Preferencje help
Widoczny [Schowaj] Abstrakt
Liczba wyników

Znaleziono wyników: 18

Liczba wyników na stronie
first rewind previous Strona / 1 next fast forward last
Wyniki wyszukiwania
help Sortuj według:

help Ogranicz wyniki do:
first rewind previous Strona / 1 next fast forward last
PL
W artykule przedstawiono zagadnienie tworzenia norm oceny hałasu w środowiskach: pracy i poza pracą. W oparciu o analizę mechanizmów słyszenia dźwięków wykazano związek przyczynowo skutkowy pomiędzy wielkościami opisującymi hałas (poziom dźwięku, czas oddziaływania), a obiektywnymi i subiektywnymi odczuciami słyszenia dźwięków. Zwrócono uwagę na zaburzenie bilansu czasu oddziaływania hałasu i czasu odpoczynku, spowodowanego arbitralnym podniesieniem wartości dopuszczalnych hałasu w środowisku poza pracą.
EN
This paper presents the issue of creating standards for the assessment of noise in the work and outside of work environments. Basing on an analysis of the machanism of hearing casual effect between the values describing the noise (sound level, exposure time), and the objective feelings of hearing sounds were demonstrated. Attention was drawn to the noise impact time balance disorder and resting time casued by the arbitrary increase of the limits of environmental noise outside of workplaces.
2
Content available Akustyka środowiska - stan obecny i perspektywy
PL
W artykule przedstawiono stan obecny i perspektywy rozwoju wydzielonego i integralnego nurtu badawczego, jakim jest akustyka środowiska. Nurt ten ukształtował się po II wojnie światowej w następstwie rozwoju aparatury elektronicznej, umożliwiającej pomiarowe określenie wielkości opisujących fale i pola akustyczne. Początek rozwoju tego kierunku dała akustyka środowiska pracy, wiążąca oddziaływanie hałasów tego środowiska z reakcją organizmu narażonego pracownika. W dalszej kolejności uwzględniono wpływy zewnętrznego środowiska człowieka jako składnika ogólnego bilansu narażenia. Koncentracja badań na hałasach środowiska zewnętrznego powoduje pojawienie się nowych obszarów badań objętych pojęciem „akustyka ekologiczna". W artykule postawiono tezę, że koncentracja badań na akustyce ekologicznej spowodowała znaczące wyhamowanie postępu w akustyce środowisku pracy, co jest źródłem znaczących strat ekonomicznych.
EN
Paper presents the current state and prospects for the development of a dedicated and integral research trends what is the environment and ecological acoustics. This trend formed after World War II, following the development of an electronic apparatus which permits determination of the measuring volume describing waves and acoustic fields. The beginnings of the development of this trend is the work acoustics environment, binding on the impact of the noise of the environment with the reaction of the body exposition. Subsequently, account has been taken of the external influences the human environment, as a component of the overall balance of exposure. Concentration studies on external environment noises, causes the emergence of new areas of research covered by the notion of research environmental acoustics (acoustic landscapes). In the final part of the paper was that, the concentration in field of environmental acoustics caused in many countries significant stopping progress in work environment acoustics, which continuously to be a source of economic losses.
3
Content available Aspekty ekonomiczne wykorzystania map akustycznych
PL
Główną domeną akustyki środowiskowej, uprawianą w ostatniej dekadzie, jest problematyka powstawania strategicznych map akustycznych miast, których populacja przekracza 100 tys. osób., a także głównych dróg i połączeń kolejowych. Prace związane z miastami o populacji ponad 250 tys. mieszkańców oraz połączeniami kolejowymi o znaczeniu międzynarodowym zostały ukończone, podczas gdy mapy opisujące miasta zamieszkałe przez nie mniej niż 100 tys. i nie więcej niż 250 tys. ludzi są ciągle przygotowywane. Dokumenty te są stopniowo dosyłane do Głównej Siedziby UE w Brukseli. Wydatki na pokrycie kosztów związanych z powstaniem pierwszej partii map osiągnęły 24 mln złotych, a szacuje się, ze koszt całego projektu, będącego konsekwencją postanowień dyrektywy europejskiej nr 49 i polskiego prawa środowiskowego, wyniesie co najmniej 100 mln złotych Mapy akustyczne mają się stać podstawą do przygotowań do implementacji programu ochrony przed hałasem środowiskowym, ale czy faktycznie będą w stanie spełnić to zadanie? Artykuł przedstawia pogląd autora na ten temat w kontekście ekonomicznych skutków dla polskiej gospodarki, a także w porównaniu z podobnymi działaniami prowadzonymi w innych krajach Unii Europejskiej.
EN
The main project in the domain of environmental acoustics, executed over the last decade, were activities related to working out strategic acoustic maps for cities with population exceeding 100 thousand, as well as those for main roads and railways. Work on maps for cities with population exceeding 250 thousand, and roads and railways of international importance have been completed, while acoustic maps for cities with population of 100-250 thousand are still under preparation. These documents are gradually sent to the EU Central Office in Brussels. Developing the first maps has cost about 24 million PLN. II is estimated that the total cost of the project, which results from the provisions of EU Directive No. 49 and Polish Environmental Act, will be exceed 100 million PLN. Acoustic maps are to provide a basis for preparing programmes of protection against excessive environmental noise. Do they really do that? Are they able to? This paper presents the author's reflections on the economic consequences of programming actions to reduce the environmental noise in the context of such actions in other EU countries.
PL
W referacie przedstawiono czynniki determinujące znaczenie stosowania środków ochrony indywidualnej w górnictwie ze szczególnym uwzględnieniem górnictwa podziemnego. Przytoczono klasyfikację SOI. Na tej podstawie omówiono uwarunkowania certy-fikacyjne wynikające z wymagań Unii Europejskiej oraz przedstawiono trzy istotne czynniki charakterystyczne dla górnictwa, które powinny być uwzględniane w procesie wyboru SOI.
EN
The paper presents the importance of personal individual protector (PIP) factors in mining industry with the special stress on coal underground mining. The classification of PIP was quoted in the paper. On these bases the certification conditions which arise from EU directives are also presented. In author opinion there are three main factors which are representative for mining industry and must be taken into account during the selection processes i.e.: explosives conditions in work environment, anthropometric factors of protected population and PIP universality.
PL
Artykuł omawia aktualne problemy doboru i stosowania środków ochrony indywidualnej (ŚOI) w górnictwie. Przedstawiono zagadnienia związane z certyfikacją ochron w świetle dyrektyw Unii Europejskiej. Zwrócono uwagę na niejednoznaczności i wynikające z nich trudności interpretacyjne w wypadku dokumentacji przedstawianej na przetargach. Podkreślono znaczenie prawidłowego doboru ochron dla konkretnych stanowisk pracy. Szerzej przedstawiono znaczenie oceny właściwości elektrostatycznych ochron dla bezpieczeństwa wybuchowego.
EN
The article presents problems related with the selection and use of personal protective equipment in mining. Discussed are issues of the certification of gears in light of the European Union directives. The attention is focused on the ambiguities and difficulties with the interpretation of the documentation submitted as a response to tenders. Underlined is the significance of the appropriate selection of gears for specific work places. The role of the electrostatic properties assessment for gears intended to use in explosive atmospheres is presented more broadly.
EN
In spite of Polish observing the Schengen Convention connected with the freedom of internal moving in European Union, the problem of operating the external frontiers is still valid. Such border crossings can be crossed only at the special border crossing points and in defined time. The controls over them are executed according to uniform criteria. As long as the political situation in Europe is not change, Poland will stay as the border's state of E.U. and people will be put at risk of the border crossing action. The noise connected with border crossing functioning is emitted at whole border crossing - at all developed area and routes lead to it. It is not only the border crossing point itself but also all grounds which come under it. The conducted researches have shown that noise connected with border crossing functioning could be troublesome for the inhabitants of border areas. The problems of exceeding the maximum permissible level of noise on protected areas are mainly connected with many sources of noise producing, for instance lorry type vehicles. On the basis of filled questionnaires it has been found that noise is an important problem for the border areas inhabitants. The scale of the disaster requires taking preventive steps. The problem of many noise sources seems to be quite serious because the Polish border is 3500 km in length and there are 200 Polish border crossings.
PL
Liczba i asortyment środków ochrony indywidualnej przeznaczonych dla górnictwa systematycznie wzrasta. Zasadniczym problemem jest ich prawidłowa selekcja i dobór do zagrożeń występujących na stanowiskach pracy. Postęp w dziedzinie konstrukcji i właściwości ochronnych poszczególnych wzorów ŚOI powoduje, że coraz częściej muszą być prawidłowo dobierane do rzeczywistych warunków panujących na danym stanowisku. Wymaganie to wynika zarówno ze względów bezpieczeństwa jak i czynników ekonomicznych ponieważ specjalizowane ŚOI są na ogół droższe i zapewniają wymaganą efektywność w precyzyjnie rozpoznanych warunkach ich stosowania.
EN
The quantity and assortment of personal protection means (PPM) in mining designed for use in mining are growing systematically. The basic problem is their correct selection and choice to suit the hazards occurring at the work places. The development in design and protection features of the individual specimens of the PPM involves more often a necessity of proper choice to suit the real conditions prevailing at a given work place. That requirement results both from safety considerations and economic factors since, in general, the specialistic PPMs are more expensive and the ensure the required effectiveness in precisely determined specific conditions of their application.
PL
W artykule przedstawiono przykłady wspomagania zarządzania zadaniami gminy z wykorzystaniem technologii GIS. Opisano wyniki zrealizowanych w Katedrze Podstaw Systemów Technicznych badań własnych oraz piać dyplomowych, których podstawę stanowiła analiza informacji mapowej.
EN
The paper presents examples of applying of geographical information system for local government units tasks management. The paper discusses briefly the results of researches in range of spatial analysis and mapping technology, which in Department of Fundamentals of Technical Systems carried out.
PL
Artykuł podejmuje zagadnienie zagrożenia elektrycznością statyczną powstającą na powierzchni odzieży roboczej i sprzętu ochrony indywidualnej w górnictwie, na podstawie szczegółowej analizy warunków inicjacji zapłonu mieszanek gazowych i pyłowych występujących w kopalniach głębinowych. Nowe przepisy Unii Europejskiej wprowadziły obowiązek oceny zagrożenia elektrycznością statyczną odrębnie dla prac z materiałami wybuchowymi, w tym szczególnie z wybuchowymi materiałami inicjującymi (zapalniki), charakteryzującymi się niską wartością energii zapłonu. Na podstawie przeprowadzonej analizy sformułowano wnioski profilaktyczne i metodyczne, dotyczące ochrony przed skutkami działania elektryczności statycznej.
EN
Basing on a detailed study of ignition initiation conditions for gas and dust mixes occurring in underground mines, undertaken in this article is the question of hazard of the static electricity originating on the surface of personal working clothes and protection equipment used in mining. The respective new regulations of the European Union have imposed on mines the obligation of assessment of the static electricity hazard separately for blasting work with explosives involved, in particular with initiators (detonators) distinguished for a low level ignition energy. On the basis of the study conducted, formulated have been prevention-type and methodical conclusions pertaining to protection against the effects of influence of static electricity.
PL
W artykule przedstawiono koncepcję lokalizacji źródeł dźwięku z wykorzystaniem sondy wielomikrofonowej o sterowanej elektronicznie charakterystyce kierunkowości. Sondy tego typu mogą być stosowane do pasywnego wykrywania i lokalizacji obiektów wojskowych będących źródłem drgań akustycznych np.: pojazdów kołowych i gąsiennicowych, śmigłowców, stanowisk artyleryjskich oraz wykrywania snajperów.
EN
A concept for positioning of sound sources by the exploitation of a multimicrophone probe with electronically controlled pattern is presented in the paper. Such probes may be used for passive detection and positioning of military objects which are the source of acoustic waves like tracted and wheeled vehicles, gunships, artillery emplacement and snipers.
PL
Stosowanie oświetlenia elektrycznego wyrobisk podziemnych i stanowisk pracy w kopalniach metanowych ograniczone jest wymaganiami bezpieczeństwa przeciwwybuchowego. Z godnie z prze-pisami eksploatacyjnymi w przypadku stwierdzenia w wyrobisku podziemnym zawartości metanu powyżej 2% należy niezwłocznie wyłączyć sieć elektryczną, unieruchomić maszyny i urządzenia oraz wycofać ludzi z zagrożonych wyrobisk. Wymaganie to dotyczy również oświetlenia roboczego na podziemnych stanowiskach pracy i dróg ewakuacyjnych. Wyłączenie zasilania powoduje wyłączenie oświetlenia, w tym także wskazującego kierunki dróg ewakuacyjnych. Ewakuacja załogi w takich sytuacjach możliwa jest jedynie przy oświetleniu dostarczanym przez osobiste lampy nahełmowe pracowników. W sytuacjach awaryjnych bierne wskaźniki dróg ewakuacyjnych, wykonane z materiałów odblaskowych, często nie spełniają oczekiwań, gdyż wymagają oświetlenia odrębnym źródłem światła pobudzającym odbicie, przy czym emitowane przez nie światło odbite jest często zbyt słabo widoczne, zwłaszcza w wyrobisku zapylonym lub zadymionym. Przedstawiono koncepcję awaryjnego oświetlenia w kopalniach metanowych, przeprowadzono analizę systemu awaryjnego oświetlenia z wykorzystaniem drabinkowej i szeregowej konfiguracji pod kontem spełnienia wymagań energetycznych dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 94/9/WE (ATEX 100A). Omówiono aspekty realizacji technicznej drabinkowej i szeregowej konfiguracji takiego systemu. Ustalono, że diody LED, ze względu swoje parametry techniczne i niezawodnościowe, znakomicie nadają się do realizacji awaryjnego oświetlenia wyrobisk podziemnych i stanowisk pracy w kopalniach metanowych.
EN
Electric lightening applicable in underground mines and work positions in methane mines is limited by claims of counterexplosive safeties. It belongs to operational regulations in case of affirmation in underground over 2% methane contents immediately should exclude power lines, stop indicate machine and recapture people from threatened underground. It concerns also underground work positions and evacuation ways. Exclusion of supplying, causes exclusion of lightening, including directions of evacuation ways. Evacuation of crew is possible in such situations at lightening supplied by personal helm lamps. Indicators of evacuation ways in passive emergency conditions, from reflection materials executed, they do not grant expectations often, because they require illumination separate source incentive reflection enlightened, issued is reflected visible at that by it slightly enlightened often far too, especially in ashed underground or fill with smoke. Presented concept of emergency lightening in methane mines, lead analysis of system of emergency lightening with utilisation of ladder and chain configuration under account of implementation of energy claim of directive of the European Parliament and Council 94/9/WE (ATEX 100A). It discuss aspects of technical realisation of such ladder and chain configuration system. It establish, that LED diodes, from respect on technical parameters and reliability, they be suitable superbly for realisation of emergency lightening in underground and work positions in methane mines.
EN
It is observed that noise, if not controlled in complex and coordinated way, can become a cause of general degradation of the natural environment. That level of degradation may come up to a critical moment, in which large areas will not be able to perform their functions (in the case of town, those of rest and recreation). Therefore, it is necessary to develop a general method serving the revitalisation of such areas. Considering the issue in the most general way, it is necessary to undertake actions aimed at finding the current condition, and, on the basis, to change it through applying technical, legal and organisational solutions that eliminate or minimise the occurring acoustical annoyance.
PL
Obserwuje się, iż hałas nie zwalczany w sposób kompleksowy i skoordynowany może stać się przyczyną powszechnej degradacji środowiska przyrodniczego dochodząc do momentu krytycznego, w którym znaczne obszary nie będą mogły pełnić swoich funkcji (w przypadku miasta np.: wypoczynku i rekreacji). Dlatego konieczne jest opracowanie ogólnej metody służącej rewitalizacji takich terenów. Najogólniej rzecz ujmując, konieczne jest podjęcie działań mających na celu stwierdzenie istniejącego stanu, aby na tej podstawie prognozować jego zmianę z zastosowaniem rozwiązań technicznych, prawnych i organizacyjnych eliminujących lub minimalizujących występujące uciążliwości.
PL
W wyniku analizy ustaleń komisji powypadkowych powołanych przez Prezesa WUG w Głównym Instytucie Górnictwa opracowano przenośny przyrząd do pomiaru stężenia tlenu, tlenku węgla, siarkowodoru i metanu w atmosferze kopalnianej. Oryginalną cechą przyrządu jest zastosowanie 3,5 - metrowej sondy teleskopowej umożliwiającej przeprowadzenie pomiarów przed wejściem w strefę zagrożenia. Przyrząd jest maksymalnie zminiaturyzowany i odporny na wpływy zewnętrzne. Uzyskał cechę przeciwwybuchowości Eexi(a)I/II T1 i dopuszczenie WUG do stosowania w podziemnych zakładach wydobywczych, w polach metanowych zaliczanych do stopnia "a", "b" i "c" niebezpieczeństwa wybuchu. Rozwiązanie nagrodzono srebrnym medalem na Międzynarodowej Wystawie Wynalazków "BRUSSELS EUREKA" 2002".
EN
As a result of a study of the findings made by the Accident Investigation Commissions set by the WUG's President developed has been by the Central Mining Institute a portable instrument for measurement of concentration of oxygen, carbon monoxide, hydrogen sulfide and methane in the mine atmosphere. A genuine feature of the instrument is the application of a 3.5 m. long telescopic probe that enables the taking of measurements prior to entry in a hazardous zone. The instrument has been miniaturized to a maximum degree and made proof against outer factors. It has been provided with the WUG's explosion-proof mark of Eexi(a) I/II T1 and granted approval for use in underground mining operation units in the methane areas classified in the "a", "b" and "c" degrees of explosion hazard. The design has been awarded with a Silver Medal of the "BRUSSELLS EUREKA 2002" International Inventions Exhibition.
PL
Na podstawie analizy charakterystycznych cech górniczych środowisk pracy oraz źródeł i przyczyn wypadków w kopalniach, określono znaczenie środków ochrony indywidualnej dla bezpieczeństwa pracy. Duża koncentracja górniczych (naturalnych) i technicznych zagrożeń w środowisku w zestawieniu z możliwymi do praktycznego zastosowania technicznymi środkami chroniącymi pracowników wynika ze specyfiki technologii górniczych, które powodują, że mimo postępu, nadal trudno jest przewidzieć reakcję naruszonego eksploatacją górotworu, wyzwalającego w ekstremalnych sytuacjach znaczące ilości energii, powodującej zjawiska wypadkogenne, takie jak: tąpania, zawały i wyrzuty gazów i skał. Ograniczona przestrzeń górniczych środowisk pracy, niewystarczające oświetlenie oraz następstwa oddziaływania zagrożeń technicznych takich jak: hałas, silne zapylenie, często drgania mechaniczne, powodują znaczące utrudnienia w stosowaniu technicznych środków ograniczania zagrożeń bezpośrednio u ich źródła tj. na maszynach i urządzeniach, a także na drodze propagacji (rozchodzenia się) pomiędzy źródłem i odbiornikiem (organizmem człowieka). Na tej podstawie opracowano klasyfikację środków ochrony indywidualnej wyróżniając ochrony: głowy, słuchu, oczu i twarzy, układu oddechowego, kończyn oraz odrębnie odzież ochronną i roboczą. Do oddzielnej grupy zaliczono sprzęt specjalny i wyposażenie. Zamieszczony w artykule schemat (rys. 7) przedstawia szczegółowy podział. Przepisy i normy krajowe zharmonizowane z wymaganiami Unii Europejskiej, określają szczegółowe procedury badań certyfikacyjnych omawianych środków. Wspomniana wyżej specyfika górniczych środowisk pracy wskazała na konieczność włączenia w uniwersalny proces certyfikacji, postępowania opiniodawczego specjalnie powołanej przez Wyższy Urząd Górniczy Komisji ds. Zagrożeń Zdrowia Czynnikami Środowiska Pracy w Zakładach Górniczych. Postępowanie ilustruje schemat na rysunku 8. Doskonalone od siedmiu lat działania Komisji, ukierunkowane są przede wszystkim na uwzględnienie wpływu lokalnych warunków środowiskowych (miejsca bezpośredniego stosowania środków ochronnych) na skuteczność i trwałość eksploatacyjną sprzętu ochrony indywidualnej, która ma także wymiar ekonomiczny. Stosowana procedura eksploatacji nadzorowanej połączona z badaniami ankietowymi wśród użytkowników w istotnym stopniu przyczyniła się do ograniczania liczby ochron o słabej efektywności ochronnej i małej trwałości, stanowiących raczej utrudnienie w wykonywaniu czynności zawodowych.
EN
On the basis of analysis of characteristic features of the mining work environment, as well as sources and reasons of accidents in mines, the significance of personal safety equipment for work safety was determined. Extensive concentration of mining (natural) and technical hazards relating to the environment, in comparison with technical means protecting the personnel, suitable for practical application, results from the specificity of mining technologies. In spite of the progress, it is still difficult of predict the reaction of the rock mass, disturbed in consequence of mining operations, liberating in extreme situations considerable energy amounts, which cause accident-prone phenomena, such as: rockbursts, roof caving, and gas and rock outbursts. The limited space of the mining work environment, insufficient lighting, and consequences of the technical hazard impact, such as: noise, strong dustiness, frequently mechanical vibrations, cause considerable difficulties in respect of the use of technical means designed for hazard reduction directly at their source, i.e. machines and devices, as well as on the way of propagation between the source and the receiver (human body). On this basis a classification of personal safety equipment was worked out, distinguishing the protection of: head, audition organ, eyes and face, respiratory system, limbs, and separately protective and working clothing. To a separate group were counted special devices and equipment. A scheme (Fig. 7), inserted in the article, presents the detailed division. The domestic regulations and standards, harmonized with European Union requirements, determine the detailed procedures of certification tests concerning the described equipment. The above-mentioned specificity of the work environment in mines indicated the necessity to include in the universal certification process the advisory proceeding of the Commission for Hazards relating to Work Environment Factors in Mines, established specially by the State Mining Authority. This proceeding illustrates the scheme in Fig. 8. The activities of the Commission, improved since seven years, are directed first of all at the consideration of impact of local environmental conditions (place of direct use of protective means) on the efficiency and service life of personal safety equipment, what has also an economic dimension. The used supervised exploitation procedure, combined with questionnaire surveys among users, contributed to a great extent to the reduction of the quantity of protective means of low efficiency and low service life, constituting rather a difficulty when performing professional activities.
PL
Restrukturyzacja górnictwa i dostosowanie rozwiązań gospodarczych do wymagań UE spowodowały potrzebę zmian sterowania warunkami pracy, dla zapewnienia akceptowanego poziomu bezpieczeństwa pracy, poprzez włączenie go w funkcje zarządzania przedsiębiorstwem. W obszarze bezpieczeństwa pracy oznacza to zmniejszenie strat generowanych głównie poprzez wypadki przy pracy, zdarzenia wypadkowe i złożone warunki pracy. W artykule zaprezentowano wdrażany grupowo - dla wszystkich kopalń KHW S.A. komputerowy System wspomagania zarządzania bezpieczeństwem pracy. System umożliwia uzyskanie rzeczywistych informacji w rzeczywistym czasie - w efekcie daje możliwość podejmowania szybkich działań prewencyjnych. Stanowić będzie bazę informacyjną dla dalszego wdrażania Zintegrowanego Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem.
EN
The restructuring of mining industry and adaptation of the economic solutions to the requirements of the European Union have caused the need of applying changes in control of the working conditions to ensure an acceptable work safety level by getting it involved in the functions of corporate management. In the area of work safety this means a reduction of the losses generated mainly by injuries at work, accident occurrences and complex working conditions. In this article, presented is a software "The System of Work Safety Management Back-up" being implemented group-wise in all the Collieries of Katowicki Holding Weglowy S.A./the Katowice Coal Holding Joint-Stock Co./.
PL
W artykule przedstawiono zakres prac jakie wykonywane są w Głównym Instytucie Górnictwa, których głównym celem jest poprawa stanu środowiska na terenach górniczych. Główne zagadnienia tematyczne to oddziaływanie działalności górniczej na powierzchnię w tym na środowisko wodne oraz składowanie odpadów powęglowych. Przedstawiono też działania GIG w zakresie gospodarki wodno-ściekowej i wód słonych, a także oszczędności energii i ochrony powietrza na Śląsku.
EN
Presented in the article is the scope of works, that are underway in the Central Mining Institute (GIG), whose main aim is improvement of the condition of environment in the mining areas. The principal topics are the influence of mining operations on the surface, including the water environment, and the dumping of mining waste material. Also presented are the actions of GIG in the management of water-effluent and saline waters, as well as energy savings and air protection in Silesia.
first rewind previous Strona / 1 next fast forward last
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.