Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Jodometan

Czerczak S., Grunt H.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2008

|

Nr 2 (56)

129--146

PL

Jodometan jest bezbarwną przezroczystą cieczą o eterycznym, słodkawym, ostrym i gryzącym zapachu , która jest naturalnym produktem metabolizmu wielu morskich organizmów wykorzystywanym głównie jako czynnik metylujący w syntezach organicznych. Jodometan znalazł także zastosowanie w technice mikroskopowej i w analityce jako odczynnik oraz jako katalizator w produkcji tetrametylo- i tetraetyloołowiu, a ponadto jest stosowany jako środek do ochrony roślin. Jodometan wchłania się do organizmu z dróg oddechowych, przez skórę oraz z przewodu pokarmowego. Po narażeniu ludzi drogą inhalacyjną na jodometan obserwowano działanie układowe związku na ośrodkowy układ nerwowy oraz działanie drażniące na błony śluzowe górnych dróg oddechowych, gardła i nosa. Jodometan, podobnie jak bromometan i chlorometan jest związkiem wykazującym opóźnione, ale silne działanie depresyjne na ośrodkowy układ nerwowy. Natomiast bezpośrednie działanie drażniące jodometanu, które jest związane z działaniem alkilującym, jest stosunkowo słabe. Skażenie dużej powierzchni skóry ciekłą substancją może wywołać objawy podobne jak w zatruciu inhalacyjnym. Po zatruciu jodometanem drogą pokarmową mogą wystąpić: mdłości, wymioty, bóle brzucha i takie objawy, jak w zatruciu inhalacyjnym, a poza tym związek może także działać drażniąco na przewód pokarmowy. Na podstawie wartości medialnych dawek śmiertelnych u zwierząt, jodometan zaklasyfikowano jako toksyczny. Efektem krytycznym u zwierząt po narażeniu na jodometan jest działanie depresyjne zwiazku na ośrodkowy układ nerwowy oraz działanie drażniące na błony śluzowe górnych dróg oddechowych, oczy i skórę. Związek o dużych stężeniach może być przyczyną padnięcia zwierząt z powodu niewydolności oddechowej. Działanie kancerogenne jodometanu badano niezależnie na myszach i szczurach. Po podaniu badanego związku drogą dootrzewnową i podskórną stwierdzono występowanie u zwierząt nowotworów płuc i mięsaków podskórnych. Wyniki jednak tych badań nie były znamienne statystycznie, a ponieważ zwierząt z grup eksperymentalnych było mało, dlatego wyniki tych doświadczeń nie są miarodajne. Eksperci Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem zaklasyfikowali jodometan do grupy 3., czyli do czynników nieklasyfikowanych pod względem działania rakotwórczego u ludzi. Do wyliczenia wartości NDS jodometanu przyjęto wyznaczoną w 14-tygodniowych badaniach inhalacyjnych na szczurach wartość NOAEL równą 58 mg/m3. Zaproponowano przyjęcie stężenia 7 mg/m3 jodometanu za wartość NDS, a ze względu na działanie drażniące związku zaproponowano przyjęcie stężenia 20 mg/m3 za wartość NDSCh związku. Zaproponowane wartości normatywów higienicznych powinny zabezpieczyć pracowników narażonych na jodometan przed jego depresyjnym działaniem na ośrodkowy układ nerwowy oraz działaniem drażniącym na drogi oddechowe, oczy i skórę. Ze względu na działanie drażniące jodometanu zaproponowano oznakowanie go literą „I” informującą, że jest to substancja o działaniu drażniącym oraz literami „Sk” informującymi o tym, że wchłania się przez skórę.

EN

Iodomethane is a clear liquid with a characteristic odor. Iodomethane is readily absorbed by all routs of exposure. After inhalation exposure there were neurological disorders and irritation effects to the eyes, nose and throat. The concentration of iodomethane of 56 mg/m3 was accepted as an NOAEL value. The Expert Group for Chemical Agents has recommended MAC of 7 mg/m3 and because of its irritative effect MAC-STEL of 20 mg/m3. Because percutaneous absorption of iodomethane has caused systemic toxicity in laboratory animals, “Sk” notation is considered appropriate; “I” – irritation notation is also recommended.

2

Butan-2-on

Grunt H., Czerczak S.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2007

|

Nr 1 (51)

5--27

PL

Butan-2-on jest bezbarwną, łatwopalną cieczą o przenikliwym słodkawym zapachu, podobnym do ketonu metylowego. Należy do rodziny alkanonów, tzn. nasyconych ketonów alifatycznych. Butan-2-on jest wykorzystywany głównie jako rozpuszczalnik do różnych powłok powierzchniowych, np. winylowych, nitrocelulozowych czy akrylowych. Znalazł również zastosowanie przy odparafinowaniu olejów smarowych oraz przy produkcji: bezbarwnych syntetycznych żywic, sztucznej skóry, gumy, lakierów, klejów i folii aluminiowej. Ponadto jest wykorzystywany w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym. W naturze butan-2-on występuje w owocach i warzywach. Stosowany jest zwykle w mieszaninie z acetonem, octanem etylu, n-heksanem, toluenem oraz alkoholami. Butan-2-on szybko się wchłania przez drogi oddechowe i skórę. Według Fisherovej-Bergerovej szybkość penetracji butan-2-onu przez skórę wynosi 2,45 mg/cm2/h, związek nie ma zdolności kumulacji w organizmie. Głównym skutkiem działania butan-2-onu u ludzi po narażeniu drogą inhalacyjną jest działanie drażniące na skórę, błony śluzowe oczu, nosa oraz gardła. Próg działania drażniącego dla oczu i nosa u ludzi (50% odpowiedzi) ustalono na poziomie około 590 mg/m3 (200 ppm). Ostry zapach butan-2-onu jest wyczuwany, gdy jego stężenie wynosi poniżej 16 mg/m3 (5,4 ppm), a podrażnienie błon śluzowych nosa powinno być ostrzeżeniem i zapobiegać szkodliwym skutkom działania związku. Podczas przewlekłego narażenia na butan-2-on o dużym stężeniu mogą wystąpić objawy depresyjne ze strony ośrodkowego układu nerwowego, natomiast przedłużony kontakt ze skórą może doprowadzić do stanu zapalnego, objawiającego się zaczerwienieniem, wysuszeniem oraz pękaniem skóry. W NIOSH ustalono, że wartość stężenia butan-2-onu bezpośrednio zagrażająca zdrowiu i życiu (IDLH) wynosi 8820 mg/m3 (3000 ppm). U zwierząt doświadczalnych butan-2-on wykazuje działanie drażniące na błony śluzowe górnych dróg oddechowych, oczy i skórę, a także działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy, natomiast jego duże dawki mogą powodować padnięcie zwierząt z powodu niewydolności oddechowej. Ze względu na wielkości letalne u zwierząt doświadczalnych, butan-2-on nie jest klasyfikowany jako substancja szkodliwa. Stężenie 31 590 mg/m3 butan-2-onu przyjęto za wartość RD50 u myszy. Na podstawie wyników badań na szczurach szczepu F344 – narażanych inhalacyjnie na butan-2-on w ciągu 90 dni 6 h dziennie przez 5 dni w tygodniu – za wartość NOAEL (wartość najwyższego stężenia, które nie powoduje szkodliwych zmian) przyjęto stężenie 7500 mg/m3 (2500 ppm) związku. Nie ma dowodów działania rakotwórczego butan-2-onu na ludzi i zwierzęta. Związek nie wykazywał również działania mutagennego ani uczulającego, natomiast wykazywał słabe działanie fetotoksyczne. Przyjmując za efekt krytyczny działanie układowe butan-2-onu, przede wszystkim na ośrodkowy układ nerwowy i wątrobę, do wyliczenia wartości NDS butan-2-onu zastosowano wyznaczoną w 90-dniowym eksperymencie inhalacyjnym na szczurach wartość NOAEL równą 7500 mg/m3 i przyjęto za wartość NDS stężenie równe około 450 mg/m3. Ustalona wartość NDS jest zgodna z przyjętą zasadą, że wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia substancji ustalona na podstawie ostrego działania drażniącego powinna mieścić się w granicach 1/100 ÷ 1/10 wartości RD50, tj. w przedziale 315 ÷ 3159 mg/m3. Proponowana przez nas wartość NDS butan-2-onu jest mniejsza od wartości NDS obowiązujących w większości państw Unii Europejskiej, które przyjęły wartość TLV równą około 600 mg/m3, ale jest zgodna z wartością NDS w Finlandii, w której obowiązuje wartość 440 mg/m3. Należy zwrócić uwagę, że w Danii i Szwecji obowiązują jeszcze mniejsze, wynoszące około 150 mg/m3, wartości normatywów higienicznych butan-2-onu. W celu zminimalizowania działania drażniącego i ostrego zapachu butan-2-onu proponuje się przyjąć wartość NDSCh związku równą 900 mg/m3. Zaproponowane wartości normatywów higienicznych powinny zabezpieczyć pracowników narażonych na butan- -2-on przed działaniem drażniącym związku oraz jego potencjalnym działaniem neurotoksycznym. Autorzy dokumentacji proponują przyjąć wartość dopuszczalnego stężenia butan-2-onu w materiale biologicznym (DSB) równą 1,5 mg na litr moczu, a ze względu na jego szybką absorpcję przez skórę proponują także oznaczyć butan-2-on literami „Sk” oznaczającymi substancję wchłaniającą się przez skórę oraz literą „I” oznaczającą substancję o działaniu drażniącym.

EN

2-Butanone is a colourless liquid with a characteristic odour. The nervous system and liver are critical organes in animals’ 90-day exposure to 2-butanone. The MAC (TWA) value was calculate on the basis of the NOAEL value (7500 mg/m3) for systemic effects in rats. A MAC (TWA) value at the level of 450 mg/m3 was established. Because of the irritant effect of of this compound a MAC-STEL value of 900 mg/m3 was suggested. The “I” (irritation substance) notation and “Sk” (substance absorbed through the skin) were proposed. We suggest accepting a BEI value on the level of 1.5 mg of 2-butanone/litre of urine.

3

Izooktan-1-ol – mieszanina izomerów

Grunt H., Czerczak S.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2006

|

Nr 2 (48)

131--141

PL

Izooktan-1-ol jest bezbarwną, łatwopalną cieczą, o łagodnym zapachu. Związek ten jest mieszaniną izomerów pierwszorzędowych nasyconych wyższych alkoholi alifatycznych, tj. alkanoli, które mają heptylowy rodnik i rozgałęziony łańcuch 2-etylo-heksanolu. Najczęściej izooktan-1-ol jest opisywany jako mieszanina dimetyloheksan-1-oli (70-80%) i metyloheptan-1-oli (10-20%) oraz innych homologicznych pierwszorzędowych alkoholi (5-10%). Izooktan-1-ol otrzymuje się syntetycznie w procesie hydroformylowania, nazywanym też procesem oxo. Wykorzystywany jest głównie jako rozpuszczalnik oraz do produkcji plastyfikatorów. Znalazł zastosowanie jako półprodukt do produkcji niejonowych detergentów oraz środków powierzchniowo czynnych, syntetycznych powłok olejowych, cieczy chłodząco-smarujących, olejów smarowych i płynów hydraulicznych. Ponadto jest stosowany jako emulgator i środek przeciwpieniący, a także jako odczynnik wprowadzający grupę izooktylową do innych związków. Izooktan-1-ol może wchłaniać się do organizmu przez drogi oddechowe, skórę i z przewodu pokarmowego. Narządami krytycznymi w przypadku narażenia na izooktan-1-ol są oczy, skóra, układ oddechowy. Pary izooktan-1- olu działają drażniąco na oczy i górne drogi oddechowe. Głównym skutkiem przewlekłego narażenia zawodowego na pary izooktan-1-olu jest działanie drażniące na skórę oraz błony śluzowe oczu, nosa oraz gardła. Podczas przewlekłego narażenia na duże stężenia par izooktan-1-olu stwierdzono objawy depresyjne ze strony ośrodkowego układu nerwowego oraz działanie narkotyczne. Przedłużony kontakt ciekłego izooktan-1-olu ze skórą może prowadzić do stanu zapalnego skóry, objawiającego się wysuszeniem i zaczerwienieniem. Mogą również wystąpić objawy jak przy oparzeniu chemicznym. Wartości LD50 po podaniu drogą pokarmową, według różnych źródeł dla różnych gatunków zwierząt, mieszczą się w granicach od około 1500 mg/kg do 6500 mg/kg. Na podstawie kryteriów klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych należałoby sklasyfikować badaną substancję jako szkodliwą po połknięciu. U zwierząt doświadczalnych izooktan-1-ol wykazuje działanie drażniące na błony śluzowe górnych dróg oddechowych, oczy i skórę, a także działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy, w dużych dawkach może powodować śmierć z powodu niewydolności oddechowej. Brak dowodów działania rakotwórczego izooktan-1-olu u ludzi i zwierząt. Nie wykazywał również działania mutagennego. Nie stwierdzono działania uczulającego. Przyjmując jako efekt krytyczny działanie drażniące izooktan-1-olu, do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) proponuje się zastosowanie wyznaczonej w 13-dniowym eksperymencie inhalacyjnym na zwierzętach wartości NOAEL na poziomie 1064 mg/m3 (200 ppm). Wyliczona na tej podstawie wartość NDS wynosi około 220 mg/m3. W większości państw Unii Europejskiej obowiązuje wartość NDS na poziomie około 270 mg/m3. Tylko w Norwegii obowiązuje wartość niższa, równa 135 mg/m3 . W celu zminimalizowania działania drażniącego proponuje się przyjąć wartość NDSCh równą 440 mg/m3. Zaproponowane wartości normatywów higienicznych powinny zabezpieczyć pracowników narażonych na izooktan- 1-ol przed działaniem drażniącym oraz potencjalnym działaniem szkodliwym. Ze względu na efekty działania układowego po aplikacji izooktan-1-olu na skórę królika, proponuje się oznakowanie substancji w wykazie NDS symbolem „Sk” (substancja wchłania się przez skórę), natomiast ze względu na działanie drażniące – symbolem „I” (substancja o działaniu drażniącym).

EN

Isooctyl alcohol is a flammable, colorless liquid with a light odor. This chemical is a mixture of isomers, mainly dimethylhexan-1-ol and methylheptan-1-ol. After single or repeated inhalation exposure the main effect is local irritation. Based on the NOAEL value obtained from experiment on rats (1064 mg3) a MAC value of 220 mg/m3 was established. Because of the irritant effect of this compound a MAC-STEL value 440 mg/m3 was suggested. The “I” (irritating substance) notation and “Sk” (substance absorbed through the skin) were proposed.

4

Heksan. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego

Jakubowski M.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2006

|

Nr 1 (47)

109--129

PL

Heksan (n-heksan) jest bezbarwną, łatwopalną lotną cieczą stosowaną jako rozpuszczalnik organiczny klejów, lakierów, farb zwykłych oraz drukarskich, a także rozcieńczalnik i środek czyszczący. Związek jest używany w przemyśle gumowym, obuwniczym, spożywczym (do ekstrakcji olejów roślinnych z nasion), farmaceutycznym, kosmetycznym oraz chemicznym. W Polsce narażenie na heksan występuje głównie w przemyśle obuwniczym i w zakładach kaletniczych. Obecnie są wprowadzane takie zamienniki heksanu, jak metyloheksan i dimetyloheksan. Zgodnie z danymi Instytutu Medycyny Pracy z 2001 r. w Polsce na działanie heksanu o większym stężeniu niż wartość NDS wynosząca 100 mg/m3 było narażonych w środowisku pracy 136 osób. W dostępnym piśmiennictwie nie ma danych na temat padnięć zwierząt w wyniku narażenia na czysty heksan. Wartość LC50 dla mieszaniny heksanu i jego izomerów wyniosła 259 353 mg/m3 dla szczurów narażanych w ciągu 4 h. Stężenie to było znacznie większe niż stężenie wybuchowe (około 38 000 mg/m3). Wartość DL50 po podaniu szczurom do żołądka wyniosła 15 840 mg/kg. W przypadku przewlekłego narażenia ludzi na heksan narządem krytycznym jest obwodowy układ nerwowy. Efektem krytycznym jest zespół objawów klinicznych, zmian elektrofizjologicznych oraz morfologicznych w nerwach i mięśniach określany mianem polineuropatii obwodowej. U ludzi narażonych zawodowo na mieszaninę lotnych związków organicznych obecnych w rozpuszczalnikach do klejów i farb skutek ten stwierdzono wielokrotnie. Wyniki badań ludzi narażonych zawodowo na heksan, wprawdzie spójne jakościowo, nie pozwalają jednak na ustalenie zależności dawka-efekt, ze względu na niepełne dane w ocenie narażenia i występowanie narażenia złożonego. Wieloletnie narażenie na heksan o średnim stężeniu (240 mg/m3) nie powodowało tego skutku działania (NOAEL). Objawy ze strony obwodowego układu nerwowego stwierdzano najwcześniej w wyniku narażenia ciągłego, przekraczającego 18 h dziennie. U szczurów zwyrodnienie aksonów nerwów obwodowych wystąpiło w wyniku narażenia na heksan o stężeniu 1760 mg/m3 (9 tygodni, 7 dni/tydzień, 22 h dziennie). Gdy okres narażenia w ciągu dnia nie przekraczał 12 h, jego skutki były słabiej nasilone. Nie stwierdzano efektów działania toksycznego heksanu na inne układy i narządy. Wchłanianie heksanu może zachodzić w drogach oddechowych, przez skórę i w przewodzie pokarmowym. Retencja par heksanu w drogach oddechowych człowieka wynosi 28 - 34%. Około 10 - 20% wchłoniętej dawki heksanu ulega przemianom metabolicznym. Heksan ulega utlenieniu z udziałem cytochromu P-450, tworząc 1-heksanol, 2-heksanol i 3-heksanol. W wyniku utlenienia 2-heksanonu i hydroksylacji powstałego związku tworzy się 5-hydroksy-2-heksanon, który ulega dalszemu utlenieniu do 2,5-heksanodionu. Przyjęcie stężenia 204 mg/m3 heksanu za wartość LOAEL i jednego współczynnika niepewności uwzględniającego wrażliwość osobniczą daje wartość 100 mg/m3, co pozwala na zaakceptowanie wartości NDS równej 72 mg/m3 przyjętej przez Komitet Naukowy ds. Dopuszczalnych Stężeń w Środowisku Pracy Unii Europejskiej. Nie ma podstaw do zaproponowania wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) i dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) heksanu.

EN

n-Hexane is a colorless liquid, readily volatile with a boiling point of 69 oC. Technical grade hexane is a mixture of n-hexane and isomers of methylpentane and heptane. n-Hexane is commonly used as a solvent component of paints and thinners and especially glues. Ii is also present in gasoline. Occupational exposure to n-hexane may occur in rubber, chemical, pharmaceutical and shoe industries. n-Hexane is readily absorbed by all routes of exposure. In industrial settings, absorption takes place primarily via respiration. Retention rate of 28 – 34% has been reported. The rate of absorption of liquid hexane through the skin is 0.31 mg/cm2/h. Metabolism of n-hexane is important from the point of view of toxic effects. The metabolite, 2,5-hexanodion (2,5-HD), is responsible for toxic effects on peripheral nervous system inducing polyneuropathy. 2,5-HD can be derived in vivo from n-hexane via 2-hexanol, to either 2,5-hexanediol or methyl butyl ketone, and then to 5-hydroxy-2-hexanone, the last being interconvertible with 2,5-HD. n-Hexane is eliminated unchanged in exhaled air. After termination of exposure concentration in exhaled air it declines rapidly after cessation of exposure with apparent half-lives of 5 to 10 minutes and 100 minutes. Urinary excretion is negligible. The major elimination pathway is metabolism. The major metabolite is 2,5-hexanodione, which is eliminated with an apparent half-life of 13 – 14 hours and therefore, has a potential for accumulation over the workweek. Occupational exposure shows that n-hexane is toxic to the peripheral nervous system. Cases of sensorimotor to amyotrophic polyneuropathy have been observed among workers exposed to n-hexane in concentrations of up to 9000 mg/m3 for 48 hours or longer per week. Some of the affected individuals had exposure below 1800 mg/m3. In spite of numerous investigations in the industrial setting the dose-effect and dose-response relationships have not been established because workers were usually exposed to a mixture of solvents. The toxicity of n-hexane to induce polyneuropathy after repeated exposures was further confirmed by animal experiments. In rats, degeneration of axons in peripheral nerves occurred as a result of exposure to n-hexane in concentration of 1760 mg/m3 (9 weeks, 7 days/week, 22 h/day). The proposed occupational exposure limit (OEL-TWA) of 100 mg/m3 is based on the NOAEL (204 mg/m3) value derived from long-term (6.5 years) observation of the group of 14 persons exposed to a mixture of n-hexane and acetone and the uncertainty factor of 2.