Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Cymerman Zbigniew, Grabowski Jacek, Jasionowski Marek, Kasiński Jacek, Kiersnowski Hubert, Krobicki Michał, Leszczyński Krzysztof, Narkiewicz Marek, Pacześna Jolanta, Peryt Tadeusz

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2023

|

T. 207

9--90

PL

Na obszarze Polski wyróżniono 48 basenów sedymentacyjnych obejmujących utwory od ediakaru po pliocen. Opierając się głównie na dostępnych opracowaniach publikowanych, w tym kartograficznych, określono granice basenów, stosując oprogramowanie ArcGIS, a także zestawiono krótkie opisy poszczególnych jednostek. W opisach zarysowano ich zasadnicze cechy: plan strukturalny, wiek wypełnienia osadowego i jego charakterystykę, powierzchnię wychodni, zasięg regionalny na tle elementów tektoniki i paleogeografii oraz genezę. Baseny zaliczono do czterech ogólnych kategorii regionalnych: epikontynentalne (24), włączone w górotwór (14), śródgórskie (4) i związane z terranami (6). Większość opisanych jednostek (32) należy do basenów wychodzących poza granice Polski. Powierzchnia wychodni basenów (w granicach kraju) mieści się w szerokim zakresie: od 11 km2 (basen zgorzelecki) do 284 761 km2 (mezozoiczny basen Niżu Polskiego), przy średnim obszarze 27 290 km2. Nieliczne baseny (w zależności od interpretacji podłoża: 9–15) są rozwinięte bezpośrednio na fundamencie krystalicznym, znaczna większość została nałożona na jednostki powstałe wcześniej, nierzadko w wyniku reaktywacji dawniejszych ram tektonicznych. Głównie na podstawie prac publikowanych przedstawiono zarys genezy poszczególnych basenów, a także wstępnie zaliczono je do ośmiu kategorii genetycznych: obrzeże pasywne, pasmo fałdowo-nasuwcze, basen: przedgórski, przedłukowy, pull-apart, śródkratoniczny, ryftowy i załukowy. Baseny poligenetyczne, o wieloetapowej historii rozwoju, zaliczono do kategorii odnoszącej się do etapu inicjacji basenu. Luki w rozpoznaniu niektórych opisanych basenów sprawiają, że w miarę dopływu nowych materiałów badawczych może ulec zmianie ich definicja, ewentualnie nastąpi ich wewnętrzny podział regionalny lub stratygraficzny, czy też połączenie z sąsiednimi jednostkami.

EN

The catalogue provides description of 48 sedimentary basins from the territory of Poland, comprising deposits from Ediacaran to Pliocene. Basin boundaries in the Arc GIS format, as well as short descriptions of particular units, have been based mainly on published data, including cartographic materials. Descriptions include essential characteristics such as: structural plan, age and general features of a sedimentary fill, regional extent against tectonic and paleogeographic boundaries, and brief genetic considerations. The basins were ascribed to four general regional categories: epicontinental (24 units), incorporated in an orogen (14), intramontane (4), and associated with allochthonous terranes (6). The basin area, defined here as the present area of outcrops or subcrops, ranges from 11 km2 (Zgorzelec Basin) to 284,761 km2 (Mesozoic Basin of the Polish Lowlands), with a mean of 27,290 km2. Most of the described units (32) extend beyond the Polish territory into surrounding countries. Some basins (depending on the basement interpretation: 9-15) are developed directly on a crystalline basement. Majority of basins onlap earlier units, commonly due to reactivation of the pre-existing tectonic framework. A brief review of mechanisms that led to basin formation allowed the authors to ascribe the units to eight genetic categories: passive margin, fold-and-thrust belt, foreland, fore-arc, pull-apart, intracratonic, rift, and back-arc basins. In several instances of polygenetic (polyhistory) basins they were included to a category corresponding to the initial stage of basin development. The present study pinpoints some gaps in our knowledge of particular basins. Once filled, they may lead to changes in basin concepts and definitions, and also to their further subdivision or, conversely, unification.

2

Subsidence determination in the Central Valley, California

Romero M., Berber M. M.

Reports on Geodesy and Geoinformatics

|

2018

|

Vol. 106

35--42

EN

Twenty four hour GNSS (Global Navigation Satellite System) data acquired monthly for 5 years from 8 CORS (Continuously Operating Reference Station) stations in Central Valley, California are processed and vertical velocities of the points are determined. To process GNSS data, online GNSS data processing service APPS (Automatic Precise Positioning Service) is used. GNSS data downloaded from NGS (National Geodetic Survey) CORS are analyzed and subsidence at these points is portrayed with graphics. It is revealed that elevation changes range from 5 mm uplift in the north to 163 mm subsidence in the southern part of the valley.

3

Postsedymentacyjne ruchy wznoszące w rowie Lubstowa (Środkowa Polska)

Widera M.

Przegląd Geologiczny

|

2011

|

Vol. 59, nr 10

681-687

EN

The Lubstów Graben is an exception in the Konin-Turek territory, where the 2^{nd^nd}

4

Rozwój sedymentacji dewońskiej w basenie łysogórsko-radomskim i lubelskim

Narkiewicz M., Narkiewicz K., Turnau E.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2011

|

T.196

289--318

PL

Basen łysogórsko-radomski (BŁR) ograniczony był od południa synsedymentacyjnym uskokiem świętokrzyskim o głębokich założeniach skorupowych. Od NE graniczył z basenem lubelskim (BL) wzdłuż wąskiej strefy czytelnej w środkowodewońskim rozkładzie sedymentacji. Jej głębsze założenia stanowił prawdopodobnie uskok podłoża w osiowej części elewacji radomsko-kraśnickiej, wpływający na sedymentację przynajmniej od emsu późnego. BL łączył się od SE z basenem lwowskim, który od wschodu był ograniczony przez lądowy masyw w rejonie tarczy ukraińskiej. Wczesnodewoński etap rozwoju basenów (lochkow–środkowy ems) został zapoczątkowany w sylurze późnym osadami otwartego szelfu, które w lochkowie środkowym i późnym przeszły w osady perylitoralne, przykryte (częściowo niezgodnie ?) grubą serią aluwialną. W etapie środkowodewońskim (późny ems-wczesny fran) szybkie tempo sedymentacji facji węglanowo-terygenicznych otwartego zbiornika BŁR było uwarunkowane przez pogrążanie się bloków podłoża. Natomiast w warunkach stabilnego podłoża BL niewielką przestrzeń akomodacji dla osadów płytkiego szelfu i platformy węglanowej kształtowały głównie transgresje eustatyczne. W etapie środkowo–późnofrańskim, na tę ostatnią tendencję nałożył się puls subsydencji związany z początkiem ryftowania w rowie Prypeci. Etap fameński zaznaczył się powstaniem depocentrum w centralnym segmencie BL i akumulacją niemal 2 km węglanowo-ilastych osadów głębokiego basenu szelfowego i otwartego szelfu, przechodzących ku górze w progradujące ku SW systemy przybrzeżnomorskie i lądowe. Depocentrum utworzyło się w układzie pull-apart między strefą Kocka a uskokiem Ursynowa–Kazimierza, równocześnie z główną fazą ryftowania basenu Prypeci.

EN

Łysogóry-Radom Basin (ŁRB) is bounded in the south by the deeply-rooted Holy Cross Fault. To NE it passes into the Lublin Basin (LB) along a narrow zone clearly reflected in the Middle Devonian depositional pattern. It was probably related to a basement fault along the axial part of the Radom–Kraśnik Elevation affecting deposition at least since the late Emsian onwards. BL continued to the Lviv Basin in SE, which was bordered from the east by the continental Ukrainian Massif. The Early Devonian stage of the basins development started in the latest Silurian with an open-shelf sedimentation passing in the middle to late Lochkovian into marginal marine clastics. This is (partly unconformably) overlain by a thick alluvial complex. Between late Emsian and early Frasnian rapid sedimentation of carbonate-terrigenous open marine facies in the ŁRB was controlled by basement blocks subsidence. On the other hand, under stable cratonic conditions of the BL much smaller accomodation space was generated mainly by eustatic transgressions allowing a mostly shallow-shelf and carbonate platform development. In the Middle Frasnian this pattern was overprinted by a subsidence pulse related to the initial Pripyat Graben rifting. The Famennian stage was marked by a depocentre development in the central LB segment, and an accumulation of nearly 2 km of sediments, starting with carbonate-shaly deposits of a shelf basin and open shelf, passing upwards into marginal-marine and continental systems prograding SW-wards. The depocentre formed in a pull-apartregime between the Kock and Ursynów–Kazimierz faults, parallel with the main phase of the Pripyat Graben rifting.

5

Litostratygrafia, systemy depozycyjne i cykle transgresywno-regresywne dewonu basenu lubelskiego

Narkiewicz M.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2011

|

T.196

53--146

PL

W wyniku analizy 19 kluczowych profili wiertniczych, wspartej reinterpretacją materiałów publikowanych, zmodyfikowano i uzupełniono dotychczasowy formalny podział litostratygraficzny dewonu środkowego i górnego, obejmując nim cały basen lubelski. Wydzielono 6 nowych oraz zrewidowano 6 wcześniej wydzielonych formacji i ogniw. Jednostki litostratygraficzne przypisano do systemów depozycyjnych: od aluwialnego, przybrzeżnych systemów morsko-lądowych, przez platformę węglanową, płytki szelf, lagunę ewaporacyjną, po głębszy szelf i basen szelfowy. Wyróżniono 11 cykli transgresywno-regresywnych odpowiadających rangą sekwencjom trzeciego rzędu. Architektura depozycyjna odzwierciedla cztery etapy rozwoju basenu. Etap wczesnodewoński odpowiada jednemu megacyklowi T-R, złożonemu niemal wyłącznie z osadów terygenicznych, od ilasto-mulistych otwartomorskich po aluwialne systemy warunkowane tektoniczną ruchliwością bloków podłoża. Na etap środkowodewoński–wczesnofrański składa się 7 niegrubych cykli T-R rejestrujących znaczną zmienność w sukcesji środowisk depozycyjnych. Płytsze środowiska występują w SE i NE części basenu, erozja przeważa w części NW. Z etapem środkowo–późnofrańskim (3 cykle T-R) wiąże się wzrost tempa sedymentacji uwarunkowany przez puls subsydencji tektonicznej, przewaga węglanowych systemów otwartomorskich i największy zasięg zbiornika. Etap fameński, odpowiadający pojedynczemu cyklowi T-R, charakteryzuje się największymi miąższościami osadów i najsilniejszymi gradientami facjalnymi. Zaznaczył się wówczas rozwój wyraźnego depocentrum, a następnie aktywizacja tektoniczna wzdłuż obrzeżenia NE. Basen dewoński dzieli się na segmenty poprzeczne: komarowski (SE), lubelski (centralny) i stężycki (NW). Pierwszy charakteryzuje się rozwojem systemów proksymalnych, w tym lądowych, ale przy znacznej subsydencji. Drugi reprezentuje maksymalną subsydencję i najbardziej głębokowodne facje, natomiast trzeci – wyklinowanie osadów i/lub facje płytkomorskie w strefie obrzeża basenu, zwłaszcza w środkowym dewonie i franie.

EN

Previous lithostratigraphic sudivision of the Middle and Upper Devonian has been supplemented, modified and extended over the entire Lublin Basin in SE Poland as a result of investigations of 19 key borehole sections and reinterpretation of published data. Six new members have been defined, whereas six other units of a formation or member rank have been revised. The lithostratigraphic units have been ascribed to depositional systems ranging from alluvial and marginal marine to a carbonate platform, shallow restricted shelf, evaporative lagoon, to open-marine carbonate-shaly shelf and deeper shaly-carbonate shelf basin. The systems have been attributed to 11 transgressive-regressive (T-R) cycles corresponding to3rd order depositional sequences. The depositional architecture reflects four stages of a basin development. The Early Devonian stage corresponds to a single T-R megacycle, comprising terrigeneous sediments from open marine shaly basin to alluvial systems con-trolled partly by synsedimentary block movements. The Middle Devonian to Early Frasnian stage comprises 7 T-R cycles with a total thickness <400 m and displaying considerable depositional facies variability. Generally, shallower-water environments extended in SE and NE parts of the basin, whereas erosion prevailed in its NW segment. The Middle–Late Frasnian stage (3 T-R cycles) is characterized by initially increased depositional rates connected with a pulse of tectonic subsidence, predominance of open-marine carbonate systems, and a maximum basin extent. The Famennian developmental stage, corresponding to a single T-R cycle, is exceptional due to a maximum sediment-thickness and strong lateral facies and thickness gradients related to a distinct depocentre development, followed by increased activity of a tectonic zone in NE. The Devonian basin can be divided into three transversal segments: Komarów (SE), Lublin (central), and Stężyca (NW). The first one is characterized by a largest proportion of shallow-marine and alluvial facies, and a considerable total subsidence. The central segment represents a maximum subsidence and deepest marine facies, whereas the NW one –reductions of sediment-thickness and/or shallower-water facies near the basin margin, particularly in the Middle Devonian and Frasnian.

6

Regionalne uwarunkowania rozwoju i inwersji basenu lubelskiego w dewonie i karbonie

Narkiewicz M., Jarosiński M., Krzywiec P., Waksmundzka M. I.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2007

|

nr 422

19-33

PL

Nowe dane geologiczne i geofizyczne o dewońsko-karbońskim basenie lubelskim pozwalają na modyfikację jego ram tektonicznych, a także próbę rekonstrukcji rozwoju i inwersji w kontekście szerszych tektonicznych uwarunkowań przedpola waryscyjskiego w Europie środkowej i wschodniej. Rozwój basenu lubelskiego był uwarunkowany od dewonu środkowego, a zwłaszcza od środkowego franu, systemem dyslokacji podłużnych o kierunku w przybliżeniu NW-SE. Główną rolę odgrywał wśród nich uskok Nowe Miasto-Radom, odpowiadający granicy basenu z blokiem łysogórsko-radomskim. Był on uwarunkowany istnieniem walnej nieciągłości skorupowej - strefy Teisseyre'a-Tornquista (TTZ). Do wczesnego namuru A przeważał reżim ekstensyjny ściśle związany z ewolucją platformy wschodnioeuropejskiej, a w szczególności systemu ryftowego Prypeć-Dniepr-Doniec. Po namurze A rów lubelski ulegał subsydencji związanej prawdopodobnie z ruchami przesuwczymi wzdłuż TTZ, a jego ewolucja tektoniczna była zsynchronizowana z rozwojem pozostałej części przedpola waryscyjskiego w południowej i centralnej Polsce. U schyłku westfalu rów lubelski uległ wraz z cały przedpolem waryscyjskim inwersji tektonicznej w reżimie uskoków nasuwczych. Oś kompresji rotowała prawoskrętnie od kierunku NNE-SSW do ENE-WSW.

EN

New geological and geophysical data on the Devonian-Carboniferous Lublin Basin allow reinterpretation of its regional structural framework. They also provide a basis for the reconstruction of the basin development and inversion against broader tectonic context of the Variscan foreland in the Western and Central Europe. Beginning from the Middle Devonian, and particularly since the mid-Frasnian, the Lublin Basin development had been controlled by a system of longitudinal dislocations striking approximately NW-SE. The most important was the Nowe Miasto-Radom Fault Zone corresponding to the SW basin boundary with the Łysogóry-Radom Block. It was controlled by the local segment of the major crustal discontinuity - the Teisseyre-Tornquist Zone (TTZ). In the Lublin Basin the extensional regime prevailed until the early Namurian. It was closely related to the evolution of the East European Platform, in particular to the development of the Pripyat-Dniepr-Donets rift system. After Namurian A the basin subsidence was probably controlled by strike-slip movements along the TTZ, whereas stages of its evolution were synchronous with a development of remaining part of the Polish Variscan foreland. By the end Westphalian the Lublin Basin underwent structural inversion in the thrust-fault stress regime. Axis of compression underwent clockwise rotation from the initial NNE-SSW towards the final ENE-WSW causing sinistral transpression along longitudinal faults.

7

Kreda w regionie lubelskim - sedymentacja i jej tektoniczne uwarunkowania

Świdrowska J.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2007

|

nr 422

63-77

PL

Praca ma charakter przeglądowy; zawiera odniesienia do publikacji zajmujących się osadami kredy obszaru lubelskiego: ich pozycją strukturalną, litologią, warunkami sedymentacji i warunkami paleotektonicznymi. Ewolucja basenu została scharakteryzowana na podstawie map litofacji i tempa subsydencji 7 przedziałów czasowych. Podkreślono związki rozkładu litofacji i subsydencji ze strukturami paleozoicznego i prekambryjskiego podłoża. Ewolucję paleotektonicznych warunków, kształtujących przestrzeń depozycyjną, interpretowano na podstawie lokalizacji przypuszczalnych stref synsedymentacyjnych uskoków i fałdów. Przedstawiono przesłanki na rzecz początku inwersji lubelskiego odcinka bruzdy śródpolskiej we wczesnym mastrychcie.

EN

The aim of the study is to give an overview of research dealing with Cretaceous deposits in the Lublin region, i.e. their structural position, lithology, sedimentary and palaeotectonic conditions. Reconstruction of the Cretaceous basin evolution is based on lithofacies maps and on maps of subsidence rates made for 7 time spans. Relations of lithofacies and subsidence patterns with Palaeozoic and Precambrian basement structures are emphasized. Interpretation of synsedimentary faults and folds enabled conclusions on palaeotectonic conditions that created the depositional space. Some remarks concerning Early Maastrichtian timing of the onset of inversion processes is also presented.

8

Tektoniczne uwarunkowania rowu lubelskiego (późny dewon-karbon)

Narkiewicz M.

Przegląd Geologiczny

|

2003

|

Vol. 51, nr 9

771-776

PL

Koncepcja "pasywnej synkliny" (Antonowicz i in., 2003) jako alternatywy dla rowu lubelskiego budzi poważne wątpliwości. Znacznie bardziej prawdopodobne jest istnienie rowu tektonicznego, interpretowanego przez wielu autorów od lat 70. ubiegłego wieku. Inwersję tej jednostki w najpóźniejszym karbonie poprzedził rozwój wydłużonych depocentrów w dewonie późnym i późnym wizenie-westfalu. Od środkowego franu do famenu zarówno strefa Kocka jak i strefa obecnego uskoku Kazimierz-Ursynów funkcjonowały jako krawędzie depozycyjne, z którymi związane są duże gradienty miąższościowe i facjalne. W karbonie strefa Kocka przynajmniej okresowo stanowiła ważną granicę obszarów o zróżnicowanej subsydencji i depozycji. Natomiast południowo-zachodnia krawędź depozycyjna rowu znajdowała się prawdopodobnie 20-30 km na SW od jego obecnej (tektonicznej) granicy. Mogła się ona pokrywać z nieciągłością skorupową, interpretowaną na podstawie danych sejsmicznych i grawimetrycznych. Związek genetyczny z orogenem waryscyjskim polegał nie tyle na bezpośrednim przenoszeniu na Lubelszczyznę naskórkowych nasunięć zgodnie, np. z modelem appalachijskim, co na głęboko zakorzenionych blokowych ruchach pionowych i przesuwczych w strefie platformowego przedpola, w reakcji na kompresję na aktywnej krawędzi płyty. Odrzucenie koncepcji "pasywnej synkliny" i przyjęcie modelu rowu lubelskiego, w podwójnym (depozycyjnym i tektonicznym) sensie ma poważne konsekwencje dla strategii poszukiwań naftowych. M.in. umożliwia predykcję rozmieszczenia ważnych górnodewońskich facji macierzystych, a także rzutuje na przewidywane modele pułapek strukturalnych.

EN

The idea of a "passive syncline " (Antonowicz et al, 2003) as an alternative to the well-established concept of the Lublin Graben raises serious doubts. Development of the structural unit in the latest Carboniferous was preceded by establishment of elongated depocenters in the Late Devonian and late Visean-Westphalian, most probably in a changing pull-apart regime. From the middle Frasnian to Famennian both flanks of the graben, i.e. the Kock Fault Zone and the present Kazimierz-Ursynów Fault zone acted as depositional edges with associated pronounced fades and sediment-hickness gradients. During the Carboniferous the Kock Zone constituted at least intermittently an important boundary between areas with different depositional and subsidence histories. On the other hand, the south-western depositional edge of the basin was probably located 20-30 km SW of the present graben boundary. It could have been related to the crustal discontinuity interpreted after seismic and gravimetric data. A genetic relationship between the graben origin and the Variscan orogen to the west did not involve transmission of thin-skinned thrusts like e.g. in the Appalachian model. Rather, it consisted of deep-rooted vertical and strike-slip movements of the eastern orogenic foreland in response to compression at the active plate margin. Rejection of the "passive syncline " model and at the same time confirmation of the Lublin Graben concept (in both depositional and structural sense) has important consequences for petroleum prospection. Among others, it allows prediction of important petroleum source-deposits of the upper Frasnian-lower Famennian, and constrains predicted structural-trap models.

9

Ewolucja strefy Ponętów-Wartkowice w kredzie

Leszczyński K.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2002

|

T. 176

1--96

PL

Praca przedstawia rekonstrukcję historii geologicznej strefy tektonicznej Ponętów-Wartkowice w kredzie, odtworzoną głównie na podstawie badań w głębokich otworach wiertniczych i analizy geofizyki powierzchniowej. Strefa Ponętów-Wartkowice była obszarem okresowo silnie zaznaczającej się aktywności tektonicznej, leżącym w przykrawędziowej części mezozoicznej bruzdy śródpolskiej. Bruzda ta w wyniku procesów inwersji tektonicznej zachodzących w późnej kredzie i wczesnym trzeciorzędzie przekształciła się ostatecznie w wał śródpolski. Dokonana została analiza następstwa systemów depozycyjnych, próba określenia cykliczności sedymentacji i rozwoju paleogeograficzno-strukturalnego obszaru w kredzie na podstawie badań litologiczno-stratygraficznych, korelacji pomiarów geofizyki wiertniczej, analizy facjalnej, materiałów sejsmiki refleksyjnej oraz komputerowej analizy subsydencji w tej części basenu. Wyróżnione zostały cztery etapy ewolucji paleogeograficzno-strukturalnej obszaru badań na tle rozwoju basenu kredowego Niżu Polskiego, scharakteryzowane odmiennym typem sedymentacji z dominującymi systemami depozycyjnymi oraz typowymi zjawiskami tektonicznymi. Wyróżniono też szereg cykli transgresywno-regresywnych niższego rzędu związanych z mechanizmami takimi jak: lokalne pionowe ruchy tektoniczne w basenie, eustatyczne zmiany poziomu morza czy też fluktuacje klimatyczne. W okresie od środkowego i późnego beriasu do późnego hoterywu w strefie Ponętów-Wartkowice zaznaczał się wyraźnie rów synsedymentacyjny założony we wczesnej i środkowej jurze. Po koniaku strefa ta przekształciła się w ciąg antyklinalny Ponętowa i Wartkowic. W tym czasie nastąpiło odwrócenie zrzutu uskoków i inwersja tej struktury. Badania wskazują, że lokalne procesy inwersyjne w późnej kredzie miały charakter pulsacyjny i mogły być powiązane czasowo i przyczynowo z okresem pierwszej fazy inwersji tektonicznej bruzdy śródpolskiej w santonie i kampanie. Nałożenie się procesów inwersyjnych, zachodzących zarówno w obrębie lokalnych struktur, jak i w skali regionalnej, oraz eustatycznych zmian poziomu morza mogło być przyczyną powstania w pobliżu wznoszącego się kłodawskiego diapiru solnego piaszczystych osadów stożków podmorskich typu spływów grawitacyjnych, które zostały rozpoznane wierceniami. Komputerowa analiza subsydencji wykazała, że w okresie od środkowego i późnego beriasu przypuszczalnie po wczesny i środkowy turon subsydencja w zbiorniku była bardzo słaba. W koniaku, a prawdopodobnie już w późnym turonie, nastąpił wyraźny wzrost subsydencji i jej różnicowanie się. Od środkowego i późnego beriasu po turon subsydencja rosła w kierunku osi bruzdy śródpolskiej. Począwszy od santonu zwiększona subsydencja zaznaczała się po obu stronach tworzących się antyklin Ponętowa i Wartkowic. Skonstruowane krzywe subsydencji wskazują, że w późnej kredzie obserwuje się zdecydowanie wyraźniejszy wzrost subsydencji całkowitej niż tektonicznej. Można wnioskować, że na subsydencję całkowitą znaczny wpływ miało obciążenie osadem i eustatyczne podniesienie się poziomu morza. Późnokredowa subsydencja tektoniczna na tym obszarze jest o wiele słabiej wyrażona niż późnopermsko-wczesnotriasowa i późnojurajska.

10

Palaeotectonic evolution of the Baltic Syneclise during the Early Palaeozoic as documented by palaeothickness maps

Modliński Z., Jacyna J., Kanev S., Khubldikov A., Laskova L., Laskovas J., Lendzion K., Mikazane I., Pomeranceva R.

Kwartalnik Geologiczny

|

1999

|

Vol. 43, Nr 3

285-296

EN

Analysis of palaeothickness maps of the uppermost Vendian -Lower Cambrian and Middle Cambrian of the Baltic Syneclise has shown that thickness variability of those sediments was controlled by subsidence differentiation and palaeorelief of the buried crystalline basement. During the Late Cambrian-Tremadoc uplifting movements dominated with the exception of the westernmost part of the Baltic Syneclise which was undergoing subsidence. During the Ordovician the Jelgava Depression was the most prominent palaeotectonic element. It embraced the northeastern part of the analysed area. Since the Early Silurian times a distinct subsidence increase had taken place. During the Early Silurian this phenomenon was restricted to the peripheral part of the Pre-Vendian Platform. Later, on in the Late Silurian times this process embraced the whole analysed area.

PL

W ramach współpracy międzynarodowej geologów polskich, litewskich, łotewskich i rosyjskich opracowano serię map paleomiąższościowych najmłodszego wendu-starszego paleozoiku syneklizy bałtyckiej. Analiza tych map pozwala na prześledzenie ewolucji paleotektonicznej obszaru w badanym okresie. Paleomiąższości najwyższego wendu-kambru dolnego ilustruje fig. 2. Dolnokambryjski zalew morski wkroczył na dość zróżnicowane morfologicznie podłoże. Na obszarze Polski najwybitniejszą paleostrukturą jest tzw. wyniesienie Zaręb w części centralnej całkowicie pozbawione osadów kambru dolnego. Na obszarze Obwodu Kaliningradzkiego i Litwy rejestrowane są wąskie grzędy rozdzielone obniżeniami, których pochodzenie związane jest ze zróżnicowaną morfologią fundamentu krystalicznego. W kambrze środkowym zmienność miąższościowa jest silniejsza niż w kambrze dolnym. Na obszarze Polski najbardziej zróżnicowane miąższości obserwuje się na wschód od Wisły. W Obwodzie Kaliningradzkim i na Litwie podstawowe trendy zmian miąższościowych w kambrze środkowym są podobne jak w kambrze dolnym. Kolejny etap rozwoju paleotektonicznego reprezentowany jest przez kambr górny-tremadok dolny. Ciągła pokrywa osadów tego wieku zachowana jest jedynie w zachodniej części badanego obszaru, gdzie wyraźnie zarysowane jest paleotektoniczne obniżenie Ławicy Słupskiej o kierunku W-E. Na pozostałym obszarze osady tego wieku zachowane są jedynie lokalnie w postaci płatów erozyjnych i brak jest tam wystarczających podstaw przeprowadzenia rejonizacji paleotektonicznej. Kolejna etapy rozwoju paleotektonicznego to ordowik dolny i ordownik środkowy-górny. Analiza map paleomiąższościowych wykazuje iż najwybitniejszym elementem paleostrukturalnym było wtedy rozległe obniżenie jełgawskie obejmujące większość obszaru Łotwy i część Litwy oraz przyległy akwen Bałtyku. Natomiast strefa wyraźnie zredukowanych miąższości w brzeżnej części platformy prewendyjskiej w rejonie Kościerzyny nie stanowiła prawdopodobnie wyniesienia, lecz obszar, w którym subsydencja nie była kompensowana przez sedymentację. W etapie dolnosylurskim większość istniejących wcześniej. lokalnych elementów paleostrukturalnych uległa rozformowaniu lub znacznej modyfikacji. W zachodniej części obszaru wzdłuż krawędzi platformy prewendyjskiej formuje się wyraźna skarpa strukturalna Bornholmu-Słupska o wysokim gradiencie zmian miąższościowych. W tym też rejonie w sylurze górnym została zarejestrowana najsilniejsza subsydeneja, a zrekonstruowane paleomiąższości osadów osiągają 2500-3000 m. Jak się przypuszcza (R. Dadlez, 1994) u schyłku syluru, w pridoli, nastąpiła pewna przebudowa planu strukturalnego polegająca na przesunięciu centrum subsydencji ze skrajnej części platformy w głąb kratonu w kierunku wschodnim w rejon Zatoki Gdańskiej.

11

Evolution of the Holy Cross segment of the Mid-Polish Trough during the Cretaceous

Hakenberg M., Świdrowska J.

Kwartalnik Geologiczny

|

1998

|

Vol. 42, nr 3

239-262

EN

Facies and thickness patterns of consecutive Cretaceous stages have been interpreted in the Holy Cross segment of the Mid-Polish Trough. The study has been on detailed analysis of available materials concerning stratigraphy and lithology of the Cretaceous deposits. Regions characterised by similar vertical lithofacies succession for each Cretaceous stage have been distinguished and can be related to different depositional environments. An axial part of the basin has been defined, the location and role of synsedimentary faults have been determined and variability of the basins transversal asymmetry has been characterised. The importance of the sandy material influx in the uppermost Cretaceous has been analysed. Main tectonic pulse, leading to an increase of subsidence rate and controlled by the fault activity, took place in the Turonian.

PL

Analiza rozwoju sedymentacji i subsydencji osadów kredy w szeroko pojętym mezozoicznym obrzeżaniu Gór Świętokrzyskich (synkliny: miechowska, tomaszowska, południowa część synkliny łódzkiej oraz SW część synkliny warszawsko-lubelskiej) została wykonana na podstawie materiałów publikowanych, archiwalnych i własnych. Równoległość stref facjalnych do podłużnej osi basenu jest wyrażona obecnością części osiowej z najwcześniej rozpoczynającą się sedymentacją i najwcześniej pojawiającymi się środowiskami głębokiego szelfu silikoklastycznego, a później sedymentacją pelagiczną. Dwie strefy obrzeżające od NE i SW jedynie w albie wykazują pewną symetryczność rozwoju sedymentacji. W pozostałych piętrach SW skłon bruzdy cechował się większym udziałem materiału terygenicznego, długotrwałym występowaniem obszarów denudowanych lub jedynie omisyjnych, większym zróżnicowaniem warunków sedymentacji po turon włącznie i generalnie również w tym przedziale czasowym wyższą energią środowisk sedymentacyjnych . W kampanie te różnice zanikły, lecz już w mastrychcie zaznaczyły się znowu w związku z regresją i początkiem inwersji bruzdy. Można wyróżnić 2 główne strefy uskokowe, wyznaczające osiową część bruzdy i jej partie obrzeżające. Pierwsza strefa uskokowa zaznacza się na SW od Radomia, gdzie granice różnych środowisk lokują się w hoterywie i od albu po santon, stanowiąc NE ograniczenie osiowej części bruzdy. Druga strefa uskokowa, czynna od albu po turon, przebiega w pobliżu obecnego południowo-zachodniego kontaktu mezozoiku z paleozoikiem Gór Świętokrzyskich (Kamieńsk-Przyedbórz-Chęciny-Mielec). W turonie wiążą się z nią również znaczne gradienty miąższności. Można przypuszczać, że działał tu wielki synsedymentacyjny uskok ograniczający bruzdę od południowego zachodu. Maksimum jego aktywności przypadało w turonie. Na podstawie przekrojów paleotektonicznych przedstawiono krzywą subsydencji średniej, charakteryzującą ten fragment basenu. Okresy przyspieszenia subsydencji w kredzie, to późny alb i turon. Pierwszy z nich wynika głównie z kontrastu w stosunku do długotrwałego i powtarzalnego wynoszenia obszaru na przełomie jury i kredy; tempo alumulacji w albie nie osiągnęło dużych wartości. Zdarzenie turońskie natomiast wiąże się ze znacznym tempem gromadzenia się osadów, co w połączeniu z synsedymentacyjną aktywnością SW strefy uskoku ograniczającego dowodzi dużej roli subsydencji występowania terygenicznych domieszek piaszczystych (począwszy od koniaku), skłaniają do wniosku, że na świętokrzyskim odcinku bruzdy śródpolskiej inwersja nie rozpoczęła się przed mastrychtem.