In the Powidzki Landscape Park, there are 150 peatlands of a total area of 1,250.2 ha. On its edge, brown coal strip mines are in operation, causing deep land drainage that resulted in a drastic (up to 5 m) lowering of the water table in lakes and accelerated peatland disappearance. To determine the extent of the process, a comparison was made of the types of surface soil layers and their ash content in 20 peatlands determined in 1957–1965 and in 2017. They are located in the farmland lying the closest to the strip mine, Jóźwin IIB, and in woodland lying further away. The results were compared with those for a peatland in Skulsk, which was not affected by the negative impact of the strip mine. Fen peat, occurring there about 55 years ago has largely turned into grainy moorsh. In the 20–50 cm layer, an ash content has grown almost twofold, while in part of the peatlands organic soils have changed into mineral and organic-mineral ones. The greatest changes have occurred in the farmland. In all Park peatlands, grasslands have contracted threefold, while the area of forests and woodlands has grown fivefold. Today, about 10% of the peatland area is taken up by arable land of which there was none before.
PL
W Powidzkim Parku Krajobrazowym znajduje się 150 torfowisk o obszarze 1250,2 ha. Na jego obrzeżu prowadzona jest odkrywkowa eksploatacja węgla brunatnego powiązana z głębokim odwodnieniem terenu. Spowodowała ona drastyczne obniżenie lustra wody (do 5,0 m) w istniejących tu jeziorach i przyśpieszyła proces zanikania torfowisk. W celu ustalenia jego zakresu porównano określone w latach 1957–1965 i w 2017 r. rodzaje i popielność powierzchniowych warstw gleby w 20 torfowiskach. Leżą one najbliżej odkrywki Jóźwin IIB położonym regionie rolniczym i w dalej położonym regionie leśnym. Wyniki porównano z torfowiskiem w Skulsku, na które kopalnia negatywnie nie oddziałuje. Występujące ok. 55 lat temu torfy niskie w większości przekształciły się w mursz ziarnisty. W warstwie 20–50 cm nastąpił blisko dwukrotny wzrost popielności, a w części torfowisk gleby organiczne przekształciły się w gleby mineralne i organiczno-mineralne. Największe zmiany wystąpiły w regionie rolniczym. We wszystkich torfowiskach na terenie Parku trzykrotnie zmalał obszar użytków zielonych i pięciokrotnie wzrosła powierzchnia lasów. Obecnie 10% ich powierzchni zajmują grunty orne, których uprzednio nie było wcale.
In the context of five significantly different landscape parks in Wielkopolska (30,413 ha) 243 peatlands have been presented in terms of their characteristics, stratigraphy, change in means of utilisation and localisation. Thus trends in the change of peatland utilisation means in the period 1970–2016 were established and the resulting negative effects indicated. For this purpose the process of peatland protection established was analysed in the context of management plans carried out for both the protection of landscape parks and Natura 2000 sites within their territory. The above management plans, however, do not provide information as to localisation data, stratigraphy and to what purpose peatlands are used, which in all cover 2,690 ha – 4.2% of parks’ area. Most often this means there are no formal applications for their protection. This could be said to be a biproduct of a lack of discussion as to the major threat to the environment presented by the increasing disappearance of peatlands – a result of the mineralisation and moorsh process of peat soils. To a large extent the former has resulted from a lack of scientific expertise in respect to soils, peats and land reclamation in research teams preparing landscape management plans.
PL
Na przykładzie pięciu różniących się istotnie parków krajobrazowych Wielkopolski (30 413 ha) przedstawiono charakterystykę, stratygrafię, zmianę sposobu użytkowania i lokalizację 243 torfowisk. Określono trend zmiany sposobu użytkowania torfowiska w latach 1970–2016 i wskazano wynikające z tego negatywne skutki. Analizowano sposoby ochrony torfowisk ustalone w ramach ostatnio sporządzonych planów ochrony parków krajobrazowych i wchodzących w ich skład obszarów Natura 2000. We wszystkich istniejących planach brak danych o lokalizacji, stratygrafii i sposobie użytkowania torfowisk, które zajmują łącznie 2690,1 ha, czyli 4,2% powierzchni parków. Skutkuje to najczęściej brakiem wniosków na temat ich ochrony. Nie wspomina się o głównym zagrożeniu, którym jest stale postępujące zanikanie torfowisk w wyniku mineralizacji i murszenia torfu. W znacznej mierze jest to wynikiem braku gleboznawców, torfoznawców i meliorantów w zespołach autorskich przygotowujących plany ochrony.
The variability of the mean annual air temperature and precipitation totals in three periods: 1848–2010, 1951–2010 and 1981–2010 was investigated in the large Warta River basin, being the area with lowest rainfall in Poland. For the purposes of research, nine meteorological stations with the longest measurement series were selected. Air temperature increase in this river basin was similar than in neighbouring countries. In the last 30 years this trend kept increasing. The precipitation in the whole studied period was slightly increasing in the northern part of the Warta River basin, but decreasing in the southern part. The mean annual precipitation totals in the catchment area did not change visible. In the period 1981–2010, the precipitation totals show a small increase in the winter and spring and a decrease in summer. A negative influence of this climate change was not visible in the Warta River discharge. The main objectives of this study were the collection long-term records of air temperature and precipitation in the Warta River basin, and the statistical analysis of climate variability.
PL
W zlewni rzeki Warty, położonej w rejonie o najniższych w Polsce opadach atmosferycznych, analizowano zmienność średnich rocznych wartości temperatury i sum opadów w latach 1848–2010, 1951–2010 i 1981–2010. W tym celu wykorzystano dane z dziewięciu stacji meteorologicznych dysponujących najdłuższymi seriami pomiarowymi. Głównym celem tych badań było zebranie wieloletnich danych dotyczących temperatury powietrza i sumy opadów atmosferycznych w zlewni Warty i statystyczna analiza ich zmienności. Temperatura powietrza wzrastała w tej zlewni w podobny sposób, jak w sąsiednich krajach. W ostatnich 30 latach zaobserwowano nasilenie się tego trendu. Opady atmosferyczne w całym badanym okresie nieco wzrosły w północnej i zmalały w południowej części zlewni, ale średnia roczna suma opadów w całej zlewni nie zmieniła się istotnie. W latach 1981–2010 roczna suma opadów nieco wzrastała zimą i wiosną oraz malała latem. W średnich rocznych przepływach Warty negatywny wpływ tych zmian nie był widoczny.
The research methodology for determining the sources of nutrients responsible for the eutrophication of rivers and seas, as well as the extent of their load in particular drainage basins, has for many years been at the centre of vigorous discussion. In the Oder and Vistula river basin, apart from the calculation of monthly and annual loads of nitrogen and phosphorus, based on the discharge and chemical monitoring data of waters, the MONERIS (Modeling Nutrient Emissions in River Systems) model has also been applied in determining nutrient sources. This article, on the basis of a comprehensive review of the professional literature, shall cast a critical eye over six issues that have been at the centre of past robust discussion: 1) determining the balance of N and P in agriculture, 2) the effects of a significant improvement in sewage treatment, 3) impact of technology on agriculture, 4) determination of nutrient retention in drainage basins, 5) impact of tile drainage practices on the leaching of nutrients, 6) as well as the accuracy of calculations made according to the MONERIS model. It would appear that for practical purposes it is sufficient to determine given loads of N and P from the drainage basins of particular rivers, as well as to adjust the above mentioned model, or indeed – resign from the unproven methodology of determining nutrient sources in rivers.
PL
Sposób określania źródeł pochodzenia składników biogennych powodujących eutrofizację rzek i mórz oraz wielkości ich ładunków w poszczególnych zlewniach od lat wywołuje liczne dyskusje. W zlewni Odry i Wisły – poza obliczaniem miesięcznych i rocznych ładunków azotu i fosforu na podstawie przepływów i wyników monitoringu wód – stosowano również model MONERIS określający źródła pochodzenia składników biogennych. Na podstawie obszernego przeglądu literatury w artykule w sposób krytyczny przedstawiono sześć dyskusyjnych problemów dotyczących: obliczenia bilansu N i P w rolnictwie, skutków znacznej poprawy w zakresie oczyszczania ścieków, wpływu technologii stosowanych w rolnictwie, określania retencji składników biogennych w zlewni, wpływu drenowań na wymywanie tych składników oraz prawidłowości obliczeń wykonywanych z użyciem modelu MONERIS. Do celów praktycznych wystarczające wydaje się określenie jednostkowych ładunków N i P odprowadzanych corocznie ze zlewni poszczególnych rzek oraz skorygowanie wymienionego modelu lub zrezygnowanie z niepewnego określania źródeł pochodzenia biogenów w rzekach.
Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60 wymaga wykonania monitoringu hydromorfologicznego rzek. Kraje członkowskie we własnym zakresie opracowują metodyki, zapewniające dokonanie oceny stanu i potencjału ekologicznego w przedziale 5 klas jakości. Przedstawiono wyniki badań pilotowych, wykonanych w Polsce za pomocą nowej metody MHR (Monitoring Hydromorfologiczny Rzek). Obejmowały one 11 jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) o łącznej długości 358,2 km, znajdujących się w różnych częściach kraju. Badania obejmowały jednolite części wód, głównie nizinne cieki naturalne. Określone współczynniki jakości ekologicznej (WJE) umożliwiają ocenę stanu ośmiu i potencjału ekologicznego trzech jednolitych części wód powierzchniowych. Wskazują również, które z 4 elementów i 16 wskaźników w największym zakresie wpływają na wynik oceny.
EN
The Water Framework Directive 2000/60 obligates to realize the monitoring of hydromorphological elements of rivers. Member states should establish methodology for the assessment of the state and ecological potential within the 5 quality classes. In this article the results of pilot studies carried out in Poland using a new MHR (River Hydro-morphological Monitoring) method are presented. The studies involved 11 water bodies, mainly lowland rivers in different parts of the country, with a total length of 358.2 km. The Ecological Quality Ratios (EQR) established during the study allow for assessing the state of eight and the ecological potential of three water bodies. They also indicate which of the 4 elements and 16 indices exert the largest influence on results.
Przedstawiono założenia i główne zasady nowej metody oceny hydromorfologicznego stanu rzek. Nowa metoda monitoringu hydromorfologicznego rzek (MHR) została opracowana w 2009 r. na zamówienie GIOŚ. Jest oryginalną polską metodyką dostosowaną do wymagań RDW i innych dyrektyw unijnych.
EN
The article presents assumptions and main principles of the new method of hydromorphological assessment of the state of rivers. The new method of the hydromorphological monitoring of rivers was elaborated in 2009 on request of the Main Inspectorate for the Environment Protection. It is an original Polish methodology adapted to the requirements of the Water Framework Directive and other EU directives.
This paper presents the key principles of the new Polish methodology for hydromorphological river surveys which is consistent with the provisions of the Water Framework Directive. This method proposes to investigate only the main watercourse of the water body. The assessment is based on cartographic maps, satellite images and the existing databases. Field surveys are limited to selected stretches of the water body. The classification of the river's ecological status and ecological potential is based on a hierarchical system comprising four elements: hydrological regime, river continuity, channel morphology and floodplain. They are evaluated in view of features characterized by selected attributes. The method is the same for natural and heavily modified water bodies, while a simplified methodology is used to investigate artificial water bodies. It does not account for differences in abiotic type, landscape or size of the catchment area. The results are presented in abridged and field protocols. The attributes are evaluated on a five-point grading scale or through a descriptive approach which supports the calculation of ecological quality ratios for quality elements, hierarchical system elements and the water body. The usefulness of the proposed method has been tested on 11 pilot water bodies. The presented approach enables to perform hydromorphological surveys of Polish rivers by 2015, as required under the Water Framework Directive.
PL
W pracy przedstawiono podstawowe założenia nowej, polskiej metodyki monitoringu hydromorfologicznego rzek (MHR), dostosowanej do wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej. Zgodnie z nią przewiduje się badanie jedynie całego głównego cieku jednolitej części wód. Ocena opiera się na materiałach kartograficznych i teledetekcyjnych oraz istniejących bazach danych. Prace terenowe wykonuje się w ograniczonym zakresie. Do oceny stanu i potencjału ekologicznego stosowany jest system hierarchiczny. Zakłada on dokonanie oceny czterech elementów: reżimu hydrologicznego, ciągłości rzeki, morfologii koryta i doliny zalewowej. Są one oceniane na podstawie licznych wskaźników charakteryzowanych przez wybrane atrybuty. W analogiczny sposób bada się cieki naturalne i silnie zmienione, w uproszczony cieki sztuczne. Sposób ten nie różni się dla wydzielonych typów biotycznych, krajobrazów i wielkości zlewni cieku. Wyniki oceny są prezentowane w protokołach kameralnych i terenowych. Atrybuty podlegają ocenie punktowej lub opisowej, która umożliwia obliczenie współczynników jakości ekologicznej wskaźników, elementów oraz jednolitej części wód. Przydatność metody MHR została sprawdzona w 11 pilotowych jednolitych częściach wód. Stwarza ona możliwość przeprowadzenia wymaganej oceny hydromorfologii cieków w Polsce do końca 2015 r., czego wymaga Ramowa Dyrektywa Wodna.
This work presents rules and results of classifications of hydromorphological status of watercourses used presently in Europe. The Water Framework Directive introduced an obligation to monitor hydromorphological elements of rivers, which include hydrological regime, river continuity and bed morphology. European standards require somewhat different quality indicators and the way of their assessment for such investigations. Classification of status and ecological potential shall include categories and types of rivers, however, the methods existing so far do not provide such a distinction. Assessment of much differentiated features and attributes, as well as the requirement of presenting the outcome in EQR form, within limits from zero to one, cause that all the studied parameters, which are very diverse, must be conveyed to numerical form. The MHR method takes into account the above conditions and proposes a classification which includes limit values for five classes of status and four classes of ecological potential. It assumes limit values of classes lowering from natural watercourses through heavily modified to artificial.
PL
W pracy przedstawiono zasady i wyniki stosowanych dotychczas w Europie klasyfikacji stanu hydromorfologicznego cieków. Ramowa Dyrektywa Wodna wprowadziła obowiązek monitorowania elementów hydromorfologicznych rzek, do których zaliczono reżim hydrologiczny, ciągłość rzeki oraz morfologię koryta. Normy europejskie określają wymagane w takich badaniach nieco odmienne wskaźniki jakości i sposób ich oceny. Według klasyfikacji stanu i potencjału ekologicznego powinny być uwzględnione kategorie i typy rzek, natomiast według dotychczasowych metod nie ma takiego rozróżnienia. Ocena bardzo zróżnicowanych wskaźników i atrybutów oraz wymóg prezentowania wyniku w formie EQR w granicach od zera do jedności powoduje, że wszystkie badane parametry, które są bardzo zróżnicowane, muszą być doprowadzone do formy liczbowej. W metodzie MHR uwzględnia się powyższe uwarunkowania i proponuje klasyfikację, zawierającą wartości graniczne pięciu klas stanu oraz czterech klas potencjału ekologicznego. Zakłada się w niej, że wartości graniczne klas zmniejszają się od cieków naturalnych poprzez silnie zmienione do sztucznych.
Dyrektywa 2000/60/WE Partamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, w załączniku II zawiera „Charakterystykę typów części wód powierzchniowych". W artykule przedstawiono sposób wydzielania typów rzek w Polsce oraz krytycznie przeanalizowano skutki zastosowanej klasyfikacji. Przedstawiono propozycję modyfikacji klasyfikacji typów abiotycznych polskich rzek.
EN
The directive 2000/60/CE of the European Parliament and the Council of 23 October 2000, setting forth the framework of the Union's activity in the scope of the water policy, in its Appendix II contains the „Characteristics of some surface waters types". The article presents the method of determining river types in Poland and critically analyses the results of the applied classification. It proposes how to modify the classification of abiotic types of Polish rivers.
10
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Celem pracy jest przedstawienie podstaw nowej polskiej metody monitoringu hydromorfologicznego rzek (MHR), która w Polsce będzie wdrażana od 2010 roku.
EN
The objective of valuation of surface water bodies is to determine if, according to theWater Framework Directive, they will achieve good ecological status or potential by the year 2015. The new MHR method makes possible valuation of river hydromorphology. The method takes into account many EU and national regulations, if the availability of existing source materials, the present implementation of the Water Framework Directive as well as economic and organizational conditions.The method is based on assessment off our elements:hydrological regime, river continuity, and river bed and flood valley morphological conditions. Each element under goes digital evaluation on the basis of parameters and attributes. This allows to take in consideration many very different factors. The monitoring of hydromorphological elements renders possible qualitative classification and river ecosystem valuation. This constitutes the basis for diverse economic considerations.
W ciągu 20 lat w Austrii zbadano stan hydromorfologiczny większości cieków, dokonując po 2000 r. zmiany stosowanej metodyki. W znacznej mierze opiera się ona na ocenie presji. W latach 2006 i 2009 wydano rozporządzenia o sposobie prowadzenia monitoringu hydromorfologii rzek.
EN
During 20 years, the hydromorphological state of the majority of Austrian watercourses was examined, changing the used methodics in 2000. It is based mainly on the pressure evaluation. In the years 2006 and 2009, regulations on the waters hydromorphology monitoring method were issued.
Przedstawiono informacje o metodach oceny hydromorfologicznego stanu rzek stosowanych za granicą i w Polsce. W naszym kraju nadal nie określono metody możliwej do wdrożenia i zgodnej z EN 14614.
EN
The article presents information on methods of hydromorphological rivers assessment rivers used in Poland and abroad. In Poland there still is no method that would be possible to implement and would comply with the EN 14 614 norm.
Przedstawiono skutki zmian stosunków wodnych spowodowanych eksploatacją złóż węgla brunatnego w rejonie Konina. W wyniku odwodnienia odkrywek następuje obniżenie poziomu zwierciadła wody w jeziorach Powidzkiego Parku Krajobrazowego. Zaproponowano rozwiązania prowadzące do powstrzymania procesu obniżania poziomu wody w jeziorach.
EN
The article presents the consequences of changes in water relations provoked by the exploitation of brown coal deposits in the area of Konin. As a result of dehydration of opencasts, the water table of lakes in the Powidzki Landscape Park falls. The article proposes solutions aiming at stopping the process of lake waters' level sinking.
Przedstawiono nazewnictwo stosowane w opisie rzek w aspekcie RDW. Wskazano potrzebę konieczności ujednolicenia terminologii stosowanej w waloryzacji i klasyfikacji rzek oraz dolin. Przedstawiono parametry charakteryzujące stan hydromorfologiczny rzek oraz ich tłumaczenia na język angielski i niemiecki.
EN
There has been presented the nomenclature being applied in description of rivers and has been pointed to the need to unify the terminology used in valorization and classification of rivers and valleys. There have been also presented parameters characterizing hydromorphological state of rivers and the names of those parameters translated into English and German.
Celem badań było ustalenie zmian w sposobie użytkowania torfowisk Wielkopolski. Badania, wykonane w 2002 r., prowadzono na 124 torfowiskach o łącznej powierzchni ok. 4000 ha. Prace realizowano za pomocą badań terenowych oraz interpretacji zdjęć lotniczych i satelitarnych, stosując programy komputerowe do prac graficznych w celu określenia obszaru zajmowanego przez poszczególne użytki. Wydzielano łąki jedno- i dwukośne, łąki niekoszone, łąki zakrzewione, ekstensywne pastwiska, szuwary trzcinowe, wody stojące, grunty orne oraz lasy i zadrzewienia. Potwierdzono znaczne zmiany w sposobie użytkowania obiektów w stosunku do stanu z lat: 1957-1969, określonego na podstawie dokumentacji geologicznej torfowisk, 1993-1998 na podstawie zdjęć lotniczych oraz 1989-1991 na podstawie zdjęć satelitarnych. Przy opracowaniu wniosków, obok omawianych badań, wykorzystano wcześniej publikowane wyniki badań własnych [Restoration ..., 2002]. Ustalono, iż na torfowiskach dużych (śr. 2 524 ha) łąki niekoszone i częściowo zakrzewione zajmują 23,3% ich powierzchni na obiektach średnich (śr. 34 ha) - 10,2% i małych (śr. 8,4 ha) - 10,7%. Udział powierzchni gruntów ornych w tych grupach torfowisk odpowiednio: 2,4, 6,7 i 18%. W dolinach rzek Cybina i Główna zmiany sposobu użytkowania są największe. Wynikają one z wyłączenia z użytkowania dużej powierzchni podmokłych łąk, pokrytych obecnie szuwarami trzcinowymi i rzadkimi zadrzewieniami, oraz z budowy dużego zbiornika retencyjnego. Wykazano małą przydatność archiwalnych zdjęć lotniczych i satelitarnych do określenia aktualnego sposobu użytkowania torfowisk.
EN
The objective of studies carried out in 2002 was to determine changes in the peatland use in Poznań region. The studies included 124 peatlands covering a total area of 4000 ha. The work was accomplished by field studies and by interpretation of aerial and satellite images using graphical computer programmes to determine particular areas. The following land use types were distinguished: meadows mown once, meadows mown twice, not mown meadows, meadows with shrubs, extensive pastures, reed rushes, stagnant waters, arable lands, forests and thickets. Significant changes in the land use were found when geological documentation of peatlands made in the years 1957-1969, aerial photographs (1993-1998) and satellite images (1989-1991) were compared. Apart from the mentioned studies, earlier publications were used (Ilnicki, 2002) when formulating conclusions . It was found that on large peatlands (mean area 2524 ha), not mown meadows and meadows partially covered by shrubs occupied 23.3 % of the total area; in medium size objects (34 ha) and in small peatlands (8.4 ha) they covered 10.2 and 10.7 %, respectively. The share of arable land increased from 2.4 to 6.7 and 18 %, respectively. In the valleys of the Cybina and Główna rivers, the changes in land use were the greatest. They resulted from abandoned land use on large areas of wet meadows, currently covered by reed rushes and thickets and from the construction of a large retention reservoir. The archival aerial and satellite photographs proved to be of little value for the determination of peatland use.
16
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
In order to characterize the influence of point and non-point sources of pollution on the loads of nitrogen and phosphorus to the Gwda river, factors that affect leaching of these elements were analysed. The factors include: land use, the kind of soils, climatic conditions in particular hydrological years, the magnitude of water discharge in the river, location of cities and the degree of pollutant reduction in the sewage treatment plants.
PL
W artykule podjęto próbę ustalenia wpływu punktowych i obszarowych źródeł zanieczyszczeń na obciążenie rzeki Gwdy ładunkiem azotu i fosforu oraz zależności ich wymywania od warunków przyrodniczych zlewni. Do czynników oddziałujących na wielkość ładunku azotu i fosforu w wodach rzeki Gwdy zaliczono: sposób użytkowania gruntów, rodzaj gleb, warunki klimatyczne (temperatura i opady) panujące w każdym roku prowadzonych badań, wielkość przepływu wody w rzece oraz lokalizacje miast i stopień redukcji zanieczyszczeń w istniejących oczyszczalniach ścieków. Zlewnia rzeki Gwdy charakteryzuje się dużą lesistością i wysokim procentem obszarów nie użytkowanych rolniczo i leśnie. Wyżej wymienione czynniki i wskazane elementy krajobrazu powinny w znacznym stopniu wpływać na wielkość transportowanych biogenów. Zmiany ładunków azotu i fosforu ogólnego w profilu rzeki pozwalają ustalić ich pochodzenie i dokładną identyfikację, która umożliwia stwierdzenie czy dany ładunek jest pochodzenia punktowego czy obszarowego. Praca wskazuje także te odcinki rzeki, w których wielkości ładunków ulegają zmianie. Zrealizowane badania oraz ich kontynuacja pozwolą ustalić jak duży jest wpływ warunków przyrodniczych na wielkość transportowanych ładunków biogenów w zlewniach rzek o charakterze leśno-rolniczym.
Eutrofizacja, czyli przeżyźnienie wód powierzchniowych, stanowi podstawowe zagrożenie dla ekosystemów wodnych oraz w poważnej mierze ogranicza wykorzystanie wód dla zaopatrzenia ludności i przemysłu oraz rekreacji. Podstawową przyczyną tego nasilającego się niekorzystnego procesu jest gwałtowny przyrost liczby ludności. Wiąże się on bowiem z jednej strony ze zwiększeniem się ilości ścieków, z drugiej zaś z wyższym zużyciem nawozów stosowanych dla uzyskania wystarczającej ilości żywności.
Jaki jest zakres działań organizacyjnych niezbędnych dla realizacji rurociągów tranzytowych? Odpowiedzi na to pytanie można udzielić w oparciu o doświadczenia zebrane przy budowie pierwszej nitki gazociągu jamalskiego oraz najnowsze (2000 rok) metodyczne opracowania wrocławskiego "Gazoprojektu". Dotyczą one wydawania decyzji administracyjnych, ponoszenia opłat, wypłaty odszkodowań i rekompensat oraz obowiązków inwestora.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.