Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Spaliny silnika Diesla. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego

Czerczak S., Szymczak W., Lebrecht G., Hanke W.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2005

|

Nr 3 (45)

89--133

PL

Spaliny silnika Diesla są niepożądanymi produktami spalania olejów napędowych. Narażenie zawodowe na spaliny Diesla występuje m.in. wśród kierowców, pracowników kolei, strażaków, pracowników zajezdni autobusowych i garaży oraz celników, policjantów, górników i operatorów dźwigów. W warunkach narażenia zawodowego spaliny są wchłaniane w układzie oddechowym. Spaliny silnika Diesla zawierają tysiące substancji chemicznych, które występują w postaci gazowej i w postaci cząstek stałych. Cząstki stałe o wymiarach 0,1 ÷ 0,5 µm wchłaniają się bardzo łatwo i kumulują w pęcherzykach płucnych. Mogą pozostawać w nich nawet przez kilkaset dni, co prowadzi do chronicznych zaburzeń w układzie oddechowym, a także potencjalnie działa rakotwórczo. W warunkach narażenia ostrego spaliny wywołują podrażnienie błon śluzowych oczu i górnych dróg oddechowych, bóle oraz zawroty głowy, zmęczenie i nudności. U pracowników narażonych przewlekle na spaliny silnika Diesla stwierdzono częste występowanie obturacyjnych zaburzeń wentylacji płuc. Zależność między narażeniem na spaliny a występowaniem nowotworów złośliwych u ludzi, szczególnie raka płuca, była przedmiotem wielu badań epidemiologicznych. Wartość medialnej dawki śmiertelnej (DL50) dla myszy po dotchawiczym narażeniu na cząstki stałe pochodzące ze spalin wynosi 20 mg/kg, natomiast po dootrzewnowym podaniu chomikom – 1280 mg/kg. Przewlekłe narażenie myszy, szczurów, chomików i kotów nie spowodowało pojawienia się zmian ogólnoustrojowych. Takie parametry, jak: wzrost masy płuc, nagromadzenie obładowanych cząstkami spalin makrofagów, zahamowanie procesu oczyszczania pęcherzyków płucnych, zmiany zapalne w płucach oraz obniżenie dynamicznych wskaźników wentylacji płuc (FEV1 i FVC) były zależne od wielkości stężenia. Wykazano działanie mutagenne i genotoksyczne organicznych ekstraktów cząstek stałych spalin oraz zdolność tworzenia adduktów z DNA. Spaliny silnika Diesla nie są czynnikiem zaburzającym kluczowe etapy procesu rozrodu zwierząt. Cząstki stałe zawarte w spalinach indukują nowotwory płuc u zwierząt doświadczalnych, głównie gruczolaki i gruczolakoraki, przy czym jedynie u szczurów zmiany te były znamienne statystycznie i powtarzalne. Wartość najmniejszego stężenia cząstek stałych w czasie narażenia nie krótszym niż 2 lata, po którym obserwowano zmiany nowotworowe, wynosiła 4 mg/m3. Pomimo informacji o kilku przeprowadzonych badaniach epidemiologicznych osób zawodowo narażonych na spaliny silników Diesla, nie można, z powodu braku ilościowej oceny narażenia w przeszłości, wykorzystać rezultatów tych badań do budowy zależności dawka-odpowiedź. Zatem do ilościowej oceny ryzyka zostaną wykorzystane wyniki badań na zwierzętach. Wartości proponowanych najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) przy zastosowaniu modelu liniowego będą wynosiły odpowiednio: 5,1 mg/m3, gdy ryzyko wynosi 0,01; 0,51 mg/m3, gdy ryzyko wynosi 0,001 oraz 0,05 mg/m3, gdy ryzyko wynosi 0,0001. Na podstawie przeprowadzonej analizy dostępnych danych z piśmiennictwa oraz ilościowej oceny ryzyka, proponujemy przyjęcie dla spalin silnika Diesla (frakcja respirabilna – cząstki stałe) wartości NDS wynoszącej 0,5 mg/m3. Nie ma podstaw do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh). Spaliny silnika Diesla są uważane za prawdopodobnie rakotwórcze dla ludzi.

EN

Diesel exhaust contains components of complete combustion such as nitrogen, carbon dioxide and of incomplete combustion such as nitrogen oxides, carbon, monoxide, hydrocarbons, aldehydes, phenols, sulfur compounds, which can cause irritation of the upper respiratory track. Diesel exhaust also produces submicron-sized particles that cause soiling and poor visibility. These particles have been regarded as presenting only a minimal health risk; however, the presence of carcinogens adsorbed on the particles has raised concerns about the potential for lung cancer from exposure to diesel exhaust. Therefore, to establish MAC values for diesel exhaust data from studies on carcinogenic effects in laboratory animals were considered. A linear model was used in considering assessment of the risk for the worker population. Based on acceptable risk 10-3 MAC value for diesel exhaust was calculated to be 0.5 mg/m3. No MAC-STEL values have been established.

2

Metylocykloheksanol – mieszanina izomerów. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego

Lebrecht G., Czerczak S.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2004

|

Nr 2 (40)

41--50

PL

Metylocykloheksanol*jest bezbarwną cieczą o aromatycznym zapachu, która występuje zazwyczaj jako mieszanina izomerów: o-, m- i p-metylocykloheksanolu. Metylocykloheksanol jest stosowany przede wszystkim jako rozpuszczalnik tłuszczów, żywic, wosków i lakierów. Wchodzi w skład mieszanek do produkcji mydeł i detergentów. Metylocykloheksanol wchłania się przez drogi oddechowe, z przewodu pokarmowego i przez skórę, a jego pary działają drażniąco na błony śluzowe oczu i górnych dróg oddechowych. Nieliczne dane, pochodzące z badań na zwierzętach, a także z obserwacji ludzi narażonych, wskazują, że metylocykloheksanol można scharakteryzować jako substancję o małej toksyczności ostrej, niezależnie od drogi podania. Niemniej jednak, opierając się na zaleceniach zawartych w rozporządzeniu ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 21.08.1997 r. i zawartej w tym rozporządzeniu klasyfikacji, metylocykloheksanol należy uznać za substancję szkodliwą (Xn) na podstawie wartości dawki LD50 dla szczura, wynoszącej 1660 mg/kg, czyli poniżej 2000 mg/kg. Jednorazowe dożołądkowe podanie królikom dużych dawek metylocykloheksanolu powodowało śmierć zwierząt, którą poprzedzały zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego. Obserwowano ponadto martwicę narządów wewnętrznych oraz obrzęk i przekrwienie mózgu. Narażenie inhalacyjne królików na związek o dużym stężeniu (1073 ÷ 2363 mg/m3) może być przyczyną zgonu zwierząt i/lub powstawania zmian zwyrodnieniowych w mózgu, sercu, wątrobie i w nerkach. Natomiast związek o stężeniu 565 mg/m3 wywołuje tylko niewielkiego stopnia zmiany w wątrobie i nerkach i dlatego stężenie to przyjęto za wartość LOAEL. Wielokrotne podanie metylocykloheksanolu na skórę może spowodować takie uszkodzenia skóry, jak rumień i martwicę, a także wystąpienie skutków układowych, a nawet zgon zwierząt. Podstawą proponowanej wartości NDS metylocykloheksanolu jest jego działanie toksyczne na wątrobę i nerki u zwierząt doświadczalnych. W niniejszym opracowaniu zaproponowano wartość NDS metylocykloheksanolu, wynoszącą 70 mg/m3. Z uwagi na fakt, iż nie są dostępne dane ilościowe i jakościowe, dotyczące działania drażniącego związku, nie określa się wartości NDSCh metylocykloheksanolu.

EN

Methylcyclohexanol is a colorless liquid with an aromatic odor. It appears as a mixture of three isomers (orta, meta, para). Methylcyclohexanol is primarily used as a solvent for resins, oils, waxes, lacquers, and also as a component of mixtures used in manufacturing soap and detergents. Methylcyclohexanol can be absorbed into the body by inhalation of its vapors, by ingestion, and through the skin. Exposure to vapors may result in irritation of the ocular and upper respiratory mucous membranes. The LD50 for rats (oral) is 1660 mg/kg, what indicates that the substance is harmful. Limited data are available to estimate the toxicity of methylcyclohexanol for humans. In animal studies the lowest observed concentration which caused microscopic tissue changes in the liver and kidneys (LOAEL) was 565 mg/m3. The MAC (TWA) value of 70 mg/m3 was established on the basis of the LOAEL value (565 mg/m3) and relevant uncertainty factors; the MAC (STEL) value has not been established due to insufficient data.

3

Benzen. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Lebrecht G., Czerczak S., Szymczak W.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2003

|

Nr 1 (35)

5--60

PL

Benzen jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych związków organicznych. Jest otrzymywany z ropy naftowej podczas katalitycznego reformingu, w procesach alkalizacji i odwodornienia pochodnych benzenu, a także podczas cyklizacji i aromatyzacji węglowodorów parafinowych. Benzen znajduje zastosowanie w przemyśle chemicznym jako produkt wyjściowy w syntezie organicznej. Stanowi wysokoenergetyczny składnik benzyny silnikowej. Liczbę osób potencjalnie narażonych zawodowo na benzen w Polsce ocenia się na 8000. W 1997 r. stwierdzono, że około 1450 osób pracowało w narażeniu na benzen o stężeniach powyżej obowiązującej wartości NDS. Publikowane w światowym piśmiennictwie dane odnośnie do poziomów narażenia na różnych stanowiskach pracy podają informacje o stężeniach benzenu w zakresie 0,16 mg/mJ -266 mg/m3, przy czym około 60% pracowników jest narażonych na benzen o stężeniu około 0,32 mg/m3, a tylko 1% - na benzen o stężeniu większym. Ze względu na zawartość benzenu w benzynie i spalinach silników samochodowych oraz w dymie tytoniowym narażenie pozazawodowe na benzen staje się istotnym problemem. Innym źródłem pozazawodowego narażenia na benzen jest obecność benzenu w produktach spożywczych i w wodzie pitnej. Benzen wchłania się głównie w postaci par drogą oddechową a ciekły benzen jest wchłaniany przez skórę. U ludzi ostre zatrucia benzenem o dużych stężeniach (od 10 000 do 65 200 mg/m3 przez 5 -1O min) prowadzą do śmierci, poprzedzonej objawami narkotycznymi, arytmią i zaburzeniem oddychania. U zwierząt doświadczalnych w zatruciach ostrych benzen wykazuje niewielką toksyczność, na co wskazują wartości dawek LD50 i LC50: dla szczurów wynoszą one 3000 _ 5870 mg/kg m.c., wartość LC50 dla szczurów wynosi 44600 mg/m3/4 h, a dla myszy - 32000 mg/m3. Śmierć zwierząt następowała w wyniku zaburzeń w układzie sercowo-naczyniowym, oddechowym i nerwowym. Po długotrwałym działaniu par benzenu o małych stężeniach zaznacza się wpływ związku na krew i narządy krwiotwórcze. O hematotoksyczności benzenu zarówno u ludzi, jak i u zwierząt świadczy spadek liczby jednego lub wielu elementów komórkowych krwi obwodowej, prowadzącego do niedokrwistości aplastycznej, leukopenii lub trombocytopenii. W zaawansowanych przypadkach dochodzi do znacznego zmniejszenia liczby wszystkich elementów morfotycznych - pancytopenii, często poprzedzającej wystąpienie białaczki. U osób narażonych na benzen występowanie białaczek zostało potwierdzone na podstawie wyników badań epidemiologicznych. Obserwuje się ostrą białaczkę szpikową, przewlekłą białaczkę szpikową i limfatyczną oraz szpiczaka mnogiego. U zwierząt doświadczalnych obok białaczek obserwowano występowanie raka gruczołu Zymbala, jamy nosowej i gębowej, gruczołu napletkowego oraz jajników. Benzen nie jest czynnikiem mutagennym w testach in vitro. Natomiast związek ten i/lub jego metabolity w warunkach in vivo mogą indukować aberracje chromosomowe, powodować wzrost częstości mikrojąder lub wymiany chromatyd siostrzanych. Benzen podany do jamy otrzewnej może powodować uszkodzenia morfologiczne plemników. Genotoksyczność benzenu wykazano u ludzi zawodowo narażonych na ten związek. Benzen nie jest teratoge- nem dla zwierząt; embriotoksyczność i fetotoksyczność benzenu stwierdzono jedynie wówczas, gdy stosowane stężenia były również toksyczne dla matek. Wyniki licznych badań epidemiologicznych pozwalają uznać benzen za czynnik kancerogenny dla układu krwiotwórczego i chłonnego człowieka. W 1ARC zakwalifikowano ten związek do grupy 1., czyli uznano benzen za czynnik rakotwórczy dla ludzi. Benzen jest uznany za związek rakotwórczy dla ludzi w USA i w większości państw europejskich. W ustawodawstwie polskim związek ten również umieszczono w wykazie substancji o udowodnionym działaniu rakotwórczym dla ludzi (kategoria 1.), a także w wykazie prac wzbronionych pracownikom młodocianym i kobietom w ciąży. W Polsce dotychczas najwyższe dopuszczalne stężenie benzenu (NDS) w powietrzu środowiska pracy wynosi 10 mg/m3, a wartość NDSCh - 40 mg/mJ. Na podstawie wyników badań epidemiologicznych, a także przyjmując za efekt krytyczny białaczkotwórcze działanie benzenu, proponuje się ustalenie wartości NDS benzenu na poziomie 1,6 mg/m3 (podobnie jak zrobiono to w ACGIH). Ze względu na charakter efektu krytycznego nie ustala się wartości NDSCh benzenu. Za wartość DSB benzenu przyjęto poziom kwasu S-fenylomerkapturowego w moczu, czyli 25 pg/g kreatyniny i kwasu trans-, transmukonowego - 500 pg/g kreatyniny.

EN

Benzene is a clear, flammable, liquid with a characteristic odor. Leukaemia is the main effect at longterm occupational exposure to benzene. The unit risk of leukaemia, i.e. the lifetime risk attributable to the inhalation exposure to 1.6 mg/m3 benzene was assessed by many authors from the results of epidemiological studies on subjects occupationally exposed to benzene. Based on these epidemiological data the Expert Group for Chemical Agents establishment an 8-hour MAC (TWA) value of 1,6 mg/m3. There are no bases for establishing benzene MAC (STEL). The Expert Group also recommended BAIs for benzene: 5-Phenylomercapturic acid in urine 25 jag/g creatinine and trans, trans muconic acid in urine 500 ug/g creatinine.

4

2,2 ’ -Dichloro-4,4 ’- metylenodianilina. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Sitarek K., Lebrecht G.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2003

|

Nr 2 (36)

135--156

PL

2,2’-Dichloro-4,4’-metylenodianilina (4,4’-metylenobis(2-chloroanilina), MOCA) należy do amin aromatycz- 3>ch. Otrzymuje się ją w reakcji formaldehydu i 2-chloroaniliny. Jest stosowana w przemyśle przy produkcji poliuretanów do zabezpieczania propolimerów poliuretanowych podczas produkcji specjalistycznych wyrobów metanowych. W warunkach narażenia zawodowego wchłania się głównie przez skórę. Wchłanianie w układzie oddechowym ma drugorzędne znaczenie, a wchłanianie z przewodu pokarmowego ma miejsce głównie wówczas, gdy nie są przestrzegane podstawowe zasady higieny. Dane na temat zatruć ostrych tym związkiem pracowników pochodzą z opisów kilku wypadków, kiedy pracownicy oblali się przypadkowo dość znacznymi ilościami stopionej substancji. U osób narażonych na MOCA nie stwierdzono typowego dla amin aromatycznych działania methemoglobinotwórczego. Medialne dawki śmiertelne MOCA po podaniu per os szczurom wynoszą 750-1140 mg/kg, a myszom - 640 - S80 mg/kg m.c. U zwierząt, otrzymujących MOCA w dużych dawkach lub wielokrotnie narażanych na MOCA, występowała sinica, krwiomocz, zmniejszenie aktywności ruchowej, obniżenie temperatury ciała, łzawienie oraz zrost stężenia methemoglobiny. MOCA wywiera umiarkowane działanie drażniące na skórę świnek morskich i spojówki królika. Nie wywiera iziałania uczulającego. Dane na temat toksyczności podprzewlekłej i przewlekłej MOCA dla zwierząt są fragmentaryczne. MOCA jest kancerogenem dla zwierząt i przez IARC jest zaliczana do grupy 2A, a w państwach Unii Europejskiej do kategorii 2. i oznaczana symbolem R 45 (może powodować nowotwory). MOCA podawana przewlekle szczurom w paszy powoduje, zależny od dawki, wzrost częstości gruczolakoraków płuca, raków wątrobowokomórkowych oraz wzrost częstości gruczolakoraków sutka, raków gruczołu Zymbala i naczynioko-mięsaków. Natomiast u psów podawanie MOCA peros w kapsułkach indukuje brodawczaki pęcherza moczowego oraz raki i gruczolakoraki cewki moczowej. Nie ma danych epidemiologicznych w dostępnym piśmiennictwie na temat kancerogenności MOCA. Istnieją jednak nieliczne doniesienia o nieinwazyjnych nowotworach pęcherza, które zostały stwierdzone w badaniu cystoskopowym młodych mężczyzn narażonych na ten związek. MOCA jest mutagenem pośrednim (wymaga aktywacji metabolicznej) dla bakterii S. typhimurium. Należy do substancji uszkadzających DNA (wzrost nieplanowej syntezy DNA in vitro, wzrost częstości SCE in vitro). Tworzy addukty z DNA, których obecność stwierdzono w hodowlach komórek pęcherza moczowego człowieka i psa inkubowanych z MOCA. Podobnie w komórkach wątroby, nerek lub płuc szczurów narażanych in vivo na MOCA drogą pokarmową, dermalną lub dootrzewnowo stwierdzono obecność adduktów z DNA. Zidentyfikowanym adduktem wyizolowanym z połączeń MOCA z DNA był alkohol /V-(deoksyadenozyno-8-yl)-4-amino-3- -chlorobenzylowy. Ten sam rodzaj adduktów zidentyfikowano w komórkach nabłonka dróg moczowych w moczu pracownika zakładu wytwarzającego polimery. Pracownik ten był przypadkowo narażony na MOCA. MO¬CA tworzy addukty także z innymi makrocząsteczkami, np. z hemoglobiną co może być wykorzystywane w monitoringu biologicznym narażenia na ten związek. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych na temat wpływu MOCA na funkcje rozrodcze ludzi i zwierząt ani też na temat działania teratogennego tego związku. Na podstawie wyników badań doświadczalnych, w których oceniano dystrybucję tkankową MOCA, wykazano, że gromadzi się ona w wątrobię, płucach i nerkach oraz w tkance tłuszczowej, jeśli jest podawana dożylnie, dożołądkowo lub na skórę. Po iniekcji dożylnej MOCA ulega szybkiemu zanikowi z krwi psów. Zanik z krwi przebiega zgodnie z modelem dwukompartmentowym otwartym, a wyliczone okresy połowicznego zaniku wynoszą 0,09 h dla I fazy i 0,70 h dla II fazy. Wyliczona pozorna objętość rozmieszczenia wynosi 244 1. Po aplikacji MOCA na skórę psów nie stwierdzono radioaktywności we krwi 24 h po podaniu. Okres połowicznego zaniku MOCA we krwi pełnej, limfocytach, pęcherzu moczowym i wątrobie szczurów samców wynosi 4 -f- 17 dni po podaniu pojedynczej dawki 7§ mg/kg metyleno-l4C-MOCA w oleju kukurydzianym. Największą zdolność wiązania MOCA wykazywał DNA wątroby, potem pęcherza i limfocytów. Podobne wyniki uzyskano, stosując narażenie dermalne, z tym jednak, że wydajność tworzenia adduktów była około 100 razy mniejsza. Na podstawie wyników badania in vitro ujawniono, że na drodze oksydacji MOCA, przebiegającej z udziałem mikrosomów wątroby człowieka, powstają: /V-hydroksy-MOCA, 6-hydroksy-MOCA i hydroksymetyleno- -MOCA. /V-hydroksy-MOCA jest zwykle głównym metabolitem, stanowiącym 81 - 94% wszystkich produktów oksydacji. Cytochrom P4503A4 zidentyfikowano jako główny enzym, który katalizuje /V-oksydację MOCA w wątrobie człowieka, a P4501A2 i P4502C11 w wątrobie szczura. U pracowników, którzy przypadkowo oblali się stopionym MOCA, farmakokinetyczna analiza, zakładająca model jednoprzedziałowy, wskazuje, że biologiczny czas półtrwania wynosi 23 h. W ciągu 4 dni z organizmu zostało wyeliminowane 94% związku, 35% niezmienionego MOCA obecnego w moczu zostało wydalone w postaci konjugatów. W mechanizmie działania MOCA istotne są odległe efekty toksyczne. Mechanizm kancerogennego działania MOCA jest związany ze zdolnością tego związku do tworzenia adduktów z makrocząsteczkami. Obowiązujące normatywy higieniczne MOCA wynoszą 0,22 mg/m3 w wielu państwach (Australia, Belgia, Ho¬landia, Włochy, Finlandia oraz normatyw OSHA w USA) i oznaczone są literą S. W Finlandii wyznaczono dodatkowo wartość NDSCh na poziomie 0,6 mg/m3. W Szwajcarii wartość NDS MOCA wynosi 0,02 mg/mJ, w Wielkiej Brytanii - 0,005 mg/m3, a normatyw NIOSH - 0,003 mg/m3. W Szwecji, Niemczech i Danii nie ustalono wartości NDS, uważając MOCA za kancerogen. Higieniści amerykańscy z ACGIH dokonali w 1996 r. rewizji własnego normatywu MOCA z 1993 r., który wynosił 0,11 mg/m3 i nie znaleźli podstaw do jego zmiany. Oznaczony jest on także literą S, a dodatkowo w rewizji z 1996 r. zaproponowano monitorowanie stężeń MOCA w dobowym moczu pracowników. W Polsce nie ustalano dotąd“' wartości NDS MOCA. Zespół Ekspertów proponuje uznać wartość 0,02 mg/m3 za wartość NDS MOCA, opierając uzasadnienie tej wartości na wynikach badań rakotwórczości MOCA u zwierząt oraz oznaczyć związek literami Sk, co oznacza wchłanianie się przez skórę oraz R 2 - substancja prawdopodobnie rakotwórcza dla ludzi.

EN

2,2’-Dichloro-4,4’-methylenedianiline (MOCA) is a commercially important aromatic amine used as a curing agent in the production polymers. The chemical is moderately toxic, an oral LD50 in rats is 750 -r 1140 mg/kg b.w., and in mice 640 -r 880 mg/kg. MOCA is irritating to the skin and eyes. This chemical is extensively meta¬bolized in rats. MOCA is known mutagenic and carcinogenic in rats, dogs and mice. In female mice but not in males, a statistically significant incidence of hepatoma was observed when the animals given MOCA in diet. A higher incidence of tumors was observed in treated animals than in control as follows: hepatomas and lung adenomatosis in rats, hemangiosarcomas and hemangiomas in mice The Expert Group of Chemical Agents recommends a MAC (TWA) of 0,02 mg/m3 for 2,2’-dichloro-4,4’-methy- lenedianiline. Considering the fact that the absorption by skin is significant we suggest to determine the substance with the symbol ,,Sk” and R 2 - the agent is probably carcinogenic to humans.

5

Eter bis (2- chloroetylowy). Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Sitarek K., Lebrecht G.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 4 (34)

59--72

PL

Eter bis(2-chloroetylowy), (BCEE) jest bezbarwną, przezroczystą palną cieczą o zapachu zbliżonym do chloroformu. Słabo rozpuszcza się w wodzie, a dobrze w alkoholu, acetonie i benzenie; miesza się w różnych proporcjach z rozpuszczalnikami organicznymi. BCEE jest stosowany jako odczynnik w syntezach polimerów i związków organicznych, rozpuszczalnik tłuszczów, smarów, lakierów, farb, estrów celulozy oraz jako pestycyd i fumigant glebowy, niszczący owady.BCEE wywiera działanie drażniące na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i spojówki. Wchłania się do organizmu w drogach oddechowych z przewodu pokarmowego lub przez nieuszkodzoną skórę, nawet w stopniu wystarczającym do spowodowania śmierci. Podany zwierzętom dożołądkowo ulega metabolizmowi do kwasu tiodiglikolowego, kwasu 2-chloro-octowego i /V-acetylo-S-[2-(2-chloroetoksy)]etylo-L-cysteiny. Największy odsetek podanej dawki (65%) ulega wydaleniu z moczem, a mniejszy (11,5%) z powietrzem wydychanym oraz z kałem (2,4%). Niewielkie depozyty (2,3%) po podaniu dożołądkowym tego związku stwierdzano po 48 h w tkankach zwierząt. BCEE wywiera działanie mutagenne na komórki bakterii i drożdży oraz indukuje recesywne mutacje letalne w komórkach płciowych samców Drosophila melanogaster. BCEE jest substancją kancerogenną dla zwierząt - podana do żołądka myszy wywołuje nowotwory wątroby (wątrobiaki). Nie prowadzono badań, oceniających rakotwórczość związku dla ludzi. Według klasyfikacji IARC eter bis(2-chloroetylowy) należy do grupy 3., tj. czynników nieklasyfikowalnych pod względem rakotwórczości. EPA zaklasyfikowała ten związek do grupy B2., tj. czynników, dla których istnieje wystarczający dowód rakotwórczości dla zwierząt i brak dowodu takiego działania dla ludzi. W Polsce BCEE nie został zamieszczony w wykazach czynników rakotwórczych ani też prawdopodobnie rakotwórczych dla ludzi.

EN

Bis(2-chloroethyl)ether (BCEE) is a colourless liquid with characteristic odour like chloro-form. BCEE is used as a solvent, pesticide and fumigant for insecticides. This chemical is readily absorbed from the gastrointestinal tract as well as by inhalation and dermally. BCEE is excreted in the urine (ca. 65% of per os dose), in the expired air (ca. 11.5% of dose) and in the faeces (ca. 2.4% of the dose). It is the mutagenic and carcinogenic agent inducing hepatomas in mice exposed orally. Carcinogenic classification - IARC, group 3, not classifiable as to carcinogenicity to humans. On the basis of the existing data about occupational exposure to BCEE in Poland, the Expert Group recommended a MAC value for this chemical of 10 mg/m3, STEL 30 mg/mJ and skin notation (Sk).

6

4-Winylocykloheksen. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Sitarek K., Lebrecht G.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

Nr 1 (27)

159--176

PL

4-Winylocykloheksen (VCH) jest bezbarwną cieczą o silnym charakterystycznym zapachu, słabo rozpuszczalną w wodzie, dobrze rozpuszczalną w eterze dietylowym i benzenie, otrzymywaną w procesie katalitycznej dimeryzacji 1,3-butadienu. VCH jest produktem pośrednim w procesie wytwarzania ditlenku winylocykloheksanu stosowanego jako rozpuszczalnik żywic epoksydowych, w produkcji insektycydów, plastyfikatorów, jako śro-dek zmniejszający palność oraz przeciwutleniacz lub utwardzacz w produkcji wyrobów gumowych. W powietrzu środowiska pracy zakładów wytwarzających wyroby gumowe we Włoszech w próbach powietrza pobieranych przez 30 min stężenia VCH wynosiły: 0,03 + 0,21 mg/m3 podczas procesu wulkanizacji w zakładach produkujących podeszwy gumowe do obuwia, 0 + 0,003 mg/m3 podczas wytłaczania opon oraz 0,- 001 mg/m3 podczas wytłaczania osłon do kabli elektrycznych. Brak danych o narażeniu na ten związek w Polsce. VCH wchłania się w drogach oddechowych, przez skórę lub po podaniu do żołądka. Szczytowe stężenie we krwi stwierdzano po 1 + 2 h po podaniu (l4C)VCH do żołądka myszom lub szczurom. Natomiast po 24 h od podania w tkankach tych zwierząt stwierdzano już niewielkie ilości podanego związku. Głównym metabolitem przemian VCH w wątrobie są: 4-winylo-l,2-epoksycyklo-heksan, 4-epoksyetylo-1,2-dihydroksycykloheksan 4-epo-ksyetylo-1,2-dihydrocykloheksan. Skutki narażenia ludzi na działanie VCH to: bóle głowy, zapalenie rogówki, nieżyt błony śluzowej nosa, hypotonia, leukopenia, leukocytoza obojętnochłonna i upośledzenie metabolizmu węglowodanów. Brak danych na temat zatruć przewlekłych ludzi narażonych na VCH. Medialna dawka śmiertelna VCH dla szczurów po podaniu per os wynosi około 2500 mg/kg, inhalacyjne narażenie szczurów przez 4 h na VCH o stężeniu 35440 mg/m3 spowodowało zgon 4/6 szczurów. VCH podawany szczurom per os w oleju kukurydzianym przez 13 tygodni w dawkach dziennych: 50: 100; 200; 400 lub 800 mg/kg powoduje zwyrodnienie szkliste kanalików nerkowych nieznacznego stopnia stan zapalny błony śluzowej żołądka oraz zmniejsze¬nie liczby pęcherzyków pierwotnych i pęcherzyków Graafa w jajnikach samic otrzymujących największą dawkę. Narażenie myszy na VCH przez 13 tygodni 6 h/dzień, 5 dni/tydz. o stężeniach: 4430; 1108 lub 222 mg/m3 powodowało dużą śmiertelność i atrofię jajników u zwierząt w grupie o największym narażeniu oraz śpiączkę i osłabienie reakcji na bodźce u zwierząt w grupie narażonej na VCH o stężeniu 1108 mg/m3. Nie stwierdzono natomiast działania toksycznego VCH u myszy narażanych na związek o stężeniu 222 mg/m3. Skutkami narażenia szczurów na ten związek była śpiączka oraz zwyrodnienie kanalików' nerkowych u samców na związek o stężeniu 6645 mg/m3, natomiast w grupie narażonej na związek o stężeniu 4430 mg/m3 - śpiączka, osłabione reakcje na bodźce dźwiękowe oraz mniejszy przyrost masy ciała i większa względna masa wątroby i nerek. Brak uchwytnych zmian patologicznych u szczurów narażanych na VCH o najmniejszym stężeniu 1108 mg/m3. Na podstawie wyników badań wpływu podprzewlekłego narażenia na VCH zarówno drogą pokarmową, jak i inhalacyjną wykazano, że narządem krytycznym u szczurów są nerki, natomiast u myszy - jajniki. VCH poda¬wany myszom przez 103 tygodnie w oleju kukurydzianym w dawkach dziennych: 0; 200 lub 400 mg/kg powoduje guzy z komórek warstwy ziarnistej jajnika: 0/49; 10/48: 13/47 i nowotwory jajnika o charakterze mieszanym: 0/49; 25/48 i 11/47 oraz gruczolaki podtorebkowe kory nadnerczy u samic myszy odpowiednio: 0/50; 3/49 i 4/48. Natomiast u szczurów otrzymujących ten związek przez 103 tygodnie zgłębnikiem do żołądka w dawkach: 0; 200 lub 400 mg/kg wzrasta częstość raków płaskonabłonkowych skóry (samce) i gruczolaków gruczołu łech- taczkowego (samice). Brodawczaki lub raki płaskonabłonkowe skóry występowały u samców z częstością: 0/50; 1/50 i 4/50, natomiast gruczolaki lub raki płaskonabłonkowe gruczołu łechtaczkowego - 1/50, 5/50 i 0/49. Związek ten nie wykazuje działania embriotoksycznego i teratogennego w badaniach na myszach lub szczurach. Nie wykazano aktywności mutagennej VCH w testach z zastosowaniem frakcji i bez frakcji mikrosomalnej. Eksperci IARC uznają VCH za czynnik kancerogenny dla zwierząt i zaliczają go do grupy 2B czynników przy¬puszczalnie rakotwórczych dla ludzi. Jedynie w USA obowiązuje wyznaczona przez ACGIH wartość NDS, która wynosi 0,1 ppm (0,44 mg/m3). W innych państwach, w' tym również w Polsce, dotychczas nie ustalono normatywu higienicznego tego związku. Zatwierdzona przez Zespół Ekspertów wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) 4-winylocykloheksenu w powietrzu środowiska pracy wynosi 10 mg/m’. Nie ma podstaw do ustalania wartości NDSCh.

EN

4-Vinylcyclohexene (VCH) is a colourless liquid soluble in benzene, diethyl ether and sli¬ghtly soluble in water. VCH is prepared commercially by catalytic dimerization of 1,3-butadiene. It has been used as an intermediate for producing flame retardants, flavours and fragrances in the manufacture of polyolefins, as a solvent and in the manufacture of special chemicals such as the diepoxide. The oral LD50 for rat is about 3 ml/kg, the dermal LD50 for the rabbit is 20 ml/kg, the rat inhalation LC50 ca. 27000 mg/m3 and the mouse inhalation LC50 47000 mg/m3. Administration of VCH by gastric intubation produced granulosa-cell and mixed tumours of the ovary and adrenal subcapsular tumours in female mice. In male mice, there was an increase in the incidence of lymphoma and of lung tumours. Following gastric intubation in rats, increased incidence of squamous-cell tumours of the skin in males and of clitoral gland tumours in females were observed. VCH is not mutagenic to Salmonella typhimurium. 4-Vinylcyclohexene is possibly carcinogenic to humans (group 2B). Basing on experimental data the concentration of 222 mg/m3 was accepted as the NOAEL and the MAC value for-4vinylcyclohexene was established at 10 mg/m3. No MAC-STEL value has been determined for this compound.

7

Siarczan (VI) dimetylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Sitarek K., Lebrecht G.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2000

|

Nr 2 (24)

105--124

PL

Siarczan (VI) dimetylu (dwumetylowy siarczan, DMS) jest bezbarwną oleistą cieczą o łagodnym zapachu cebuli; słabo się rozpuszcza w wodzie i miesza się z polarnymi rozpuszczalnikami organicznymi oraz węglowodorami aromatycznymi. Związek ten jest głównie stosowany jako czynnik alkilujący zarówno w przemyśle barwników, farmaceutycznym, per-fumeryjnym, jak również w laboratoriach. Dawniej był wykorzystywany jako gaz bojowy. Względnie krótkotrwałe (10 min) narażenie na działanie DMS o stężeniu 500 mg/m3 jest śmiertelne dla człowieka, natomiast krótkotrwałe narażenie o stężeniu 5 mg/m3 powoduje tylko podrażnienie oczu. W następstwie ostrego inhalacyjnego narażenia na DMS występują dwie grupy objawów: objawy silnego działania drażniącego na błony śluzowe oczu i dróg oddechowych związane z działaniem kwasu siarkowego oraz objawy ze strony układu nerwowego jako następstwa działania metanolu (HaSC^ i metanol są produktami hydrolizy DMS). Objawy ostrego działania DMS mogą występować po okresie latencji wynoszącym od 2 do 10 godz. w zależności od stopnia zatrucia ostrego. DMS jest związkiem o silnym działaniu drażniącym na skórę i błony śluzowe zarówno w postaci roztworu, jak i par; związek dobrze wchłania się przez skórę w wyniku czego oprócz miejscowego działania drażniącego występują takie objawy toksyczności, jak w przypadku narażenia inhalacyjnego. Opisane w literaturze przypadki zatruć o strych, w tym także kończących się zgonem, występowały w wyniku przypadkowego oblania odzieży i skóry DMS lub wdychania par tego związku. W opisach przypadków przewlekłego narażenia ludzi na pary i roztwory DMS są omawiane przede wszystkim skutki jego działania drażniącego. Medialne dawki lub stężenie śmiertelne (DL50 lub CLjo) dla zwierząt laboratoryjnych wynoszą: DL5U per os dla szczura 205 -f 440 mg/kg, dla myszy 140 mg/kg, natomiast CL5n dla szczura 393 mg/m3 w ciągu 26 min lub 45 mg/m3 w ciągu 4 godz. Objawy ostrego zatrucia DMS u zwierząt są podobne do tych opisanych u ludzi. Małe stężenia wywołują początkowo tylko lekkie zaczerwienienie błon śluzowych, łzawienie i ślinotok. Po upływie okresu utajenia, który trwa l + 6 godz. rozwija się ropne zapalenie błon śluzowych. Nie ma danych, które umożliwiłyby ustalenie zależności dawka-efekt u zwierząt. Część bowiem badań miała na celu określenie medialnych dawek lub stężeń śmiertelnych, inne natomiast były ukierunkowane na ocenę konkretnych efektów toksycznych po podaniu pojedynczych dawek DMS. Przewlekłe, 4-miesięczne narażenie szczurów na działanie DMS o stężeniach 2,64 i 0,29 mg/m3 powodowało istotne, lecz przemijające zmiany czynnościowe w układzie nerwowym, oddechowym oraz w wątrobie i w nerkach szczurów, które były narażane na działanie związku o większym stężeniu. Obserwacje zwierząt dokonywane po zakończeniu okresu narażenia ujawniły jedynie objawy zapalenia oskrzeli. Metabolitami DMS są: dwutlenek węgla (wydalany z powietrzem wydechowym) i siarczan (wydalany przez nerki). DMS jest czynnikiem mutagennym i genotoksycznym, co wykazano na podstawie wyników badań, podczas których stosowano różne modele doświadczalne. Na podstawie wyników badań rako twórczość i ujawniono, że inhalacyjne narażenie szczurów, chomików lub myszy na działanie DMS powoduje nowotwory zlokalizowane w jamie nosowej, płucach, klatce piersiowej, a podanie tego związku szczurom w podskórnych iniekcjach jest przyczyną rozwoju mięsaków w miejscu wstrzyknięcia. DMS jest kancerogenem transplacentalnym. Podając ten związek dożylnie ciężarnym samicom szczura, obserwowano u potomstwa narażanych samic guzy złośliwe w układzie nerwowym i wątrobie. DMS jest dawcą rodników alkilowych wbudowywanych do cząsteczek nukleofilowych, np. DNA. Głównym produktem alkilacji DNA jest 7-metyloguanina stwierdzana zarówno w wyniku narażenia na DMS in vitro, jak i in vivo. Eksperci Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) w Lyonie zaliczają DMS do grupy 2A czynników prawdopodobnie rakotwórczych dla ludzi, tj. takich, co do których istnieje ograniczony dowód rakotwórczości u ludzi i wys-tarczający dowód takiego działania u zwierząt laboratoryjnych. Wartość NDS siarczanu (VI) dimetylu w Polsce wynosi obecnie l mg/m3.

EN

Dimethyl sulfate is an oily, colourless liąuid with a faint onion odour. It is used as a methylating agent in the manufacture of many organie chemicals including dyes, perfumes, and minerał oils. The primary, acute effects from overexposure to dimethyl sulfate arę burns of the skin and eyes. It is a strong irritant to the eyes, skin, and respiratory system. Dimethyl sulfate is a mutagenic and genotoxic agent. The carcinogenicity studies indicated that when inhaled dimethyl sulfate produced tumours in the nose, lung and thorax, and subcutaneous injections in experimental animals resulted in the development of sarcomas. IARC nas reviewed five cases of bronchial or pulmonary carcinoma and one case of choroidal melanoma in peoplel exposed occupationally to dimethy] sulfate. However, IARC judged these studies as inadequale| evidence for the carcinogenicity of dimethyl sulfate in humans (group 2A, probably carcinogenic to humans). In the assessment of MAC value, the results of rat and guinea pigs studies under subchronic (4 months') inhalation exposure were considered. The LOAEL (lowest observed adver effect level) of 2.64 mg/m3 was converted into 0.5 mg/m3. According to its very strong irritativ effect the MAC-STEL of l mg/m3 was recommended. A Rp, suspected human carcinogen,] designation is appropriate for dimethyl sulfate. Because of the systemie effects resulting from| skin absorption of dimethyl sulfate in man, a skin notation (Sk) is also applicable.

8

Kwas azotowy (V)

Czerczak S., Lebrecht G.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

1999

|

Nr 20

103--121

9

Dibenzo [a, h] antracen

Sitarek K., Lebrecht G.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

1999

|

Nr 21

5--23