Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Zarys podstaw metody badań nad urbanistyką polską w Zakładzie Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej

Szmelter Alicja, Zdunek-Wielgołaska Justyna

Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce

|

2020

|

nr 3

156--179

PL

Celem artykułu jest przeanalizowanie metodyki badań nad urbanistyką polską, którą wypracowano w Zakładzie Architektury Polskiej i przedstawienie jej na tle ówcześnie stosowanych rozwiązań. Metoda ta wpisuje się w postawę badawczą i twórczą, którą można określić jako kontekstualizm. Polega ona na dogłębnym zrozumieniu walorów środowiska i odpowiedzi na nie we własnej kreacji. Ta postawa jest uznana dzisiaj za niekwestionowaną podwalinę działalności architektów i urbanistów. Rozumienie, że aby móc wpisać się z własnym dziełem w zastany kontekst kulturowy, trzeba umieć rozpoznać cechy konkretnego miejsca – miasta, zespołu czy bezpośredniego otoczenia architektury, było obecne już w początkach istnienia Zakładu. Spektrum badań cech środowiska kulturowego, zostało ukierunkowane w Zakładzie Architektury Polskiej początkowo na zagadnienia dotyczące stricte architektury, a dzięki powołaniu do istnienia w 1926 roku sekcji urbanistycznej zyskało poszerzony kontekst. Aby rozpocząć systematyczne badania nad polską urbanistyką zaczęto od gromadzenia w Zakładzie planów polskich miast – kopii planów w oryginalnych odbitkach i kopii własnych, czyli przerysów. Powstała w ten sposób baza wyjściowa do prowadzenia właściwych badań. Kolejnym etapem było, udokumentowane opublikowanymi szkicami Oskara Sosnowskiego, dogłębne rozpoznanie uwarunkowań powstania danego zespołu urbanistycznego. Obejmowało ono badanie aktualnej i dawnej fizjografii terenu (przekształceń terenu w czasie) i na tle uzyskanych wyników, określenie genezy danego zespołu i czynników rzutujących na jego formę. Szczególną uwagę poświęcano analizie historycznych szlaków handlowych, odnajdując ich ślad we współczesnej sieci ulic miast. Równolegle badana była historia danego zespołu. Dla Warszawy Oskar Sosnowski sporządził rodzaj skali czasu, w którą wpisał najważniejsze wydarzenia historyczne, wiążąc je następnie z przekształceniami przestrzennymi miasta (zachowała się odręczna notatka Profesora). Nowatorskim etapem badań nad urbanistyką zespołów było „rozwarstwienie” faz ich przekształceń (na co zwróciła uwagę Teresa Zarębska). Cykl rysunków Oskara Sosnowskiego, zachowany w Archiwum ZAP – ilustruje tę metodę. Badania urbanistyki w Zakładzie Architektury Polskiej nie ograniczały się wyłącznie do zagadnień związanych z Polską – rzutowane były na europejskie tło, czego dowodem jest przytoczenie przez Oskara Sosnowskiego w artykule poświęconemu warszawskiemu zespołowi domów fundacji Zamoyskiego unwinowskiego schematu zabudowy. Metoda prac badawczych nad urbanistyką polską, zainicjowana w ZAP przez Oskara Sosnowskiego, jest wkładem w rodzącą się wówczas w Europie nową dziedzinę projektowania urbanistycznego, stanowiąc punkt wyjścia dla kreacji nowych rozwiązań.

EN

The objective of the article is an analysis of the methodology used in research into Polish urban planning as developed by the Department of Polish Architecture, including its presentation against a background of the then applied solutions. The method fits in with a research and creative footing that may be termed as contextualism. It involves an in–depth understanding of environmental qualities and how they are responded to in a work. Today, this position forms the undisputed underpinning of the work of architects and urban planners. The understanding that in order to be able to introduce one’s own work into a preexisting cultural context it is necessary to be able to identify the qualities of the specific space— city, complex, or immediate architectural surroundings—was already present in the beginnings of the existence of the Department. At the Department of Polish Architecture, the spectrum of research into the qualities of the cultural environment was initially aimed at strictly architectural matters. Thanks to the establishing in 1926 of an urban planning section it achieved a broader context. In order to initiate systematic study into Polish urban planning, plans of Polish towns and cities — both original copies and personal, redrawn ones—began to be collected at the Department. This created a primary base for proper studies. A successive phase was the in–depth identification of conditions defining the emergence of a given complex, documented by the published sketches of Oskar Sosnowski. It encompassed studies of the current and former physiography of the terrain (the transformation of the land over time) and the defining of the genesis of the given complex as well as factors with an impact on its form against a background of findings. Special attention was directed at an analysis of historical trade routes and the identification of their traces in the modern street layouts of cities. The history of the given complex was researched in parallel. In the case of Warsaw, Oskar Sosnowski developed something of a timescale into which he entered the most important historical events, successively tying them in with the spatial transformations of the city (the Professor’s handwritten notes have survived). A novel phase in the urban research into complexes was the “stratification” of transformation phases (as noted by Teresa Zarębska). The series of drawings by Oskar Sosnowski, preserved in the Department of Polish Architecture archives, illustrate this method. Urban planning studies at the Department of Polish Architecture did not limit themselves exclusively to questions linked with Poland. They were cast against their European background. This is made clear in an article by Oskar Sosnowski devoted to the Warsaw complex of buildings founded by Zamoyski, where he cites their Unwinian building scheme. The method applied to research work on Polish urban planning as initiated at the Department of Polish Architecture by Oskar Sosnowski is a contribution into the field of urban design, then just coming into existence in Europe, that served as a starting point for the development of new solutions.

2

Architektoniczne i urbanistyczne skutki kontrreformacji, na przykładzie zespołu jezuickiego w Kownie na Litwie, w świetle pomiarów inwentaryzacyjnych kościoła pw. św. Franciszka Ksawerego

Wółkowski Wojciech, Zdunek-Wielgołaska Justyna, Kantorowicz Klara

Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce

|

2019

|

nr 2

146--165

PL

Pretekstem do omówienia zespołu jezuickiego w Kownie w kontekście kontrreformacji i jej wpływu na kształt funkcjonalno-przestrzenny oraz architekturę miasta stały się rysunki inwentaryzacyjne kościoła św. Franciszka Ksawerego, które powstały w 2013 roku w ramach przeprowadzonej przez Zakład Architektury Polskiej Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej studenckiej praktyki. Kontrreformacja zmieniła zupełnie oblicze kościoła, co znalazło swoje odzwierciedlenie także w obrazie miast. Tak też stało się, kiedy do walki z reformacją powołano Towarzystwo Jezusowe, którego zadaniem było zmienić odbiór kościoła wśród wiernych. Wiązało się to z próbą wchodzenia w opiniotwórcze środowiska oraz kształtowania ich światopoglądu, czemu służyć miała nie tylko działalność duszpasterska, ale i edukacyjna. Dlatego też, przy wielu nowo budowanych kościołach jezuickich powstały kolegia, gdzie prowadzono nieodpłatne nauczanie według opracowanego przez Towarzystwo programu studiów. Podejście do wiernego zmieniło się także w oferowanej mu do kontemplacji architekturze, która już nie miała dominować i przytłaczać, a zachwycać i oczarowywać bogactwem barokowych form, o czym najlepiej świadczyło wnętrze i fasada świątyni. Nowo budowane zespoły jezuickie, często rozległe powierzchniowo, bo mieszczące oprócz kościoła kolegium właściwe i szkołę, wprowadzano do miast już zainwestowanych, dlatego niełatwo było o lokalizację w miejscach strategicznych i najbardziej reprezentacyjnych. W przypadku Kowna, udało się i kościół wybudowano wręcz idealnie, bo w pierzei rynkowej, demonstrując tym samym wciąż silną i odnowioną twarz rzymsko-katolickiego kościoła. Kowieński zespół jezuicki wart jest również omówienia ze względu na jego ciekawą i wielofazową architekturę, dobrze ilustrującą nurty w sztuce Wielkiego Księstwa Litewskiego II połowy XVII i początku XVIII wieku. Szczególnie interesujące jest w tym kontekście podobieństwo jego planu do zachowanego do dziś w zabiorach Gabinetu Rycin Uniwersytetu Warszawskiego jednego z projektów Tylmana z Gameren, bez wątpienia najwybitniejszego architekta tej epoki w Rzeczypospolitej.

EN

It is the surveyed measurement drawings of the Church of St. Francis Xavier that served as the pretext behind a discussion on the Jesuit complex in Kaunas (pol. Kowno) in the context of the Counter– Reformation and its impact on the functional–spatial and architectural shape of the city. The drawings were developed in 2013 as a part of a student work–study program conducted by the Department of Polish Architecture of the Faculty of Architecture of the Warsaw University of Technology. The Counter–Reformation completely changed the face of the Roman Catholic Church. This found its reflection in the image of cities and took place when the Society of Jesus was established to confront the Reformation. It was tasked with changing the reception of the Church by the faithful. This was tied with an effort to become a part of opinion–generating groups as well as to mold the worldview and was to be achieved not only through its ministry, but also through education. It is for this reason that colleges were built in parallel to new Jesuit churches. It was there that teaching pursuant to study programs developed by the Society was provided at no cost. The approach to the faithful also changed in that they were provided with architecture to contemplate. This architecture was not intended to dominate and overwhelm, but to amaze and enchant through the wealth of its Baroque form. This is best seen in the interiors and façades of churches. The newly erected Jesuit complexes often required significant surface area. In addition to the church building itself they encompassed the college buildings: convent and school. They were introduced into existing cities, which meant that finding an appropriate site that was both strategically located and sufficiently representative was not easy. Success was achieved in Kaunas. The church was built ideally: It was built into the frontage of the market square, thus demonstrating the consistently strong and renewed face of the Roman Catholic Church. The Jesuit complex in Kaunas is also worth discussing in light of its interesting and multi–phase architecture, an excellent illustration of tendencies in the art of the Grand Duchy of Lithuania in the second half of the 17th century and the beginnings of the 18th. Of special interest in this context is the similarity in plan to one of the designs of Tylman van Gameren, without a doubt the most prominent architect of this era in the Polish–Lithuanian Commonwealth, which have survived to this day in the collections of the University of Warsaw Library Print Room.

3

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Przydrujsku na Łotwie w świetle pomiarów inwentaryzacyjnych. Kontekst przestrzenny i architektura

Zdunek-Wielgołaska Justyna, Wółkowski Wojciech, Kantorowicz Klara

Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce

|

2018

|

nr 1

76--93

PL

W lipcu 2014 roku Zakład Architektury Polskiej Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej zorganizował inwentaryzacyjne praktyki studenckie, których celem było wykonanie pomiarów oraz rysunków inwentaryzacyjnych dla dwóch kościołów z terenów dawnych Inflant Polskich. Były to: kościół parafialny pw. św. Ludwika w Krasławiu oraz kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Przydrujsku. Niniejszy artykuł dotyczy rozwiązań architektonicznych oraz uwarunkowań urbanistycznych kościoła w Przydrujsku. Przydrujsk znajduje się na lewym brzegu rzeki Dźwiny. Dawniej stanowił on przedmieście miasta Drui, leżącego obecnie po białoruskiej stronie Dźwiny. Druja w epoce swego największego rozwoju (w XVII wieku) zajmowała tereny po obu stronach Dźwiny. Składała się ze Starego Miasta (najstarszej części należącej do książąt Massalskich), Sapieżyna położonego po prawej stronie rzeki Drujki, założonego w 1618 roku przedmieścia nazywanego Przydrujskiem oraz wyspy oo. Bernardynów. W 1620 roku Zygmunt III Waza nadał Drui prawa miejskie, kiedy właścicielami miasta byli już Sapiehowie. Drobna, drewniana zabudowa Przydrujska związana była z rolniczym charakterem przedmieścia. Na jej tle wyraźnie odcinały się położone w najwyższym punkcie niewielkiego wzniesienia świątynie – kościół katolicki i cerkiew. Miejsce na budowę kościoła zostało starannie wybrane. Jego bryła zamykała bowiem widoki z kilku kierunków. Widoczna była z kierunku wschodniego traktu do Dryssy (i dalej do Moskwy), a także z zachodniego wiodącego do Krasławia, jak również rynku prawobrzeżnej części miasta. Pierwszy drewniany kościół, wzniesiony dzięki fundacji Lwa Sapiehy w 1632 roku, został po pożarze zastąpiony nową, murowaną świątynią ufundowaną przez Karola Karpia, kanonika wileńskiego. Konsekrowany w 1760 roku kościół to jednonawowa budowla z półkoliście zamkniętym prezbiterium, nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami. Najbardziej interesującym elementem jest dwuwieżowa, wzniesiona na wklęsło-wypukłym planie fasada. Jej kompozycja i rozwiązanie detalu wyraźnie wiążą obiekt z nurtem późnego baroku wileńskiego.

XX

In July of 2014 the Department of Polish Architecture of the Faculty of Architecture of the Warsaw University of Technology organized a survey– oriented work– study program for student aimed at taking measurements and developing survey drawings of two churches on the lands of former Polish Livonia. These were the parish church of St. Ludwik in Krasław (Krāslava) and the church of the Assumption of the Blessed Virgin Mary in Przydrujsk (Piedruja). The paper looks at the architectural solutions as well as urban planning conditions of the church in Przydrujsk. Przydrujsk is located on the left bank of the Dźwina (Daugava) River. In the past, it was a suburb of the city of Druja, currently on the Belorussian side of the Dźwina River. During its period of greatest development in the 17th century, Druja encompassed land on both sides of the Dźwina River. It consisted of the Old Town (the oldest section that belonged to the Massalski princes), Sapieżyn located on the right bank of the Drujka River, the Przydrujsk suburb founded in 1618, and the island of the Bernardine Fathers. King Sigismund III Vasa bestowed Druja with municipal rights. The city belonged to the Sapiehas at that time. The small timber structures of Przydrujsk were tied with the rural character of the suburb. It was against such a background that the Roman Catholic and Orthodox churches located on the highest point of a small elevation were clearly visible. The site for the building of the church was carefully selected. Its structure served to close off the view from several directions. It was visible from the road to Dryssa (and onwards to Moscow) leading northeast and from Krasław (Krāslava) and successive riverside towns going west as well as from the market square of the right bank section of the city. The first timber church was erected thanks to the foundation of Lew Sapieha in 1632. Following a fire in 1759, it was replaced by a new masonry church founded by Karol Karp, Conon of Wilno (Vilnius). Consecrated in 1760, the church was a single–nave structure with a closed semicircular chancel spanned by a barrel vault with lunettes. The church’s most interesting element is its dual–tower concave–convex façade. Its composition and ornamental solutions clearly link the building to the late–Baroque Wilno current of architecture.