geofizyki, z Komisją II Międzynarodowego Roku Polarnego 1932/33 i in. Wspierało wyprawy polarne i organizację Polskiej Stacji Polarnej na Wyspie Niedźwiedziej w archipelagu Spitsbergenu. Udzielało wsparcia przy budowie i uruchomieniu Oddziału Morskiego PIM w Gdyni, Stacji Magnetyczno- Meteorologicznej w Helu, Obserwatorium Sejsmologicznego w Uniwersytecie Warszawskim, Obserwatorium Meteorologicznego na Kasprowym Wierchu i in. TGW w okresie 1931-1938 wydawało czasopismo Biuletyn Towarzystwa Geofizyków w Warszawie. Redaktorem naczelnym był znany hydrolog inS. Alfred Rundo (1877-1939). W ciągu ośmiu lat ukazało się drukiem 15 zeszytów. Zawierały bardzo urozmaicone treści (także w językach obcych) z różnych dziedzin szeroko pojętej geofizyki, a właściwie nauk o Ziemi. Efektywnie rozwijającą się działalność TGW przerwała II wojna światowa: 1939-1945. W roku 1947 - już w innej rzeczywistości - TGW zostało reaktywowane, ale jako Polskie Towarzystwo Geofizyków; towarzyszyło temu zresztą, powołanie konkurencyjnej organizacji o nazwie Polskie Towarzystwo Meteorologiczno-Hydrologiczne. W uzupełnieniu zamieszczono krótkie biogramy (lub informacje o źródłach bibliograficznych) dotyczące członków Towarzystwa Geofizyków w Warszawie według listy z 1938

EN

In 1930 the first geophysical society called the Society of Geophysicists in Warsaw (SGW) was found in Poland. The founder and head of this Society was Professor Antoni Bolesław Dobrowolski (1872-1954), a famous Polish explorer of Antarctic region (the polar expedition o s/v "Belgic" in 1897/1899). This SGW was very active; it organized various geophysical scientificassembles and conferencesand corporated also with the International Union of Geodesy and Geophysics, with the Commission of Second International Polar Year 1932/1933, etc. The SGW assisted new geophysical observatories as, e.g., Marine Observatory in Gdynia, Magnetic Station at Hel, Seismological Observatory at University of Warsaw, Meteorological Observatory at Kasprowy Wierch in Tatra Mountains, etc. The some Polish polar expeditions to Svalbard Archipelago were also aided. From 1931 to 1939 the SGW edited the journal entitled „Bulletin de la Societe de Geophysique de Varsovie (Biuletyn Towarzystwa Geofizyków w Warszawie). The Editor-in-Chief was a Polish hydrologist Alfred Rundo (1877-1939). During about eight years 15 issues were emitted. Additionally the short biograms (or other bibliographic informations) of members of the first Polish Geophysical Society (1930-1939) after the list from 1938 are presented.

7

Geotermika w pracach Instytutu Geofizyki i Meteorologii Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (19818-1939)

Maj S.

Przegląd Geofizyczny

|

2010

|

Z. 1-2

77-82

PL

Przedstawiono w zarysie stan badań geotermicznych w Polsce na przełomie XIX i XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem roli Uniwersytetu we Lwowie (Uniwersytet Jana Kazimierza). Omówiono - w dużym skrócie - działalność Instytutu Geofizyki i Meteorologii UJK we Lwowie w latach 1918-1939 w zakresie geotermiki stosowanej, pod kierunkiem prof. Henryka Bronisława Arctowskiego (1871-1958).

EN

In few words, the early laboratory and theoretical geothermic studies in Poland of XIX / XX century arę presented. In particular, the interesting role of the University of Lwów (Jan Kazimierz University) is taken into consideration. Many applied geothermal researches in the Institute of Geophysics and Meteorology at Jan Kazimierz University (1918-1939) are also taken into account. At that time, Professor Henryk B. Arctowski (1871-1958) was head of this Institute.

8

Profesor Henryk B. Arctowski (1871-1958) jako geofizyk (życie i działalność)

Maj S.

Przegląd Geofizyczny

|

2009

|

Z. 1-2

7-17

PL

Profesor Henryk Arctowski jest znany głównie jako znakomity badacz krain polarnych. Przedstawiona, oryginalnie ujęta, biografia uwypukla jego zaangażowanie w badania geofizyczne. Jego spuścizna naukowa z wypraw polarnych dotyczy wielu dziedzin geofizyki: tektoniki i petrografii, glacjologii, meteorologii, oceanologii oraz optyki atmosfery. Henryk Arctowski zajmował się też zagadnieniami klimatycznymi i heliogeofizyką. Dowodem uznania jego osiągnięć w tych dziedzinach jest to, że Narodowa Akademia Nauk Stanów Zjednoczonych przyznaje od 1969 r. medal im. Henryka Arctowskiego za wybitne wyniki w badaniach heliofizyki i w badaniach związków Słońce – Ziemia. Biografia podkreśla również niezwykły patriotyzm Profesora Arctowskiego, jego wkład w prace Komisji do Spraw Polski na konferencję pokojową w Wersalu oraz jego zaangażowanie w rozwój nauk geofizycznych w II Rzeczypospolitej podczas jego pracy w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Świadczy o tym również fakt zmiany rodowego nazwiska – Artzt - na polsko brzmiące – Arctowski.

EN

Professor Henryk Arctowski is mainly known as a famous polar researcher. The present biography puts emphasis on his accomplishments in geophysics. His output of polar expeditions concerns many fields of geophysics: tectonics, petrography, glaciology, meteorology, oceanology, and atmospheric optics. He was also interested in climatology and heliogeophysics. To pay tribute to his achievements in these fields, the National Academy of Sciences, USA, established the Arctowski Medal that has been awarded, since 1969, for studies in solar physics and solar-terrestrial relationships. The biography also underlines a great patriotism of Professor Arctowski, his contribution to the Commission for Polish Affairs at the Peace Conference in Versaille, and merits for the progress of geophysical sciences in Poland during his work at the Jan Kazimierz University in Lwow. The patriotic feeling motivated him to modify his family surname Artzt into a Polish-sounding name of Arctowski.

9

Remarks on the thermal conductivity and heat flow density of the Indian Craton

Maj S.

Acta Geophysica

|

2008

|

Vol. 56, no. 4

994-999

EN

The virtual or effective thermal conductivity (ETC) of the Indian subcontinental crust model is calculated from geochemical/geothermal data on the mean radiogenic heat production and on the real thermal conductivity (TC) of crystalline rocks of India. This ETC, amounting to about 3.45 W/mźK, is 1.4 time greater than the mean real TC value (about 2.5 W/mźK). This is in good agreement with the empirical relation between the surface heat flow density and the Curie depth for the Indian Craton.

10

Geothermal features of the Earth's lower mantle: phonon thermal conductivity

Maj S.

Acta Geophysica Polonica

|

2005

|

Vol. 53, nr 2

183-196

EN

A modified relationship between the phonon thermal conductivity and seismic parameter ? for silicate/oxide geomaterials is derived. The considerations are based on Debye's model of solids and on the seismic equation of state. This new relationship suggests that the phonon thermal conductivity values at the mantle/core boundary may be of about 11-14 W/mźK. Our result is in a sufficient agreement with independent laboratory data from the laser-heated diamond-anvil cell at very high pressures.

11

Optical properties of geomaterials: Specific refraction of low-density silica polymorphs

Maj S.

Acta Geophysica Polonica

|

2004

|

Vol. 52, nr 1

77-89

EN

A linear relationship between the refractive index n and the density ? (often called the specific refraction or Gladstone-Dale law) for pure low-density silica polymorphs is derived from simple atomic properties of SiO2 complex. The considerations are based on the Lorentz electron theory of solids. The eigenfrequency ?0 of elementary electron oscillators, in energy units hv0, is identified with the energy gap EG of a low-quartz. The numerical value of specific refraction is 0.212 cm3/g if we assume EG = 10.1 eV and mean atomic weight = 20.03 g/mol. From laboratory data of several porosils (synthetical isotropic SiO2 phases) with ? = 1.760:1.997 g/cm3 and n = 1.376:1.416 we obtain the average value of the specific refraction equal to 0.211+-0.001 cm3/g.

12

Phonon thermal conductivity of geomaterials: relationship to the seismic parameter fi

Maj S.

Acta Geophysica Polonica

|

2002

|

Vol. 50, nr 1

69-78

EN

A logarithmic relationship between the phonon thermal conductivity under normal conditions and seismic parameter F (or square of the hydrodynamical velocity of sound) for silicate and oxide minerals related to the Earth's interior is proposed. The considerations are based on Debye's theory of solid phase and on the seismic equations of state for minerals. In numerical calculations the thermodynamical laboratory data of several main silicates were also used.

13

On the relation between melting temperature and seismic parameter P for perovskites Melting-point at the mantle/core boundary

Maj S.

Acta Geophysica Polonica

|

2002

|

Vol. 50, nr 3

413-422

EN

A linear semi-empirical relation between the making temperature Tm and product F of the mean atomic weight and seismic parameter F is suggested for mineral phases with perovskite structures. Theoretical studies are based on the Sutherland-Lindemann idea of melting processes and on Debye's model of solids. In calculations, thermodynamical data of several perovskite-fluorides and -oxides were also used. It results from the above relationship that for perovskite variant of the Earth's deep interior the probable melting temperature at the mantle/core boundary is about (5085š220) ÷ (5533š235) K; the parameter F was calculated from P- and S-wave velocities at a depth of 2890 km and normalized to room temperature.

14

On the thermal properties of the Baltic Shield upper mantle

Maj S.

Acta Geophysica Polonica

|

2001

|

Vol. 49, nr 3

343-359

EN

A simple temperature model of the crust and upper mantle in the Baltic Shield (BS) area related to the southern/central Finland is considered. Its surface part contains the crystalline rocks only. The depth of the Moho discontinuity is about 45 km. Some physical conditions of the BS model are as follow: surface heat flow density Q = 40 mW/m2, surface radiogenic heat production A0 = 4.0 miW/m3, parameter D = 5 km, reduced heat flow density qr = 20 mW/m2. Results of calculations suggest that the vertical heat flow density at the Moho discontinuity is about 20 mW/m2 and geothermal gradients arc 10 K/km on the side of the lower crust and 8 K/km on the side of the upper mantle. Temperatures within the BS upper mantle model increase from about 703 K at the Moho to about 2600 K at a depth of 1000 km. The effective thermal conductivity within the Low-Velocity Layer is about 5 W/m K.

15

Shear band earthquake model: an application to the South American seismic region

Gadomska B., Maj S., Teisseyre R.

Acta Geophysica Polonica

|

2000

|

Vol. 48, nr 3

317-345

EN

The shear band thermodynamical earthquake model has been applied to the study of earthquakes in the South American seismic region. We determined the frequency and depth distributions of the radiated seismic energy, scalar seismic moment, radius and thickness of the source zone, the total energy released, seismic efficiency, stress drop, top stress before fracturing, and strength values. All the curves exhibit characteristic maxima, minima and seismic activity gap in the 300-500 km interval. We also evaluated the rigidity change resulting from changing structure of the medium.

16

Geothermal gradients in the Baltic Shield lithosphere

Maj S.

Acta Geophysica Polonica

|

1999

|

Vol. 47, nr 4

411-422

EN

An one-dimensional seismic-thermal model of the crust and upper mantle in the central Baltic Shield (BS) area is considered. Its thermal properties are deduced from the P and Pn-wave velocities and from laboratory mineral data. The upper part of the BS model contains only the Precambrian rocks. The depth of the Moho discontinuity is about 45 km. Results of calculations suggest that temperatures within the BS model increase from about 800 K at the Moho discontinuity to about 3000 K at a depth of 1000 km.

17

Phonon thermal conductivity of geomaterials: relationship to the density and mean atomic weight

Maj S.

Acta Geophysica Polonica

|

1998

|

Vol. 46, nr 4

415-425

EN

A power relationship between the phonon thermal conductivity under normal conditions and density/mean atomic weight ratio for geomaterials or silicates and oxides realated to the Earth's lithosphere is proposed. The considerations are based on Debye's theory of solid and on the seismic equation of state for minerals. In numerical calculations the thermodynamical laboratory data of sixty-three various silicates and oxides were also used.