Preferencje help
Widoczny [Schowaj] Abstrakt
Liczba wyników

Znaleziono wyników: 32

Liczba wyników na stronie
first rewind previous Strona / 2 next fast forward last
Wyniki wyszukiwania
help Sortuj według:

help Ogranicz wyniki do:
first rewind previous Strona / 2 next fast forward last
PL
Przygotowano kompozyty nienasyconych żywic poliestrowych wzmocnionych hybrydowym układem mikrosfer borokrzemianu sodu BS z polifosforanem amonu/melaminy APP/MMP oraz nanocząstek węglowych i oceniono ich od-porność termiczną oraz poziom uniepalnienia. Zbadano lepkość i czas żelowania tych kompozytów. Uniepalnienie oceniono poprzez oznaczenie wskaźnika indeksu tlenowego oraz przebiegu procesu palenia w kalorymetrze stożkowym. Morfologię kompozytów zbadano wykorzystując skaningowy mikroskop elektronowy. Badania potwierdziły efekt synergizmu między BS a APP/MMP w oddziaływaniu na ograniczenie palności kompozytów polimerowych.
EN
Unsatd. polyester resins were reinforced by addn. of hollow glass microspheres, NH4 and melamine phosphates as well as nanoparticles and studied for viscosity and gelation time. The resulting composite materials showed high flame resistance and good thermal stability as evidenced by detn. of limiting O2 index and cone calorimetry. The digital micrographs confirmed the good morphol. of the composites and synergistic effects of the additives used.
PL
Oceniono odporność termiczną i wytrzymałościową żywic chemoutwardzalnych z dodatkiem nanokompozytów, zawierających bezhalogenowe antypireny fosforowo-azotowe współdziałające z nanozwiązkami węglowymi. Zbadano wpływ rodzaju napełniacza węglowego o zróżnicowanym stopniu uporządkowania płaszczyzn grafenowych na palność kompozytów oraz na istotne parametry mechaniczne produktów w których te kompozyty zostały użyte jako osnowa. Oznaczone wartości wskaźników tlenowych oraz wyniki analizy procesów termodestrukcji przeprowadzone z użyciem kalorymetru stożkowego potwierdziły efektywność uniepalniającą zastosowanych modyfikatorów żywic poliestrowych, zwłaszcza nanozwiązków węglowych. Jednocześnie obserwowano zwiększenie wytrzymałości mechanicznej kompozytów. Hybrydowy układ antypirenów synergicznie współdziałający z grafitem, grafenem lub tlenkiem grafenu okazał się ważny dla uzyskania pożądanego poziomu ograniczenia palności kompozytów i pozwala na istotne rozszerzenie obszarów ich aplikacji w praktyce przemysłowej.
EN
Two com. unsatd. polyester resins were modified by addn. of ammonium or melamine polyphosphates, expanded graphite, graphene and/or graphene oxide and cured with MeCOEt hydroperoxide and Co naphthenate. An increase in mech. strength and fire resistance of the nanocomposites and a decrease in polymer matrix viscosity were obsd.
EN
A study was made of the degradation of polyethylene packaging film modified with Mn(II) and Fe(III) carboxylate at additive content of 0.5 and 1 wt%. A comparison was made between the effectiveness of manganese and iron carboxylate at molar ratio of Mn: Fe 1.5 and the photodegradative effects of mixed carboxylate salts of these metals of various content of the individual fatty acids. We compared the effects of degradation of films obtained under the same processing variables and aged under the same conditions. In this way we have studied the effect of chemical composition of the carboxylates on their effectiveness and the usefulness of technical grade stearin in obtaining an effective and thermally durable prodegradant.
PL
Przedstawiono wyniki badań degradacji opakowaniowej folii polietylenowej modyfikowanej karboksylanami Mn(II) i Fe(III) przy zawartości tego dodatku w polimerze 0.5 i 1% mas. Porównano skuteczność karboksylanu manganu i żelaza o stosunku molowym Mn:Fe 1.5 na działanie fotodegradacyjne mieszanych soli karboksylowych tych metali o różnym składzie indywidualnych kwasów tłuszczowych. Porównano efekty degradacji folii uzyskanych w tych samych warunkach przetwórstwa i poddawanych starzeniu. Badano wpływ składu chemicznego karboksylanów na ich skuteczność oraz przydatność stearyny technicznej do uzyskania skutecznego i termicznie trwałego prodegradanta.
EN
A method for the preparation of prodegradant, the transition metal compound containing iron and manganese, in a one-step manufacturing process was described. The catalytic system (prodegradant) iron-manganese stearate containing about 3-3.5% of each metal was selected to the application studies. To assess the resistance of plastic materials to weather condition, aging tests were applied, in which the plastic materials undergo destructive processes and afterwards strength tests were performed. The results of mechanical tests of polyethylene films with the addition of concentrated OXO-BIO aged under atmospheric conditions and accelerated weathering were described. Films containing 12.5% and 25% of OXO-BIO were stored for 6 months at room temperature in darkness, and then were subjected to atmospheric aging. The results of strength tests were described. After 6-month storage period, slight differences of initial mechanical properties of films (being within the tolerance limits of determined parameters) were noted.
PL
Opracowano metodę otrzymywania mieszaniny prodegradanta, czyli związku zawierającego metale przejściowe żelaza i manganu, w jednoetapowym procesie produkcyjnym. Do badań aplikacyjnych wytypowano układ katalizujący (prodegradant), będący mieszaniną stearynianu żelaza(III) i stearynianu manganu(II), zawierający około 3-3,5% każdego z metali. Do oceny odporności materiałów z tworzyw sztucznych na działanie warunków atmosferycznych zastosowano testy starzeniowe, w których tworzywa ulegają procesom destrukcyjnym, a następnie wykonano badania wytrzymałościowe. Omówiono wyniki badań mechanicznych folii polietylenowych z dodatkiem koncentratu OXO-BIO starzonych w warunkach atmosferycznych i przyspieszonych. Folie zawierające 12.5% oraz 25% OXO-BIO magazynowano przez okres 6 miesięcy w temperaturze pokojowej w zaciemnieniu, a następnie poddano starzeniu atmosferycznemu. Omówiono wyniki badań wytrzymałościowych. Po 6-miesięcznym okresie składowania zauważono niewielkie różnice w wyjściowych parametrach mechanicznych folii, mieszczących się w granicach tolerancji wartości określonych parametrów.
PL
Przedstawiono wpływ wybranych bezhalegonowych antypirenów hybrydowych na poziom palności elementów rurowych wykonanych metodą centralnego odśrodkowego formowania (CC-GRP), określony przy zastosowaniu metody kalorymetru stożkowego (CC) i na podstawie parametrów ciepła spalania (PCS) oraz niepalności powierzchni laminatów poliestrowo-szklanych. Jako inhibitory procesu spalania zastosowano wieloskładnikowe antypireny fosforo-azotowe wraz z nanonapełniaczami w postaci organicznie modyfikowanego montmorylonitu (oMMT) lub nanokrzemionek (n-SiO2) lub ekspandowanego grafitu (EG) w wytypowanych stężeniach masowych. Na podstawie przeprowadzonych badań najskuteczniejszym inhibitorem płomienia okazał się antypiren hybrydowy poli(fosforanu melaminy) (MPP) z EG, użyty w ilości odpowiednio 15% mas. + 5% mas., który spowodował 45-proc. obniżenie szybkości uwalniania ciepła HRR (heat release rate) ocenioną metodą CC oraz ograniczył wartość PCS o 19%..Wykazano istotną przewagę antypirenów wieloskładnikowych nad stosowanymi inhibitorami jednoskładnikowymi w postaci nanonapełniaczy, głównie w postaci oMMT.
EN
A com. unsatd. polyester resin was modified by addn. of halogen-free, hybrid flammability-reducing modifiers (melamine polyphosphates with nanosized org. modified bentonite or SiO2 nanoparticles or expandable graphite) and used for manufg. glass-reinforced polymer-matrix laminates as a pipeline by CC-GRP method. The addn. of melamine polyphosphate (15% by mass) with expandable graphite (5% by mass) resulted in a decrease (above 45%) of heat release rate and the highest decrease in the combustion heat (by 19%).
PL
Badano ograniczenie palności żywic chemoutwardzalnych w wyniku zastosowania wieloskładnikowych bezhalogenowych antypirenów, będących kombinacją konwencjonalnych modyfikatorów fosforowych lub fosforowo/azotowych z nanozwiązkami. Określono wpływ tych inhibitorów na palność kompozycji polimerów chemoutwardzalnych poprzez oznaczenie wartości wskaźników tlenowych, stosując analizę termograwimetryczną oraz analizę procesów termodestrukcji z użyciem kalorymetru stożkowego. Morfologię kompozytów oceniono na podstawie analizy mikrofotografii SEM. Analiza dekompozycji termicznej badanych materiałów potwierdziła efektywność uniepalniającą zastosowanych hybrydowych wieloskładnikowych antypirenów i występowanie synergizmu między konwencjonalnymi modyfikatorami i nanonapełniaczami, zwłaszcza między ekspandowanym grafitem i syntetyczną nanometryczną krzemionką strącaną. Zastosowanie wieloskładnikowych układów antypirenów okazało się istotnym postępem w osiągnięciu żądanego poziomu uniepalnienia żywic chemoutwardzalnych.
EN
Unsatd. polyester resin was modified by addn. of melamine or NH4 polyphosphates, and organomodified montmorillonite or/and expanded graphite or/and nanosized SiO2. The addn. of the combined flame retardants showed a synergy effect and resulted in a decrease in combustion heat and improving flame resistance of the resin.
PL
Oceniono efektywność uniepalniającego działania bezhalogenowych antypirenów FR (flame retardants) w postaci fosforowych związków współdziałających ze związkami azotu, głównie z solami melaminy oraz z udziałem zmodyfikowanej postaci montmorylonitu (MMT) lub ekspandowanego grafitu (EG) w odniesieniu do chemoutwardzalnych żywic epoksydowych i nienasyconych żywic poliestrowych. Określono wpływ tych modyfikatorów na palność kompozycji epoksydowych i poliestrowych poprzez oznaczenie wartości wskaźników tlenowych, stosując analizę termograwimetryczną oraz analizę procesów spalania z zastosowaniem metody kalorymetru stożkowego. Analiza dekompozycji termicznej badanych materiałów potwierdziła efektywność ograniczających palność zastosowanych antypirenów wraz z zaobserwowanym zjawiskiem synergicznego oddziaływania MMT i EG. Nie stwierdzono niekorzystnego wpływu modyfikacji na właściwości mechaniczne produktów końcowych.
EN
Com. epoxy and polyester resins were modified by addn. of com. halogen-free flame retardants (melamine polyphosphate and cyanurate, nano-sized montmorillonite, expandable graphite), cured and studied for O₂ index, heat release rate, mass loss during combustion, effective combustion heat and mech. properties. The addn. resulted in an increase in the O₂ index, and a decrease in the max. heat release rate and smoke formation. The mech. properties remained unchanged.
PL
Oceniono efektywność uniepalniajacego działania soli melaminy: polifosforanu i boranu w kompozycjach z kopolimerem etylenu i octanu winylu (EVAC). Najlepsze wyniki uzyskano dla układu pęczniejącego o składzie dodatków: 25% układu polifosforan melaminy (MPP)/pentaerytryt (PER) o stosunku wagowym 2:1 i 10% boranu melaminy (MB). Czas palenia kompozycji wydłużył się 2,3 razy w porównaniu z próbkami nie uniepalnianymi, średnia szybkość wydzielania ciepła MARHE obniżyła się o ponad 65%, zaś maksymalna szybkość wydzielania ciepła HRRpeak o około 80%. MPP obniżał znacząco parametry cieplne spalania próbek, w tym szybkość spalania i szybkość ubytku masy próbki, zaś MB poprawiał efekty uniepalniania, ale przede wszystkim wpływał na proces spalania przez obniżenie dymotwórczości.
EN
Melamine polyphosphate (MPP) and borate (MB) were synthesized and used as fire retardants in blends with ethylene/vinyl acetate copolymers (25% and 10%, resp.) and with pentaerithritol. The addn. of MPP and MB together resulted in increasing the fire retardant effect and decreasing the smoke formation during burning.
PL
Zbadano wpływ stearynianów Fe(III) i Mn(II) oraz ich mieszaniny na szybkość oksydegradacji folii polietylenowych (PE-LD). W wyniku starzenia atmosferycznego i przyspieszonego zaobserwowano zmniejszenie masy cząsteczkowej, obniżenie parametrów wytrzymałościowych, wzrost indeksu karbonylowego oraz podatność utlenionych folii na atak mikrobiologiczny.
EN
Fe(III) and Mn(II) stearates were added to low-d. polyethylene films to increase their degradability under atm. conditions and UV irradn. The addn. resulted in a decrease in mol. mass, tensile strength and elongation at break of the polymer and in an increase of the carbonyl index and microbial degrdn. rate.
EN
The purpose of the study was to determine the degree of biodegradation of poly(ethylene terephthalate) films modified with "Bionolle®" polyester in comparison with films made of neat commercial poly(ethylene terephthalate). After 84-day incubation in the presence of filamentous fungi Penicillium funiculosum or their extracellular hydrolytic enzymes secreted by "Bionolle®" weight loss of the films was measured. The texture of the polymeric samples was observed with a scanning electron microscope. Important chemical changes of polymeric chains were detected by FT-IR and XPS analysis. Significant reduction in quantity of aromatic rings derived from terephthalic acid indicated that decomposition of films by fungi occurred not only due to hydrolytic enzymes but also oxidative ones. Moreover, we observed rather unilateral influence of poly(ethylene terephthalate) on biodegradation: addition of "Bionolle®" didn't accelerate significantly degradation of modified films and - what is more important - the presence of PET inhibited decomposition of easily biodegradable "Bionolle®".
PL
Celem badań było porównanie stopnia biodegradacji folii wykonanych z poli(tereftalanu etylenu) (PET) i z PET modyfikowanego alifatycznym poliestrem "Bionolle®". Prowadzono trwającą 84 dni degradację folii spowodowaną grzybem mikroskopowym Penicillium funiculosum lub wydzielanymi przez niego zewnątrzkomórkowymi enzymami hydrolitycznymi indukowanymi w obecności "Bionolle®". Po tym czasie badano ubytek masy folii (tabela 1), obserwowano w skaningowym mikroskopie elektronowym (SEM) zmiany tekstury kompozycji (rys. 1), a także - metodami FT-IR (rys. 2 i 3) i spektroskopii fotoelektronów (XPS) (tabela 2 i 3 oraz rys. 4-7) zmiany chemiczne polimerów wchodzących w skład badanej kompozycji. Istotne zmniejszenie zawartości pierścieni aromatycznych pochodzących z kwasu tereftalowego w PET świadczyło o tym, że grzyb degradował tworzywo z wykorzystaniem nie tylko enzymów typu hydrolaz, ale także oksydoreduktaz. Dodatek "Bionolle®" nie przyspieszył biodegradacji folii politereftalanowych, a co więcej, obecność PET zahamowała rozkład tego łatwo biodegradowalnego poliestru alifatycznego
12
Content available remote Standardowe mieszaniny PVC modyfikowane elastomerami termoplastycznymi TPE
PL
Celem prezentowanej pracy było określenie wpływu elastomerów termoplastycznych na wybrane właściwości mieszanin poli(chlorku winylu). Właściwości otrzymanych mieszanin określano na podstawie badań fizyko-mechanicznych przy zastosowaniu tradycyjnych metod badawczych (urządzenie wytrzymałościowe Instron) i porównano z badaniami wykonanymi wybranymi technikami instrumentalnymi (DMTA Dynamic Thermal Analysis).
EN
The aim of work was determination of the influence of thermoplastic rubbers on chosen properties of polyvinyl chloride compositions. The properties of obtained compositions were determined by physicomechanical tests using traditional test methods (machine for testing of mechanical properties - Instron) and were compared with tests performed by chosen instrumental techniques (DMTA - Dynamic Thermal Analysis).
EN
The paper presents the results of the tests on the preparation of iron (III) stearate – the most prominent oxo-biodegradation agent for polyolefinic plastics. The process chosen for testing was the double precipitation process, using stearic acid alkalised with soda lye and iron (III) chloride or iron (III) sulphate. A number of iron (III) stearate preparation methods described in the literature were tested and an analytical procedure for monitoring the process was developed using both the classical and instrumental techniques. FTIR spectroscopy is the most useful technique for the product quality control and identification. During the study the characteristics of the proper product were also determined using the DSC methods. Microscopy and laser diffraction particle size analysis were applied to determine the size of the precipitated product grains. An application sample of the product obtained by the double decomposition method from iron (III) sulphate as the iron carrier has successfully passed the application tests in the polyethylene packaging film.
PL
Procesy starzenia powodują niekiedy wystąpienie poważnych awarii w konstrukcjach, zmuszających do wykonania określonych czynności naprawczych, a w razie zapobiegania nieprzewidzianej w czasie usterki, do profilaktycznego wymienienia elementów. Podczas starzenia zachodzą w polimerze w wyniku reakcji chemicznych, takich jak: sieciowanie, utlenianie (termooksydacja), degradacja i destrukcja, zmiany najczęściej nieodwracalne. Niniejsza publikacja podejmuje problem starzenia wytworów z poliamidu wzmacnianego włóknem szklanym.
EN
Ageing processes sometimes cause serious failure of constructions and repairing works have to be undertaken. In order to avoid an unforeseen defect it is necessary to replace some parts in advance. The following chemical reactions like: oxidation (thermo oxidation), degradation and destruction take place during ageing process of polymers. These changes are usually permanent. The article refers to a problem of ageing of polyamide products reinforced with glass fiber.
15
Content available remote Termoplastyczne polimery oksy-biodegradowalne
PL
Nowe regulacje prawne dotyczące ochrony środowiska naturalnego wymuszają rozwój szerokiej gamy materiałów polimerowych przyjaznych środowisku. Poliolefiny znalazły szerokie zastosowania do produkcji folii, ponieważ są tanie, łatwo przetwarzalne, wytrzymałe i bioinertne. Dokonano przeglądu literatury dotyczącej oksy-biodegradowalnych tworzyw polimerowych na bazie poliolefin z dodatkiem niewielkiej ilości pro-degradantu (czynnika przyspieszającego foto- i termoutlenianie oraz rozszczepienie łańcucha na hydrofilowe niskocząsteczkowe fragmenty ulegające biodegradacji) dodawanego podczas konwencjonalnego procesu produkcyjnego. Omówiono normy europejskie i amerykańskie dotyczące biodegradowalności. Tworzywa oksy-biodegradowalne zachowują cechy i zalety standardowej folii: wytrzymałość, elastyczność, przezroczystość, zgrzewalność, możliwość druku oraz nieprzepuszczalność wody.
EN
New environmental regulations and growing concern for the environment have led to the development of different types of polymeric materials that are compatible with the environment. Polyolefines are the best choice for many film applications, because they are cheap, easy to process, tough and bio-inert. The present review is aimed to provide comprehensible information about oxo-biodegradable polymers receive from polyolefines with small amount of pro-oxidant additives (factor which accelerating photo- and thermo-oxidation and polymer chain cleavage to hydrophilic low molecular products more susceptible to biodegradation) added during conventional production process. European and American standards for biodegradable polymers are presented. Oxo-biodegradable plastics have features and advantages of commercial films such as: strength, flexibility, transparency, printable and waterproof.
16
Content available remote Badania nad wpływem rodzaju prodegradanta na oksy-degradację polietylenu (PE-LD)
PL
Badano wpływ rodzaju śladowej ilości prodegradanta (związku zawierającego Fe, Co lub Mn) na efektywność oksy-degradacji polietylenu małej gęstości (PE-LD). Procesy oksy- i fotodegradacyjne w wyniku starzenia w warunkach atmosferycznych monitorowano poprzez określenie zmian właściwości mechanicznych i chemicznych polimeru. Zastosowane związki metali przejściowych: żelaza, kobaltu i manganu okazały się efektywnymi prodegradantami procesów oksy-degradacyjnych. Obniżenie wartości indeksu karbonylowego oraz parametrów wytrzymałościowych folii poddanych kompostowaniu świadczy o tym, że produkty utlenienia są przyswajalne przez bakterie i inne mikroorganizmy.
EN
Degradation of abiotically aged low density polyethylene (LDPE) films containing trace quantities of a proper prooxidant (contain Fe, Co or Mn) was investigated. Degradation in the polymeric chain was monitored by measuring changes in the mechanical and structural properties. All transition metal additives have been reported to act as effective pro-oxidants for polyethylene. The microorganisms consume the oxygenated products leading to decrease in the carbonyl index and mechanical properties.
PL
Określono spektrum aktywności zewnątrzkomórkowej depolimerazy produkowanej przez wyizolowany z gleby szczep Gliocladium solani oraz zbadano przebieg mechanizmów degradacji alifatycznego poliestru "Bionolle®" typ # 3001 z udziałem tego enzymu. Optymalna wartość pH odpowiadająca jego maksymalnej aktywności wynosi 5. Stwierdzono, że enzym charakteryzuje się szerokim spektrum aktywności hydrolitycznej zarówno wobec wiązań estrowych naturalnych oraz syntetycznych polimerów, jak i estrowych pochodnych krótko- i długołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Wydajniej atakuje fazę amorficzną niż krystaliczną tworzywa oraz preferencyjnie hydrolizuje przede wszystkim mery adypinianowe poliestru pozostawiając w nim mery bursztynianowe.
EN
The range of activity of extracellular depolymerase secreted by Gliocladium solani strain (Fig. 2), isolated from the soil, was determined. The course of degradation of aliphatic "Bionolle®" polyester, type # 3001, under the influence of this enzyme (Table 1) was studied. Optimum pH value related to its maximal activity equals 5 (Fig. 1). It was found that the enzyme discussed shows wide range of hydrolytic activity, being active towards ester bonds of natural and synthetic polymers as well as towards ester derivatives of short- or long-chain fatty acids (Table 1). Depolymerase attacks better the amorphous phase of polymer than the crystalline one (Fig. 3). It preferentially caused hydrolysis of mainly adipate mers of polyester leaving succinate ones.
PL
Nowe regulacje rządowe dotyczące ochrony środowiska naturalnego wymuszają rozwój szerokiej gamy materiałów polimerowych przyjaznych środowisku. Dokonano przeglądu literatury dotyczącej oksy-biodegradowalnych tworzyw sztucznych na bazie poliolefin z dodatkiem niewielkiej ilości prodegradantu (czynnika przyspieszającego foto- i termoutlenianie oraz rozszczepienie łańcucha na hydrofilowe niskocząsteczkowe fragmenty ulegające biodegradacji) dodawanego podczas konwencjonalnego procesu produkcyjnego. Tworzywa oksy-biodegradowalne zachowują cechy i zalety standardowej folii: wytrzymałość, elastyczność, przezroczystość, zgrzewalność, możliwość druku oraz nieprzepuszczalność wody.
EN
New environmental regulations and growing concern for the environment have led to the development of different types of polymeric materials that are compatible with the environment. The present review is aimed to provide comprehensible information about oxo-biodegradable polymers receive from polyolefines with small amount of pro-oxidant additives (factor which accelerating photo- and thermo-oxidation and polymer chain cleavage to hydrophilic low molecular products more susceptible to biodegradation) added during conventional production process. Oxo-biodegradable plastics have features and advantages of commercial films such as: strength, flexibility, transparency, printable and waterproof.
PL
W przemyśle opakowaniowym istotną rolę odgrywa powlekanie papieru tworzy-wami sztucznymi w celu lepszego zabezpieczenia materiału opakowaniowego. Biorąc pod uwagę fakt, iż bazę do wytworzenia papieru stanowi celuloza jako surowiec odnawialny, istotne staje się zastępowanie tradycyjnych tworzyw sztucznych polimerami ulegającymi recyklingowi organicznemu. Z uwagi na środowisko na-turalne ważnym zagadnieniem jest produkcja opakowań z materiałów biodegradowalnych, dzięki czemu zmniejsza się ilość odpadów na wysypiskach śmieci.
EN
Application of a plastic film onto a paper for better protection of packaging material plays a crucial role in packaging industry. As raw material in paper production is cellulose, it is highly desirable to replace traditional plastics by biodegradable polymeric materials. The advantage of such materials is that they are environmentally friendly and do not contribute to the pollution of our surroundings.
PL
Dyrektywa 2004/12/WE z 11 lutego 2004 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, zmieniająca dyrektywę 94/62/WE określa zasady, których należy przestrzegać w gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. Zgodnie z nią odpady należy utylizować racjonalnymi metodami.
first rewind previous Strona / 2 next fast forward last
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.