PL
 |
EN
Preferencje help
Polish version English version Język
Widoczny [Schowaj] Abstrakt
Liczba wyników

Znaleziono wyników: 32

Liczba wyników na stronie
first rewind previous Strona / 2 next fast forward last
Wyniki wyszukiwania
help Sortuj według:

help Ogranicz wyniki do:
first rewind previous Strona / 2 next fast forward last
1
Content available Pyły drewna – frakcja wdychana : dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Pakulska D., Soćko R., Szymczak W.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2017
|
Nr 3 (93)
17--93
PL
Drewno jest surowcem przemysłu drzewnego, stosowanym w postaci drewna litego lub w formie przetworzonej. Zawodowe narażenie na pyły drewna występuje podczas obróbki i przerobu drewna. Największe poziomy stężeń pyłów drewna w środowisku pracy odnotowano w zakładach meblarskich i stolarskich. Liczba pracowników narażonych na pyły drewna w Polsce oszacowana w ramach projektu WOODEX (lata 2000-2003) wynosiła 310 tys., z czego 79 tys. było narażonych na stężenia pyłów drewna < 0,5 mg/m3, 52 tys. na stężenia: 0,5 ÷ 1 mg/m3, 63 tys. na stężenia: 1 ÷ 2 mg/m3, 72 tys. na stężenia: 2 ÷ 5 mg/m3 i 44 tys. na stężenia > 5 mg/m3. Zgodnie z danymi z bazy zawierającej wyniki pomiarów narażenia na pyły wykonane w wybranych branżach gospodarki w Polsce w latach 2001-2005, opracowanej w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi przy współpracy z Głównym Inspektoratem Sanitarnym, wartość średnia arytmetyczna stężeń pyłu wdychanego w sektorze produkcji drewna i wyrobów z drewna (z wyłączeniem mebli) wynosiła 2,08 mg/m3. Stężenie to wyliczono na podstawie 8602 przeprowadzonych pomiarów. W przypadku pyłów drewna twardego przekroczenia wartości NDS na stanowiskach pracy odnotowano w ponad 20% pomiarów, natomiast w przypadku drewna miękkiego – w poniżej 10% pomiarów. Narażenie na pyły drzew liściastych (drewno twarde, głównie dębowe i bukowe) lub w mieszaninie z gatunkami iglastymi (drewno miękkie) jest skorelowane z wystąpieniem gruczolakoraka nosa, natomiast nienowotworowe skutki oddechowe (oprócz astmy) nie są skorelowane ze specyficznym typem drewna. Astma zawodowa jest najczęściej wynikiem działania biologicznie aktywnych związków chemicznych obecnych w drewnie zarówno gatunków liściastych, jak i iglastych. Jednym z lepiej przebadanych gatunków drewna i źródłem wiedzy o astmie zawodowej są pyły drewna żywotnika olbrzymiego. Zarówno pyły drewna twardego, jak i miękkiego mogą upośledzać drożność dróg oddechowych, wywołując przewlekłe choroby płuc, a skutki narażenia, w zależności od rozmiaru cząstek drewna, dotyczą górnych lub dolnych dróg oddechowych. Zarejestrowano następujące choroby wśród pracowników narażonych na pyły drewna: przewlekłe zapalenie oskrzeli, zapalenia nosa i spojówek, podrażnienie skóry, jak również reakcje uczuleniowe skóry. Na podstawie wyników badań spirometrycznych wykazano zmniejszenie wskaźnika funkcji płuc w wyniku mechanicznego lub chemicznego podrażnienia tkanki płuc. Należy zaznaczyć, że zmiany czynnościowe układu oddechowego i wystąpienie astmy zawodowej stwierdzano u pracowników przemysłu drzewnego, głównie meblarskiego (bez historii atopii) o stężeniach poniżej 1 mg/m3 pyłów drewna. Z przeglądu wyników badań przeprowadzonych u ludzi oraz u zwierząt doświadczalnych wynika, że pyły drewna wykazują działanie mutagenne i genotoksyczne. Analiza DNA pobranego od osób z rakiem zatok przynosowych, zatrudnionych w narażeniu na pyły drewna, wykazała mutacje, głównie w genie k-ras, który jest jednym z najczęściej aktywowanych onkogenów w raku występującym u ludzi. Stwierdzono ponadto: mutacje h-ras u pacjentów z gruczolakorakiem, aberracje chromosomowe w limfocytach krwi obwodowej stolarzy, uszkodzenie nici DNA w hepatocytach szczurów, zwiększenie częstotliwości występowania mikrojąder w komórkach załamka jelita myszy i nabłonku nosa szczurów. Na podstawie wyników badań epidemiologicznych, w tym badań kliniczno-kontrolnych, wykazano związek między częstością występowania przypadków nowotworów nosa i zatok przynosowych a narażeniem na pył drewna. U narażonych na pyły drewna stwierdzono znacznie większe ryzyko wystąpienia gruczolakoraków, w porównaniu z ryzykiem występowania raka płaskonabłonkowego. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem uznała, że istnieją wystarczające dowody działania rakotwórczego pyłu drewna u ludzi i zaliczyła je do grupy 1., czyli substancji o udowodnionym działaniu rakotwórczym dla ludzi. Komisja Unii Europejskiej zaliczyła prace związane z narażeniem na pyły drewna twardego i mieszanego do procesów technologicznych klasyfikowanych jako rakotwórcze dla ludzi (wg dyrektywy 2004/37/WE) oraz ustaliła wartość wiążącą narażenia zawodowego (BOELV) dla frakcji wdychalnej pyłów drewna twardego na poziomie 5 mg/m3 z zaznaczeniem, że jeżeli występuje mieszanina pyłów drewna twardego z innymi pyłami drewna, to wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) dotyczy wszystkich pyłów drewna obecnych w mieszaninie. W Komitecie Naukowym SCOEL podział na drewna twarde i miękkie został zaniechany, a wskaźnikową dopuszczalną wielkość narażenia zawodowego py- łów drewna (dla frakcji wdychalnej 1 mg/m3, a dla pyłu całkowitego 0,5 mg/m3) zaproponowano, uwzględniając, oprócz ich działania drażniącego na górne i dolne drogi oddechowe, także działanie rakotwórcze. W Komitecie Doradczym ds. Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy Komisji Europejskiej (ACSHW, Advisory Committee on Safety and Heath at Work) rozważano skutki zdrowotne narażenia na pyły drewna oraz uwarunkowania socjoekonomiczne i zaproponowano wartość wiążącą (BOELV) dla pyłów drewna twardego na poziomie 3 mg/m3, uznając, iż mniejsza wartość mogłaby spowodować zamknięcie wielu przedsiębiorstw, głównie małych, zatrudniających od 1 do 9 pracowników. Ustalenie wartości normatywu higienicznego pyłów drewna komplikuje fakt, że nigdy nie mamy do czynienia z narażeniem na samo drewno. Jest to narażenie, m.in. na związki chemiczne występujące naturalnie w drewnie (większość z nich wykazuje działanie drażniące i uczulające). Ponadto frakcja biologiczna (bakterie, pleśnie) występująca w pyłach drewna, głównie świeżego, jak również takie substancje konserwujące drewno, jak rozpuszczalniki organiczne czy formaldehyd mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia pracowników. Kolejną zmienną rozpatrywaną przy ocenie ryzyka zawodowego są rozmiary cząstek emitowanych podczas przerobu drewna, które różnią się w zależności od rodzaju drewna i sposobu jego obróbki. Średnica aerodynamiczna cząstek mieści się na ogół w przedziale 10 ÷ 30 µm, co klasyfikuje je do frakcji ekstratorakalnej (wnikającej w obręb głowy) lub torakalnej (wnikającej w obszar tchawiczo- -oskrzelowy). Udział procentowy frakcji respirabilnej wynosi najczęściej 15 ÷ 20%. W celu ustalenia wartości NDS pyłów drewna uwzględniono dane pochodzące z badania przekrojowego przeprowadzonego u 161 osób zatrudnionych w narażeniu na pyły drewna w 54 zakładach meblarskich. U osób narażonych badano drożność nosa po narażeniu na pyły drewna mieszanego o stężeniu małym (0,17 ÷ 0,74 mg/m3), średnim (0,74 ÷ 1,42 mg/m3) oraz dużym (1,42 mg/m3). W porównaniu z okresem przed rozpoczęciem pracy, pyły drewna o stężeniu średnim i dużym istotnie statystycznie: zwiększały przekrwienie błony śluzowej nosa, zmniejszały pojemność jam nosowych i zmniejszały powierzchnię przekroju poprzecznego nosa po 4 i 7 h pracy. Stwierdzono istotną statystycznie zależność między stężeniem pyłu drewna a stopniem niedrożności nosa wyznaczonym metodą rynometrii akustycznej i oceną subiektywną. Wymienione objawy wystąpiły także, gdy stężenia pyłów były małe, lecz objawy te były nieistotne statystycznie. Ponadto, u osób z grupy kontrolnej zanotowano istotne różnice drożności nosa przed rozpoczęciem pracy w porównaniu z okresem po pracy, dlatego podważają one znaczenie obserwowanych zmian, gdy stężenia pyłów drewna są małe (0,17 ÷ 0,74 mg/m3). Międzyresortowa Komisja ds. NDS i NDN na 84. posiedzeniu w dniu 4.11.2016 r. po zapoznaniu się z dokumentacją i biorąc pod uwagę, poza naukową oceną ryzyka, również czynniki socjoekonomiczne, które zostały omówione z przedstawicielami branży drzewnej w Polsce, przyjęła stężenie 3 mg/m3 za wartość NDS dla frakcji wdychalnej wszystkich pyłów drewna. Proponowana wartość jest na poziomie proponowanej przez Komisję Europejską wartości wiążącej (BOELV) dla frakcji wdychalnej pyłów drewna twardego ustalonej na poziomie 3 mg/m3 , po uwzględnieniu uwarunkowań socjoekonomicznych przedsiębiorstw. Przyjęcie tej wartości, bez podziału na drewna twarde i miękkie, jest ponadto pewnym kompromisem między dotychczas obowiązującymi wartościami NDS dla pyłów drewna: 1) z wyjątkiem pyłów dębu i buku (4 mg/m3), 2) pyłów dębu i buku (2 mg/m3). Ze względu na fakt, że pyły drewna wykazują działanie: rakotwórcze, mutagenne i pylicotwórcze, ustalenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) jest nieuzasadnione. Proponuje się oznakowanie pyłów drewna notacją: „Carc. 1” – substancja rakotwórcza kategorii 1., zgodnie z klasyfikacją Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem oraz, ze względu na możliwe działanie uczulające – literą „A”.
EN
Wood is a raw material of the wood industry, which is used as a solid wood or in a processed form. Occupational exposure to wood dust occurs during processing and woodworking. The highest levels of wood dust concentrations in the working environment were recorded in the furniture and carpentry industries. The number of workers exposed to wood dust in Poland estimated during WOODEX project (2000-2003) amounted to 310 000, of which 79 000 workers were exposed to wood dust at concentrations 2–5 mg/m3 and 44 000 workers at concentrations >5 mg/m3. According to data from selected sectors of the economy in Poland in years 2001–2005 developed in collaboration with the Chief Sanitary Inspectorate at the Institute of Occupational Medicine in Łódź, the arithmetic mean value of inhaled wood dust concentration in the wood production and wood products sector (excluding furniture) was 2.08 mg/m3. This concentration was calculated on the basis of 8602 measurements. In the case of hardwood dust, exceeded values of NDS at worksites were reported in more than 20% of the measurements, whereas in case of softwood – in less than 10% of measurements. Exposure to dust from deciduous trees (hardwood, mainly oak and beech wood) or from a mixture with coniferous species (softwood) is correlated with nasopharyngeal adenocarcinomas, whereas non-neoplastic respiratory symptoms, excluding asthma, are not correlated with a specific type of wood. Occupational asthma is most often the result of action of the biologically active compounds present in some wood species (both hardwood and softwood). One of the better-known species of wood and source of knowledge about occupational asthma is the dust of red cedar wood. Hardwood and softwood dusts may impair clear airway, resulting in chronic lung disease. The health effects of exposure to wood dust concern the upper or lower respiratory tract depending on the size of wood particles. Occupational exposure to wood dust causes: chronic bronchitis, rhinitis and conjunctivitis, skin irritation and allergic skin reactions. Spirometry has shown the reduction of the lung function index as a result of mechanical or chemical irritation of lung tissue. It should be noted that changes in pulmonary function and the occurrence of occupational asthma was found in the wood industry workers, mainly employed in furniture industry (with no history of atopy) at concentrations below 1 mg/m3 of wood dust. A review of the studies in humans and in experimental animals shows that wood dust has mutagenic and genotoxic effects. Analysis of DNA taken from people with cancer of the paranasal sinuses and exposed to wood dust showed mutations, mainly in gene k-ras, which is one of the most frequently activated oncogenes in human cancers. Furthermore, h-ras mutations in adenocarcinoma patients, chromosomal aberrations in carpenter peripheral blood lymphocytes, damage to DNA strands in rats hepatocytes, increase in micronuclear frequency in cells of mouse intestine and rats nasal epithelium have been found. The relationship between the incidence of a nose and paranasal sinuses cancer and the exposure to wood dust was proved on the basis of results of epidemiological studies. The risk of adenocarcinoma was significantly higher as compared to the risk of squamous cell carcinoma. The International Agency for Research on Cancer concluded that there was sufficient evidence of carcinogenicity of wood dust in humans and assigned it to Group 1 – a substances with proven carcinogenic effects in humans. The Commission of the European Union included research on exposure to hard and mixed wood dust to technological processes classified as carcinogenic to humans (Directive 2004/37 / EC) and established BOELV value for inhalable wood dust fraction on a level of 5 mg/m3 indicating that if there is a mixture of hardwood dust with other wood dust then NDS refers to the total wood dust present in the mixture. SCOEL Scientific Committee resigned from the division into hardwood and softwood and proposed the exposure limit value for wood dust, taking into account not only its irritating effects on upper and lower respiratory tract but also carcinogenicity (inhalable fraction: 1 mg/m3, total dust 0.5 mg/m3). The health effects of exposure to wood dust and the socio-economic conditions have also been considered by the Committee on Safety and Health at Work (ACSHW), which has proposed BOELV value for hardwood dusts of 3 mg/m3, taking into account that the lower value would result in the closure of many companies, mostly small, employing from 1 to 9 employees. Establishment of the hygienic standards of wood dust is complicated by the fact that we are never exposed to the wood itself. At the same time, we are exposed to naturally occurring chemicals in wood (most of them are irritating and sensitizing). Moreover, biological fraction (bacteria, mold) found in wood dust, mainly fresh, as well as wood preservatives such as organic solvents or formaldehyde, increase the health risk. Another variable considered when assessing risk associated with exposure to wood dust is the particle size emitted during wood processing, which varies according to the type of wood and its treatment. Aerodynamic diameter of the particles is generally in the range of 10 to 30 m, which classifies them into an extra thoracic fraction (penetrating head area) or thoracic fraction (penetrating the trachea bronchial area). Percentage of respirable fraction is usually 15–20%. When setting the NDS value for wood dusts, data from a cross-sectional survey of 161 people employed in wood dust exposure in 54 furniture companies were used. Nasal patency was examined after exposure to mixed wood dust at a low concentration (0.17–0.74 mg/m3), mean (0.74–1.42 mg/m3) and high (1.42 mg/m3). With regard to nasal patency before commencement of the work, exposure to medium and high concentration of wood dust significantly increased nasal congestion, reduced nasal cavity capacity and reduced nasal cross-sectional area as a result of 4–7 hours of exposure. There was a statistically significant relationship between the concentration of wood dust and nasal obstruction grade determined by the method of acoustic rhinometry and subjective assessment. These symptoms also occurred when dust concentrations were small, but these symptoms were not statistically significant. Furthermore, patients in the control group had significant differences in nasal passivity before commencement of work compared to the post-work period, thus undermining the observed changes at low concentrations (0.17–0.74 mg/m3) of wood dust. Taking into account the above data as well as socioeconomic factors discussed with wood industry representatives in Poland, the Interdepartmental Commission on NDS and NDN at its 84th meeting on November 4, 2016, adopted a concentration of 3 mg/m3 for the maximum permissible concentration (NDS) for the inhalable fraction of all wood dust. Socioeconomic considerations were also taken into account in determining BOELV value for the inhalable wood dust fraction (3 mg/m3) in the European Union. The adoption of this value without distinction for hardwood and softwood is a compromise between current NDS values for wood dust with the exception of oak and beech dusts (4 mg/m3) and beech and oak dust (2 mg/m3). The proposed value of NDS is at the level proposed by the European Commission for BOELV for the hardwood dust inhalable fraction (3 mg/m3), which takes into account socio-economic conditions of companies. Due to the fact that wood dusts are carcinogenic, mutagenic and cause pneumoconiosis, the determination of NDSCh values is unjustified. It is proposed to mark the wood dust with notation "Carc. 1”– category 1 carcinogen, according to the classification of the International Agency for Research on Cancer, and with letter “A” because of possible sensitization.
2
Content available Propano-1,2-diol – frakcja wdychalna i pary : dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Soćko R.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2016
|
Nr 3 (89)
103--130
PL
Propano-1,2-diol (glikol propylenowy) jest bezbarwną, silnie higroskopijną cieczą, którą się stosuje: do produkcji płynów niezamarzających, żywic poliestrowych, środków czystości i detergentów, a także w przemyśle tworzyw sztucznych jako czynnik higroskopijny oraz w wyrobach tekstylnych i przy produkcji papierosów (do regulacji wilgotności tytoniu). Propano-1,2-diol jest także głównym składnikiem płynów stosowanych w elektronicznych papierosach. W przemyśle jest używany do produkcji: lakierów elektroizolacyjnych, płynów hamulcowych, materiałów pomocniczych dla odlewnictwa oraz żywic i klejów. W technologiach kosmicznych propano-1,2-diol jest wykorzystywany jako chłodziwo lub składnik chłodziwa, a ponadto jest stosowany w: przemyśle kosmetycznym (składnik kremów, dodatek do past do zębów i płynów do płukania jamy ustnej oraz główny składnik dezodorantu w sztyfcie). Jest także wykorzystywany w: medycynie, farmacji i przemyśle spożywczym. W Polsce obecnie nie produkuje się propano-1,2-diolu, natomiast jest on produkowany przez kilkadziesiąt firm europejskich, m.in.: niemieckich, belgijskich, holenderskich, brytyjskich, irlandzkich, fińskich i hiszpańskich. Ze względu na wszechstronne zastosowanie propano-1,2-diolu w wielu gałęziach przemysłu i przy produkcji różnych produktów, również na terenie Polski, można przyjąć, że narażenie zawodowe na ten związek dotyczy licznej grupy pracowników. W Polsce dotychczas nie ustalono wartości normatywu higienicznego propano-1,2-diolu, stąd potrzeba jego ustalenia. Propano-1,2-diol nie został zaklasyfikowany jako substancja stwarzająca zagrożenia zgodnie z kryteriami rozporządzenia WE nr 1272/2008. W piśmiennictwie nie opisano przypadków ostrych zatruć ludzi propano-1,2-diolem w warunkach pracy zawodowej. Obserwacje kliniczne ludzi, którym podawano propano-1,2-diol jako rozpuszczalnik leków, wskazują na: słabe działanie narkotyczne związku, niewielkiego stopnia działanie drażniące na skórę i spojówki oczu, szczególnie w warunkach przedłużonego narażenia oraz działanie uczulające, głównie u osób nadwrażliwych. Na podstawie wyników badań na zwierzętach potwierdzono niewielkiego stopnia działanie propano-1,2-diolu w warunkach powtarzanego narażenia. Zastosowanie różnych technik uczulania propano-1,2-diolem świnek morskich nie spowodowało działania uczulającego. Wyniki otrzymane z badań na zwierzętach, które dotyczyły toksyczności przewlekłej pokarmowej i inhalacyjnej propano-1,2-diolu, świadczą o małej toksyczności związku. Propano-1,2-diol nie powodował żadnych szkodliwych następstw w opisanych warunkach doświadczalnych, z wyjątkiem zmian w obrazie krwi obwodowej. Po podaniu związku w dużych dawkach/stężeniach u zwierząt obserwowano cechy uszkodzenia wątroby i zmiany w obrazie krwi obwodowej, ale bez cech uszkodzenia szpiku kostnego i śledziony. Nie stwierdzono aktywności mutagennej propano-1,3-diolu u testowanych szczepów bakterii Salmonella Typhimurium oraz w badaniach na komórkach ssaków. Na podstawie wyników badań doświadczalnych wykazano, że propano-1,2-diol nie wykazuje działania fetotoksycznego oraz nie wpływa na rozrodczość, jeżeli jego stężenia są nietoksyczne dla matek. Na podstawie danych pochodzących z piśmiennictwa nie uzyskano przekonujących dowodów, że propano-1,2-diol może być przyczyną zmian teratogennych u potomstwa narażanych zwierząt. U myszy, którym aplikowano na skórę propano-1,2-diol przez 120 tygodni, a także u szczurów otrzymujących związek z paszą w warunkach przewlekłych, nie stwierdzono wzrostu liczby przypadków nowotworów. Przy ustaleniu wartości normatywu higienicznego propano-1,2-diolu uwzględniono jego działanie układowe. Wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) propano-1,2-diolu wyliczono na podstawie danych pochodzących z wyników badań przeprowadzonych na małpach makak rezus (Macaca mulatta) i szczurach, które narażano drogą inhalacyjną na pary związku o stężeniach 10 ÷ 348 mg/m3 (małpy) i 171 ÷ 348 mg/m3 (szczury) przez 13 ÷ 18 miesięcy. Na podstawie doświadczalnej wartości NOAEC (no observed adverse effect concentration) dla obu gatunków zwierząt, zaproponowano wartość NDS propano-1,2-diolu dla frakcji wdychalnej i par na poziomie 100 mg/m3. Zaproponowana wartość normatywu higienicznego powinna zabezpieczyć pracowników przed działaniem drażniącym propano-1,2-diolu oraz przed ewentualnym jego działaniem układowym. Nie ma przesłanek do oznaczenia propano-1,2-diolu oznakowaniem „skóra” – wchłanianie substancji przez skórę może być tak samo istotne, jak przy narażeniu drogą oddechową.
EN
Propane-1,2-diol (propylene glycol) is a colorless, strongly hygroscopic liquid used to produce antifreezes, polyester resins and detergents. It is used in the plastics industry as a hygroscopic agent, in textile products and in manufacturing cigarettes (for adjusting moistness of tobacco) and as the major component of the liquid used in electronic cigarettes. In the industry, it is used to produce electrical insulating varnishes, brake fluids, auxiliary materials for foundry, resins and adhesives. In the space technologies, propane-1,2-diol is used as a coolant or coolant component. Propylene glycol is also used in the cosmetic industry (as a component of creams, an additive to toothpastes and mouth rinses, the main ingredient in deodorant stick), medicine, pharmacy, food and in cleaning products. Nowadays, propylene glycol is not produced in Poland, however, it is produced by dozens of European companies, including German, Belgian, Dutch, British, Irish, Finnish and Spanish. Due to the wide use of propylene glycol in many industries in the production of various products, including those manufactured in Poland, the number of people exposed to it in the workplace can be significant. In Poland, normative hygienic values for propylene glycol have not been established so far. Propylene glycol is not classified as dangerous substance according to the criteria of Regulation (EC) No 1272/2008 (CLP). In literature, there are no data on cases of acute poisoning with propylene glycol in working conditions. Clinical observations of people treated with propylene glycol as a solvent for drugs show a weak narcotic effect, mild irritation to the skin and conjunctiva of the eye especially during prolonged exposure and sensitization especially in sensitive individuals. Animal studies have shown mild irritation under repeated exposure. The use of different techniques of sensitization with propylene glycol of guinea pigs did not cause sensitization. The results obtained from animal studies on chronic toxicity of food and inhalation of propylene glycol show low-toxicity of this compound. Propylene glycol did not cause any harmful consequences in the described experimental conditions with the exception of changes in the image of peripheral blood. After administration of high doses/concentrations of glycol in animals, signs of liver damage and changes in the image of the peripheral blood but without evidence of damage to the bone marrow and spleen were observed. There was no mutagenic activity in propylene glycol in tested strains of Salmonella Typhimurium and studies on mammalian cells. The experimental results indicate that propylene glycol does not display fetotoxicity and does not affect the reproduction when concentrations are non-toxic for a mother. The literature did not provide convincing evidence that propylene glycol can cause teratogenic effects in the offspring of exposed animals. There was no increase in the number of cancer in cases of mice which had propylene glycol applied to the skin for 120 weeks and rats which received propylene glycol in food in chronic conditions. A systemic action was considered in determining the normative hygiene of propylene glycol. The value of the maximum permissible concentration of propylene glycol were calculated on the basis of data from tests on rhesus monkeys (Macaca mulatta) and rats which were exposed by inhalation to the vapor of this compound in concentrations from 10 to 348 mg/m3 (monkeys) and from 171 to 348 mg/m3 (rat) for 13–18 months. Based on the experimental NOAEC value (no observed adverse effect concentration) of propylene glycol for both species, limit value for inhalable fraction and vapor of 100 mg /m3 was proposed. The proposed value of the normative hygiene should protect workers from the irritation of propylene glycol and from possible systemic action. There is no reason to label normative as "skin" (the absorption of substances through the skin can be just as important as the inhalation).
3
Content available 2-Metylopentano-2,4-diol – pary, frakcja wdychalna : dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Soćko R., Kupczewska-Dobecka M.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2015
|
Nr 2 (84)
61--87
PL
2-Metylopentano-2,4-diol (glikol heksylenowy) w temperaturze pokojowej jest bezbarwną cieczą. Jest produktem pośrednim w syntezach chemicznych. Stosowany jest także jako selektywny rozpuszczalnik oraz w przemyśle środków czyszczących używanych w gospodarstwie domowym. 2-Metylopentano-2,4-diol posiada klasyfi kację zharmonizowaną jako działający drażniąco na oczy oraz na skórę. Substancja charakteryzuje się względnie małą toksycznością po narażeniu ostrym. 2-Metylopentano-2,4-diol po podaniu dożołądkowym wywołuje u badanych zwierząt głównie depresję ośrodkowego układu nerwowego, która się przejawia: zmniejszeniem aktywności zwierząt, zaburzeniami koordynacji mięśniowej, wiotkością mięśni, stroszeniem sierści oraz opadaniem powiek. Stwierdzano ponadto działanie znieczulające oraz narkotyczne związku. W doświadczeniu paszowym opisano działanie nefro- i hepatotoksyczne, manifestujące się obrzmieniem wewnątrzwątrobowych przewodów żółciowych i rozszerzeniem proksymalnych kanalików nerkowych . Narażenie na 2-metylopentano-2,4-diol o stężeniu 240 mg/m3 w warunkach kontrolowanych powodowało u ochotników po 15-minutowym narażeniu podrażnienie oczu, natomiast 5-minutowe narażenie o stężeniu 400 mg/m3 prowadziło do podrażnienia błony śluzowej górnych dróg oddechowych. Związek o stężeniach 480 lub 4850 mg/m3 (stężenia mierzone w powietrzu przesyconym parami 2-metylopentano- 2,4-diolu) powodował: podrażnienie oczu, gardła i dyskomfort oddychania. Związek nie wywiera działania mutagennego i genotoksycznego w warunkach in vitro. Wykazuje działanie fetotoksyczne i teratogenne u zwierząt eksperymentalnych tylko w dawkach toksycznych dla matek. Za skutek krytyczny działania 2-metylopentano- 2,4-diolu uznano miejscowe działanie drażniące związku na oczy oraz działanie układowe. Wartość NDS przyjęto jako średnią wartość uzyskaną z badań na ochotnikach i badań doświadczalnych na zwierzętach, tj. 50 mg/m3. Aby zabezpieczyć pracowników przed stężeniami pikowymi ustalono wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) dla 2-metylopentano-2,4-diolu równą dwukrotnej wartości NDS, tj. 100 mg/m3. Zaleca się oznakowanie substancji symbolem „I” – substancja o działaniu drażniącym.
EN
2-Methylpentane-2,4-diol (hexylene glycol) is a liquid used as a chemical intermediate, selective solvent and industrial cleaning/washing agent and disinfectant. It irritates eyes and skin. 2-Methylpentane-2,4-diol has a relatively low acute toxicity. The clinical effects observed in animals acutely intoxicated were predominately of central nervous system depression and included decreased activity, muscle incoordination and fl accidity, palpebral closure, piloerection, narcosis and anaesthesia. Hepatotoxic and nephrotoxic effects manifested by swelling of intrahepatic bile ducts and proximal renal tubular extension were described during the administration of the substance with feed. 2-Methylpentane- 2,4-diol does not induce gene mutations. Fetotoxicity is observed at maternally toxic dose levels. Systemic effect and local irritation of eyes were adopted as critical effects of 2-methylpentane-2,4-diol. Exposure at 240 mg/m3 in air for 15 minutes produced a slight odor and a few volunteer subjects noticed eye irritation. At 400 mg/m3 for 5 minutes, the odor was plainly detectable, and slight nasal and respiratory discomfort was noted by some of the subjects. MAC value of 50 mg/m3 as the average value obtained from studies in human volunteers and experimental animals was established. 2-Methylpentane-2,4-diol is a rapidly acting substance – in volunteers effects such as irritation of nose and breathing diffi - culties were observed after only 5 minutes of exposure. It is proposed to determine the STEL of 100 mg/m3. It is recommend- -ed to label the substance with symbol „I” (irritant).
4
Content available 1,2- Dichloroetan. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Soćko R.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2014
|
Nr 4 (82)
23--65
PL
1,2-Dichloroetan (1,2-DCE) jest bezbarwną cieczą stosowaną m.in. do syntezy: chlorku winylidenu, 1,1,1-trichloroetanu, trichloroetylenu, rozpuszczalników chlorowanych, a także ekstrakcji tłuszczów i olejów oraz jako zmywacz, rozpuszczalnik m.in. żywic, asfaltu i kauczuku. Ponadto 1,2-dichloroetan jest składnikiem farb i pestycydów stosowanych do zwalczania szkodników zbóż oraz gleby. W Unii Europejskiej stosowanie 1,2-dichloroetanu jako pestycydu jest zabronione. W Polsce 1,2-dichloroetan jest produkowany przez firmę ANWIL S.A. z Włocławka. Dostarczone przez ten zakład dane dotyczące stężeń 1,2-dichloroetanu w powietrzu środowiska pracy w poszczególnych jednostkach produkcyjnych w latach 2010-2013 wskazują na brak przekroczeń obowiązującej wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (ND) 1,2-dichloroetanu wynoszącej 50 mg/m³. Według Centralnego Rejestru Danych o Narażeniu na Substancje, Preparaty, Czynniki lub Procesy Technologiczne o Działaniu Rakotwórczym lub Mutagennym, prowadzonego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi, w latach 2005-20012 narażenie zawodowe w Polsce na 1,2-dichloroetanu miało miejsce w kilkudziesięciu zakładach pracy. Na posiedzeniu Komitetu Doradczego ds. Bezpieczeństwa i Zdrowia w Miejscu Pracy (ACSH, Advisory Committee on Safety and Health at Work) w listopadzie 2013 r. dyskutowano propozycję wartości wiążącej(BOELV) dla 1,2-dichloroetanu na poziomie 8,14 mg/m³ (2 ppm). Wyniki obserwacji klinicznych osób narażonych na 1,2-dichloroetan wskazują na działanie drażniące związku na: błony śluzowe, układ nerwowy i układ sercowo-naczyniowy. Przyjęcie dużych dawek/stężeń 1,2-dichloroetanu powoduje rozwój nasilonych objawów toksyczności ostrej, kończącej się często śmiercią z powodu arytmii serca. Najczęściej zgłaszanymi objawami są: bóle i zawroty głowy, ogólne osłabienie, nudności, wymioty krwią i żółcią, rozszerzone źrenice, ostry ból w podbrzuszu i uczucie duszności w klatce piersiowej. W badaniach w warunkach in vitro i in vivo stwierdzono aktywność mutagenną 1,2-dichloroetanu. Na podstawie wyników badań na gryzoniach wykazano dużą różnorodność nowotworów po narażeniu drogą pokarmową i inhalacyjną na 1,2-dichloroetan. U szczurów notowano wzrost przypadków mięsaka naczyniowego różnych narządów (śledziony, wątroby, trzustki i nadnerczy), wzrost przypadków raka płaskonabłonkowego przedżołądka, gruczolakoraka i włókniakomięsaka sutka. U myszy występował wzrost częstotliwości występowania: raka wątrobowo-komórkowego, gruczolaka i raka płuc, gruczolakoraka i włókniakomięsaka sutka oraz gruczolakoraka macicy, a także chłoniaków złośliwych. Krytycznym skutkiem działania 1,2-dichloroetanu jest działanie układowe: zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego, upośledzenie funkcji wątroby i nerek, dolegliwości ze strony układu pokarmowego. W celu ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) 1,2-dichloroetanu zrezygnowano z wyników badań na zwierzętach narażanych na związek drogą inhalacyjną, gdyż były one przeprowadzone w latach 50. i nie spełniają przyjętych obecnie wymagań w procedurach badawczych. Do wyznaczenia wartości NDS 1,2-dichloroetanu uwzględniono dane pochodzące z wyników badania przeprowadzonego na szczurach, którym podawano związek w oleju kukurydzianym przez 90 dni. Na podstawie ustalonej w tym doświadczeniu wartości NOAEL dla działania układowego, zaproponowano przyjęcie wartości NDS na poziomie 10 mg/m³. Zaproponowano również ustalenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) 1,2-dichloroetanu na poziomie 20 mg/m3. Zaproponowane wartości normatywów higienicznych powinny zabezpieczyć pracowników przed działaniem drażniącym związku oraz przed potencjalnym jego działaniem układowym. Ze względu na stosunkowo dużą szybkość przenikania 1,2-dichloroetanu przez skórę, wynoszącą 2,8 mg/cm2/h,a także na udowodnione wchłanianie przez skórę u ludzi, proponuje się także wprowadzenie oznakowania skóra, a ze względu na działanie drażniące związku oznakowanie literą I. 1,2-Dichloroetan należy również oznakować ze względu na zaklasyfikowanie go do grupy rakotwórczości Carc. 1B – substancja rakotwórcza kategorii 1.B.
EN
1,2- Dichloroethane is a colorless liquid with an odor typical of chlorinated hydrocarbons. 1,2- Dichloroethane has been used as an intermediate in the manufacture of vinyl chloride; as a scavenger in leaded gasoline; and a solvent. It is also used in paint removers, wetting and penetrating agents, ore flotation, and soaps and scouring compounds. Animal studies have uniformly indicated liver and kidney injury from exposure to 1,2-dichloroethane. 1,2-Dichloroethane vapor is irritating to the eyes, nose, throat (mucous membranes) and skin. Human exposure to 1,2- dichloroethane results in CNS depression. This paper reports symptoms such as nausea, vomiting, and dizziness. 1,2-Dichloroethane has been classified by the International Agency for Research on Cancer as possibly carcinogenic to humans based on limited human epidemiological data and sufficient animal toxicity (IARC category 2b). Under the classification and labelling legislation in Europe it is classified as a carcinogen Cat IB. Information about the hazard from 1,2- dichloroethane is limited. Animal toxicity studies have shown a range of tumors induced from ingested 1,2-dichloroethane. Howrever, human epidemiological evidence for occupational exposure causing cancer is w^eak. There is no basis to identify a suitable risk estimate. To determine MAC value for 1,2-dichloroethane systemic effect was adopted as a critical effect. The Expert Group for Chemical Agents has recommended TWA of 10 mg/m3 and STEL of 20 mg/m3. It has been also proposed to label the substance with "I" (irritant), Skin (substance can penetrate skin) and a carcinogen Cat. IB.
5
Content available Octan etylu. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Soćko R.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2013
|
Nr 2 (76)
73--94
PL
Octan etylu (EA) jest przezroczystą, bezbarwną cieczą lotną stosowaną w przemyśle: kosmetycznym, organicznym i farmaceutycznym, a także w laboratoriach jako odczynnik. Stosuje się go także jako plastyfikator tworzyw sztucznych oraz rozpuszczalnik organiczny: farb, lakierów, emalii, żywic estrowych, olejów, tłuszczów, a także jako surowiec w wielu syntezach organicznych. Octan etylu dzięki swojemu specyficznemu zapachowi ma zastosowanie w przemyśle kosmetycznym oraz spożywczym do produkcji związków zapachowych i smakowych. Octan etylu został zaklasyfikowany urzędowo jako substancja drażniąca z przypisanym zwrotem zagrożenia: działa drażniąco na oczy. Powtarzające się narażenie może powodować wysuszanie lub pękanie skóry i zawroty głowy. Octan etylu w warunkach narażenia zawodowego wchłania się do organizmu drogą inhalacyjną oraz przez skórę. Populację osób narażonych na octan etylu stanowią głównie pracownicy zatrudnieni przy jego produkcji. W 2007 r. liczba osób zawodowo narażonych na octan etylu powyżej wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS), czyli 200 mg/m3, wynosiła, według działów PKD, 46 osób, a w 2010 r. 45 osób. U ludzi głównymi skutkami narażenia ostrego inhalacyjnego na mgły lub pary octanu etylu o dużych stężeniach były stany zapalne nosa i gardła spowodowane działaniem drażniącym związku. U osób narażanych obserwowano ponadto: bóle głowy, nudności, osłabienie i dyskomfort związany z intensywnym zapachem związku. Podobne objawy, lecz mniej nasilone, występowały u ludzi narażonych zawodowo na działanie octanu etylu. Octan etylu nie jest klasyfikowany jako rakotwórczy dla ludzi. Na podstawie wyników badań doświadczalnych na zwierzętach nie stwierdzono wpływu octanu etylu na rozrodczość, nie wykazano jego działania teratogennego i embriotoksycznego. Wyniki badań działania mutagennego i genotoksycznego octanu etylu są w większości przypadków negatywne.U ludzi za skutek krytyczny działania octanu etylu drogą inhalacyjną przyjęto działanie związku drażniące na oczy i błony śluzowe dróg oddechowych. Wartość NDS octanu etylu wyliczono na podstawie wartości NOAEL uzyskanej z wyników badania przeprowadzonego na ochotnikach narażanych na octan etylu o stężeniu 1468 mg/m3 przez 4 h. Wyliczona wartość NDS octanu etylu wynosi 734 mg/m3. Ze względu na działanie drażniące octanu etylu zaproponowano ustalenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) równej 1468 mg/m3 i oznakowanie związku literą „I" oznaczającą substancję o działaniu drażniącym. Przyjęte wartości normatywów higienicznych powinny zabezpieczyć pracowników przed działaniem drażniącym octanu etylu oraz przed jego potencjalnym działaniem na układ nerwowy. Nie ma w dostępnym piśmiennictwie danych ilościowych na temat wchłaniania octanu etylu przez skórę. Na podstawie wyników badań na królikach narażanych na octan etylu nie stwierdzono objawów ostrej toksyczności, dlatego nie ma podstaw do oznakowania związku literami „Sk" oznaczającymi substancję wchłaniającą się przez skórę.
EN
Ethyl acetate is colourless, transparent liquid with a fruity odour. It is one of the most widely used solvents and extractants in various industrial applications. Ethyl acetate is absorbed well by inhalation and rapidly hydrolyzed to ethanol and acetic acid, which are metabolized further. Its acute toxicity is very low. The critical effect in human is irritation of the upper respiratory tract and eyes after exposure to concentrations of over 1468 mg/m3. In high, almost lethal concentrations, ethyl acetate is narcotic and causes lung damage. Daily application of ethyl acetate led to defatting of the skin and damage to the stratum comeum of tested persons. Studies of volunteers exposed to ethyl acetate showed its irritating effect on the eyes and airways after exposure to a concentration of 1468 mg/m3 (LOAEL). Following the above data, the MAC value for ethyl acetate was established at 734 mg/m3 and the value of STEL at 1468 mg/m3. The proposed values of the hygienic standards should protect workers from harmful effects of ethyl acetate on their eyes, airways and nervous system. An additional notation for ethyl acetate: "I" - an irritant substance.
6
Content available Nadtlenek wodoru
Soćko R.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2013
|
Nr 1 (75)
21--55
PL
Nadtlenek wodoru (H2O2) jest bezbarwną, klarowną cieczą o właściwościach wybuchowych i utleniających stosowaną jako: utleniacz paliw rakietowego, środek odkażający (w formie wody utlenionej) oraz silny utleniacz w wielu reakcjach chemicznych. Związek ten stanowi substrat w syntezie takich związków chemicznych, jak: nadboran sodu, nadwęglan sodu, hydrochinon, hydrazyna, organiczne nadtlenki i wiele innych. W Europie nadtlenek wodoru jest wykorzystywany szczególnie w celu bielenia masy papierowej (48%). Nadtlenek wodoru stosowany w medycynie i weterynarii występuje pod postacią wody utlenionej. Roztwory 3- ÷ 3,5-procentowe są stosowane do odkażania ran, natomiast roztwory 7- ÷ 15-procentowe są stosowane, jako tzw. „wybielacze na bazie aktywnego tlenu” w środkach chemii gospodarczej. Mniejsze ilości nadtlenku wodoru są wykorzystywane w produkcji takich kosmetyków, jak: pasty do zębów, dezodoranty i płyny do rozjaśniania włosów. Nadtlenek wodoru został zaklasyfikowany urzędowo jako substancja mogąca powodować pożar lub wybuch i silny utleniacz, a także jako substancja działająca szkodliwie w następstwie wdychania i po połknięciu oraz żrąca na skórę, powodująca poważne oparzenia skóry i uszkodzenia oczu. Nadtlenek wodoru w warunkach narażenia zawodowego wchłania się do organizmu drogą inhalacyjną i przez skórę. Populację osób narażonych na ten związek stanowią pracownicy zatrudnieni przy jego produkcji oraz konsumenci. Głównymi skutkami ostrego inhalacyjnego narażenia na mgły lub pary nadtlenku wodoru o dużych stężeniach u ludzi jest ostre działanie drażniące oraz stany zapalne nosa i gardła. U narażonych zawodowo obserwowano: odbarwienia włosów, krwawienia z nosa, drażniące działanie na oczy i błony śluzowe dróg oddechowych. U osób narażanych na związek o dużym stężeniu stwierdzano ponadto: bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, drgawki, niedowład, obrzęk płuc, utratę przytomności i wstrząs. Nawet krótkie okresy narażenia mogą powodować u ludzi poparzenie i łzawienie oczu. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem zaliczyła nadtlenek wodoru do grupy 3., czyli do związków nieklasyfikowanych jako rakotwórcze dla ludzi, uznając za niewystarczające dowody działania rakotwórczego tego związku na zwierzęta doświadczalne. Nadtlenek wodoru w warunkach in vitro wykazywał działanie genotoksyczne na komórkach ssaków (w tym ludzi), powodując: wzrost liczby aberracji chromosomowych, mutacji genowych oraz zmiany w strukturze chromosomów w teście wymiany chromatyd siostrzanych. Nadtlenek wodoru testowany w warunkach in vivo na erytrocytach polichromatycznych szpiku kostnego myszy nie powodował ani wzrostu częstości tworzenia mikrojąder, ani nieplanowej syntezy DNA w hepatocytach szczura. W badaniach doświadczalnych na zwierzętach nie stwierdzono istotnych zaburzeń funkcji rozrodczych w wyniku narażenia na nadtlenek wodoru. Za skutek krytyczny działania nadtlenku wodoru przyjęto jego miejscowe działanie drażniące na: skórę, drogi oddechowe i oczy. Związek nie wykazuje działania układowego, ponieważ ulega szybkiemu rozkładowi przez katalazę zawartą: we krwi, w błonach śluzowych i w większości tkanek. Na podstawie wyników badań pochodzących z narażenia zawodowego wartość NOAEL dla objawu zaburzenia czynności płuc mieści się w przedziale 0,1 ÷ 0,6 ppm. Skutki działania drażniącego u ludzi obserwowano już po narażeniu na związek o stężeniu 0,83 mg/m3 (0,6 ppm). Stężenie to przyjęto za wartość LOAEL i wyliczono z niej wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) nadtlenku wodoru wynoszącą 0,4 mg/m3. Zaproponowane wartości są mniejsze od dotychczas obowiązującej w Polsce wartości NDS związku, która wynosi 1,5 mg/m3, a także od wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) – 4 mg/m3. Proponuje się, ze względu na działanie drażniące nadtlenku wodoru, przyjęcie stężenia 0,8 mg/m3 za wartość NDSCh i oznakowanie związku literą „C” – żrąca. Nadtlenek wodoru o stężeniu 0,4 mg/m3 powinien zabezpieczyć pracowników przed szkodliwymi skutkami działania drażniącego na oczy, skórę i błonę śluzową dróg oddechowych.
EN
Hydrogen peroxide is a colourless liquid that is normally handled as an aqueous solution.Hydrogen peroxide is commonly used in industry for disinfecting, bleaching and as a general oxidizing agent. The main use (48%) of hydrogen peroxide in the EU is for bleaching pulp. Other uses include manufacturing chemicals and using it as an intermediate in the synthesis of chemicals such as sodium perborate, sodium percarbonate, hydroquinone, hydrazine, organic peroxides and many others. It is used in bleaching textiles and other products, wastewater and waste gas treatment, disinfection, beverage packing, surface treatment, etching and cleaning. Small quantities are used in consumer products such as cosmetics, toothpaste and deodorants. Hydrogen peroxide causes irritation of the respiratory tract and eyes. Inhalation of high concentrations of the vapour or mist of hydrogen peroxide may cause extreme irritation of the nose and throat. Even short periods of exposure may cause stinging and watering of the eye and exposure to 9.2 mg/m3 has been reported to cause lung irritation in humans. Higher levels of exposure may cause headache, dizziness, vomiting, diarrhoea, tremors, numbness, convulsions, pulmonary oedema, unconsciousness, and shock. Contact of hydrogen peroxide with the skin can cause severe skin damage. An irritant of the eyes, mucous membranes, lungs and skin is a critical effect of hydrogen peroxide. The MAC value for hydrogen peroxide was calculated lated on the basis of the LOAEL (0.83 mg/m3) value and uncertainty factor (Uf= 2). The MAC value of 0.4 mg/m3 is recommended and the value of STEL of 0.8 mg/m3. An additional notation of hydrogen peroxide is C – corrosive compounds.
7
Content available Tetrametylosukcynonitryl
Soćko R., Czerczak S.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2011
|
Nr 4 (70)
151--165
PL
Tetrametylosukcynonitryl (TMSN) jest ciałem stałym występującym w postaci białych kryształów. Związek stanowi produkt uboczny reakcji polimeryzacji w tonerach fotokopiarek oraz jest uwalniany podczas produkcji pianek winylowych. Substancja znajduje się na liście priorytetowej SCOEL do opracowania i ustalenia wartości OEL. Tetrametylosukcynonitryl w warunkach narażenia zawodowego wchłania się do organizmu drogą inhalacyjną i przez skórę. Głównymi skutkami narażenia ostrego inhalacyjnego ludzi na tetrametylosukcynonitryl są takie objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, jak: bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, drgawki i utrata przytomności. Populację osób narażonych na tetrametylosukcynonitryl stanowią pracownicy zatrudnieni przy produkcji pianek winylowych oraz osoby obsługujące fotokopiarki. Tetrametylosukcynonitryl nie został zaklasyfikowany urzędowo. Związek charakteryzuje się wysoką toksycznością ostrą po narażeniu inhalacyjnym i drogą pokarmową. U zwierząt narażanych na tetr-metylosukcynonitryl obserwowano drgawki i utratę przytomności z powodu niedotlenienia, a następnie padnięcia zwierząt. W dostępnym piśmiennictwie nie opisano badań dotyczących działania mutagennego, rakotwórczego, embriotoksycznego oraz wpływu na rozrodczość tetrametylosukcynonitrylu. W badaniach doświadczalnych na zwierzętach nie wykazano działania teratogennego związku. Opierając się na danych doświadczalnych (narażenie 90-dniowe) przeprowadzonych na zwierzętach (psy), a dotyczących działania układowego tetrametylosukcynonitrylu, proponuje się przyjęcie stężenia 2,6 mg/m3 tetrametylosukcynonitrylu za wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) związku. Ze względu na wchłanianie się substancji przez skórę substancję oznakowano literami „Sk”. Zaproponowana wartość normatywu higienicznego powinna zabezpieczyć pracowników przed ujemnymi skutkami układowymi związku. Nie ma podstaw merytorycznych do zaproponowania wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) oraz dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) tetrametylosukcynonitrylu.
EN
Tetramethyl succinonitrile (TMSN) is a colorless, odorless solid. TMSN is released when the blowing agent, azobisisobutyronitrile, is heated and decomposes during the production of vinyl foam. TMSN is also the by-product of a polymerization catalyst in photocopier toner. In occupational exposure TMSN is absorbed into the respiratory tract in the form of its vapors and into the skin in its liquid or vapor forms. The clinical studies of people exposed to TMSN showed headaches, nausea, convulsions and coma. Animals treated with TMSN developed violent convulsions and asphyxia; death was delayed from 1 minute to 5 hours after the onset of convulsions. The current TLV-TWA of 2.6 mg/m3 for TMSN is based on the subchronic study which was conducted on dogs. The proposed value should protect workers against systemic toxicity manifested in workers as headache, nausea, and convulsions. Additional notation ofTMSN is ‘’Sk’’ – asubstance which can be absorbed through skin.
8
Content available Izocyjanian metylu
Soćko R., Czerczak S.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2011
|
Nr 2 (68)
93--116
PL
Izocyjanian metylu (MIC) jest lotną, bezbarwną cieczą o ostrym, nieprzyjemnym zapachu, którą stosuje się głównie do syntezy insektycydów i herbicydów z grupy metylokarbaminianów, pianek poliuretanowych oraz tworzyw sztucznych. Izocyjanian metylu ze względu na dużą reaktywność oraz lotność nie jest transportowany do innych zakładów, lecz jest wykorzystywany w miejscu jego produkcji. Izocyjanian metylu w warunkach przemysłowych wchłania się do organizmu przede wszystkim drogą inhalacyjną i przez skórę. Izocyjanian metylu zaklasyfikowano jako produkt: działający bardzo toksycznie przez drogi oddechowe, działający toksycznie w kontakcie ze skórą i po połknięciu, działający drażniąco na drogi oddechowe i skórę, mogący powodować poważne uszkodzenia oczu oraz uczulenie w następstwie naraże-nia drogą oddechową i w kontakcie ze skórą, a także mogący szkodliwie działać na funkcje rozrodcze człowieka.
EN
Methyl isocyanate is a volatile, colorless liquid with a sharp, unpleasant odor. It has been used in industry primarily as a chemical intermediate in the production of a wide variety of insecticides and herbicides and, to a lesser extent, in the production of polyurethane foams and plastics. Methyl isocyanate has been assessed as very toxic by inhalation, in contact with skin and if swallowed and it is also a severe eye irritant with risk of serious damage to eyes. It is respiratory system and skin irritant too and it is sensitizer for skin and respiratory system. Reproductive toxicity was observed among women to methyl isocyanate. Humans exposed acutely by inhalation to methyl isocyanate may experience long-term (as well as immediate) damage to pulmonary and extrapulmonary systems. The lung is probably the critical target organ for long-term effects from acute exposure, although adverse effects on other organs (e.g., eye, reproductive, and gastrointestinal) also exist. The late responses to the acute exposure suggest an immunological component, which could involve several systems including lung, eye, liver, and kidney. In setting the MAC value of methyl isocyanate, the results of an acute irritation study (RD50 concentration which produces a 50% reduction in breath rate in mice exposed for 10 min. was 3,05 mg/m3) was considered. According to the above data, the MAC value for methyl isocyanate was established at 0,03 mg/m3 (0,01 RD50) and the value of STEL at 0,047 mg/m3. Additional notations methyl isocyanate are Sk – a substancje chich can be absorber through skin and I – an irritating substancje.
9
Content available 2-Cyjanoakrylan etylu
Soćko R., Czerczak S.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2011
|
Nr 3 (69)
31--45
PL
2-Cyjanoakrylan etylu (ECA) jest bezbarwną cieczą o drażniącym, słodkim zapachu podobnym do eterów, którą stosuje się do produkcji klejów i polimerów. 2-Cyjanoakrylan etylu zaklasyfikowano jako produkt działający drażniąco na oczy, drogi oddechowe i skórę. W warunkach przemysłowych związek wchłania się do organizmu drogą inhalacyjną. Głównymi skutkami ostrego inhalacyjnego narażenia na 2-cyjanoakrylan etylu na ludzi i zwierzęta jest jego działanie drażniące na oczy oraz błony śluzowe górnych i dolnych dróg oddechowych. Działanie drażniące 2-cyjanoakrylanu etylu na ludzi stwierdzano po narażeniu na związek o stężeniach 1,6 lub 4,6 mg/m3, natomiast narażenie na związek o stężeniu 0,2 mg/m3 nie powodowało u narażonych ujemnych skutków zdrowotnych. 2-Cyjanoakrylan etylu jest ponadto uważany za potencjalny alergen skóry, ponieważ u osób narażonych wywoływał kontaktowe alergiczne zapalenie skóry na dłoniach, ramionach i plecach.
EN
Ethyl cyanoacrylate is a clear, colorless liquid with an unpleasant, irritating, acrid odor. Ethyl cyanoacrylate is used as an adhesive to bond a variety of materials, e.g., glass, metal, plastic, rubber, and biological tissue. It has many industrial and domestic applications as polymerization takes place within seconds upon contact without requiring heat or a catalyst. Ethyl cyanoacrylate is a strong local irritant affecting the eyes and the mucous lining of the nose, throat, and upper respiratory tract. Skin contact can cause adhesions resulting in mechanical damage, inflammation, and necrosis to the tissues affected. Ethyl cyanoacrylate is not mutagenic with or without metabolic activation. Ethyl cyanoacrylate adhesives have produced allergic contact dermatitis and asthma in users. On the basis of the results obtained after occupational exposure of human to ethyl cyanoacrylate in concentration of 4.6 mg/m3 (LOAEL), which caused irritant effects, the MAC value for ethyl cyanoacrylate was established at 1.0 mg/m3 and the value of STEL at 2.0 mg/m3. ‘’I’’ – an irritating substance is an additional notation.
10
Content available Etylobenzen
Soćko R.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2010
|
Nr 2 (64)
109--130
PL
Etylobenzen (EB) jest węglowodorem aromatycznym występującym w postaci bezbarwnej cieczy o aromatycznym zapachu, stosowanym głównie do produkcji styrenu. Dużą ilość etylobenzenu (15 ÷ 20%) zawiera także ksylen techniczny (mieszanina izomerów). Etylobenzen występuje w ropie naftowej oraz powstaje w procesie krakingu ropy naftowej. W mieszaninie z ksylenem etylobenzen jest powszechnie stosowany jako składnik rozpuszczalników do farb i lakierów, a dzięki swoim właściwościom przeciwstukowym jest również składnikiem paliw. Stosowany jest także zamiast benzenu w rozcieńczalnikach farb drukarskich i jako rozpuszczalnik w przemyśle gumowym i chemicznym, a także jako środek owadobójczy. Główną populacją narażonych na etylobenzen są pracownicy zatrudnieni przy produkcji styrenu, oraz technicznego ksylenu lub w miejscach używania go jako rozpuszczalnika (np. w przemyśle gumowym i tworzyw sztucznych). Narażenie na etylobenzen występuje wśród użytkowników ksylenu, którzy stosują go do: odtłuszczania, usuwania farby, zabezpieczenia przed rdzą i lakierowania. W polskim przemyśle liczba narażonych osób na ten związek jest duża. W narażeniu na związek o stężeniach ponadnormatywnych pracowały w 2000 r. 353 osoby. W Polsce etylobenzen jest produkowany przez Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne w Płocku. Etylobenzen wchłania się głównie w drogach oddechowych w postaci par i w postaci ciekłej przez nieuszkodzoną skórę. Pary etylobenzenu o większych stężeniach działają drażniąco na oczy, gardło i błony śluzowe górnych dróg oddechowych człowieka oraz działają depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy. Etylobenzen może u narażanych uszkadzać wątrobę i nerki, nie wykazano jednak jego działania mutagennego, a także jednoznacznie nie przypisano mu działania teratogennego na człowieka, chociaż u zwierząt doświadczalnych wykazano ewidentne jego działanie rakotwórcze. Ustalając wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) etylobenzenu, uwzględniono wyniki badania inhalacyjnego, którym poddano ludzi. Jednorazowe 8-godzinne narażenie na etylobenzen o stężeniu 430 mg/m3 (NOEL) nie wywołało żadnych wykrywalnych zaburzeń. Zaproponowana wartość NDS etylobenzenu wynosi 200 mg/m3, natomiast wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) – 400 mg/m3, a ponieważ substancja wchłania się przez skórę zaproponowano także oznaczenie jej literami “Sk”. W USA (ACGIH) i w Niemczech zalecono ponadto oznaczanie w moczu stężenia kwasu migdałowego jako wskaźnika narażenia na etylobenzen. W kontrolowanych badaniach przeprowadzonych na ochotnikach narażonych na etylobenzen stwierdzono korelację między stężeniem etylobenzenu w środowisku pracy, wyrażonym w miligramach na metr sześcienny, a stężeniem kwasu migdałowego w moczu, wyrażonym w miligramach na gram kreatyniny. Zaproponowano przyjęcie stężenia 40 mg kwasu migdałowego/g kreatyniny za wartość dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) etylobenzenu, a także określono szybkość wydalania związku w próbce moczu pobranej 2 h pod koniec zmiany roboczej wynoszącą 20 mg/h.
EN
Ethyl benzene is a colorless, flammable liquid with an aromatic odor. Ethyl benzene is used as a solvent, as an intermediate in the production of styrene, and in the plastics and rubber industries. Industrial grade xylene contains approximately 20% ethyl benzene. Ethyl benzene is an irritant of the skin and mucous membranes and appears systemically to have acute and possibly chronic effects on the central nervous system. Other chronic health hazards, as evidenced in animal experimentation, would be damage to the liver, kidneys, and testes. The Expert Group for Chemical Agents recommended, on the basis of the results of a human inhalation study, a TLV value for ethyl benzene 200 mg/m3 and the value of 400 mg/m3 as the Short-Term Exposure Limit (STEL). The proposed values of hygiene standards should protect workers against the effects of ethyl benzene mainly on the central nervous system as well as potential liver and kidneys damage. The values should minimize the potential for eye and skin irritation. Ethyl benzene should be denoted with “Skin” notation.
11
Content available Diizocyjanian tolueno-2,6-diylu, diizocyjanian tolueno-2,4-diylu, toluilenodiizocyjanian (TDI) – mieszanina izomerów
Soćko R., Czerczak S.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2010
|
Nr 2 (64)
47--77
PL
Toluilenodiizocyjanian (TDI) stosowany w przemyśle jest najczęściej mieszaniną dwóch izomerów: diizocyjanianu tolueno-2,4-diylu oraz diizocyjanianu tolueno-2,6-diylu. Izomery te występują w stosunku 80: 20 i są bezbarwnymi lub jasnożółtymi cieczami o ostrym zapachu. Toluilenodiizocyjanian jest stosowany jako monomer do produkcji polimerów poliuretanowych mających wszechstronne zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu. Szacuje się, że w Polsce narażonych na działanie toluilenodiizocyjanianu jest kilkaset osób. Toluilenodiizocyjanian w warunkach przemysłowych wchłania się do organizmu przede wszystkim drogą inhalacyjną. Głównymi skutkami działania toluilenodiizocyjanian na ludzi jest jego silne działanie drażniące na błony śluzowe dróg oddechowych, oczy i skórę. Związek ten może również wywierać działanie uczulające w następstwie narażenia drogą oddechową i w kontakcie ze skórą. Toluilenodiizocyjanian działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe. Do najczęstszych objawów ostrego inhalacyjnego zatrucia należą: łzawienie, zaczerwienienie oraz pieczenie spojówek, błon śluzowych nosa, drapanie w gardle, kaszel, duszność, ucisk za mostkiem i bóle w klatce piersiowej. Stosunkowo rzadziej występują: bóle głowy, podwyższona temperatura ciała, nudności lub wymioty.
EN
Toluene-2,4 and 2,6-diisocyanate (2,4-TDI; 2,6-TDI) are colorless to pale yellow liquids with a sharp acrid odor. 2,4-TDI and 2,6-TDI are two commonly used isomers of toluenediisocyanate (TDI). A commercial mixture of TDI isomers (80% 2,4-TDI, 20% 2,6-TDI) is one of the isocyanates most often employed in the manufacture of ”foamed in place” polyurethane plastics, coatings, and elastomers. The finished products range from soft and sponge-like to hard and porous. The finished polymeric foams are biologically inert and widely used in furniture, packaging, insulation, and boat building and have many other applications. Polyurethane coatings have many desirable properties for use on leather, wire, tank linings and masonry. Industrial experience has demonstrated that acute exposure to TDI vapors can produce severe irritant efects on mucous membranes, the respiratory tract, and the eyes, and an acute attact of an asthmalike syndrome may occur. Exposure to high concentrations may lead to chemical pneumonitis, pulmonary edema, headache, and insomnia. The Export Group recommended, on the basis of the results of a human chronic and epidemiological stydy, a TLV value for toluene-2,4 or 2,6-diisocyanate and the mixture of TDI isomers 0,007 mg/m3 and the value of 0,021 mg/m3 as the Short-Term Exposure Limit (STEL). The proposed values of hygiene standards should protect workers against irritating and sensitizing effects of TDI mainly on the respiratory tract and skin. For the same reason, TDI isomers and their mixtures should be denoted with “I” and “A” respectively.
12
Content available Heksan-2-on
Soćko R., Czerczak S.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2008
|
Nr 3 (57)
159--178
PL
Heksan-2-on jest bezbarwną, lotną cieczą o ostrym, gryzącym zapachu podobnym do acetonu, która jest stosowana jako rozpuszczalnik farb, lakierów, nitrocelulozy, żywic, tłuszczów, wosków i olejów oraz stanowi składnik zmywaczy lakierów i pokostu. Heksan-2-on w warunkach przemysłowych, ze względu na dużą lotność, wchłania się głównie przez układ oddechowy, a ponadto w postaci ciekłej wchłania się przez nieuszkodzoną skórę oraz drogą pokarmową. W obowiązującym w Polsce wykazie niebezpiecznych substancji chemicznych heksan-2-on został zaklasyfikowany jako produkt łatwopalny i toksyczny po wchłonięciu drogą inhalacyjną oraz o możliwym szkodliwym działaniu na funkcje rozrodcze człowieka. Pary heksan-2-onu mogą wywoływać uczucie senności i zawroty głowy. Heksan-2-on o dużych stężeniach wywołuje u ludzi działanie drażniące na oczy i błony śluzowe dróg oddechowych. W przypadku przewlekłego narażenia na heksan-2-on u ludzi narządem krytycznym jest obwodowy układ nerwowy. Skutkiem krytycznym jest zespół objawów klinicznych, zmian elektrofizjologicznych i morfologicznych w nerwach i mięśniach określany mianem polineuropatii obwodowej, czuciowej lub czuciowo-ruchowej. Na podstawie wyników badań doświadczalnych przeprowadzonych na zwierzętach narażanych przewlekle potwierdzono działanie heksan-2-onu na obwodowy układ nerwowy. Na podstawie wyników badań doświadczalnych przeprowadzonych na zwierzętach w warunkach narażenia ostrego można przypuszczać działanie heksan-2-onu na ośrodkowy układ nerwowy. Związek wywołuje działanie narkotyczne, zniesienie odruchu rogówkowego, zwolnienie pracy serca, obniżenie temperatury ciała i częstości oddychania oraz zmiany w zachowaniu zwierząt, a ponadto działa drażniąco na skórę, oczy i błony śluzowe dróg oddechowych. Nie ma doniesień o działaniu mutagennym i rakotwórczym heksan-2-onu. Na podstawie wyników badań przeprowadzonych na zwierzętach można stwierdzić, że związek wpływa ujemnie na rozrodczość. Został zaklasyfikowany jako produkt o możliwym szkodliwym działaniu na funkcje rozrodcze człowieka. W celu ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia heksan-2-onu uwzględniono wyniki 6-miesięcznego doświadczenia inhalacyjnego przeprowadzonego na szczurach, w którym wartość LOAEL wyniosła 204,85 mg/m3. U zwierząt narażonych obserwowano zwolnienie szybkości przewodzenia o 76% w nerwach obwodowych (nerw kulszowy) i zmiany neuropatologiczne (wieloogniskowe obrzmienia aksonów). Wyliczona z wartości LOAEL wartość NDS wynosi 10 mg/m3. Heksan-2-on o dużych stężeniach wykazuje działanie drażniące, dlatego nie ustalono dla związku wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh). Zaproponowano przyjęcie wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) 2,5-heksanodionu w moczu równą 0,4 mg/l dla próbek niepoddanych hydrolizie. Ponieważ heksan 2-on wchłania się przez skórę, zaproponowano oznaczenie go literami „Sk”. Zaproponowana wartość normatywu higienicznego powinna zabezpieczyć pracowników przed działaniem związku na układ nerwowy.
EN
Hexsan-2-one is a colorless, volatile liquid with a characteristic, pungent, acetone-like odor. Hexsan-2-one is a ketonic solvent used in a wide variety of materials, including paints, lacquers, ink thinners, nitrocellulose, glues, resins, oils, fats, waxes and in printing plasticized fabrics. Acute intoxication of hexsan-2-one causes eye and upper respiratory tract irritation, coma, narcosis and death. Several investigators have reported peripheral and central distal axonopathy in animals exposed by inhalation to hexsan-2-one. Chronic hexsan-2-one intoxication leads to neurologic disturbances with characteristic electrodiagnostic abnormalities. Muscle weakness and electromyographic abnormalities are predominantly distal. Sensory deficits are distal and limited to pain, touch and temperature discrimination, with occasional loss of vibration sense. On the basis of literature data 204.85 mg/m3 has been accepted as a LOAEL and the MAC value of hexsan-2-one in Poland has been established at 10 mg/m3 with Sk symbols (substance absorbed through the skin).
13
Content available Izofluran
Soćko R., Kupczewska-Dobecka M.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2007
|
Nr 2 (52)
83--100
PL
Izofluran w temperaturze pokojowej jest bezbarwną, przezroczystą, lotną cieczą o delikatnym zapachu eteru. Jest anestetykiem wziewnym z grupy węglowodorów halogenowych wprowadzonym do praktyki klinicznej w 1981 r. Uważa się, że w porównaniu z innymi anestetykami jest on obciążony mniejszą liczbą działań ubocznych niż enfluran i większym od halotanu współczynnikiem terapeutycznym, a wśród halogenowych anestetyków izofluran jest uważany za związek o dużym marginesie bezpieczeństwa. Wielkość narażenia na izofluran w salach operacyjnych zależy od wyposażenia sal w kontrolowaną klimatyzację i wentylację, a także od metod podawania anestetyku. Średnie stężenie izofluranu dla 8-godzinnego czasu zmiany roboczej wynosiło w salach operacyjnych w województwie łódzkim około 2,7 mg/m3, a maksymalne stężenie – około 20,7 mg/m3. Skutki niepożądanego działania izofluranu obserwowano u ludzi poddawanych narkozie tym anestetykiem. Dotyczą one przede wszystkim narażenia na ten związek o bardzo dużych stężeniach, tzn. anestetycznych lub subanestetycznych. Izofluran powoduje u ludzi zależną od wielkości stężenia depresję ośrodkowego układu nerwowego, wykazuje działanie na układ sercowo-naczyniowy i oddechowy, a ponadto działa drażniąco na oczy, błony śluzowe dróg oddechowych i skórę. Wsród personelu medycznego bloków operacyjnych narażonego na działanie różnych anestetyków stwierdzono takie subiektywne objawy narażenia na izofluran, jak: odczucie zmęczenia, bóle głowy i rozdrażnienie. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono informacji dotyczacych skutków zawodowego narażenia na izofluran. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono także danych na temat działania rakotwórczego, embriotoksycznego oraz wpływu na rozrodczość izofluranu. Na podstawie wyników badań doświadczalnych nie stwierdzono również działania teratogennego i mutagennego izofluranu. Główną drogą usuwania izofluranu z organizmu wchłoniętego przez drogi oddechowe są płuca. Tą drogą jest on wydalany w postaci niezmienionej, a tylko niewielka jego część ulega u ludzi biotransformacji. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych pozwalających na ocenę zależności skutków działania izofluranu od wielkości narażenia wśród personelu medycznego. Wartość normatywu higienicznego izofluranu w poszczególnych państwach mieści się w przedziale 15,2 ÷ 375 mg/m3 (2 ÷ 50 ppm). Przyjmując, że układem krytycznym działania izofluranu jest OUN i zakładając taki sam mechanizm działania jak w wypadku innych związków z tej grupy, zaproponowano przyjęcie dla izofuranu wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) równej 32 mg/m3 (4 ppm). Proponuje się nieustalanie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) izofluranu, ponieważ związek ten o stężeniach nawet 1000 razy większych od zaproponowanej wartości NDS nie powodował podrażnienia błon śluzowych dróg oddechowych.
EN
Isoflurane is polyfluorinated anaesthetic used during surgical treatment in adult and child patients. It is usually applied as a mixture with oxygen or dinitrogen monoxide. An assessment of health risk from exposure to this inhalant anaesthetic poses a serious problem for employers, mostly due to the fact that this compound belongs to the category for which no Maximum Admissible Concentration (MAC) has been established. Consequently, there is no obligation to measure its air concentration in the workplace. However, the employer is responsible for determining whether or not a given hazardous agent is present in the working environment. The setting of a MAC value for isoflurane has recently been the objective of the activity of the Expert Group for Chemical Agents that has proposed accepting the MAC values of 32 mg/m3 (= 4 ppm) for isoflurane in assessment of workplace hazards. This exposure level is to protect surgical staff from adverse neurological, cardiovascular, respiratory and irritant effects.
14
Content available 3-(2,3-Epoksypropoksy)propen
Soćko R., Czerczak S.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2006
|
Nr 3 (49)
47--63
PL
3-(2,3-Epoksypropoksy)propen (eter allilowo-glicydowy, EAG) jest bezbarwną cieczą o charakterystycznym, nieprzyjemnym zapachu podobnym do zapachu aldehydów, stosowaną głównie jako związek pośredni do syntezy żywic, a ponadto jako stabilizator związków chlorowanych, żywic winylowych i kauczuku. Główną populacją osób narażonych na 3-(2,3-epoksypropoksy)propen są pracownicy zatrudnieni przy produkcji tego związku. 3-(2,3-Epoksypropoksy)propen został sklasyfikowany jako substancja szkodliwa oraz jako substancja uczulająca. 3-(2,3-Epoksypropoksy)propen wchłania się głównie w drogach oddechowych w postaci par i w postaci ciekłej przez nieuszkodzoną skórę. W wyniku narażenia ostrego i przewlekłego na 3-(2,3-epoksypropoksy)propen u ludzi występują głównie objawy działania drażniącego na układ oddechowy oraz przypadki zapalenia skóry i uczuleń, podrażnienia błon śluzowych, oczu i gardła. Na podstawie wyników badań doświadczalnych na zwierzętach stwierdzono, że 3-(2,3-epoksypropoksy)propen nie wykazuje działania embriotoksycznego, teratogennego i nie wpływa na rozrodczość zwierząt doświadczalnych. Na podstawie wyników uzyskanych z badań przeprowadzonych w warunkach in vitro na pro- i eukariotycznych organizmach wykazano, że 3-(2,3-epoksypropoksy)propen ma działanie mutagenne i genotoksyczne. W celu ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) 3-(2,3-epoksypropoksy)propenu uwzględniono wyniki 2-letniego doświadczenia inhalacyjnego przeprowadzonego na szczurach i myszach obu płci. Wartość NDS wyliczona z wartości LOAEL równej 23,5 mg/m3 wynosi 6 mg/m3. Za wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) 3-(2,3-epoksypropoksy)propenu zaproponowano przyjęcie stężenia równego 12 mg/m3, a ponieważ substancja działa uczulająco oznaczono ją literą „A”.
EN
Allyl glycidyl ether (AGE) is a colorless, flammable liquid with a characteristic, but not unpleasant, aldehyde-like odor. The primary use of AGE is as a reactive diluent and as a resin intermediate. It is also employed as a stabilizer of chlorinated compounds, vinyl resins, and rubber. The predominant sign of intoxication after oral administration was depression of the central nervous system. A single topical or repeated application to intact rabbit skin produced moderate local irritation. Liquid AGE instilled into the eyes of rabbits produced severe but reversible conjunctivitis, iritis, and corneal opacity. Exposure to AGE caused slight respiratory distress. At necropsy, the lungs showed bronchopneumonia, emphysema, bronchiectasis, pneumonitis, and hemorrhage. Other findings were mottled discoloration of the liver and enlarged adrenal glands. Dermatitis, consisting of itching, swelling, and blister formation, and sensitization have been reported by workers exposed to AGE vapor and/or liquid. AGE is genotoxic, mutagenic but not fetotoxic or teratogenic. Based on the LOAEL value from an inhalation study in rats and mice a TWA value of 6 mg/m3 was proposed. A STEL value of 12 mg/m3 and “A” notation (sensitising substance) are recommended.
15
Content available RD50 Value as the Criterion for Setting Maximum Admissible Levels of Occupational Exposure to Irritants in Poland
Kupczewska-Dobecka M., Soćko R., Czerczak S.
International Journal of Occupational Safety and Ergonomics
|
2006
|
Vol. 12, No. 1
95--99
EN
The aim of this work is to analyse Maximum Admissible Concentration (MAC) values proposed for irritants by the Group of Experts for Chemical Agents in Poland, based on the RD50 value. In 1994–2004, MAC values for irritants based on the RD50 value were set for 17 chemicals. For the purpose of the analysis, 1/10 RD50, 1/100 RD50 and the MAC/RD50 ratio were calculated. The determined MAC values are within the 0.01–0.09 RD50 range. The RD50 value is a good rough criterion to set MAC values for irritants and it makes it possible to estimate quickly admissible exposure levels. It has become clear that, in some cases, simple setting the MAC value for an irritant at the level of 0.03 RD50 may be insufficient to determine precisely the possible hazard to workers’ health. Other available toxicological data, such as NOAEL (No-Observed-Adverse-Effect Level) and LOAEL (Lowest-Observed-Adverse-Effect Level), should always be considered as well.
16
Content available Akrylan metylu. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Soćko R., Czerczak S.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2005
|
Nr 2 (44)
29--49
PL
Akrylan metylu jest bezbarwną, lotną cieczą o ostrym, gryzącym zapachu i powszechnym zastosowaniu w przemyśle chemicznym, włókienniczym, skórzanym, papierniczym, farmaceutycznym i kosmetycznym. Stosowany jest do produkcji tworzyw sztucznych, włókien syntetycznych, gumy syntetycznej, klejów, farb i lakierów. Wykorzystywany jest do impregnacji włókien sztywnikowych, tkanin dekoracyjnych, wykładzin podłogowych i papieru. Akrylan metylu w warunkach przemysłowych wchłania się głównie przez układ oddechowy, ze względu na swoją lotność. W postaci ciekłej wchłania się przez nieuszkodzoną skórę w ilościach mogących spowodować zatrucia. W obowiązującym w Polsce wykazie niebezpiecznych substancji chemicznych akrylan metylu został zaklasyfikowany jako produkt wysoce łatwo palny, szkodliwy, drażniący i uczulający. Akrylan metylu działa drażniąco na oczy, błony śluzowe układu oddechowego i na skórę. U osób przewlekle narażonych stwierdzano również obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, zmiany niektórych parametrów biochemicznych we krwi oraz sporadycznie występujące przypadki uszkodzeń wątroby i nerek, a także przewlekłe zapalenia skóry i uczulenia. W dostępnej literaturze nie ma danych dotyczących wpływu akrylanu metylu na rozrodczość zwierząt doświadczalnych. Nie ma również danych na temat jego działania embriotoksycznego i teratogennego. Na podstawie wyników uzyskanych z badań przeprowadzonych w warunkach in vitro na pro- i eukariotycznych organizmach wykazano, że akrylan metylu ma działanie mutagenne, klastogenne i genotoksyczne. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) zaklasyfikowała akrylan metylu do grupy 3., czyli do związków niemożliwych do zaklasyfikowania jako rakotwórcze dla ludzi. Unia Europejska nie klasyfikuje akrylanu metylu pod względem działania rakotwórczego. Eksperci Amerykańskiej Konferencji Państwowych Higienistów Przemysłowych (ACGIH) zaklasyfikowali akrylan metylu do grupy A4, czyli do związków, które nie są klasyfikowane jako rakotwórcze dla ludzi. W celu ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) akrylanu metylu uwzględniono wyniki z dwuletniego doświadczenia inhalacyjnego przeprowadzonego na szczurach obu płci. Wartość NDS akrylanu metylu wyliczona z wartości LOAEL równej 54 mg/m3 wynosi 14 mg/m3, natomiast zaproponowana wartość NDSCh wynosi 28 mg/m3. Ponieważ związek ten działa uczulająco, drażniąco i wchłania się przez skórę, proponujemy oznaczyć go odpowiednimi literami: „A”, „I” i „Sk”.
EN
Methyl acrylate is a clear, colorless, volatile liquid with a persistent acrid odor. An odor threshold of 4.8 ppb has been reported. Methyl acrylate is used to make acrylic resins and as emulsion and solution polymers for surface coating textiles, paper, and leather. It is also used in the production of acrylic fibers, adhesives, and binders. Methyl acrylate has limited use as a fragrance and flavoring agent. It is used to produce medical and dental prostheses, contact lenses, and other specialty plastics such as latex coatings and floor and fabric finishes. The acute toxicity of methyl acrylate for laboratory animals is moderate by all routes of administration. The subcutaneous LD50 for rabbits is about 1300 mg/kg, and the oral LD50 for rats is about 300 mg/kg. The liquid and vapor phases of methyl acrylate are irritating to the eyes, the skin and mucous membranes. Prolonged worker inhalation exposure to methyl acrylate produced drowsiness, headache, and nausea. Limited data indicate the potential for methyl acrylate to produce skin sensitization. Also exposure to methyl acrylate affected blood pressure and respiration in animals at high concentrations, but there has not been any published evidence to support the existence of an acute intoxication syndrome in humans. Based on a 2-year inhalation study of animals we established 14 mg/m3 as the maximum exposure limit value for methyl acrylate. This value should minimize adverse lacrimation and irritation of the skin and respiratory tract. STEAL value of 28 mg/m3. Because methyl acrylate has been shown to penetrate the skin in amounts sufficient to induce systemic toxicity, the skin notation is considered appropriate. According to the irritant and sensitized effect of methyl acrylate we suggest an additional determination with letters I and A.
17
Content available Akrylan etylu. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Soćko R., Czerczak S.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2005
|
Nr 2 (44)
5--28
PL
Akrylan etylu jest bezbarwną lotną cieczą o ostrym, gryzącym zapachu, powszechnie stosowaną w przemyśle chemicznym, włókienniczym, skórzanym, papierniczym, farmaceutycznym i kosmetycznym. Stosowana jest także do produkcji tworzyw sztucznych, włókien syntetycznych, gumy syntetycznej, klejów, farb i lakierów, a także do impregnacji włókien sztywnikowych, tkanin dekoracyjnych, wykładzin podłogowych i papieru. Akrylan etylu w warunkach przemysłowych wchłania się głównie przez układ oddechowy, ze względu na swą dużą lotność. Ponadto, w postaci ciekłej wchłania się przez nieuszkodzoną skórę w ilościach mogących spowodować zatrucia. W obowiązującym w Polsce wykazie niebezpiecznych substancji chemicznych akrylan etylu został zaklasyfikowany jako produkt wysoce łatwo palny, szkodliwy, drażniący i uczulający. U ludzi przewlekle narażonych na pary akrylanu etylu stwierdzono przede wszystkim objawy podrażnienia skóry twarzy oraz błon śluzowych oczu i górnych dróg oddechowych. Osoby narażone uskarżały się na dolegliwości o charakterze neurowegetatywnym (np. bóle głowy czy zwiększoną pobudliwość). U zwierząt narażanych przewlekle na akrylan etylu stwierdzono podrażnienie błon śluzowych oczu i górnych dróg oddechowych oraz zaburzenie oddychania, zaburzenia spontanicznej aktywności i koordynacji ruchowej. W badaniach patomorfologicznych narządów wewnętrznych tych zwierząt stwierdzono, że akrylan etylu powoduje uszkodzenie płuc, żołądka, wątroby, śledziony i nerek. W dostępnym piśmiennictwie nie ma doniesień o odległych skutkach narażenia na akrylan etylu u ludzi. Na podstawie wyników badań na zwierzętach przypuszcza się, że związek w dużych dawkach wykazuje działanie embriotoksyczne. Na podstawie wyników badań metabolizmu związku u zwierząt wykazano, że akrylan etylu w organizmie zwierząt ulega hydrolizie do kwasu akrylowego i alkoholu etylowego bądź zostaje sprzęgnięty z niskocząsteczkowymi związkami zawierającymi grupy sulfhydrylowe. Na podstawie wyników uzyskanych z badań przeprowadzonych w warunkach in vivo sądzi się, że akrylan etylu nie wykazuje działania mutagennego i genotoksycznego, natomiast na podstawie danych z badań in vitro wykazano jego działanie klastogenne. W Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) zaklasyfikowano akrylan etylu do grupy 2B, czyli do związków prawdopodobnie rakotwórczych dla ludzi, natomiast Amerykańska Konferencja Rządowych Higienistów Przemysłowych (ACGIH) zaklasyfikowała go do grupy A4, czyli do związków nieklasyfikowanych jako rakotwórcze dla ludzi. W Unii Europejskiej nie klasyfikuje się akrylanu etylu pod względem działania rakotwórczego. Celem ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) akrylanu etylu uwzględniono wyniki z doświadczenia inhalacyjnego 27- lub 24-miesięcznego, które przeprowadzono na szczurach i myszach obu płci. Wartość NOAEL określona na podstawie działania drażniącego związku wynosiła 20 mg/m3. Proponowana wartość NDS wynosi 20 mg/m3. Wartość proponowanego najwyższego stężenia chwilowego (NDSCh) akrylanu etylu wynosi 40 mg/m3. Ponieważ związek ten działa uczulająco, drażniąco i wchłania się przez skórę, dlatego proponujemy oznaczyć go odpowiednimi literami: „A” – działanie uczulające, „I” – działanie drażniące i „Sk” – wchłania się przez skórę.
EN
Ethyl acrylate is a colorless liquid with an acrid odor. Ethyl acrylate is used to make acrylic resins and as emulsion and solution polymers for surface coating textiles, paper, and leather. It is also used in the production of acrylic fibers, adhesives, and binders. Ethyl acrylate has limited use as a fragrance and flavoring agent. The acute toxicity of ethyl acrylate for laboratory animals is moderate by all routes of administration. The subcutaneous LD50 for rabbit is 1790 mg/kg, and the oral LD50 for the rat is 1020 mg/kg. The liquid and vapor phases of ethyl acrylate are irritating to the eyes, the skin and mucous membranes. Prolonged worker inhalation exposure to ethyl acrylate produced drowsiness, headache, and nausea. Limited data indicate the potential for ethyl acrylate to produce skin sensitization. Based on animal exposure data of a chronic irritation study we established 20 mg/m3 as the maximum exposure limit value for ethyl acrylate. This value should minimize adverse lacrimation and irritation of the skin and respiratory tract. STEAL value of 40 mg/m3. Because ethyl acrylate has been shown to penetrate the skin in amounts sufficient to induce systemic toxicity, the skin notation is considered appropriate. According to the irritant and sensitized effect of ethyl acrylate we suggest an additional determination with letters “I” and “A”.
18
Content available remote Schemat jakościowej oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy na przykładzie amoniaku, amin alifatycznych i alkanoloamin stosowanych w przemyśle
Soćko R., Kupczewska-Dobecka M.
Przemysł Chemiczny
|
2004
|
T. 83, nr 5
220-224
19
Content available 1,4-Dichlorobenzen. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Soćko R., Czerczak S.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2004
|
Nr 3 (41)
101--122
PL
1,4-Dichlorobenzen (para-dichlorobenzen, p-DCB) występuje w postaci bezbarwnych lub białych kryształów o intensywnym zapachu kamfory. p-DCB stosowany jest głównie jako środek odstraszający mole, zwalczający mączniaka zbożowego, mrówki i jako fumigant. Ponadto jest stosowany jako środek dezodoryzujący powietrze; odświeżacz toalet i kontenerów zawierających śmieci. Używany jest w produkcji żywic i siarczku polifenylenu oraz jako półprodukt w syntezie takich związków jak 1,2,4-trichlorobenzen. W Polsce p-DCB jest produkowany przez Zakłady Chemiczne "Rokita" SA w Brzegu Dolnym. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych, w wykazie niebezpiecznych substancji chemicznych p-DCB został sklasyfikowany jako substancja drażniąca (Xi) z przypisanym zwrotem określającym zagrożenie: „działa drażniąco na oczy”. Ponadto p-DCB zaliczono do substancji niebezpiecznych dla środowiska z przypisanym zwrotem określającym zagrożenie „działa bardzo toksycznie na organizmy wodne; może wywoływać długo utrzymujące się zmiany w środowisku wodnym”. Najczęściej spotykanymi objawami narażenia na pary i aerozol p-DCB u ludzi są: działanie drażniące na oczy, gardło i błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Podrażnieniu oczu i nosa towarzyszą obrzęki wokół oczu i wyciek z nosa. U osób narażanych na związek o większym stężeniu występuje depresja ośrodkowego układu nerwowego, zawroty i bóle głowy, zmęczenie i zmniejszenie masy ciała. Mogą występować wymioty, uszkodzenie wątroby i nerek, marskość wątroby, żółtaczka, a czasami nawet śmierć. Najczęściej obserwowanymi objawami ostrego zatrucia drogą pokarmową u zwierząt są: łzawienie, ślinotok, pobudzenie ruchowe, ataksja, duszności, paraliż mięśni oddechowych oraz zmiany martwicze w wątrobie i w nerkach. Natomiast w wyniku narażenia drogą inhalacyjną obserwowano podrażnienie błony śluzowej nosa i oczu, krwotoki i obrzęk płuc, martwicę wątroby i nerek oraz depresję ośrodkowego układu nerwowego. p-DCB nie wykazuje działania mutagennego, natomiast działa teratogennie i wpływa na rozrodczość. Z danych literaturowych wynika, że p-DCB jest czynnikiem rakotwórczym u zwierząt doświadczalnych. Ewidentne przypadki działania rakotwórczego p-DCB wykazano zarówno u samic, jak i u samców myszy B6C3F1 oraz u szczurów (samców) szczepu Fischer 344 narażanych przez dwa lata na ten związek. Korzystając z powyższych wyników badań, Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem zaliczyła p-DCB do grupy 2B, czyli do związków przypuszczalnie rakotwórczych dla ludzi. W celu ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia p-DCB uwzględniono wyniki badań z doświadczenia półrocznego przeprowadzonego na szczurach (samicach). Otrzymana doświadczalnie wartość LOAEL dla szczurów narażanych na p-DCB per os wynosi 188 mg/kg m.c./dzień. p-DCB w dawce 188 mg/kg m.c. powodował u samic szczura wzrost masy wątroby i nerek oraz ogniska martwicze w tych narządach. Na podstawie powyższej dawki wyliczono wartość NDS na poziomie 90 mg/m3. Wartość ta powinna skutecznie zapobiegać skutkom działania drażniącego na oczy i działania toksycznego na nerki w warunkach narażenia zawodowego. Wartość NDSCh 1,4-dichlorobenzenu ustalono na poziomie 120 mg/m3. Zaleca się oznakowanie substancji literą „I” wskazującą na działanie drażniące związku.
EN
1,4-Dichlorobenzene is a white crystalline material with a penetrating, camphoraceous odor. 1,4-Dichlorobenzene has been used as an insecticide and a fumigant for control of mildew and molds and for moth control. The acute toxicity of 1,4-dichlorobenzene for laboratory animals is low by all routes of administration. The subcutaneous LD50 for rabbit is >2000 mg/kg, and the oral LD50 for the rat is 1625 ÷ 3863 mg/kg. The liquid and vapour phases of 1,4-dichlorobenzene are irritating to the eyes, skin and mucous membranes. Injury of the liver and injury of the kidneys occur at high concentrations. 1,4-Dichlorobenzene can cause severe dermatitis, headaches, dizziness, depression of the central nervous system and other systemic injury. Basing on the results obtained after exposure of rats to 1,4-dichlorobenzene per os in dose of 188 mg/kg body weight for six months, which caused injury of the kidneys and liver, the concentration of 90 mg of 1,4- dichlorobenzene/m3 is proposed as a maximum exposure limit (maximum admissible concentration) with an I (irritation) notation. According to the irritant effect of 1,4-dichlorobenzene, the value of MAC(STEL) 180 mg/m3 is recommended. A maximum admissible concentration MAC(TWA) of 90 mg/m3 for 1,4-dichlorobenzene is recommended to protect against eye irritation reported in humans and renal toxicity observed in rats.
20
Content available 1,2-Dichlorobenzen. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Soćko R., Czerczak S.
Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
|
2004
|
Nr 3 (41)
81--100
PL
1,2-Dichlorobenzen (orto-dichlorobenzen, o-DCB) jest bezbarwną cieczą o przyjemnym i aromatycznym zapachu, stosowaną przede wszystkim w przemyśle jako rozpuszczalnik, czynnik odtłuszczający oraz jako półprodukt w syntezie takich związków organicznych jak 3,4-dichloroaniliny, a także w syntezie herbicydów. o-DCB jest substancją czynną preparatów owadobójczych. Ponadto o-DCB stosuje się również w zakładach farbiarskich oraz jako środek dezodoryzujący powietrze – odświeżacz toalet i kontenerów zawierających śmieci. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych, w wykazie niebezpiecznych substancji chemicznych o-DCB został sklasyfikowany jako substancja szkodliwa (Xn) z przypisanymi zwrotami określającymi zagrożenie „działa szkodliwie po połknięciu" (R22) oraz "działa drażniąco na oczy, drogi oddechowe i skórę" (R36/37/38). Ponadto o-DCB zaliczono do substancji niebezpiecznych dla środowiska z przypisanym zwrotem określającym zagrożenie "działa bardzo toksycznie na organizmy wodne; może wywoływać długo utrzymujące się zmiany w środowisku wodnym" (R50/53). Działanie narkotyczne i depresja ośrodkowego układu nerwowego są najczęściej występującymi objawami ostrego zatrucia o-DCB drogą pokarmową i inhalacyjną u zwierząt doświadczalnych. Ponadto u zwierząt występowały zmiany martwicze w wątrobie i w nerkach. Z danych literaturowych wynika, że o-DCB nie wywołuje działania rakotwórczego u zwierząt doświadczalnych. Związek ten nie działa embriotoksycznie i teratogennie, może jednak powodować zmiany morfologiczne plemników. Stwierdzono, na podstawie uzyskanych wyników z badań przeprowadzonych w warunkach in vitro i in vivo na proi eukariotycznych organizmach, że o-DCB wykazuje działanie mutagenne i genotoksyczne. Podstawą wyliczenia wartości NDS było uszkadzające działanie o-DCB na wątrobę szczurów w doświadczeniu 90-dniowym. W doświadczeniu tym u zwierząt narażanych per os na o-DCB w dawce 100 mg/kg m.c./dzień (stanowiącej wartość LOAEL) obserwowano wzrost aktywności aminotransferazy alaniny i wzrost poziomu azotu mocznika we krwi. Na podstawie wartości LOAEL i po przyjęciu trzech współczynników niepewności wyliczono wartość NDS wynoszącą 90 mg/m3 i wartość NDSCh – 180 mg/m3. Ze względu na działanie drażniące związku autorzy proponują oznaczenie go literą "I". Proponowane wartości powinny skutecznie zapobiegać skutkom działania drażniącego związku i jego działaniu uszkadzającemu na wątrobę i nerki. Najczęściej spotykanymi objawami narażenia na pary i aerozol o-DCB u ludzi są: działanie drażniące na oczy, skórę, gardło i błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Związek ten może być czynnikiem białaczkotwórczym.
EN
1,2-Dichlorobenzene is a colorless to pale yellow liquid with a pleasant aromatic odor. 1,2-Dichlorobenzene is mainly used as an intermediate in the syntheses of organic compounds, such as 3,4-dichloroaniline, and in the syntheses of herbicides. It is used as an industrial solvent, a degreasing agent, a heat-exchange medium, a deodorant for garbage and sewage, an engine cleaner, and an intermediate in dye manufacture. 1,2- - Dichlorobenzene is also used as an insecticide and a fumigant for controlling peach tree borers, bark beetles, grubs, and termites. The acute toxicity of 1,2-dichlorobenzene for laboratory animals is slight to moderate by all routes of administration. The dermal LD50 for rabbits is >10000 mg/kg, and the oral LD50 for rats is 500 ÷ 2138 mg/kg. The liquid and vapour phases of 1,2-dichlorobenzene are irritating to the eyes, skin and mucous membranes. Injury of the liver and injury of the kidneys occur at high concentrations. 1,2-dichlorobenzene can cause severe dermatitis, headaches, dizziness, depression of central nervous system and other systemic injury. Basing on the results obtained after exposure of rats to 1,2-dichlorobenzene per os in dose of 100 mg/kg body (LOAEL) weight for 3 months, which caused injury of livers, the concentration of 90 mg of 1,2- -dichlorobenzene/m3 is proposed as a maximum exposure limit (maximum admissible concentration) with an I (irritation) notation. According to the irritant effect of 1,2-dichlorobenzene, the value of MAC(STEL) 180 mg/m3 is recommended. A maximum admissible concentration of 90 mg/m3 for 1,2-dichlorobenzene is recommended to protect against eye irritation reported in humans and liver toxicity observed in rats.
first rewind previous Strona / 2 next fast forward last
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.