Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Space-time analysis of strongholds in the southern section of the polish-ruthenian borderland with particular emphasis on carpathian centers, research using GIS tools

Konstantinovski-Puntos Cyryl, Luc Małgorzata

Geoinformatica Polonica

|

2022

|

T. 21

95--104

EN

The article contains the findings of geoarchaeological research conducted by means of geoinformatics, related to various aspects of territory occupied in early Middle Ages by the so-called Cherven Towns. The issues presented in the publication concern the complex aspect of the borderland between Poland and the Rurik Rus during the formation of these two monarchies. The main objectives include: presenting the diverse time of strongholds’ use over the centuries within the early medieval borderland of south-eastern Poland, demonstrating the relationships between them, as well as visualizing the research findings by means of geoinformatics tools, based on geoarchaeological data. The article presents maps and visualizations that can help understand how medieval societies functioned. These maps and visualizations have been developed by means of GIS and graphical software. Data was verified by means of field research carried out in 2021 directly on the selected fortified settlements. The result comprises a variety of maps and models. The main outcome of the research is a mapped diversification of the termination of existence of the discussed defensive structures, for example, in the Wiar river catchment, which took place from the 11th century, near Sanok, until the 13th/14th century. This indicates a change in the defense strategy of these areas within the quoted territory of influence of medieval Poland and Rus, including within the range of the Carpathian arch.

PL

Artykuł zawiera rezultaty badań geoarcheologicznych prowadzonych metodami geoinformatycznymi, dotyczących szeroko rozumianego terytorium zajmowanego przez tzw. Grody Czerwieńskie we wczesnym średniowieczu. Publikacja dotyczy złożonego aspektu pogranicza Polski i Rusi Rurykowiczów w trakcie tworzenia się tych dwóch monarchii. Głównymi celami opracowania są: ukazanie zróżnicowania czasu korzystania z ośrodków grodowych na przestrzeni wieków na obszarze wczesnośredniowiecznego pogranicza południowo-wschodniej Polski, przedstawienie relacji jakie zachodziły pomiędzy nimi oraz zwizualizowanie otrzymanych wyników badań za pomocą narzędzi geoinformatycznych, na podstawie danych geoarcheologicznych. W opracowaniu przedstawiono mapy i wizualizacje, które mogą pomóc zrozumieć, jak funkcjonowały społeczności wieków średnich. Do ich opracowania zastosowano narzędzia GIS i programy graficzne. W celu weryfikacji danych, w 2021 r. przeprowadzono badania terenowe bezpośrednio na wybranych grodziskach. W rezultacie opracowano szereg map i modeli. Głównym wynikiem przeprowadzonych badań jest wskazanie zróżnicowania czasu zakończenia istnienia omawianych obiektów obronnych – przykładowo w zlewni rzeki Wiar miało to miejsce do XI wieku, nieopodal Sanoka do XIII/XIV wieku. Świadczy to o zmianie strategii obrony danych terenów w obrębie przytoczonego terytorium wpływu średniowiecznej Polski i Rusi, w tym w zasięgu łuku Karpat.

2

Podobne czy niepodobne – uwagi na marginesie analizy formalnej obiektów obronnych na podstawie numerycznych modeli terenu. Przykład grodów i zamków z umocnieniami drewniano-ziemnymi na Śląsku, Polska

Legut-Pintal Maria, Rajski Paweł

Architectus

|

2019

|

Nr 1 (57)

21--37

PL

Artykuł powstał w związku z realizacją projektu „Od grodu do zamku – nowe metody i perspektywy badawcze”. Jego celem było wykonanie dokumentacji (planów warstwicowych, cieniowanych modeli reliefu, profili itp.) dla stanowisk archeologicznych o zachowanej formie terenowej z obszaru województwa dolnośląskiego. Przy wykorzystaniu danych z lotniczego skanowania laserowego przygotowano opracowania dla 200 grodów, zamków i fortyfikacji wczesnonowożytnych – łącznie blisko 1400 wizualizacji. Uzyskany materiał stał się podstawą do analiz, w tym rozważań o możliwości zaobserwowania grup obiektów „podobnych”. Stał się również pretekstem do dyskusji o możliwości określenia typowych form obiektów dla poszczególnych okresów historycznych oraz zadania pytań o przyczyny zaobserwowanych podobieństw i różnic. Pomimo ograniczeń metody i słabego stopnia rozpoznania wielu obiektów wydaje się, że udało się znaleźć korelacje między formą stanowisk (zarysem umocnień i ich profilem) a ich chronologią.

EN

This paper is a result of the project “From a stronghold to a castle – new methods and research perspectives”, whose main goal was the creation of documentation (altitude plans, shaded digital terrain models, profiles) for archaeological sites with preserved terrain form. Basing on the digital terrain model (DTM) from airborne scanning data, documentation for ca. 200 archaeological sites (mostly early medieval strongholds, castles and early modern fortification) was created. The documentation consist of nearly 1400 visualisations. Basing on this material, some attempts of formal analyses were made. It was possible to observe groups of “similar” sites. The project has inspired a discussion about the possibilities of building a model of a typical form of defensive structures in the early and high medieval period and to ask questions about the cause of observed similarities and differences. Despite limitations of the method and the poor level of archaeological recognition of many objects, it seems that correlations between the form and profile of fortifications and their chronology is clearly visible.

3

Grody Niemczy i Wrocławia we wczesnym średniowieczu

Małachowicz E., Szynkiewicz A.

Architectus

|

2008

|

Nr 1(23)

21--27

PL

Postęp badań nad dziejami wczesnośredniowiecznego Śląska zauważalne rezultaty przyniósł dla centralnej jego części, tj. terytorium dawnego plemienia Ślężan. W szczególności dotyczy to tylko dwóch głównych grodów: Niemczy i Wrocławia, mimo że już w połowie IX w. tzw. Geograf Bawarski naliczył 15 grodów (civitates) należących do tego plemienia, a w następnych stuleciach mogło powstać ich więcej. Za najstarszy i główny gród ślężański uważana jest Niemcza. Jej historyczna nazwa Nemci (Niemce) sugeruje obce jej założenie czy zajmowanie przez ludzi nieznających mowy słowiańskiej, tj. "niemych". Tak sądził Thietmar chociaż są też i inne hipotezy. Nieznane są najwcześniejsze dzieje Niemczy, ale można sądzić, że na kulminacji wzgórza w południowo--zachodniej jego części mogła powstać w grupie skalnych ostańców (gnejsy) siedziba jakiegoś władyki. Ponieważ była obronna, mogła też dawać w potrzebie schronienie mieszkańcom z luźnej zabudowy na niższym tarasie - równinie. Ze wzrostem liczebności tych ostatnich najbliższy obszar osadnictwa i wspomnianej siedziby osłonięto wałem obronnym, zamykającym skalisty cypel wzgórza o naturalnych walorach obronnych. Mogło to nastąpić w VIII w., a może wcześniej (nie ma istotnych tego śladów), ale nie później.

EN

The discovery of older building relics under Wrocław Cathedral, in 1997 and 1998, initiated investigations of early mediaeval architecture in Silesia, which took place until the year 2007. As a result not only the processes of development of main strongholds - Niemcza and Wrocław - were examined but also the remains of hitherto unknown sanctuaries were discovered - stone churches in Niemcza (end of the 9th c.), in Wrocław (beginning of the 10th c.) and on the hill of Gromnik (c. mid?10th c.). Two of them are similar to Moravian churches, hall-like with a choir annex, and the third is a gable roof rotunda. Most likely these were sanctuaries of Slavonic rites (of Cyrillic-Methodist type), changed in the second half of the 10th c. into the Latin one.

4

Gród, kasztelania, civitas

Kozaczewski T.

Architectus

|

2007

|

Nr 1-2(21-22)

25--39

PL

Grody utożsamiane bywają zazwyczaj z siedzibami władz, natomiast przez określenie miasto obronne rozumiemy przede wszystkim osiedle typu gospodarczego. Historycy podchodzą do miasta okresu plemiennego na ogół sceptycznie. Jedni uważają je za "miasta możno-władcze czy plemienne", inni określają"zalążkami miast", a więc czymś, co nie zostało jeszcze w pełni wykształcone. W przypadku odnalezienia pozostałości nad terenem w postaci form zamkniętych określa się je z reguły jako grody, grodziska, takie lub inne, zależnie od kształtu zachowania Najczęściej mówi się o grodach i osadach otwartych bez bliższego scharakteryzowania. Nie znaleziono metody na wykrywanie zróżnicowania osadnictwa. Pozostaje to w wyraźnej sprzeczności ze źródłami pisanymi. Ich autorzy formułują swoje sądy o osadnictwie na podstawie tego, w jaki sposób było użytkowane, na ogół nie precyzując jego formy przestrzennej. Sprawa powiązania źródeł pisanych z wynikami badań archeologicznych pozostaje otwarta. Okres plemienny zdołał jednak wykształcić osiedla, które w oczach współczesnych były postrzegane jako miasta, w pełni odpowiadające ówczesnym poglądom. Dowodem tego są notatki tzw. Geografa Bawarskiego z połowy IX w., w których wymieniono 60 miast na terenie Śląska, występujących na obszarze czterech plemion śląskich: Dziadoszan (20 miast), Ślężan, (15 miast), Opolan (20 miast) i Gołężyców (5 miast). W IX w. w wyniku zjednoczenia plemion w jeden organizm państwowy zmieniła się struktura organizacyjna -Śląsk został podzielony na dwadzieścia kilka kasztelanii, z silnymi ośrodkami administracyjnymi. Archeologowie i historycy początkowo sądzili, że zespół osadniczy był jednostką dwuczłonową, złożoną z grodu (castrum) i powiązanego z nim podgrodzia (civitas, suburbium). Wyniki badań w Opolu udowodniły istnienie samodzielnego, jednoczłonowego grodu . Zachwiało to hipotezą o dwuczłonowej jednostce grodowej. Dalsze badania pozwoliły na zweryfikowanie tej hipotezy na korzyść tezy o dwuczłonowym ośrodku osadniczym, złożonym z dwóch samodzielnych jednostek przestrzennych - civitas i castrum. Zmiana warunków polityczno-społecznych i gospodarczych Śląska na przełomie XII i XIII w., nowe koncepcje urbanistyczne i organizacyjne miast na zachodzie Europy spowodowały przebudowę systemu i organizacji miast śląskich. Pozostawiono organizacyjną strukturę państwa opartą na kasztelaniach, ale zerwano z tradycją miast obronnych na korzyść miast otwartych, co zapewniło im późniejszy rozwój.

EN

Relating the results of town-planning, architectonic, archaeological and historié investigations as well as the new interpretation of documents, allowed the author to recreate the processes of forming and transforming mediaeval Silesian towns. The division of tribes into administrative and military districts led to the origin of tribal towns called strongholds, before the 9th century. In the 10th century during the dawning of the state, the hitherto existing provinces were divided into castellanies. The castellany centres were composed of the civitas - the town and Castrum - the castellany castle. New towns were founded in earlier uninhabited places and the population from the stronghold was transferred there while the strongholds were used as bases for the building of castles. The town and castle lay nearby but were usually separated by a river or some other natural barrier. A successive rebuilding of towns took place in the 13th century. Prince Henryk Brodaty (Henry the Bearded) based the origination of towns on the hitherto existing castellany system. The inhabitants of the overpopulated defensive towns of the 10th century were given plots in the area of location towns, usually situated in new terrain, nearby. The 10th century fortified civitas could be used for the construction of a castle. The 13lh century civitas, at first open, developed freely enlarging the occupied terrain. In the second harf of the 13th century or a little later the inhabitants obtained the right to build defensive walls. The castle then became a part of the town and within the walls of towns survived during several successive centuries.