Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Assessment of the Risks of Toxic Effects of Atmospheric Air Pollution for Humans (on the Example of Cities in Southern Ukraine)

Kolіsnyk Alla, Chugai Angelina, Mozgovyy Andriy, Soloshych Iryna

Ecological Engineering & Environmental Technology

|

2023

|

Vol. 24, iss. 6

147--154

EN

The significance of the research lies in the fact that atmospheric air is one of the vital components of the natural environment, and a high level of atmospheric pollution can cause toxic effects on human health. Therefore, an important and necessary task is to assess the negative impact of atmospheric air pollution on human health using certain methodological approaches. The aforementioned impact can manifest itself through carcinogenic and immunotoxic, that is, chronic effects. The possibility of solving the task is provided by the „Methodology for assessing the risks of toxic effects on human health from atmospheric air pollution”, which is based on the use of a linear-exponential thresholdless model. The research aimed to assess the risks of toxic effects from atmospheric air pollution in the cities of southern Ukraine for the population. The specified methodical approach allows for establishing the level of safety of city dwellers under the conditions of polluted atmospheric air. According to the results of the assessment of the carcinogenic risk of chronic intoxication of the population of four cities in the south of Ukraine in 2015–2020, it was established that the highest level of total risk from atmospheric air pollution was observed in the city of Odesa. The total risk index at maximum exposure for the city of Zaporizhia is lower compared to Odesa. In 2019–2020, a slight increase in the risk of intoxication of the population of the city of Zaporizhia was noted. The level of total risk of chronic intoxication of the population in the city of Kherson according to average indicators is lower than in the city of Zaporizhia. The level of danger for the population in the city of Mykolaiv is the lowest; there was a clear trend of reducing the risk of intoxication during the study period. The safest conditions for the population are in the city of Mykolaiv.

2

Opracowanie regresyjnych metod obliczania zasadniczych parametrów alternatywnych toksycznych efektów ksenobiotyków

Zinkovskyy Y. G., Zhuk O. V., Oloś G., Zhuk M., Jabłecki R.

Chemistry-Didactics-Ecology-Metrology

|

2011

|

R. 16, NR 1-2

29--34

PL

Na podstawie wykorzystania aparatu matematycznego modelu molekularnego dynamiki alternatywnych efektów ksenobiotyków zaproponowano szereg metod regresyjnych do analizy danych doświadczalnych. Dla grup zwierząt doświadczalnych Cypris pubem, Brachidanio rerio i Psevdorazbora parwa dla obecnych w wodzie różnych, stałych w czasie stężeń jonów miedzi, niklu i amonu określone zostały: graniczny (Tg) i charakterystyczny (τ) czas efektu, stężenia graniczne (minimalne toksyczne) toksykantów (Cg), wewnętrzne aktywności tworzących się kompleksów „ksenobiotyk - makromolekuły organizmu" (α) i pozorne stałe szybkości równowagi procesu ich rozpadu (Kapp). Zaproponowano szereg metod wykrywania wpływu efektów podostrych na całokształt dynamiki toksycznego działania ksenobiotyków przy ich małych stężeniach w środowisku wodnym.

EN

On the basis of the use of mathematical model of the molecular dynamics of alternative effects ot xenobiotics, a number of regression methods to analyze experimental data has been proposed. Three groups of experimental animals were used: Cypris pubera, Brachidanio rerio and Pseudorazbora panva. Ali of them were examined for yarious, fixed in time concentrations of ions of copper, nickel and ammonium in aquatic environment. Yalues of: threshold (Tg) and characteristic (τ) times of the effect, the concentration limits (minimum toxic) of toxicants (Cg), internal activity of the "xenobiotic -macromolecule of organisms" formed complexes (α) and apparent constants rates of the balance of their decay (Kapp) were set out. Several methods of detecting the influence of subacute effects on the overall dynamics of toxic effect of xenobiotics at its Iow concentrations in the aquatic environment were proposed.

3

Alterations in selected haematological parameters of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) exposed to complex mixtures of contaminants

Vosyliene M. Z., Kazlauskiene A., Mikalajune A.

Environment Protection Engineering

|

2010

|

Vol. 36, nr 4

95-104

EN

The aim of the study was to evaluate and compare changes in the selected haematological parameters of rainbow trout after long-term (14 days) exposure to sublethal concentrations of two kinds of contaminants: 1) highway traffic emission pollutants (model mixture of heavy metals) and 2) road maintenance salt. Four groups of fish exposed to sublethal concentrations of model mixture metal solutions demonstrated an increased frequency of abnormal erythrocytes and elevated percentage of neutrophiles. The percentage of juvenile and abnormal erythrocytes was significantly increased in the blood of fish exposed to sublethal concentrations of road maintenance salt solutions. Our data confirm that even low amounts of metals found in soil near roadsides and road maintenance salt can induce adverse effects on fish. Morphological analysis of erythrocytes seems to be a reliable tool for detection of toxic effects upon fish.

4

4-Hydroksy-4- -metylopentan-2-on. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Piotrowski J. K.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2003

|

Nr 2 (36)

189--206

PL

4-Hydroksy-4-metylopentan-2-on (alkohol diacetonowy - DAA) jest bezbarwną, palną cieczą o przyjemnym, słabym zapachu (CHEMINFO 1999; HSDB 1999). W warunkach przemysłowych otrzymywany jest zwykle w reakcji tlenku potasu i acetonu (The Merck... 1989). Stosowany jest w syntezie organicznej jako rozpuszczalnik dla wielu związków, jako dodatek do płynów hydraulicznych i paliw, przy produkcji filmów fotograficznych i sztucznego jedwabiu, w syntezie farb, farmaceutyków, insektycydów, a także podczas flotacji rud miedzi (.Browning 1965; Hawley 1981; Lande i in. 1976; Papa 1981; The Merck... 1983). Narażenie zawodowe na DAA może być związane z jego produkcją i wykorzystaniem. Ostrych zatruć z silnymi objawami toksycznymi u ludzi nie stwierdzono. Kontakt z DAA może mieć działanie drażniące na błony śluzowe oczu, nosa i gardła oraz wywoływać zawroty i ból głowy. Podrażnienie skóry manifestuje się wysypką i uczuciem poparzenia. Długotrwałe narażenie przewlekle na DAA może wywołać uszkodzenie wątroby i nerek (Diacetone... 1996). Ostra toksyczność DAA dla zwierząt jest mała. Głównymi objawami toksycznego działania po podaniu dużych dawek są: narkoza, spadek ciśnienia krwi oraz uszkodzenie układu oddechowego. DAA wykazuje również umiarkowane drażniące działanie na skórę oraz błony śluzowe oczu, nosa i gardła. Medialne dawki letalne DAA po podaniu dożołądkowym wynoszą dla różnych gatunków 3950 -s- 4700 mg/kg, co sugerowałoby, że związek ten należy do substancji o małej toksyczności. Jednorazowe, inhalacyjne narażenie zwierząt na DAA o stężeniach 7125 -s- 9975 mg/m3 powodowało: niepokój, podrażnienie, katar, pobudzenie, a później senność. U królików obserwowano uszkodzenie nerek (Browning 1965; Keith 1931; von Oettingen 1943; Rowe, McCollister 1981-1982; Smyth, Carpenter 1948). Podanie DAA szczurom w jednorazowej, dożołądkowej dawce 1880 mg/kg powodowało przejściowe uszkodzenie wątroby i niekorzystny wpływ na obraz krwi (uszkodzenie erytrocytów, obniżenie poziomu Hb). Dawka 3760 mg/kg wywoływała śmierć szczurów. U królików, którym podano dożołądkowo DAA w dawkach 2256 -s- 3760 mg/kg, zanotowano objawy depresyjnego działania na ośrodkowy układ nerwowy (narkoza, zaburzenie oddechowe, spadek ciśnienia krwi), zaś po dawce 4700 mg/kg zaobserwowano śmierć zwierząt w wyniku uszkodzenia układu oddechowego. W podprzewlekłych eksperymentach (dożołądkowych), w których przez 30 dni podawano szczurom dawki DAA 10 i 40 mg/kg/dobę, tylko po większej z nich stwierdzono niewielkie zmiany histopatologiczne w nerkach. Oceniając działanie DAA po inhalacyjnym, 6-tygodniowym narażeniu szczurów, autorzy publikacji podali wartość NOAEL - 232 mg/m3. W związku z niewielkim zwiększeniem się masy wątroby wartość LOAEL DAA określono na poziomie 1035 mg/mJ. Największe zmiany, przejawiające się m.in.: przemijającą sennością, niewielkim zmniejszeniem się masy ciała i nieznacznym zwiększeniem masy wątroby oraz nerek, a także zmianami histopatologicznymi w nerkach, stwierdzono u szczurów po narażeniu ich na DAA o stężeniu 4494 mg/m3. DAA nie wykazywał działania mutagennego i klastogennego. W dostępnym piśmiennictwie brakuje danych na temat działania kancerogennego, embriotoksycznego, teratogennego oraz wpływu na rozrodczość. Jeśli chodzi o narażenie przemysłowe, największe znaczenie mają wchłanianie inhalacyjne i kontakt ze skórą (.Krasavage i in. 1981-1982). DAA może również być wchłaniane przez układ pokarmowy (Fielding i in. 1981; Lucas 1984). W dostępnej literaturze nie znaleziono informacji na temat metabolizmu i wydalania DAA. W połączeniu z alkoholem etylowym DAA nasila u myszy objawy depresyjnego działania na oun i wydłuża czas działania etanolu (Sharkawi i in. 1994). DAA wykazywał działanie przeciwdrgawkowe po podaniu tujonu (Keith 1932b). U jednego mężczyzny, narażonego inhalacyjnie na DAA i etanol, stwierdzono zespół nerczycowy (von Scheele i in. 1976). Ponadto zanotowano zmiany skórne na twarzy i ramionach u robotników, narażonych równocześnie na DAA i wiele innych substancji (Pryor 1981). Przyjęte przez ACGIH (1999) największe dopuszczalne stężenie alkoholu diacetonowego w powietrzu określono na podstawie doświadczenia przeprowadzonego na ludziach (narażano ich na DAA o różnym stężeniu w powietrzu). Silverman i in. (1946) zaobserwowali, że po 15-minutowym narażeniu na DAA o stężeniu 475 mg/m3 (100 ppm) odbierany zapach stawał się nieprzyjemny, lecz nie uciążliwy. Stężenie to autorzy opracowania zaproponowali przyjąć za wartość NOAEL działania drażniącego. Wartość NDS obliczono, ustalając wielkość współczynnika związanego z wrażliwością osobniczą człowieka równą 2. Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN proponuje przyjąć wartość NDS równą 240 mg/m3. Takie stężenie uznano za wartość NDS w większości państw. Po narażeniu na związek o mniejszym stężeniu nie stwierdzono efektów toksycznych u robotników w przemyśle amerykańskim (Marceleno 1974). Zaproponowano nie ustalać wartości NDSCh ze względu na działanie układowe DAA (uszkodzenia wątroby i nerek) podczas długotrwałego narażenia zwierząt doświadczalnych.

EN

4-Hydroxy-4-methyl-2-pentanone (diacetone alcohol, DAA) is a colourless, flammable liquid with a slight scent. Exposure to DAA can take place during its production and use. Acute intoxication in humans has not been reported. DAA can have an irritating effect. Longterm exposure can evoke damage of the liver and kidneys. Medial lethal doses of DAA after intragastric administration were found in various animal species within the limits of 3950 H- 4700 mg/kg suggesting low toxicity. A single exposure by inhalation in concentrations of 7125 to 9975 mg/m3 caused anxiety, irritation, catarrh, incitement, and sleepiness. Following exposure by inhalation for 6 weeks the value of NOAEL was set at 232 mg/m'1. LOAEL was established at 1035 mg/m3, on the basis of a slight increase in the weight of the liver. Maximum effects exemplified by transient sleepiness, a slight decrease in body weight and a slight increase in the weight of the liver and kidneys were found following exposure to DAA of 4494 mg/m3. DAA did not show mutagenic or clastogenic effects, or cancerogenic, embriotoxic, and teratogenic effects. Ethyl alcohol intensified the depressive action on the central nervous system. This interaction also prolonged the action of ethanol. The Threshold Limit Value (TLV) for DAA accepted by ACGIH was based on experiments on volunteers exposed to a range of DAA concentrations in the air. Following a 15-minute exposure to DAA in a concentration of 475 mg/m3 (100 ppm) the scent of DAA became unpleasant, and this concentration was accepted as LOAEL for the irritating effect. The value of TLV is proposed accepting the uncertainly factor of 2. A MAC equal to 240 mg/m3 was also accepted in other countries. In concentrations lower than 240 mg/m3 no toxic effects were apparent in workers of in the American industry.

5

1,1 –Dimetylohydrazyna. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Starek A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2003

|

Nr 2 (36)

157--173

PL

1,1 - Dimetylohydrazyna (UDMH) jest bezbarwną cieczą o zapachu amoniaku. Stosowana jest jako komponent płynnych paliw rakietowych, absorbent kwaśnych gazów, substancja redukująca oraz półprodukt w syntezie organicznej. Narażenie na ten związek występuje podczas magazynowania, transportu i stosowania substancji. Dane na temat toksyczności UDMH u ludzi są niewystarczające. Ostra toksyczność u zwierząt klasyfikuje ten związek do grupy substancji szkodliwych. W warunkach narażenia powtarzanego UDMH działa diuretycznie, immunosupresyjnie, hemolitycznie, pobudzająco lub depresyjnie na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy, a także hepatotoksycznie, nefrotoksycznie i rakotwórczo. Ponadto związek ten wywiera działanie genotoksyczne i mutagenne. W warunkach narażenia przewlekłego efektem krytycznym u psów jest niedokrwistość hemolityczna. Wartość NDS 1,1 -dimetylohydrazyny obliczono na podstawie wyznaczonego doświadczalnie najniższego obserwowanego poziomu działania szkodliwego (LOAEL), wynoszącego 12 mg/m3. Zaproponowano przyjęcie wartości NDS na poziomie 0,1 mg/mJ wraz z oznakowaniem substancji literami Sk, co wskazuje na łatwe wchłanianie związku przez skórę. Nie znaleziono merytorycznych podstaw do zaproponowania wartości NDSCh i DSB 1,1-dimetylohydrazyny.

EN

1,1- Dimethylhydrazine (UDMH) is a colourless liquid with an ammonia odour. This compound is used as a component of racket fuels, absorbent of acidic gases, reducer, and an intermediate in organic synthesis. The acute toxicity of UDMH in animals qualifies this compound as a harmful substance. During repeated exposure UDMH exerted diuretic, immunosuppresive, hemolytic, depressive or exiciting, hepatotoxic, nephrotoxic, and car-cinogenic effects. Moreover, its genotoxic and mutagenic effects have been confirmed. The MAC value of 0,1 mg/m3 was estimated on the basis of the LOAEL value (12 mg/m3) obtained in experiments on dogs (24 weeks) and relevant uncertainty factors. Skin (Sk) notation is recommended.

6

Tetratlenek osmu. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Piotrowski J. K., Orłowski C.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 3 (33)

207--215

PL

Tetratlenek osmu tworzy bladożółtąmasę lub bezbarwne kryształy o temperaturze topnienia 40,6 °C i temperaturze wrzenia 130 °C. Ma ostry nieprzyjemny zapach, przypominający chlor. Stosowany jest głównie do wybarwiania preparatów biologicznych w mikroskopii elektronowej, a ponadto w fotografii, jako katalizator w syntezie organicznej oraz w leczeniu chorób reumatycznych. U ludzi po ostrym narażeniu na tetratlenek osmu obserwuje się silne działanie drażniące na oczy i układ oddechowy, a także zaburzenia wzrokowe. U mężczyzn mających przy produkcji osmiridium kontakt zawodowy z tetratlenkiem o stężeniu 0,133-0,640 mg/m3 (mierzonym jako Os), przez okres 1,5 - 23 lat, występował charakterystyczny objaw polegający na widzeniu aureoli wokół źródeł światła, a ponadto pieczenie oczu, trudności w czytaniu i bóle w przedniej części głowy. Objawy te na ogół ustępowały następnego dnia. U osób tych nie stwierdzono zmian parametrów biochemicznych w moczu, ani we krwi.6-godzinne narażenie inhalacyjne na tetratlenek osmu o stężeniu 0,001 mg/m3 nie wywołuje u ludzi działania drażniącego oraz innych skutków szkodliwych. Efekty toksyczne, podobne jak u ludzi, stwierdzano u królików po ostrym 30-minutowym narażeniu inhalacyj-nym na malejące w czasie stężenie 0s04 o wartości ok. 1300 -s- 130 mg/m3. Obserwowano działanie drażniące na oczy i układ oddechowy, zmiany morfologiczne na twardówce, rogówce, oskrzelach i płucach. Stężenie letalne wynosi ok. 400 mg/m3 przy narażeniu 4-godzinnym myszy i szczurów. Króliki padały przy narażeniu 30- -minutowym na malejące w czasie stężenie tetratlenku osmu o wartości ok. 2600 -s- 260 mg/m3. Dla tetratlenku osmu nie prowadzono eksperymentów podostrych i przewlekłych, nie jest rozeznana jego toksykokinetyka w ustroju. Z testów bakteryjnych wynika, że może działać mutagennie. Nie badano innych skutków odległych. W większości państw dla tetratlenku osmu przyjęto jako NDS wartość 0,002 mg/m3, co wg ACGIH powinno zabezpieczyć pracowników przed jego działaniem drażniącym. Istniejące podstawy doświadczalne są niewystarczające do w pełni niezależnego obliczenia proponowanej wartości NDS. W tej sytuacji autorzy proponują przyjęcie wartości NDS równej 0,002 mg/m3 oraz wartości NDSCh równej 0,006 mg/m3 (przeliczonych jako osm), tj. wartości obowiązujących w większości państw.

EN

Osmium tetroxide is a pale yellow mass or colourless crystals, melting at 40.6 °C and having boiling point at 130 °C. It has sharp unpleasant scant resembling chlorine. It is used for staining biological preparations for electrone microscopy, also in photography, as a ca- talyser in organic synthesis, and treatment of rheumatic diseases. Following acute exposure of humans strong irritation was observed of the eyes and respiratory system, as well as visual disorders. In men working in contact with osmium tetroxide at concentrations of 0.133-0.640 mg/mJ (measured as osmium) for the time of 1.5-23 years a characteristic symptom was noted expressed as an aureola visible around light sources. Also irritation of eyes was observed together with difficulties in reading and ailment of the front part of the head. These symptoms usually retreated on the next day. No changes were observed in the biochemical parameters of blood and urine. Six hours exposure by inhalation to the concentration of 0.001 mg/m3 does not result in irritation and other harmful effects in humans. Similarly as in humans toxic effects were observed after inhalation for 30 minutes of rabbits to decreasing concentrations of osmium in the limits of 1300-130 mg/m3. Irritation was observed of the eyes and respiratory tract, morphological changes were found in the sclera, cornea, bronchi and lungs. The lethal concentration, following 4-hrs exposure of mice and rats amounted to 400 mg/m3. Rabbits deceased after 30-min. exposure to decreasing concentrations of 2600-260 mg/nr.3 For osmium tetroxide there are no data on subacute or chronic exposure, also its toxicokinetic properties have not been recognised. Bacteriological tests point to possible mutagenic properties. Other possible remote effects were not studied. In the majority of countries the value of MAC was set at 0.002 mg/m3, at which the irritating effects are controlled. The existing data are not sufficient for independent evaluation. Therefore the value is recommended of 0.002 mg/m3 (as MAC-TWA) and 0.006 mg/m3 (as MAC-STEL), (expressed as Os) i.e. values accepted in the majority of countries.

7

Octan 2-metoksy- 1 –metyloetylu. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia

Sitarek K.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 4 (34)

89--96

PL

Octan 2-metoksy-l-metyloetylu (PGMEA) jest bezbarwną cieczą, wrzącą w temperaturze 145,8 °C (ciśn. 1013 hPa). Związek ten jest powszechnie stosowany jako rozpuszczalnik olejów oraz naturalnych i syntetycznych żywic. PGMEA należy do związków nieklasyfikowanych pod względem toksyczności ostrej. Medialna dawka śmiertelna tego związku dla szczurów po podaniu do żołądka wynosi 8,5 g/kg, a po naniesieniu na skórę królika - powyżej 5 g/kg. Medialne stężenie śmiertelne dla szczurów narażanych 6 h wynosi 23,5 g/m3 (4345 ppm). Nierozcieńczony PGMEA naniesiony na skórę królika nie wywiera działania drażniącego, natomiast podany do worka spojówkowego powoduje obrzęk spojówek oraz niewielkie zmętnienie rogówki i tęczówki, ustępujące po 7 dniach. W warunkach 9-dniowego narażenia inhalacyjnego PGMEA o stężeniu 1620 mg/mJ i większym uszkadza nabłonek węchowy myszy i szczurów. Związek ten nie wywiera działania embriotoksycznego, teratogennego, mutagennego ani genotoksycznego. Nie ma danych na temat jego toksyczności przewlekłej i rakotwórczości. Wchłania się dobrze w układzie oddechowym. Główne metabolity PGMEA obecne w moczu zwierząt narażanych dożołądkowo lub inhalacyjnie to: glikol propylenowy, l-metoksypropan-2-ol i inne produkty sprzęgania w postaci siarczanów i gluku- ronianów. Profil metaboliczny i rozmieszczenie w tkankach PGMEA są prawie identyczne jak po podaniu 1-meto- ksypropan-2-olu (PGME), co wskazuje, że PGMEA jest szybko hydrolizowany do PGME. Wydychane powietrze i mocz stanowią główne drogi wydalania PGMEA po narażeniu per os i inhalacyjnym. W Polsce nie ustalono wartości NDS octanu 2-metoksy-l-metyloetylu w powietrzu środowiska pracy. W Niemczech wartość NDS tego związku wynosi 275 mg/m3 (50 ppm), a ze względu na wartość NDSCh zaliczono ten związek do kategorii 1, tzn., że wartość NDS octanu 2-metoksy-l-metyloetylu może być przekroczona dwukrotnie w ciągu 5 min. maksymalnie 8 razy w ciągu zmiany roboczej. Związek ten zaliczono do grupy C, tzn., że nie stwarza on ryzyka zaburzeń rozwoju prenatalnego potomstwa przy zachowaniu wartości NDS.

EN

l-Methoxy-2-acetoxypropane (PGMEA) is a colourless liquid. This compound is produced by reacting l-methoxy-2-propanol (PGME) with acetic acid. PGMEA is used in coatings and in ink-removers. The oral LD50 value for rats is 8,5 g/kg, the dermal LD50 for rabbits is higher than 5 g/kg, and LC50 for rats is 23,5 g/m3. PGMEA is irritating to the eyes, is not mutagenic, genotoxic and teratogenic agent. This substance is absorbed from the respiratory tract and is extensively metabolized and excreted in expired air and urine. The proposed maximum exposure limit (MAC) - 260 mg/nr5 and the MAC-STEL 520 mg/m3 by analogy to PGME. The skin notation (Sk) is recommended.

8

Naftalen - metoda oznaczania

Jeżewska A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 4 (34)

109--114

PL

Metoda polega na adsorpcji par naftalenu na żelu krzemionkowym, desorpcji acetonem i analizie chromatograficznej (GC-FID) otrzymanego roztworu. Oznaczalność metody wynosi 2,25 mg/m3.

EN

The method is based on the adsorption of naphtalene vapours on the silica gel, desorption with acetone and gas chromatographic (GC-FID) analysis of the obtained solution. The determination limit of the method is 2,25 mg/m3

9

Metanol. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Starek A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 2 (32)

117--135

PL

Metanol jest substancją szeroko stosowaną jako półprodukt w syntezie organicznej, jako rozpuszczalnik, komponent wielu preparatów i paliwo samochodowe. Średnie stężenie ważone tego związku w powietrzu może osiągać wartość 880 mg/m3, a stężenie chwilowe - 4000 mg/m3. W 1994 r. w Polsce liczba osób narażonych na metanol o stężeniach przekraczających 100 mg/m3 (NDS) wynosiła 23. Metanol może wywierać ostre i przewlekłe działanie toksyczne na ludzi i zwierzęta. Ostre zatrucie tym związkiem, również w warunkach przemysłowych, nierzadko kończy się zejściem śmiertelnym. W symptomatologii ostrego zatrucia wyróżnia się 3 okresy: fazę narkotyczną, okres utajenia oraz uszkodzenia OUN, w tym narządu wzroku, w wyniku kwasicy metabolicznej. Najbardziej wrażliwymi gatunkami na toksyczne działanie metanolu jest człowiek i naczelne. U zwierząt laboratoryjnych metanol w wysokich stężeniach wywiera działanie embriotoksyczne, fetotoksyczne i teratogenne. Wartości NDSCh i NDS obliczono na podstawie obserwacji ludzi narażonych na metanol o średnim stężeniu chwilowym (15 min) 1380 mg/m3 (475-HtOOO mg/m3), u których stwierdzono objawy ze strony OUN i zaburzenia widzenia. Zaproponowano utrzymanie dotychczasowej wartości NDS metanolu na poziomie 100 mg/mJ oraz NDSCh - 300 mg/m3. Zwrócono uwagę na oznakowanie normatywów symbolem Sk wskazującym na łatwe wchłanianie metanolu przez skórę oraz symbolem Ft informującym o wpływie na ciążę. Ponadto zaproponowano i uzasadniono wartości DSB metanolu obecnego w próbkach moczu pobieranych pod koniec zmiany roboczej lub całej zmiany, odpowiednio na poziomie 6,5 lub 5 mg/l.

EN

Methyl alcohol (MA)(CAS Registry No. 67-56-1) is a colourless liquid with pungent odour and mean vapour pressure. MA is used as an intermediate in organic synthesis, and as an organic solvent for paints, organic resins, inks, textile soaps, and as internal combustion engine fuel. MA is absorbed from the respiratory tract, gastrointestinal tract and through the skin. It may exert acute and chronic toxic action in humans and animals. Acute intoxication with this compound often leads to death. Clinical course of this intoxication consists of three periods narcotic phase, latency period, and central nervous system (CNS) damage. In experimental animals MA at high concenrations exerts embriotoxic, fetotoxic, and teratogenic effects. Based on the observation of humans exposed to MA at mean concentration of 1380 mg/nr3 during 15 min, in which CNS symptoms and visual disturbances were found, the STEL and MAC values were calculated and proposed at 300 and 100 mg/m3, respectively. Proposed BEI values amount to 6.5 and 5.0 mg MA/1 in urine collected at the end of work shift or during the whole work shift, respectively. The skin (Sk) and fetotoxicity (Ft) notations are recommended.

10

l,2-Epoksy-3- izopropoksypropan. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Sapota A., Kilanowicz A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 4 (34)

49--57

PL

l,2-Epoksy-3-izopropoksypropan (izopropyloglicydowy eter, IGE) jest lotną, bezbarwną cieczą o temperaturze wrzenia 137 °C, słabo rozpuszczalną w wodzie, dobrze natomiast w alkoholach, ketonach i eterze dietylowym. IGE jest najczęściej stosowany jako stabilizator składników organicznych, reaktywny rozcieńczalnik żywic epoksydowych i związek pośredni do syntezy estrów i kwasów. Krótkotrwałe narażenie na działanie IGE o dużym stężeniu powodowało u ludzi wystąpienie nieswoistych objawów ze strony ośrodkowego układu nerwowego, objawiających się zaburzeniami świadomości, a także objawów umiarkowanego działania drażniącego na górne drogi oddechowe, oczy i skórę. Nie ma jednak danych ilościowych dotyczących wielkości stężeń i czasu narażenia. Na podstawie wyników badań ostrych na zwierzętach (myszy, szczury, króliki) wynika, że IGE można zaliczyć do III grupy, czyli związków szkodliwych, według klasyfikacji EWG. Po podaniu dużych dawek IGE drogą dożołądkową u wszystkich badanych gatunków wystąpiły objawy depresji ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Narażenie inhalacyjne na skórę powodowało wystąpienie umiarkowanych skutków działania drażniącego na oczy i skórę. W powtarzanym narażeniu inhalacyjnym (1896 mg/m3, 10 tygodni) u szczurów stwierdzono, oprócz objawów depresyjnego działania na OUN, także częste przypadki zapalenia płuc oraz symptomy zaburzeń układu oddechowego. Związek ten wykazuje działanie mutagenne na komórki bakteryjne oraz indukuje i powoduje recesywne mutacje letalne w komórkach płciowych samców Drosophila melanogaster. Nie ma danych dotyczących działania genotoksycznego i rakotwórczego oraz danych toksykokinetycznych. Ze względu na brak danych literaturowych proponujemy przyjąć wartości NDS i NDSCh za ACGIH, tj. wartość NDS na poziomie 240 mg/m3 i NDSCh - 360 mg/nr5. Wartości te obowiązują w kilku państwach europejskich.

EN

Isopropylglicidyl ether (l,2-epoxy-3-isopropoxypropane, IGE) is a volatile clear liquid of with a boiling point 137 °C. It is weakly water-soluble but well soluble in spirits, ketones and diethyl ether. It is used most frequently as organic components stabilizer, reactive diluent of epoxide resins and intermediate compound for esters and acids synthesis. Short exposure to IGE of high concentration causes in human non-specific symptoms from CNS such as con- ciousness disorders a moderate irritating effect on upper airways, eyes and skin. However, there are no quantitative data on the concentration values and exposure time. Op the basis of the results of acute tests on animals (mice, rats, rabbits), IGE can be included in group III, that is harmful compounds according to European Union classification. After intragastric administration of IGE in high doses, symptoms of CNS depression were observed in all the investigated species. Inhalatory and skin exposure resulted in the occurrence of a moderate irritating effect on eyes and skin. In repeated inhalatory exposure (1896 mg/mJ, 10 weeks) in rats, besides depressive effect on CNS, frequent cases of pneumonia and symptoms of respiratory tract disorders were detected. This compound demonstrated mutagenic effect on bacterial cells and induced and caused recessive lethal mutations in sex cells of male Drosophila melanogaster. No data are available on genotoxic and carcinogenic activity nor is toxicokinetic data. Due to the lack of literature data, we suggest accepting MAC and MAC(STEL) values according to ACGIH, that is MAC value at the level 240 mg/m3 and NDSCH value at the level 360 mg/mJ. These values are in force in some European countries. Maintaining given concentration values should protect employees against the occurrence of systemic symptoms and irritation of eyes and upper airways.

11

Eter bis (2- chloroetylowy). Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Sitarek K., Lebrecht G.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 4 (34)

59--72

PL

Eter bis(2-chloroetylowy), (BCEE) jest bezbarwną, przezroczystą palną cieczą o zapachu zbliżonym do chloroformu. Słabo rozpuszcza się w wodzie, a dobrze w alkoholu, acetonie i benzenie; miesza się w różnych proporcjach z rozpuszczalnikami organicznymi. BCEE jest stosowany jako odczynnik w syntezach polimerów i związków organicznych, rozpuszczalnik tłuszczów, smarów, lakierów, farb, estrów celulozy oraz jako pestycyd i fumigant glebowy, niszczący owady.BCEE wywiera działanie drażniące na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i spojówki. Wchłania się do organizmu w drogach oddechowych z przewodu pokarmowego lub przez nieuszkodzoną skórę, nawet w stopniu wystarczającym do spowodowania śmierci. Podany zwierzętom dożołądkowo ulega metabolizmowi do kwasu tiodiglikolowego, kwasu 2-chloro-octowego i /V-acetylo-S-[2-(2-chloroetoksy)]etylo-L-cysteiny. Największy odsetek podanej dawki (65%) ulega wydaleniu z moczem, a mniejszy (11,5%) z powietrzem wydychanym oraz z kałem (2,4%). Niewielkie depozyty (2,3%) po podaniu dożołądkowym tego związku stwierdzano po 48 h w tkankach zwierząt. BCEE wywiera działanie mutagenne na komórki bakterii i drożdży oraz indukuje recesywne mutacje letalne w komórkach płciowych samców Drosophila melanogaster. BCEE jest substancją kancerogenną dla zwierząt - podana do żołądka myszy wywołuje nowotwory wątroby (wątrobiaki). Nie prowadzono badań, oceniających rakotwórczość związku dla ludzi. Według klasyfikacji IARC eter bis(2-chloroetylowy) należy do grupy 3., tj. czynników nieklasyfikowalnych pod względem rakotwórczości. EPA zaklasyfikowała ten związek do grupy B2., tj. czynników, dla których istnieje wystarczający dowód rakotwórczości dla zwierząt i brak dowodu takiego działania dla ludzi. W Polsce BCEE nie został zamieszczony w wykazach czynników rakotwórczych ani też prawdopodobnie rakotwórczych dla ludzi.

EN

Bis(2-chloroethyl)ether (BCEE) is a colourless liquid with characteristic odour like chloro-form. BCEE is used as a solvent, pesticide and fumigant for insecticides. This chemical is readily absorbed from the gastrointestinal tract as well as by inhalation and dermally. BCEE is excreted in the urine (ca. 65% of per os dose), in the expired air (ca. 11.5% of dose) and in the faeces (ca. 2.4% of the dose). It is the mutagenic and carcinogenic agent inducing hepatomas in mice exposed orally. Carcinogenic classification - IARC, group 3, not classifiable as to carcinogenicity to humans. On the basis of the existing data about occupational exposure to BCEE in Poland, the Expert Group recommended a MAC value for this chemical of 10 mg/m3, STEL 30 mg/mJ and skin notation (Sk).

12

Dikwatu dibromek. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Starek A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 3 (33)

51--65

PL

Dikwat jest substancją stałą, krystaliczną, stosowaną w postaci roztworów wodnych jako czynnik osuszający, herbicyd i regulator wzrostu. Narażenie na ten związek występuje głównie wśród robotników rolnych, wykonujących opryski. Podczas oprysków mechanicznych wielkość narażenia nie przekracza 0,6 ±0,1 mg/nr’, a podczas oprysków ręcznych 0,25 ± 0,04 mg/m3. Połknięcie dikwatu prowadzi do ciężkich uszkodzeń przewodu pokarmowego, w tym niedrożności jelit oraz uszkodzenia nerek i wątroby. Zatrucia te często kończą się zejściem śmiertelnym. Narażenie inhalacyjne na mgły roztworów dikwatu może prowadzić do podrażnienia błony śluzowej nosa oraz górnych dróg oddechowych. U zwierząt laboratoryjnych dikwat uszkadza przewód pokarmowy, nerki, wątrobę i drogi oddechowe, zarówno w zatruciu ostrym jak i przewlekłym. Pod względem siły ostrego działania związek ten należy do substancji toksycznych. Tylko u zwierząt, w warunkach narażenia powtarzanego, wywołuje zaćmę. Dikwat może ponadto działać mutagennie, fetotoksycznie oraz może ujemnie wpływać na rozwój potomstwa. Związek ten nie indukował nowotworów. Do obliczania NDS dla dikwatu wykorzystano wyniki dwóch doświadczeń przewlekłych, przeprowadzonych na szczurach. W jednym doświadczeniu związek ten podawano dożołądkowo, natomiast w drugim - inhalacyjnie w postaci mgły jego wodnych roztworów. Efektem krytycznym w pierwszym doświadczeniu było uszkodzenie śluzówki żołądka i jelit, a w drugim - podrażnienie górnych dróg oddechowych. Na podstawie wartości NOAEL i LOAEL oraz odpowiednich współczynników niepewności obliczono wartość NDS i zaproponowano ustalenie jej na poziomie 0,1 mg/m3. Biorąc pod uwagę drażniące działanie dikwatu na górne drogi oddechowe, zaproponowano wartość NDSCh wynoszącą 0,3 mg/m3.

EN

Diquat (CAS Registry No. 85-00-7) is a non-selective contact bipyridylum herbicide and de- siccant. The herbicide is a solid substance used mainly as an aqueous solution of the dibromide (l,r-ethylene-2,2’-dipyridylium dibromide). Ingestion of diquat leads to severe lesions of gastrointestinal tract, kidneys and liver. This compound intoxication causes usually death. The exposure to mist of diquat solutions may lead to irritation of nasal mucosa and upper airways. The acute toxicity of diquat for laboratory animals is relatively high by all routes of admini-stration. Diquat can also be mutagenic, fetotoxic, and may exert negative effect on deve-lopment of offspring. No carcinogenic effect of this compound have been found. The proposed maximum exposure limit (MAC) - 0.1 mg/mJ is based on NOAEL (0.2 mg/kg b.w. day) derived from long-term (12 months) studies on rats and LOAEL (0.4 mg/nr3) obtained in subchronic (4 months) experiment on rats too. STEL value was established on the basis of irritation effect of diquat and proposed at 0.3 mg/m3 .

13

Cykloheksanol. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Piotrowski J. K., Szymańska J.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 3 (33)

5--18

PL

Cykloheksanol jest bezbarwną, higroskopijną substancją o zapachu podobnym do zapachu kamfory. Jest otrzymywany w reakcji utlenienia cykloheksanu lub katalitycznego uwodornienia fenolu. Używa się go jako półproduktu w przemyśle organicznym. 95% jego produkcji wykorzystuje się do otrzymywania kwasu adypinowego. Dane na temat toksyczności cykloheksanolu u ludzi są fragmentaryczne. Zatrucia ostre charakteryzują się podrażnieniem skóry, oczu i układu oddechowego. W przypadku długotrwałego, inhalacyjnego narażenia u robotników fabryki kaprolaktamu stwierdzono niespecyficzne zaburzenia ze strony autonomicznego układu nerwowego. Doustne jednorazowe podanie królikom dużych dawek cykloheksanolu powodowało martwicę narządów wewnętrznych. Pary cykloheksanolu powodowały podrażnienie oczu. Wielokrotne podanie na skórę może spowodować uszkodzenia: rumień i martwicę. Po podaniu cykloheksanolu w wodzie do picia obserwowano zmiany w OUN. Cykloheksanol powoduje podrażnienie górnych dróg oddechowych. Narażenie królików na duże stężenia (4000 - 5000 mg/m3) może być przyczyną zgonu zwierząt lub powstawania zmian zwyrodnieniowych w mózgu, sercu, wątrobie i nerkach. Natomiast przy stężeniu wynoszącym około 600 mg/m3 stwierdzono już tylko zmiany w wątrobie i nerkach. Po podskórnym podawaniu cykloheksanolu w dawce 15 mg/kg/dzień zanotowano znamienne zmniejszenie masy jąder, najądrzy, pęcherzyków nasiennych i gruczołu krokowego, zahamowanie spermatogenezy. Podobne zaburzenia obserwowano po doustnym podawaniu cykloheksanolu królikom w dawce 25 mg/kg/dzień (przez 40 dni). Dawkę 15 mg/kg/dzień przyjęto za wartość NOAEL. Cykloheksanol podawany w diecie ciężarnym i nie ciężarnym samicom myszy powodował zwiększenie śmiertelności potomstwa lub zahamowanie jego wzrostu. Podstawą proponowanej wartości NDS dla cykloheksanolu jest jego działanie toksyczne na układ rozrodczy samców zwierząt doświadczalnych (efekt krytyczny). W niniejszym opracowaniu zaproponowano wartość NDS cykloheksanolu równą 10 mg/m3 oraz oznakowanie związku symbolem Sk (cykloheksanol wchłania się przez skórę).

EN

Cyclohexanol is a colourless hygroscopic substance with an odour resembling camphor. It is obtained through oxidation of cyclohexane or catalytic hydrogenation of phenol. It is used as an intermediate product in organic industry: 95% of its production is used for the synthesis of adipic acid. Information on the toxicity of cyclohexanol in humans is fragmentary. Acute intoxications are characterized by irritation of the skin, eyes and respiratory tract. In workers of a caprolactam producing factory exposed by inhalation for a long period nonspecific disorders were found from the autonomic nervous system. In rabbits, single intragastric application of high doses of cyclohexanol resulted in necrosis of the internal organs. Vapours of cyclohexanol caused irritation of the eyes. Multiple application on the skin may result in erythema and necrosis. Following administration in drinking water changes were noted in the central nervous system. Cyclohexanol causes irritation of the upper respiratory tract. Exposure of rabbits to high air concentrations (4000-5000 mg/m3) may result in death of animals or degenerative changes in the brain, heart, liver and kidneys. At a concentration of 600 mg/mJ changes were only found in the liver and kidney. Following subcutaneous administration of cyclohexanol in a dose of 15 mg/kg/day significant reduction was noted in the mass of testicles, epididymis, seminal vesicles, prostate, as well as inhibition of spermatogenesis. Similar disorders were noted in rabbits following intragastric administration of cyclohexanol in a dose of 25 mg/kg/day for 40 days. The dose of 15 mg/kg/day was accepted as NOAEL. When given in the diet to pregnant and non-pregnant female mice cyclohexanol caused increased lethality of the offspring or inhibition of growth. The proposed maximum admissible concentration (MAC-TWA) for cyclohexanol is based on the toxic effects on male reproduction system in experimental animals (critical effect). In the present document the proposed value of MAC-TWA for cyclohexanol was set at 10 mg/m3; also, the symbol “S” was proposed (cyclohexanol is absorbed through the skin).

14

Acetaldehyd. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Starek A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 4 (34)

5--23

PL

Acetaldehyd jest lotną cieczą, stosowaną do produkcji kwasu octowego, pirydyny, kwasu nadoctowego, farmaceutyków, mas plastycznych, gumy syntetycznej oraz w procesie wytwarzania luster i hartowania włókien żelatyny. Ostre działanie toksyczne tego związku prowadzi u ludzi i zwierząt do podrażnienia oczu i górnych dróg oddechowych. Wartość RD50 acetaldehydu u gryzoni wynosi około 5000 mg/m3 Nie opisano przewlekłych zatruć tym związkiem w warunkach przemysłowych. Powtarzane narażenie na pary tego związku prowadziło u szczurów i chomików do zmian zwyrodnieniowych, rozrostu lub przerostu nabłonka węchowego bądź oddechowego3) obserwowano u szczurów zaburzenia czynnościowe układu oddechowego. Przy większym stężeniu (720 mg/m3) - po 4 tygodniach narażenia - wystąpiły u nich niewielkie zmiany zwyrodnieniowe śluzówki nosa. Ponadto acetaldehyd działa na gryzonie genotoksycznie, kancerogennie i, prawdopodobnie, embriotoksycznie, fetotoksycznie i teratogennie. IARC zaliczyła ten związek do substancji przypuszczalnie rakotwórczych dla ludzi (grupa 2B). Wychodząc z założenia, że NDS - jako średnie stężenie ważone - czasem nie zabezpiecza pracowników przed podrażnieniem oczu i górnych dróg oddechowych, zaproponowano przyjęcie NDSP. Wartość tego normatywu, wynoszącą 45 mg/m3, obliczono z LOAEL (90 mg/m3) u ludzi i współczynnika niepewności 2 dla przejścia z LOAEL do NOAEL.

EN

Acetaldehyde (AA) (CAS Registry No. 75-07-0) is a volatile liquid used mainly as an inter-mediate for production of acetic acid, pyridine, pharmaceutics , plastics, and synthetic rubber. AA exarts irritative effect of the eyes and upper respiratory tract in humans and animals. RD and value of this chemical in rodents is about 5000 mg/m3 whereas LC50 - 24000 mg/m3. In rats and hamsters the reapeated exposure to vapours of AA (440 - 720 mg/m3) led to respiratory system disturbances and degenerative changes in nasal mucosa. Also AA acts genotoxic, carcinogenic, and probably embriotoxic, fetotoxic and teratogenic in rodens. The proposed ceiling (C) value of 45 mg/m3 for AA is based on its irritative effects in volunteers and calculated from LOAEL value of 90 mg/m3.

15

5 -Metyloheksan-2-on. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Sapota A., Kilanowicz A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 1 (31)

99--109

PL

5-Metyloheksan-2-on (MIAK) jest bezbarwną, łatwo palną cieczą o przyjemnym, owocowym zapachu, należącą do siedmioweglowych ketonów alifatycznych. MIAK znalazł zastosowanie głównie jako rozpuszczalnik estrów celulozy, tworzyw akrylowych i winylowych. Narażenie zawodowe na MIAK występuje przez wdychanie i kontakt dermalny podczas produkcji i stosowania tego związku. Brak jest danych w dostępnym piśmiennictwie dotyczących działania toksycznego tego związku u ludzi. U zwierząt doświadczalnych MIAK wykazuje słabe działanie drażniące na skórę i oczy. Wykazuje także działanie drażniące na drogi oddechowe; wartość RD50 dla myszy wynosi 5695 mg/m3. W doświadczeniu podprzewlekłym, przeprowadzonym na szczurach obu płci, zwierzęta narażono przez 96 dni drogą inhalacyjną na MIAK o stężeniach: 932; 4660 i 9320 mg/m3. U szczurów obu pici narażonych na MIAK o stężeniach: 4660 i 9320 mg/m3 obserwowano znamienne statystycznie, w porównaniu do zwierząt z grupy kontrolnej, zmiany histopatologiczne w wątrobie i nerkach, natomiast u szczurów narażonych na stężenie najmniejsze (923 mg/mJ) nie wykazano żadnych objawów działania toksycznego związku. Stężenie to przyjęto w niniejszym opracowaniu za wartość NOAEL. Brak jest danych w dostępnym piśmiennictwie dotyczących odległych skutków działania MAK. Za efekt krytyczny przyjęto działanie nefrotoksyczne i hepatotoksyczne MIAK. Po zastosowaniu łącznego współczynnika niepewności równego 8, wyliczona wartość NDS wynosi 116,5 mg/m3 i jest nieco większa od wartości NDS przyjętej w Unii Europejskiej na poziomie 95 mg/nr5. W związku z tym, proponujemy przyjęcie wartości NDS na poziomie przyjętym w państwach Unii, to jest-95 mg/m3. Zaproponowana wartość NDS powinna zabezpieczyć pracowników narażonych na pary MIAK przed potencjalnym działaniem narządowym (nefrotoksycznym i hepatotoksycznym) oraz drażniącym tego związku. Brak jest podstaw do ustalenia wartości DSB 5-metyloheksan-2-onu. Brak jest podstaw w dostępnym piśmiennictwie uzasadniających przyjęcie wartości NDSCh 5-metylohekson-2- 5-methylhexan-2-one keton izopentylowo-metylowy, keton metylowo- izoamylowy, metyloizoamyloketon, isoamyl methyl ketone, isopentyl methyl ketone, ketone, methyl isoamyl, methyl isopentyl ketone, 5-methyl-2- hexanone; 2-methyl-5-hexanone; methyl isoamyl ketone; 2-hexanone, 5-methyl-MIAK. Zgodnie z klasyfikacją według rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 21.08.1997 r. w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla zdrowia lub życia 5-metyloheksan-2-onu oznaczono: RIO - substancja łatwo palna.

EN

5-methylhexan-2-on (MIAK) a clear, flammable liquid with a nice odour of fruit; it belongs to 7-carbonic aliphatic ketones. MIAK is mainly used as ester, cellulose, acrylic and vinyl plastic solvent. Occupational exposure to MIAK takes place through inhalation and dermal contact during production and the use of this compound. There is no data in the available literature, concerning toxic action of this compound in humans. In laboratory animals MIAK demonstrates weak irritating action on the skin and eyes. It also shows irritating activity on the respiratory tract; the RD50 value for mice is '5695 mg/nr\ In a long-term experiment carried out on rats (both sexes), the animals were exposed through inhalation for 96 days to MIAK of 932, 4660 and 9320 mg/m3 concentrations. In rats of both sexes exposed to MIAK of 4660 and 9320 mg/m3 concentrations, statistically significant histopathological changes were observed in the liver and kidneys as compared to a control group of animals, whereas in rats exposed to a lower concentration (923 mg/m3) no toxic effect of the compound was found. This concentration was in the present study accepted as the NOAEL value. There is no data in the available literature concerning late outcome of the MIAK effect. MIAK nephrotoxic and hepatotoxic action has been regarded as critical effect. After application of total uncertainty coefficient = 8, the calculated MAC (TWA) value is 116.5 mg/m" and is slightly greater than the MAC (TWA) value accepted in the European Union (95 mg/m3). Thus, we suggest accepting the latter value, that is 95 mg/m . There is no basis in the available literature justifying acceptance of a MAC (STEL) value. The suggested MAC value should protect employees exposed to MIAK vapours against potential organ effect (nephrotoxic and hepatotoxic) as well as irritating action of this compound. There is no basis for establishing 5-methylhexan-2-on BEI value.

16

4' –Etoksyacetanilid. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Piotrowski J. K., Szymańska J.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 3 (33)

119--137

PL

4’-Etoksyacetanilid (fenacetyna) jest bezbarwną, krystaliczną substancją o lekko gorzkim smaku. Otrzymywana może być kiloma metodami, w tym jako produkt redukcji p-nitrofenolu lub w wyniku poddania p-fenetydyny acetylacji. Ze względu na właściwości farmakologiczne stosowana jest przede wszystkim jako lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy. Dane na temat toksyczności fenacetyny u ludzi dotyczą zarówno zatruć ostrych jak i przewlekłych. Zatrucia ostre charakteryzują się wysypkami skórnymi, methemoglobinemia, niedokrwistością hemolityczną, bólami i zawrotami głowy, nekrozą brodawek nerkowych. Przyjmowanie fenacetyny w dużych dawkach (co najmniej 1 g/dzień) i przez dłuższy czas (dłużej niż 1 rok, dawka łączna co najmniej 1 kg) prowadzi do swoistej niewydolności nerek. Z badań epidemiologicznych wynika, że nefropatie wywołane przyjmowaniem środków przeciwbólowych stanowią 1 - 20% wszystkich nefropatii. Zmiany w nerkach, np. nekroza miedniczek nerkowych, mogą prowadzić do powstania zmian rakowych. Zmiany rakowe stwierdzono również w pęcherzu moczowym. Istnieje pogląd, że przyjmowanie fenacetyny (szczególnie w znacznych ilościach, np. powyżej 5 kg) zwiększa ryzyko powstania zmian rakowych w układzie moczowym człowieka. IARC zakwalifikował fenacetynę do grupy 2A, czynników prawdopodobnie rakotwórczych dla człowieka. Zarówno fenacetyna jak i jej metabolity (p-fenetydyna i /V-hydroksyfenetydyna) podane w dawkach jednorazowych zwierzętom doświadczalnym powodują wzrost poziomów methemoglobiny oraz zmiany w szpiku kostnym. Te ostanie stwierdzono po podaniu dawek znacznie większych niż dawki wywołujące methemoglobinemię. Poza zmianami we krwi i szpiku stwierdzono również skutki nefrotoksyczne. Po narażeniu inhalacyjnym szczurów na fenacetynę w stężeniu 190 mg/m (4 h, 30 dni) i 5 mg/m3 (4 h, 4 miesiące) stwierdzono zmniejszenie przyrostu masy ciała zwierząt oraz obniżenie funkcji wydzielniczej i detoksy- kacyjnej wątroby. Podawanie fenacetyny szczurom drogą pokarmową przez 2-4 tygodnie powodowało zwiększenie liczby retikulocytów. Przy przedłużonym podawaniu fenacetyny szczurom w dawce 500 mg/kg m.c./dzień, przez 16 miesięcy, stwierdzono hiperplazję nabłonka dróg moczowych. Natomiast podawanie fenacetyny w diecie (0,6; 1,2 i 2,0%) myszom powodowało martwicę nabłonka brodawek nerkowych. W 96-tygodniowym eksperymencie stwierdzono dysplazję komórek nerkowych u blisko 100% zwierząt użytych w doświadczeniu, przy stężeniu fenacetyny w paszy 1,2%.

EN

4’-Etoxyacetanilide (phenacetin) is a colorless cristallic substance, of slightly bitter taste. It may be obtained by several methods i.a. as a product of reduction of p-nitrophenol or acetylation of phenetidine. Due to its pharmacological properties it is used first of all as an analgesic and antipyretic. The data on the toxicity of phenacetin in humans refer to acute and chronic intoxications. The acute intoxications are characterized by skin eruptions, methemoglobinemia, hemolytic anemia, headache and dizziness, necrosis of renal mammilla. Consumption of phenacetin in high doses (at least 1 g/day) for a longer time period (more then 1 year), cumulative dose being in excess of 1 kg, results in a renal insufficiency. From the epidemiological studies it follows that nephropathies caused by analgesics represent 1-20% of all nephropathies. The changes in the kidneys (e.g. necrosis of renal pelvis) may result in cancer. Tumorous changes were also found in the urinary bladder. A view exists that the use of phenacetine, especially in large quantities (e.g. above 5 kg) increases the cancer risk of the urinary tract of humans. IARC classified phenacetin into group 2A, substances likely to be carcinogenic for humans. Phenacetin and its metabolites (p-phenetidine and /V-hydroxyphenetidine) given to animals in single doses elevate the level of methemoglobin and cause changes in the bone marrow. The latter were found after doses much higher than those causing methemoglobinemia. Beyond the changes in the blood and bone marrow, also nephrotoxic effects were found. After inhalatory exposure of rats at concentration 190 mg/m (4 h, 30 days) and 5 mg/m (4 h, 4 months) a slow down was found of the increment of body mass and a decrease of the excretory function as well as hepatic detoxication potential. Application of phenacetin to rats through 2-4 weeks caused an increase of reticulocytes. At prolonged application to rats in a dose of 500 mg/kg/day through 16 month a hyperplasia was found of the epithelium of urinary tract. Application of phenacetin in the diet (0,6; 1,2 and 2,0% ) to mice resulted in necrosis of the epithelium of renal mammilla. In a 96 week experiment a dysplasia was found in almost all animals at a concentration of phenacetin in the diet of 1,2% .

17

Węglan wapnia. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Rydzyński K., Kuchowicz E.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

Nr 1 (27)

147--153

PL

Węglan wapnia w naturalnym środowisku występuje w postaci takich minerałów, jak: aragonit, kalcyt oraz waleryt. Krystaliczne formy kalcytu tworzą marmur oraz szpat. Aragonit w temperaturze 825 °C ulega dekompozycji do kalcytu, który w temperaturze 898,6 °C rozkłada się z wytworzeniem tlenku wapnia i ditlenku węgla. Narażenie na węglan wapnia jest związane z wydobywaniem minerałów wapniowych: kalcytu i aragonitu, a także z obróbką wapieni i marmuru. Narażenie może także występować podczas stosowania go do produkcji farb, past do zębów, żywności oraz w rolnictwie podczas stosowania wapna nawozowego. Informacje zawarte w dostępnym piśmiennictwie świadczą o braku narządowego działania toksycznego czystego węglanu wapnia u zwierząt i u ludzi. Narażenie na pyły, pochodzące z minerałów wapiennych, wywołują efekt toksyczny tylko w przypadku jednoczesnego występowania innych składników, a wśród nich przede wszystkim kwarcu. Działanie miejscowe węglanu wapnia wyraża się umiarkowanym działaniem drażniącym na skórę i silnym działaniem drażniącym na oczy. W związku z tym, proponowana wartość normatywu higienicznego oparta jest na opracowaniu, w którym opisano wyniki badań pracowników narażonych na pyły węglanu wapnia, o zawartości innych składników około 3%, w tym krzemionki ok. 1%. Wśród badanych osób nie stwierdzono szkodliwych skutków działania toksycznego pyłów węglanu wapnia w następstwie narażenia przez okres od 12 do 35 lat. Wiadomo jednak, że praca w narażeniu na pyły nietoksyczne, do których należy także węglan wapnia, związana jest z uciążliwością jaką powoduje pył osadzający się na skórze i mogący przedostawać się do oczu. Proponujemy, w związku z powyższymi danymi, przyjęcie wartości NDS węglanu wapnia na poziomie 10 mg/m3 z zaznaczeniem, że zanieczyszczenie krzemionką nie może przekraczać 2%. Taka wartość normatywu powinna zabezpieczyć pracowników przed uciążliwością działania pyłu na skórę i oczy. Nie ma podstaw do ustalenia wartości NDSCh.

EN

Calcium carbonate is an odourless, tastleless powder or crystal. It exists In nature as mineral aragonite, calcite, walerite, limestone (chalk and marble). Calcium carbonate is a moderate skin irritant and severe eye irritant. Because of no adverse helath effects have been reported among workers using CaC03 it is recomended 10 mg/m3as a value of TLV for calcium carbonate containing quartz < 2%.

18

Stiban : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Soćko R., Stetkiewicz J.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

Nr 3 (29)

277--286

PL

Stiban jest gazowym związkiem antymonu, w którym antymon występuje na minus 3 stopniu utlenienia. Gaz ten został odkryty w 1837 r.; jest gazem bezbarwnym, łatwo palnym i ma nieprzyjemny zapach. Stiban jest stosowany jako czynnik fumigujący, źródło antymonu oraz dopant typu n w półprzewodnikach krzemowych. Służy do produkcji półprzewodników (np. antymonek indu). Stiban wchłania się do organizmu przez drogi oddechowe. Spośród związków antymonu, stiban jest najbardziej toksyczny. Za efekty krytyczne tego związku uważa się działanie drażniące na układ oddechowy oraz działanie hemolityczne i uszkadzające nerki. Skutkiem krótkotrwałego narażenia ludzi na stiban jest uszkodzenie erytrocytów, hemoliza, bóle głowy, uczucie zmęczenia, mdłości, bóle okolicy lędźwiowej i brzucha. Późniejsze objawy to krwiomocz, bezmocz, żółtaczka, uszkodzenie nerek, wątroby, a nawet śmierć. Skutki długotrwałego narażenia ludzi na działanie stibanu nie są znane. Ze względu na bardzo skąpe dane pochodzące z badań toksykologicznych oraz brak danych dotyczących zależności dawka-efekt u ludzi, zaproponowano, aby wartość NDS stibanu ustalić przez analogię do bardziej toksycznego arsenowodoru, którego wartość NDS, w większości państw, przyjęto na podstawie jego działania hemolitycznego oraz działania uszkadzającego nerki. W wyniku porównania dawek stanowiących bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia tych dwóch związków, proponuje się przyjęcie wartości NDS stibanu na poziomie 0,5 mg/m³. Ustalona wartość jest zgodna z wartościami obowiązującymi w innych państwach. Ze względu na działanie drażniące stibanu zaproponowano, aby wartość NDSCh była równa 1,5 mg/m³ (trzy razy wartość NDS).

EN

Stibine is a colourlees, flammable gas with a disagreeable hydrogen sulfide-like odour. Stibine has been used as a fumigating agent. Stibine is a source of antimony, an n-type dopant in silicon semiconductors; it is also used in the manufacture of indium antimonide crystals used for semiconductors. In general, the presentation of antimony poisoning is similar to that seen in arsenic poisoning. Stibine, like arsine, is a hemolytic agent that injures the kidneys and the liver; the acute renal failure appears to be secondary to the massive intravascular hemolysis. Stibine is an acute pulmonary irritant. The MAC of 0.5 mg/m3 (0,1 ppm) is based on analogy with a similar but more bioavailable and thus somewhat more toxic compound, arsine. According to the irritant effect of stibine, the value of STEL 1.5 mg/m3 is recommended.

19

Rezorcynol. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Sapota A., Ligocka D.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

Nr 1 (27)

127--145

PL

Rezorcynol (rezorcyna, 1,3-dwuhydroksybenzen) jest powszechnie stosowanym substratem w syntezie organicznej (leki, kleje i inne) i w produkcji żywic syntetycznych formaldehydowo-rezorcynolowych. Stanowi składniki farb do włosów, płynów do układania włosów' oraz leków zewnętrznych o działaniu keratolitycznym i grzybobójczym (pigmentum Castellani). Rezorcyna jest związkiem szkodliwym wg kryteriów przyjętych w państwach Wspólnoty Europejskiej. W świetle zebranych informacji o działaniu toksycznym rezorcyny na zwierzęta doświadczalne oraz na ludzi, należy rozważyć - podczas ustalania wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia rezorcyny na stanowiskach pracy - przede wszystkim następstwa narażenia ostrego, przejawiające się działaniem drażniącym na błony śluzowe, a także skutki jej działania neurotoksycznego. Wyniki badania przewlekłego narażenia zwierząt doświadczalnych na rezorcynę podaną do żołądka w zakresie dawek powyżej 50 mg/kg nie wykazały bowiem zwiększenia częstości występowania jakichkolwiek zmian nie- kancerogennych i nowotworowych. Ograniczone wyniki badań ludzi narażonych na rezorcynę o stężeniu do około 43 mg/m3 przez 10 – 20 i więcej lat nie wykazały również zwiększenia częstości występowania jakichkolwiek zmian chorobowych, które można byłoby wiązać z narażeniem na rezorcynę (Flickinger, 1976). Porównanie, uzyskanej w badaniu na najbardziej wrażliwym gatunku (samice szczurów), wartości NOAEL równej 27,5 mg/kg z wielkością dawki pobranej w ciągu 8-godzinnej zmiany roboczej przez pracownika narażo¬nego na rezorcynę o stężeniu 43 mg/m3 wskazuje, że dawka ta jest ponad czterokrotnie mniejsza. Można więc założyć, że w tych warunkach narażenia (45 mg/m3 jako wartość średnia dla 8-godzinnej zmiany roboczej) u pracowników nie wystąpią szkodliwe skutki zdrowotne związane z działaniem drażniącym rezorcyny na błony śluzowe, z działaniem neurotoksycznym w warunkach narażenia ostrego, a także skutki ogólnotoksyczne w następstwie narażenia przewlekłego. Ustalenie wartości NDSCh rezorcyny na poziomie 90 mg/m3 winno stanowić dodatkowe zabezpieczenie zdrowia pracowników przed ewentualnym, szkodliwym działaniem rezorcyny. Przedstawione wnioskowanie wydaje się być dodatkowo uzasadnione, jeśli uwzględnić fakt, że rezorcyna odznacza się słabszą siłą działania niż fenol, dla którego obowiązujące w Polsce wartości NDS i NDSCh ustalono odpowiednio na poziomie 10 i 20 mg/m3 Nie ma danych, które mogłyby być podstawą do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym.

EN

Resorcinol -1,3 dihydroxybenzene - is a commonly used substrate in organic synthesis (drugs, adhesives and others), in the production of resorcinol - formaldehyde synthethic re-sins, it is an ingredient of hair dyes, hair styling lotions and pharmaceutical preparations for topical treatment of keratolytic and fungicidal action (pigmentum Castellani). Resorcinol is a toxic compound (acc. to Criteria established by European Community countries). In the light of the collected information on resorcinol toxicity to experimental animals and humans, when the highest permissible resorcinol concentration is established, first of all the consequences of acute exposure (irritating action on mucosa) as well as the effect of neurotoxic action should be taken into consideration. The findings of the studies on long-term exposure of experimental animals to resorcinol administered to stomach in the doses range over 50 mg/kg did not show any increase in the frequency of incidences of noncarcinogenic and neoplastic lesions. Limited results of studies [Flickinger]. Comparison of the obtained in the experiment on the most sensitive species (female rats) NOAEL value equal to 27,5 mg/kg with the resorcinol dose in the concentration of 43 mg/m3 a worker is exposed to during 8h shift, showed that this dose is over four times lower. Thus, it may be assumed that in these exposure conditions (to simplify) - 45 mg/m3 as mean value for 8h shift - in the exposed workers, harmful effects related to irritating aetion of resorcinol to mucose will not be observed nor those connected with neurotoxic action in the conditions of acute exposure or those generally toxic effects as a consequence of long term exposure. Establishing resorcinol NDSCh values for 90 mg/m3 should be an additional protection of the worker's health against possible harmful action of resorcinol. The above presented conclusions seem to be additionally justified if the fact that resorcinol has weaker action than phenol, is taken into consideration. In Poland, NDS and NDSCh for phenol have been established as 10 and 20 mg/m , respectively. There is lack of data which could be the base for establishing the highest permissible concentration in biological material.

20

Octan pentan-2-ylu : dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Czerczak S., Grunt H.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

Nr 3 (29)

237--250

PL

Octan pentan-2-ylu jest bezbarwną cieczą o łagodnym owocowym zapachu. Stosowany jest jako rozpuszczalnik nitrocelulozy i etylocelulozy, produktów celuloidowych, chlorowanej gumy i farb metalicznych. Znajduje zastosowanie w przemyśle poligraficznym, w lakiernictwie i w garbarstwie. Jest także wykorzystywany przy produkcji sztucznej skóry oraz sztucznych pereł, klisz fotograficznych, linoleum i zmywalnych tapet oraz jako środek zapachowy. Otrzymywany jest na drodze estryfikacji 2-pentanolu kwasem octowym w obecności kwasu siarkowego jako katalizatora. Stężenie octanu pentan-2-ylu, stanowiące bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia (IDLH), wynosi 5320 mg/m³ (1000 ppm). Octan pentan-2-ylu dobrze wchłania się w postaci par przez drogi oddechowe, a w stanie ciekłym przez skórę i z przewodu pokarmowego. Narządami krytycznymi w przypadku narażenia na octan pentan-2-ylu jest układ oddechowy, oczy, skóra oraz ośrodkowy układ nerwowy. Najważniejszym efektem toksycznym działania octanu pentan-2-ylu jest działanie drażniące na śluzówki oczu i błony śluzowe dróg oddechowych oraz na skórę. Octan pentan-2-ylu o dużym stężeniu wykazuje silne działanie narkotyczne. Krótko trwające narażenie osób na duże stężenie octanu pentan-2-ylu może wywołać podrażnienie błon śluzowych oczu i dróg oddechowych oraz skóry. Przewlekłe narażenie osób na octan pentan-2-ylu może spowodować stan zapalny skóry, ponieważ octan pentan-2-ylu jest czynnikiem odtłuszczającym i wysuszającym. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych dotyczących odległych efektów działania toksycznego octanu pentan-2-ylu, tj. działania rakotwórczego, mutagennego, embriotoksycznego, teratogennego oraz wpływu na rozrodczość. Drażniące i narkotyczne właściwości estrów octowych wzrastają wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej i temperatury wrzenia. Octan pentan-2-ylu jest mniej toksyczny niż izomery pierwszorzędowe octanu n-pentylu. W Polsce do tej pory nie ustalono wartości normatywów higienicznych dla octanu pentan-2-ylu. Wartość NDS dla octanu pentan-2-ylu w większości państw została ustalona na poziomie około 650 mg/m³. Wartości normatywów higienicznych dla octanu pentan-2-ylu ustalone przez Komisję Europejską wynoszą odpowiednio: NDS na poziomie 270 mg/m³ i NDSCh na poziomie 540 mg/m³. Przy ustalaniu wartości NDS wzięto pod uwagę działanie drażniące na górne drogi oddechowe oraz oczy. Większość danych toksykologicznych dotyczyła mieszanin izomerów octanu n-pentylu, zawierających w swoim składzie m.in. octan pentan-2-ylu. Ze względu na podobną siłę działania drażniącego octanu pentan-2-ylu i octanu n-pentylu sugeruje się przyjęcie takiej wartości NDS octanu pentan-2-ylu, jaka obowiązuje obecnie w Polsce dla octanu n-pentylu, tj. na poziomie 250 mg/m³. Propozycja ta jest uzasadniona tym, że oba te związki są izomerami położeniowymi, należą do grupy estrów alifatycznych kwasu octowego, których skutki działania drażniącego nasilają się wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej estrów. Ponieważ octan n-pentylu i octan pentan-2-ylu nie różnią się masą cząsteczkową i mają zbliżone właściwości fizykochemiczne, można przyjąć, że skutki ich działania drażniącego na błony śluzowe górnych dróg oddechowych i oczy są zbliżone. Zaproponowana dla tych związków wartość NDS na poziomie 250 mg/m³ nie różni się zbytnio od wartości przyjętej przez Komisję Europejską (270 mg/m³). Wartość NDSCh proponuje się ustalić na poziomie 500 mg/m³ (dw razy wartość NDS) ze względu na działanie drażniące związku. Ustalone wartości normatywów higienicznych powinny zapobiec podrażnieniu górnych dróg oddechowych i oczu.

EN

2-Pentanol acetate (CAS Registry No. 626-38-0) is colourless liquid with a fruity odour. 2-Pentanol acetate is used as a solvent for nitrocellulose and ethylcellulose, rubber, in the lacquer and varnish industry. The routes in occupational exposure to 2-pentanol acetate are the respiratory system and the skin. 2-pentanol acetate is an irritant to the eyes, respiratory tract and skin. Overexposure to 2- pentanol acetate may cause narcosis. The MAC value for 2-pentanol acetate - 250 mg/m3 - was determined by analogy to n-Pentyl acetate. Because of the irritant effect of 2-pentanol acetate, the STEL of 500 mg/m3 (2 - MAC) is recommended.