The research topic is the kitchen gardens, which have not yet been fully recognized. The objective of this article is to demonstrate, utilizing the example of Germany, the artistic values and fundamental principles od that kitchen gardens. An analysis of German horticultural treatises and guides from the 18th and 19th centuries will be conducted. The contemporary literature will enableus to refer to contemporary indications for shaping this particular type of area. The purpose of this comparison is to identify universal principles and distinguish differences resulting from various conditions.
PL
Tematem badawczym są ogrody kuchenne, które dotąd nie zostały w pełni rozpoznane. Artykułu ma na celu wskazanie, na przykładzie terenów Niemiec, wartości artystycznych, jakie posiadały ogrody kuchenne, oraz głównych zasad ich komponowania. Dokonana została analiza niemieckich traktatów ogrodniczych i poradników z XVIII i XIX wieku. Jednocześnie na podstawie współczesnej literatury określono obecne założenia w projektowaniu tego typu ogrodów. Badania te pozwoliły na określenie przydatności traktatów ogrodowych w rewaloryzacji ogrodów historycznych, a także wskazanie analogi w kształtowaniu współczesnych ogrodów kuchennych.
Penderecki's Arboretum in Lusławice is an example of the creative and unique work of an outstanding composer, visionary and lover of trees. Based on the historic park was created, a new, outstanding work, a collection combining a huge number of taxa into elements of garden composition, based on significant achievements of garden art of classical culture. The high natural and cultural values seamlessly blend with the historical park and the surroundings of the Lusławice Manor. The property is a rare example today of creative development of the historic layout with new elements, without simultaneous destruction of the existing values, but rather their protection and flourishing, creating new values on a regional, national and, because of the creator himself, global scale.
PL
Arboretum Pendereckiego w Lusławicach jest przykładem twórczego i wyjątkowego dzieła wybitnego kompozytora, wizjonera i miłośnika drzew. Na kanwie historycznego parku powstało, nowe, wybitne dzieło, kolekcja, łącząca ogromną liczbę taksonów w elementy kompozycji ogrodowej, bazującej na znaczących osiągnięciach sztuki ogrodowej kultury klasycznej. Wysokie walory przyrodniczo-kulturowe w płynny sposób przenikają się z zabytkowym parkiem i otoczeniem dworu w Lusławicach. Obiekt stanowi, rzadki obecnie, przykład twórczego rozwoju historycznego układu o nowe elementy, bez jednoczesnego niszczenia zastanych wartości, a raczej ich ochrony i rozkwitu, tworząc nowe wartości w skali regionalnej, ogólnopolskiej, a z racji samego twórcy, ogólnoświatowej.
W europejskiej sztuce ogrodowej od wieków czerpano inspiracje z czasów minionych, choćby umieszczając w parkach antykizujące budowle ogrodowe czy też stylizowane ruiny, oraz zapożyczano motywy z innych kultur.
Zwierzyńce, pełniące niegdyś funkcję hodowlane oraz łowieckie, w XX wieku straciły swoją dawną rolę. W wielu przypadkach, w wyniku zaprzestania utrzymania i opieki, kompozycja tych specyficznych terenów ogrodowych uległa zatarciu. Inne zostały przekształcone w parki publiczne. Istnieją jednak także przykłady adaptacji dawnych zwierzyńców do nowych funkcji, z zachowaniem ich wcześniejszej tradycji. W artykule przedstawione zostaną współczesne tendencje w rewaloryzacji terenów dawnych zwierzyńców, na przykładach rozwiązań z terenów Europy Zachodniej, w szczególności Niemiec oraz Austrii.
EN
Deerparks, formerly performing the function of breeding and hunting, in the 20th century, has lost its former role. In many cases, due to cessation of maintenance and care, the composition of these specific areas of garden seized. Others have been turned into public parks. However, there are also examples of the adaptation of former deerparks to new functions, while retaining their earlier tradition. The article presents contemporary trends in the revaluation of former deerparks, on examples of solutions in Western Europe, especially from Germany and Austria.
Ogród zoologiczny stanowi zespół dydaktyczny włączony w system zieleni miejskiej. Posiada on wartość poznawczą, rozrywkową, wypoczynkową oraz naukową. Publiczne zespoły tego typu, bezpośrednio wywodzące się z tradycji barokowych menażerii, powstawały już od połowy XVIII wieku. Największy ich rozwój nastąpił dopiero od 2. poł. XIX wieku i w XX wieku. Problematyka artykułu dotyczy miniaturowych ogrodów zoologicznych powstałych na Górnym Śląsku przed II wojną światową. Przedstawiony zostanie ich zasób, stan zachowania oraz charakterystyka na wybranych przykładach.
EN
Zoo is a didactic assembly included in the system of urban greenery. It has an educational, entertainment, and scientific values. This kind of gardens, directly derived from the tradition of baroque menagerie, were created from the mid-18th century. Their greatest development occurred since the 2nd half of 19th century and the 20th century. The article is regarding issues of the miniature zoo in Upper Silesia created before World War II. They will be presented their resource, state of preservation and the characteristics of selected examples.
Artykuł traktuje o jednym z najbardziej interesujących ogrodów dawnego hrabstwa kłodzkiego, zrealizowanym w oparciu o bogaty program funkcjonalny przewidziany dla założeń wielkodworskich. Prezentacja dotyczy dwóch faz przekształceń tego założenia przeprowadzonych w okresie od połowy XVII do połowy XVIII w.
EN
The article deals with one of the most interesting gardens of the former County of Kłodzko, realized on the basis of an extensive functional programme provided for the grand court complexes. The presentation covers two phases of transformation of the complex which took place in the period between the middle of the 17th and 18th centuries.
7
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
This article addresses issues regarding the protection of the landscape-nature complex in Lipno, which is a remnant of the former deerpark belonging to the princes of Niemodlin. Presented here are both the changes taking place in this specific garden complex, as well as the present state. Also included are the current natural and cultural dangers affecting further changes taking place in it.
PL
Artykuł dotyczy problematyki zespołu przyrodniczo-krajobrazowego w Lipnie, będącego pozostałością dawnego zwierzyńca należącego do książąt niemodlińskich. Prezentuje on zarówno przemiany zachodzące w tym specyficznym kompleksie ogrodowym, jak i stan współczesny. Określone zostały aktualne zagrożenia naturalne, a także kulturowe, mające wpływ na dalsze przemiany w nim zachodzące.
8
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
This paper covers the origins and analysis of furniture with special emphasis on outdoor facilities. The problems include issues related to the concept of matching with the existing space, with a specific character and items of equipment and furniture. Also discussed is an overview of selected solutions.
PL
Artykuł dotyczący genezy i analizy mebli ze szczególnym uwzględnieniem obiektów plenerowych. Jego problematyka obejmuje zagadnienia związane z zarysem koncepcji uzupełniania istniejących przestrzeni o określonym charakterze elementami wyposażenia oraz meblami. Dopełnienie rozważań stanowi przegląd wybranych rozwiązań.
9
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
The article covers issues relating to the19th-century buildings which accompanied the park complex, called the gardener's house. They presented the most important contemporary trends in the formation of residential-park complexes, as well as examples of preserved objects in the former rejencja opolska. It also presents the form, present values, and opportunities for adapting them.
PL
Artykuł dotyczy problematyki XIX-wiecznych domów ogrodnika, towarzyszących układom parkowym. Zaprezentowano w nim zarówno najważniejsze nurty w kształtowaniu układów rezydencjonalno-parkowych, jak i przykłady zachowanych obiektów z obszaru dawnej rejencji opolskiej. Określono ich formę, współczesne wartości oraz możliwości adaptacji.
10
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
This article is devoted to the topic of garden houses, characteristic of buildings in garden architecture in many epochs. In the 19th century, owing to the creator of German culture, they assumed a characteristic form, becoming part of the design trends of that time. The main considerations will include their characteristics, the importance and value in creating 19th -century cultural landscapes against the conditions connected with the gardener's occupation.
PL
W niniejszym artykule podjęta została tematyka domów ogrodnika, charakterystycznych obiektów architektury ogrodowej w wielu epokach. W XIX wieku dzięki twórcom niemieckiego kręgu kulturowego przybrały one dość znamienną formę, wpisującą się w ówczesne nurty projektowe. Główne rozważania obejmować będą ich charakterystykę, znaczenie oraz wartości w kreowaniu XIX-wiecznych krajobrazów kulturowych na tle uwarunkowań związanych z zawodem ogrodnika.
Jak dzieła Szekspira wśród literatów, tak w kręgach ogrodniczych jej projekty, idee oraz zestawienia roślinne są nieustannie analizowane, naśladowane i przekazywane pokoleniom. Osiemdziesiąt lat po śmierci wciąż jest ikoną w świecie projektowania ogrodów, inspiracją i wzorem dla ogrodników oraz architektów krajobrazu.
Przedmiotem rozważań są różne rodzaje sacrum związane z ogrodem. Przedstawiono ogród, jako otoczenie świątyni i świątynię w ogrodach różnych kultur oraz sakralizację przyrody poprzez święte gaje i święte drzewa. Prezentowane są też świątynie współtworzące sceny ogrodu krajobrazowego, ich lokalizacja, typowe wzorce i wymiar niematerialny tych dzieł, jako istotny element stylistyki epoki. Zaprezentowano różne aspekty genius loci ogrodu w aspekcie właściwości sacrum. Pokazano też przykłady rewaloryzacji takich obiektów.
EN
The discussion focuses on different kinds of sacrum in gardens. A garden is presented as a temple and temple surrounds in gardens of various cultures, and also how nature can be sacralised by holy woods and trees. In addition the presentation considers temples that co-create the scenes of a landscape garden, their location, typical models and intangible dimensions, representing together an important element of the period's style. Various aspects of 'genius loci' are presented in the context of the characteristics of the sacred. Examples of the revalorisations of these objects are given.
Calligraphic parks - it is a large group of realizations, unfortunately almost unknown in the history of the landscape. Hundreds of them were designed on the turn of 19th century, but only about one hundred still exist. They are recognized as the most subtle forms of the naturalistic style. The characteristic shape of curved paths, streams and the lakeside - calling associations with Polish calligraphic writing, recognized as a canon of beauty - was distinctive for this style. Some of the parks were realized in the territory of the Ukraine. The description of their location and status quo may contribute to their restoration and to better management of the surrounding landscape.
Na przełomie XX i XXI wieku zmieniło się podejście do sztuki ogrodowej. Zmianie uległ proces tworzenia dzieła na całościowy i kreacyjny. Zmianie uległy badania w kierunku fenomenologicznym i antropocentrycznym. Zmianie uległo podejście do wartości, w kierunku cenienia wartości konkretnych, a nie abstrakcyjnych. Nastąpiła także zmiana w podejściu do przyrody, w kierunku traktowania jej podmiotowo, a nie instrumentalnie. Te zmiany powinny wpłynąć na architekturę krajobrazu w Polsce.
EN
The turn of the 21st century witnessed a change in the approach towards garden design. The process of design work became comprehensive and creative. Research underwent a change to a more phenomenological and anthropocentric direction. Specific values have become more appreciated than abstract ones. Also, nature is now viewed differently: like a subject, not like an object. These changes should exert an influence on Polish landscape architecture.
O randze, jaką nadawano ogrodom w okresie renesansu i baroku, świadczyć mogą nie tylko realizacje, ale także liczba poświęconych im traktatów. W kolekcji starodruków Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu znajduje się pokaźny zbiór dzieł poświęconych agronomii, botanice i sztuce ogrodowej. Znaczna ich część była w użyciu na Śląsku w XVII i XVIII w., pochodzą one bowiem ze zbiorów dawnych bibliotek wrocławskich czy śląskich bibliotek klasztornych. Ale Ślązacy byli nie tylko biernymi odbiorcami dzieł poświęconych ogrodom, mieli także swój udział w rozpowszechnianiu wiedzy o sztuce ogrodniczej. Już w 1590 r. ukazało się dzieło poświęcone agronomii autorstwa Martina Grossera, proboszcza z podwrocławskiej miejscowości Szewce (Schewitz). W 1664 r. wydano w Brzegu traktat Johanna Christofa Hibnera, ogrodnika książęcego w Oławie, zatytułowany Horticultura [...]. Znajduje się tam pierwsza w historii Śląska wzmianka o ziemniaku. Praca ta zawiera także wykaz roślin ogrodowych zajmujący ponad 40 stron. Wydaje się mało prawdopodobne, by w owym czasie wszystkie z wymienionych przez Hibnera roślin były uprawiane w Śląskich ogrodach i tekst ten jest raczej wyrazem idealnej wizji. Niemniej miał on niewątpliwy wpływ na rozpowszechnienie nowych tendencji w sztuce ogrodowej. Podobną funkcję pełniło drugie z XVII-wiecznych dzieł śląskich ogrodników – opublikowany w 1692 r. traktat Georga Herbsta Des Schlesischen Gärtners Lustiger Spatziergang. Autor pełnił funkcję ogrodnika księcia oleśnickiego Christiana Ulricha von Würtemberga. Wydarzeniem wykraczającym poza teren Śląska było wydanie we Wrocławiu w 1708 r. niemieckiego tłumaczenia dzieła Curiositez de la nature et de l’art sur la végétation, którego autorem był Pierre le Lorrain de Vallemont. Tłumaczem dzieła był członek wrocławskiej rady miejskiej Ferdinand Ludwig von Breßler und Aschenburg. Wymienić tu także trzeba wydrukowane w 1727 r. w drukarni wrocławskiego kolegium jezuickiego poświęcone ogrodnictwu dzieło Jacques’a Vanière’a Praedium rusticum. We wrocławskich zbiorach znajduje się obecnie także wiele innych traktatów ogrodniczych. Znaki własnościowe i dawne numery inwentarzowe wskazują, że większość z nich należała do dawnych bibliotek śląskich, a więc była tu znana i z całą pewnością oddziaływała na poziom sztuki ogrodniczej na Śląsku.
EN
The importance endowed upon gardens in the period of the Renaissance and the Baroque may be witnessed not only in realizations but also in the number of treatises devoted to them. In the collection of old prints of the Wroclaw University Library there is a substantial collection of works devoted to agronomy, botany and garden art. A considerable part of them was used in Silesia in the 17th and 18th centuries, as they originate from collections of old Wroclaw libraries or Silesian monastic libraries. But the Silesians were not only passive recipients of works devoted to gardens, they also participated in propagating the knowledge of garden art. As early as 1590 there appeared a work devoted to agronomy, whose author was Martin Grosser, a parish priest from Szewce (Schewitz) near Wroclaw. The treatise of Johan Christof Hibner, Horticultura [...], was published in 1664. Hibner was a gardener of the duke of Oława. For the first time in the history of Silesia the potato was mentioned in this work. It also contains a register of garden plants of over 40 pages. However, it seems hardly possible that at that time all the plants mentioned by Hibner were cultivated in Silesian gardens and this text is more of an expression of an ideal vision, nevertheless, no doubt, it had an influence on spreading new tendencies in the art of gardening. A similar function was performed by another 17th century work of Silesian gardeners – the treatise of Georg Herbst Des Schlesischen Gartners Lustiger Spatziergang, published in 1692. The author performed the function of the gardener of duke Christian Ulrich von Würtemberg. An event which went beyond the area of Silesia was the publishing in Wrocław in 1708 the German translation of the work called Curiositez de la nature et de l’art sur la végétation, written by Pierre le Lorrain de Vallemont. The translation of this work was carried out by Ferdinand Ludwig von Bresler und Aschenburg, a member of the Wrocław municipal counsel. The work of Jacques Vanière Praedium rusticum devoted to gardening and published in 1727 by the printing house of the Jesuit College, should also be mentioned here. There are many other garden treatises in the collections of Wrocław. Ownership signs and one-time inventory numbers indicate that most of them belonged to former Silesian libraries and so this points to the fact that it was known and with all certainty influenced the art of gardening in Silesia.
To jedno z wyjątkowych miejsc na mapie polskich zabytków sztuki ogrodowej. Nie tylko ze względu na fakt, iż zostało założone w I poł. XIX w., a na jego terenie przebywał gościnnie sam Fryderyk Chopin, ale także z uwagi na to, że rewaloryzację założenia rozpoczął profesor Longin Majdecki, a po dziś kontynuuje ją słynny angielski projektant - John Brookes.
W niniejszym artykule poruszono problematykę dotyczącą ochrony i planowania krajobrazu stanowiącą istotny element działalności architekta, architekta krajobrazu i planisty. Praca pokazuje przydatność archiwalnych źródeł kartograficznych dla współczesnych badań krajobrazowych (m.in. historii, przekształceń, kompozycji) i projektów rewaloryzacji. Przedmiotem badań są mapy katastralne – część austriackiego katastru gruntowego z połowy XIX w. sporządzonego dla celów podatkowych. Każdy z czterech rodzajów map (1. oryginały, pierworysy; 2. mapy ewidencyjne – litograficzne czystorysy; 3. tzw. „Wiedenki”, kolorowane odbitki map oryginalnych; 4. szkice indykacyjne, na których nanoszono zmiany), daje szereg cennych informacji, wykorzystywanych w badaniach. Treść map jest niesłychanie precyzyjna. Wadą jest brak ukształtowania terenu. Mapy katastralne są doskonałym materiałem źródłowym do badań historycznego krajobrazu.
EN
This article discusses the issues of landscape conservation and planning, which constitutes a significant element of the professional activity of an architect, landscape architect and a planner. The paper highlights the value of archival cartographic sources for contemporary landscape research (including history, transformations and compositions) and revalorization projects. The subject of the study is the principal part of the Austrian land cadaster from mid 19th Century prepared for land tax – cadastral maps. There are four types of maps containing significant information of particular value for research: 1. originals – first drafts; 2. evidence maps; 3 ‘Viennese’ (‘Wiedenki’) – lithographic coloured copies of original maps; 4. indicative sketches to be subsequently amended. The content of the maps is extremely precise. Cadastral maps are an excellent source material for historic landscape research.
18
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Zwierzyniec to jeden z najstarszych rodzajów ogrodów. Historia jego rozwoju sięga samego perskiego raju paradeisos, a następnie vivarium czy leoparium. Był od początku ogrodem królewskim, w którym realizowała się idea panowania suwerena nad dziką przyrodą i jego opieki nad poddanym ludem. Następnie stał się dla schodzącej ze sceny historycznej szlachty sposobem na przedłużenie iluzji dominującej roli w społeczeństwie. Idea polowania rozwinęła się w nowoczesnym społeczeństwie w ogrody zoologiczne i safari z jednej strony oraz łowiectwo (jako dziedzina gospodarczo-rekreacyjna) z drugiej. O istnieniu dawniej wielu zwierzyńców jako wielkopowierzchniowych elementów ogrodów i parków świadczą często jedynie onomastycznie nazwy.
EN
Deerpark is one of the oldest types of gardens. The history of its development goes back to the Persian paradise Paradeisos and vivarium or leoparium. It applied from the beginning as the king’s garden, which pursued the idea of the dominion from the sovereign over wildlife and the care over the subject people. Then it became a means to extend the illusion of a dominant role in society of the upper classes irrevocable descending from the historical stage. The idea of hunting has developed into zoological gardens, safari on the one hand and hunting as a recreational and economic field on the other. The existence of the numerous deer parks in the past as largest parts of old gardens and parks often will be today provided only onomastic.
19
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Zieleń miejska stanowi szeroką i zróżnicowaną tematykę z zakresu sztuki ogrodowej i architektury krajobrazu. Jej początki związane są z powstawaniem pierwszych układów urbanistycznych. Przez kolejne epoki przyjmowała różnorodne rozmiary, funkcje, kształty – zarówno geometryczne, swobodne, jak i złożone, stanowiąc istotny element struktury przestrzennej, estetyki i kompozycji miast. W pracy podjęto próbę przedstawienia sposobu wprowadzania zieleni miejskiej do przestrzeni urbanistycznych w wielu skalach. Prócz całościowego chronologicznego zestawienia, ukazana została różnorodność zieleni występującej wewnątrz historycznej zabudowy.
EN
City greenery constitutes a wide and varied subject regarding garden art and landscape architecture. Its beginnings are connected with emergence of first urban systems. Across centuries it adopted various sizes, functions, shapes – both geometrical, casual and complex, as an important element of spacial structure, aesthetics and composition of the cities. This work attempts at presenting the method of introducing city greenery into urban spaces on many scales. Apart from a holistic, chronological specification it presents the variety of verdure existing beside the streets, inside historical buildings.
20
Dostęp do pełnego tekstu na zewnętrznej witrynie WWW
Sztuka ogrodowa bliska była osobie Jana III Sobieskiego. Wiele XVII-wiecznych europejskich idei projektowych i praktycznych rozwiązań realizacyjnych znalazło swoje odbicie w królewskim Ogrodzie Wilanowskim, stanowiącym polską interpretację ogrodu włoskiego, łączącą cechy ozdobne z użytkowymi oraz uwzględniającą traktowanie ogrodu jako swoistej kolekcji osobliwości. Na wilanowskich parterach, w najbardziej reprezentacyjnej części ogrodu, rosły róże, lilie czerwone i „inne polne kwiatki”. Tuż obok nich, w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu, założono Ogrody Fruktyfikujące, gdzie pośród drzew owocowych ustawiono na obsadzonych lawendą marmurowych postumentach gipsowe globusy z mapami Ziemi i nieba. Program użytkowy Ogrodu Wilanowskiego dopełniały oranżeria, figarnia i cieplarnie. Wymownym przykładem połączenia ozdobnego i użytkowego charakteru przestrzeni ogrodowej była Góra Bachusowa, obsadzona winoroślą, z krętą drogą prowadzącą na szczyt, zwieńczona rzeźbą Bachusa.
EN
Jan III Sobieski was very interested in garden art. Many of the 17th century European garden design ideas and practical solutions were implemented in Wilanów Garden. But first of all Wilanów Garden was the Polish interpretation of the Italian Villa Garden where the ornamental aspects were as much important as utilitarian ones. The Wilanów Garden had also the character of a collection of curiosities. There were roses, red lilies and other ‘field flowers’ growing in Wilanów parterres. Just next to them, close to the palace, “Ogrody Fruktyfikujące” (Fruit gardens) were established. There, among the fruit trees, on marble bases, stood the plaster globes with the maps of Earth and sky. The orangeries and the fig house were included in the program of the residence. The good example of the connection of utilitarian and ornamental character of the space was the Bachus Mount, planted with the vine, with the spiral path leading to its top, crowned with the Bachus statue.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.