Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

A hitherto unknown river type from the Archaean at Bhurkuli (Jharkhand, E India)

van Loon A. J., De S.

Geologos

|

2017

|

Vol. 23, No. 2

109--122

EN

The Archaean granitoid pluton of the Singhbhum craton in E India is overlain by Archaean to Palaeoproterozoic metasediments. These sediments are still poorly known and their stratigraphy is under debate. Several scattered, most probably Meso- to Neoarchaean, conglomerates are present in the state of Jharkhand that differ so much in characteristics that they are probably not related to each other. The sedimentology of a series of conglomerate patches and layers near Bhurkuli has been investigated, including the characteristics of the clasts. It is deduced on the basis of these characteristics and the sedimentological context that the Bhurkuli conglomerates represent the channel facies of a river system that differed from the types of fluvial systems that exist nowadays.

2

Atrakcje geoturystyczne Geostrady Wschodniosudeckiej

Słomka T., Doktor M., Bartuś T., Mastej W., Łodziński M.

Geoturystyka

|

2009

|

nr 4

61-72

PL

"Geostrada Wschodniosudecka" w Polsce to niewielki, wschodni fragment trasy geoturystycznej prowadzonej przez całe Sudety. Występuje tu zatem ograniczona ilość geostanowisk. Pierwszym z nich jest słynny, eksploatowany od XIII wieku i wciąż czynny, kamieniołom metasomatycznych marmurów dolomitycznych w Sławniowicach. Eksploatowane skały, w formie i płyt okładzinowych, spotkać można w wielu gmachach Polski i Niemiec. W 16. czynnych i nieczynnych wyrobiskach odsłonięte zostały prekambryjskie marmury i skały współwystępujące, takie i, jak łupki łyszczykowe, amfibolity i pegmatyty. Najciekawszym niewątpliwie punktem tej części Geostrady jest rejon Głuchołaz. W mieście, w dolinie Białej Głuchołaskiej oraz w czeskich rejonach przyległych (Jesenik, Zlate Hory), od XII wieku z aluwiów rzeki i poprzez eksploatację podziemną kwarcowych i kwarcowo- skaleniowych żył pozyskiwano złoto. Pozostałością po górnictwie głuchołaskim są sztolnie i ślady po szybach przy promenadzie wzdłuż Białej Głuchołaskiej. Pozostałe obiekty również mogą być atrakcyjne dla sympatyków nauk o Ziemi. Są to granitoidy masywu Strzelina-Zulovej w Jarnołtowie, prekambryjskie wapienie krystaliczne w Gierałcicach oraz łupki biotytowe w Burgrabicach. Ostatnim obiektem polskiej części Geostrady jest czynna kopalnia tzw. łupków dachówkowych w Jarnołtówku. Występują tutaj łupki fyllitowe, których niezaburzone partie były eksploatowane na pokrycia dachów wielu budynków w okolicy.

EN

The Eastern Sudetic Geostrada (Geotrail) constitutes only a small, eastermost fragment of the whole "Sudetic Geostrada" tourist trail project. Hence, the number of geosites selected along the trail is rather limited. The westernmost site is the famous Sławniowice quarry. Here, in 16 active and inactive pits the Precambrian marbles and accompanying rocks (mica schists, amphibolites and pegmatites) have been quarried since the XIIIth century. Stones extracted there are well-known in Poland and in Germany, usually as facings. However, the most intrising part of the Eastern Sudetic Geostrada is the vicinity of Głuchołazy. In the town itself and in the valley of the Biała Głuchołaska River as well as in the adjacent Jeseniki and Zlate Hory mountains in the Czech Republic gold has been mined from alluvial deposits as well as from quartz and quartz feldspar lodes. The relics of this mining operations are numerous adits and shafts, which can be recently seen along the promenade accompanying the Biała Głuchołaska River bank. Other sites attractive for the Earth-science enthusiasts are: granitoids of the Strzelin-Zulova Massif in Jarnołtów, Precambrian marbles in Gierałcice and biotitic schists in Burgrabice. The last site in the Polish sector of the Eastern Sudetic Geostrada is the operating slate quarry in Jarnołtówek where phyllitic schists are extracted and used as roof tiles.

3

Strefy ścinania podatnego na obszarze wareńskiej strefy rudnej, południowo-zachodnia Litwa

Cymerman Z.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2007

|

nr 427

1-36

PL

Przedstawiono wyniki analizy strukturalnej z elementami kinematyki dla obszaru wareńskiej strefy rudnej (VSR, południowo-zachodnia Litwa). VSR jest położona w paśmie środkowolitewskiego szwu kolizyjnego między terranami zachodniolitewskim a wschodniolitewskim. W wyniku analizy 5650 m rdzeni z 68 otworów wiertniczych rozpoznano po raz pierwszy strefy ścinania podatnego, wskaźniki kinematyczne, kierunek transportu tektonicznego i charakter deformacji. Skały VSR wykazują objawy metamorfizmu dynamicznego ze zróżnicowanym wykształceniem skał mylonitycznych. Kąty upadu mylonitycznej foliacji S/M, czasem S/O+S/M, wynoszą na ogół 50-60 stopni. Dane o dominującym biegu foliacji S/M w kierunku zbliżonym do NW-SE i upadzie na ogół ku NE ustalono za pomocą analizy pomiarów skrzywienia osi 21 otworów wiertniczych i 30 orientowanych rdzeni. Analiza strukturalno-kinematyczna VSR wykazała dominację nasuwczych deformacji, z rozwojem licznych podatnych nasunięć typu łusek, imbrykacji i/lub dupleksów o zwrocie ku "górze" wiercenia, czyli ku SW. W nowej interpretacji tektonicznej strefa środkowolitewskiego szwu kolizyjnego charakteryzuje się tektoniką nasuwczo-przesuwczą (transpresyjną), która doprowadziła do przemieszczania ku SW łusek terranu wschodniolitewskiego. Do tej deformacji ze składową prawo- skrętną doszło w czasie kolizji płyty fennoskandzkiej z kontynentem Sarmacji po orogenezie swekofeńskiej, ok.1,70-1,62 mld lat temu. Przy takiej interpretacji strukturalnej szwu środkowolitewskiego i położonej w jego obrębie VSR wydaje się możliwe, że liczne wystąpienia rud magnetytowych znajdują się głównie w domenach frontalnych szeregu łusek, o wymiarach od kilku do kilkudziesięciu km2, ponasuwanych głównie ku SW. Skarny z rudami żelaza razem ze skałami maficznymi tworzą osobne łuski lub ich sekwencje. Bardziej zlokalizowane i młodsze były procesy tektoniczne związane z podatno-kruchym i kruchym uskokowaniem.

EN

Detailed structural analysis with kinematic elements from the region of Varena ore deposits region (VSR, southwestern Lithuania) is presented. The region occurs in the Middle Lithuanian Suture Zone between the West and East Lithuanian terranes. Based upon analysis of 5650 m of drill-cores from 68 boreholes, ductile shear zones, kinematic indicators, direction and sense of tectonic transport and deformation regimes were established for the first time. Rocks from the region show signs of dynamic metamorphism with variably developed mylonitic rocks. Mylonitic S/M foliation, locally forming complex foliation S/0+S/M, dips mostly at about 50-60 degrees. Using analysis of geophysical measurements of axis curvature in 21 boreholes and 30 oriented cores it was possible to define the dominant strike of S/M foliation in a direction approaching to the NW-SE with a dip mostly to the NE. The structural analysis with kinematic elements from the Varena ore region revealed the predominance of thrusting processes with the development of numerous ductile thrust sheets, imbrications and/or duplexes. These structures formed with a hanging-wall-to-the-top of boreholes i.e. towards SW. In this new tectonic interpretation, the Middle Lithuanian Suture Zone is a wide belt characterized by a transpressional deformation regime, which caused, which has caused SW ward displacements of numerous thrust sheets of the East Lithuanian terranes. This transpressional deformation with a dextral strike-slip component occurred during the collision of Fennoscandia with Sarmatia after the Svecofennian orogeny, approximately 1.70-1.62 Ga ago. Assuming such tectonic interpretation of the Middle Lithuanian Suture Zone altogether with the Varena ore region it seems possible that numerous magnetite ore deposits occur mainly in frontal domains of the thrust sheets. These domains are ranging in size from a few to a few tens km2 and were commonly thrusted to the SW. Skarns with magnetite ore deposits and mafic rocks form separate sheets or their sequences. More localized and younger were deformations connected with ductile-brittle and brittle faulting.

4

Interpretacja geologiczna wyników głębokich sondowań sejsmicznych eksperymentu Polonaise’97 dla polskiej części kratonu wschodnioeuropejskiego

Cymerman Z.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2006

|

T. 188

167--202

PL

Na podstawie danych strukturalnych z rdzeni wiertniczych, regionalnych uwarunkowań geologicznych i analizy danych geofizycznych wykonano interpretacyjne przekroje geologiczne czterech głębokich, refrakcyjnych profili sejsmicznych (P2, P3, P4 i P5) eksperymentu POLONAISE’97, dla polskiej części kratonu wschodnioeuropejskiego (EEC). Otwory wiertnicze są rozmieszczone nierównomiernie na obszarze eksperymentu. Większość z nich wykonano na terenie suwalskiego masywu anortozytowego i w regionie podlaskim. Wyniki analizy strukturalnej rdzeni wskazują, że podatne strefy ścinania rozwijały się w różnej skali, od regionalnych stref o miąższości kilku kilometrów do warstewek o milimetrowej grubości. Ogólnie, kąty upadu głównej foliacji SM wynoszą około 50–60°. Regionalny bieg foliacji SM ustalono na podstawie skrzywienia osi otworów wiertniczych. Badania strukturalne rdzeni wiertniczych nie potwierdzają poprzednich modeli tektonicznych ze starymi „masywami” i młodszymi, otaczającymi je „pasmami” orogenicznymi. Cechą charakterystyczną ewolucji tektonicznej polskiej części EEC była obecność dwóch głównych procesów orogenicznych. Starsza orogeneza, swekofeńska (1,95–1,77 mld lat temu), jest związana z kompresyjnym reżimem deformacji i spowodowała rozwój podatnych pakietów nasuniętych generalnie ku SW. Młodsze deformacje wystąpiły podczas orogenezy późnogotyjskiej i/lub duńsko-polskiej (ok. 1,55–1,45 mld lat temu) w warunkach reżimu kompresyjnego i transpresyjnego oraz lokalnie ekstensyjnego. W południowo-zachodniej części suwalskiego masywu anortozytowego doszło do rozwoju podatnych nasunięć ku NE, niektóre z nich o geometrii spiętrzonej antyformy. Dane strukturalne z kompleksu mazurskiego sugerują, że te skały mezoproterozoiczne typu AMCG (anortozyt–mangeryt–czarnokit–granit rapakiwipodobny) intrudowały podczas kompresji z kierunku NE–SW i skracania skorupy, związanego z orogenezą późnogotyjską i/lub duńsko-polską.

EN

Geological interpretative cross-sections of four deep seismic refraction profiles (P2, P3, P4 and P5) of the POLONAISE'97 deep seismic refraction experiment from the Polish part of the East European Craton (EEC) based upon structural data Erom boreholes, regional geological considerations and analysis of geophysical data are presented. These boreholes are not uniformly distributed throughout the area of the POLONAISE'97 experiment. Most of them are concentrated in the Suwałki Anorthosite Massif and in the Podlasie region. The results of the structural analysis of drill-cores show that the ductile shear zones have developed from regional-scale kilometres-wide belts down to millimetre-wide bands. In general, the dip angle of the main mylonitic foliation (SM) is in the range of 50-60°. The regional strike of the foliation SM has been established in boreholes based on the curvature of well axis. Structural research of the drill-cores does not support previous models of the structure and evolution of the EEC with several old "massifs" and surrounding younger "orogenic belts". Two main orogenic processes characterise tectonic evolution of the Precambrian crust of the Polish part of the EEC. Older Svecofennian orogeny (1.95-1.77 Ga) is related to compressional regime of deformation and to development of ductile thrust sheets displacing generally top to-the-SW. Later deformations that occurred during the late Gothian and/or Danopolonian orogeny (ca. 1.55-1.45 Ga) were characterized by compressional to transpressional regime and locally to extensional strain. The southwestern part of the Suwałki Anorthosite Massif is characterized by the development of ductile thrust sheets displaced mainly top to-the-NE, some of them are similar to an antiformal stack geometry. The structural data of the Mazury Complex suggest these Mesoproterozoic AMCG (anorthosite-mangerite-charnockite -rapakivi-like granite) rocks were intruded during the NE-SW compression and crustal shortening connected with late Gothian and/or Danopolonian orogeny.

5

Budowa geologiczna podłoża miocenu w rejonie Kraków - Pilzno. Część 1. Prekambr i paleozoik (bez permu)

Moryc W.

Nafta-Gaz

|

2006

|

R. 62, nr 5

197-216

PL

W artykule opisano budowę geologiczną podłoża miocenu obszaru położonego między Pilznem a Krakowem. Obszar ten jest zachodnim przedłużeniem poprzednio opracowanego rejonu badań. Z uwagi na szeroką tematykę stratygraficzną, opis budowy geologicznej przedstawiono w dwóch częściach. W prezentowanej obecnie I-szej części pracy opisano utwory prekambru i paleozoiku (bez permu), w części II-giej zostaną przedstawione osady mezozoiku (wraz z permem). Utwory prekambryjskie wykształcone są w dwóch różnych kompleksach skalnych. W strefie masywu górnośląskiego występują skały krystaliczne o znacznym stopniu metamorfizmu, mające bezpośredni związek z podłożem metamorficznym podłoża Karpat Zachodnich. Na obszarze masywu małopolskiego utwory prekambryjskie rozwinięte są jako słabo zmetamorfizowane utwory typu metaargilitowego. Tworzą one podłoże skonsolidowane, występujące na obszarze przedgórza Karpat. Utwory kambryjskie występujące na omawianym obszarze ograniczają się wyłącznie do masywu górnośląskiego. Na opracowanym obszarze masywu małopolskiego paleozoik rozpoczyna się osadami ordowiku i syluru, które nie są dotychczas znane z obszaru masywu górnośląskiego. Fakt ten zapewne należy wiązać ze strefą dyslokacyjną Lubliniec - Kraków - Rajbrot, rozdzielającą tektonicznie te dwa masywy, różniące się rozwojem w starszym paleozoiku. Różnice te zanikają już w młodszym paleozoiku i mezozoiku - o czym świadczy pełne podobieństwo osadów na obydwu obszarach tworzących te masywy. Są to typowe dla obszaru platformowego utwory dewonu, karbonu, osady permo-triasu, jury środkowej i górnej oraz kredy. Każdy z systemów geologicznych wykazuje odrębny układ strukturalny, wynikający z odmiennego rozwoju sedymentacyjnego i różnych procesów tektoniczno-denudacyjnych.

EN

The paper describes the geological structure of the substratum of Miocene in the area located between Pilzno and Kraków. The region conists the western extension of the research area described previously. Due to the broad stratigraphic themes the description of the geological structure is being presented in two parts. In the presented now first part the Precambrian and Paleozoic (without Permian) deposits have been described, the Mesozoic (including Permian) deposits will be depicted in the second part. The Precambrian formations developed in the two different rock complexes. Within the Silesian Massif zone crystalline rocks of the different metamorphism degree occur. They have direct association with the metamorphic basement of the West Carpathians. Crystalline rocks of the low metamorphism degree metaargillite type occur within the Małopolska Massif. They compose the consolidated basement occurring in the Carpathian foreland area. The Cambrian deposits occurring within the described region are limited exclusively to the Silesian Massif. Within the analyzed Małopolska Massif area Paleozoic begins with the Ordovician and Silurian strata unknown from the Silesian Massif. This fact is perhaps caused by the dislocation zone Lubliniec - Kraków - Rajbrot, which divides these two massifs characterized by the different development during Early Paleozoic. These differences vanished during Late Paleozoic and Mesozoic that is evidenced by the full resemblance of deposits in the areas composing these two massifs. The Devonian, Carboniferous, Permo-Triassic, Middle Jurassic, Upper Jurassic, and Cretaceous formations are typical for the platform area. Each geological system demonstrates distinct structural composition derived from the different sedimentary development as well as denudation and tectonic processes.

6

Prekambryjskie struktury Bornholmu i ich odniesienia do regionu Kaszub

Cymerman Z.

Przegląd Geologiczny

|

2004

|

Vol. 52, nr 7

593-–602

EN

This paper summarizes new results of structural analysis of the Precambrian rocks of Bornholm Island and presents a working hypothesis on a tectonic setting of the Proterozoic rocks from the SW part of the Baltic Shield. The D1 deformation is characterized by the development of the S1 foliation and L1 mineral extensional lineation. The gneissic foliation (S1), which is mainly N–dipping with a moderate to gentle plunging L1 lineation, appears to be thrust–related in ductile shear zones. The W–E-striking shear zones are separated by domains of less strained rocks with a parallel oriented S0 magmatic and S1 metamorphic foliation. The ductile non-coaxial fabric formed during the D1 deformation is consistent with a top-to-the-S shearing. Field data suggest that the migmatization and D1 deformation occurred simultaneously during this shearing. The partial melts facilitated the tectonic transport, acting as a thin intracrustal decollement. A model of serial ductile thrusting along listric, frontal ramps is used to explain the deformation history of the Bornholm heterogeneous shear zone system. This system of shear zones was locally overprinted by the younger extensional structures developed during the D2 deformation. In the absence of reliable geochronological data, it was assumed that the crystalline rocks of Bornholm and Kaszuby and Pomerania regions (northern Poland) were subjected to similar ductile thrusting during the Gothian orogeny ca. 1.5 Ga. All data (BABEL seismic line A, structural and kinematics) suggest the existence of the relict suture zone with an accretionary active plate margin in the northern part of Poland and Bornholm.

7

Prekambr platformy wschodnioeuropejskiej na obszarze Polski : tektonika i rozwój skorupy

Cymerman Z.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2004

|

T.180

7--117

PL

Wykonano analizę strukturalną i kinematyczną nieorientowanych rdzeni ze 101 otworów (ok. 21 800 m rdzenia) ze skał krystalicznych polskiej części platformy wschodnioeuropejskiej, oprócz suwalskiego masywu anortozytowego. Szczególną uwagę zwrócono na rozpoznanie stref ścinania podatnego, lineacji z rozciągania (ziarna mineralnego) i wskaźników kinematycznych. Wyniki badań umożliwiły określenie kierunku transportu tektonicznego i charakteru (reżimu) deformacji w poszczególnych otworach i we wszystkich regionach Polski NE. Rozwój skorupy prekambryjskiej polskiej części platformy wschodnioeuropejskiej charakteryzują dwa główne procesy tektoniczne. Starsze, główne deformacje związane były ściśle z reżimem kompresyjnym i charakteryzują się rozwojem podatnych pakietów nasunięciowych w warunkach amfibolitowej i granulitowej facji metamorfizmu regionalnego podczas orogenezy swekofeńskiej. Przemieszczania domen odbywały się w kierunku zbliżonym do N–S na Podlasiu i Suwalszczyznie oraz ku NW na Mazowszu i Warmii. Deformacja swekofeńska była związana z procesami subdukcyjno-kolizyjnymi. Zlokalizowana, późniejsza (gotyjska?) deformacja ekstensyjna wynikała z postkolizyjnego zapadnięcia wcześniej tektonicznie pogrubionej skorupy. Efektem tej późniejszej deformacji był rozwój magmatyzmu granitoidowego typu rapakiwi w kompleksie mazurskim (ok. 1500 mln lat). Podkreślono ważną rolę w ewolucji skorupy prekambryjskiej NE Polski nienazwanej strefy (stref) szwu kolizyjnego między terranami bałtyckim (zachodniolitewskim) a polsko-łotewskim (wschodniolitewskim + środkowobiałoruskim). Ta szeroka i skomplikowana w przebiegu strefa szwu kolizyjnego jest wyznaczona wystąpieniami tektonicznie rozczłonkowanych metabazytów (ofiolitów?) i intensywnym rozwojem skał mylonitycznych.

EN

Structural and kinematic analysis of non oriented drill cores (ca. 21,800 metres) from 101 boreholes of the crystalline basement of the Polish part of the East-European Platform, except for the Suwałki Anorthosite Massif have been done. Recognition of ductile shear zones, extensional (mineral) lineations and kinematic indicators have paid special attention. The results of the analysis made possible to establish the direction of tectonic transport and deformation regimes in individual boreholes and all regions of NE Poland. The development of the Precambrian crust of the Polish part of the East-European Craton is characterised by two main tectonic events. The older and main deformations have been strictly related to a compressional regime and are characterised by the development of ductile sheets (thrust slices) during amphibolite and granulite facies of regional metamorphism during the Svecofennian orogeny. Displacements of thrust slices moved approximately in the N-S direction in the Podlasie and Suwalszczyzna regions and to the NW in the Masovian and Warmia regions. The Svecofennian deformation has been related to subduction/collisional plate tectonics. Localised late extensional deformation (Gothian?) has been due to a post-collisional collapse of the tectonically thickened crust. The development of granitoid magmatism (ca. 1500 Ma) of the rapakivi type in the Mazury Complex has also been connected with this late deformational episode. The important role of unnamed suture zone (zones) between the Baltic (West-Lithuanian) and the Polish-Latvian (East-Lithuanian + Central-Belarussian) terranes in the Precambrian crustal development of NE Poland has been underlined. This wide and irregularly trending suture zone is characterised by occurrences of tectonically dismembered metabasites (ophiolites?) and an intensive development of mylonitic rocks.

8

Utwory prekambryjskie w rejonie Bochnia-Tarnów-Dębica

Moryc W, Jachowicz M.

Przegląd Geologiczny

|

2000

|

Vol. 48, nr 7

601-606

PL

Badania geologiczne i mikroflorystyczne dotyczą utworów prekambryjskich, występujących w rejonie Tarnowa (południowa Polska). W utworach iłowcowych i mulowcowych (metaargillity, metaaleurolity) występujących w otworach wiertniczych Zalasowa I i Stawiska 1, stwierdzono zespoły mikrojlory (Acritarcha), wskazujące na prekambryjski wiek tych osadów. Przeprowadzone badania strukturalne prekambryjskiej powierzchni erozyjnej wskazują na znaczne jej zdyslokowanie i zróżnicowanie pod względem głębokości jej występowania. W południowej strefie opracowanego obszaru, pomiędzy odwiertami Brzozowa 1 i Zakliczyn I a otworem Siekierczyna IG 1, zarysowuje się strefa dyslokacyjna. Interpretowana jest ona jako SE przedłużenie strefy dyslokacyjnej Lubliniec-Kraków-Rajbrot, rozdzielającej dwa główne elementy tektoniczne przedgórza Karpat, megablok górnośląski i megablok małopolski. Zrzut podłoża skonsolidowanego bloku Rajbrot-Siekierczyna, zaliczanego już do megabloku górnośląskiego, oceniany jest na około 2-3 km względem podłoża rejonu Zakłiczyn - Brzozowa, należącego już do megabloku małopolskiego

EN

The geological and microfloristic investigations concern Precambrian rocks which occur in Tarnów area (southern Poland). Microflora associations (Acritarcha) recognised in the clayey and silt deposit (metaargillites and metaaleurolites) in Zalasowa 1 and Stawiska I boreholes indicate the Precambrian age. The results of the structural studies of the Precambrian erosion surface show its significant displacement and differentiation in terms of the depth of its occurrence. In the southern part of the area studied, between Brzozowa I, Zakliczyn I and Siekierczyna 1G 1 boreholes, a displacement zone appears. It is interpreted as a SE prolongation of the Lubliniec-Kraków-Rajbrot displacement zone which separates two main tectonic elements of Upper Silesis block and Małopolska block. The thrust of the consolidated basement of the Rajbrot-Siekierczyna block (which is included to Upper Silesian block) is probably about 2-3 km in relation to the basement of Zakliczyn-Brzozowa area (which belongs to Małopolska block).

9

Dolny paleozoik Górnego Śląska i zachodniej Małopolski

Buła Z.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2000

|

T. 171

1--89

PL

Na obszarze Górnego Śląska i zachodniej Małopolski utwory prekambryjskie i dolnopaleozoiczne rozpoznano w około 450 nierównomiernie rozmieszczonych otworach wiertniczych. W wyniku dotychczas przeprowadzonych badań, przynależność stratygraficzną skał dolnopaleozoicznych do kambru, ordowiku i syluru określono w 61 otworach. Stratygrafię oparto na oznaczeniach trybolitów (tylko w otworze Goczałkowice IG1), graptolitów oraz konodontów i akritarch. W profilu rozpoznanych utworów dolnopaleozoicznych wyróżniono i zdefiniowano 7 jednostek litostratygraficznych w randze formacji, są to: formacja z Borzęt (fm) (kambr dolny subholmiowy), formacja z Goczałkowic (fm) (kambr dolny poziom Holmia), formacja z Sosnowca (fm) (kambr środkowy), formacja z Bibieli (fm) (ordowik), formacja z Zawiercia (fm) (ordowik-sylur dolny), formacja z Mrzy- głodu(fm) (sylur-wenlok górny, ludlow) i formacja z Łapczycy (fm) (sylur-přidoli). W niektórych jednostkach litostratygraficznych wydzielono i zdefiniowano jednostki niższego rzędu - ogniwa. Do wendu-kambru dolnego zaliczono kompleksy silnie sfałdowanych skał klastycznych o słabych przejawach metamorfizmu regionalnego (facja zlepieńcowa), wykazujących znamiona fyllityzacji, które rozpoznano w ponad 260 otworach usytuowanych między Żarkami, Zawierciem, Krakowem i Bochnią. Pierwsze cztery wymienione wyżej jednostki litostratygraficzne (formacje) tworzą kambryjsko-ordowickie pokrywowe piętro strukturalne bloku górnośląskiego. Kolejne trzy jednostki reprezentują ordowicko-sylurskie pokrywowe piętro stru k- turalne bloku małopolskiego. Utwory tego piętra leżą tektonicznie niezgodnie na silnie sfałdowanych skałach wendyjsko-dolnokambryjskiego piętra strukturalnego w zachodniej części bloku małopolskiego. Bliskie sąsiedztwo utworów prekambryjskich (wendyjskich) i dolnopaleozoicznych o różnym rozwoju sedymentacyjno-diastroficznym, tworzących wspomniane piętra strukturalne bloków górnośląskiego i małopolskiego wskazuje, że bloki te kontaktują wzdłuż wąskiej, około 0,5 km szerokości, strefy tektonicznej Kraków-Lubliniec. Ewolucja tektoniczna tej strefy zachodziła wieloetapowo od prekambru po perm. Znaczącą rolę w jej rozwoju odegrały ruchy przesuwcze. Z ewolucją tektoniczną strefy Kraków-Lubliniec wiąże się rozwój magmatyzmu w krawędziowych częściach bloków górnośląskiego i mało- polskiego. Zalegające po przeciwnych stronach strefy tektonicznej utwory górnopaleozoiczne (dewońsko-karbońskie po namur A dolny włącznie) o podobnym rozwoju litologiczno-facjalnym, różnią się stylem budowy strukturalnej. Po stronie bloku górnośląskiego dominują struktury fałdowo-blokowe, a po stronie bloku małopolskiego - struktury blokowe.

10

Transformations of deep buried sedimentary rocks from Kuźmina and Czudec (SE Poland)

Łydka K., Moryc W.

Archiwum Mineralogiczne

|

2000

|

T. 53, z. 1-2

25-60

EN

Petrological investigations were carried out on rocks from the Skole Unit of the Carpathian flysch, as well as on Miocene, probably older Tertiary, Lower Carboniferous and Precambrian basement rocks. Samples were taken from deep boreholes Kuzmina-1 and Czudec-1 (Fig. 1). The Kuzmina-1 borehole is, to date, the deepest in Poland (7541 m). The Czudec-1 borehole reaches 4793 m; it penetrates through the Carpathian flysch to a substantially different geological profile below (Fig. 2). The deepest horizons penetrated by the borehole Kuzmina-1 are Precambrian rocks that have undergone multiphase changes. The earliest changes are marked by the existence of thin quartz veins associated to brittle fracture. Next, there occurred the blastesis of chlorites. The chlorite crystaloblasts penetrate the quartz veins and — in some places — fill the entire vein making its walls indistinct in relation to the surrounding rock mass. The blastesis of chlorites took place at about 350°C. The Precambrian rocks show later ductile deformations represented by flexure-like foldings combined with transversal reorientation and crenulation of flaky minerals. The chlorite crystaloblastesis has been exposed in places to higher temperatures recorded by the appearance of phengite intergrowths within larger chlorite crystaloblasts. The Carboniferous rocks in the deepest part of the Czudec-1 borehole show a high degree of diagenesis but without traces of anchimetamorphism. The autochthonous Miocene sediments, overlying the Precambrian rocks in the Kuzmina-1 borehole, are rich in mixed-layer minerals illite-smectite. The abundance of these minerals shows that the sediments were transformed under conditions of weak diagenesis. It should be pointed out here that these rocks are buried over 7300 m, without traces of distinct secondary transformations. The flysch rocks representing the oldest deposits of the Skole Unit (Upper Cretaceous) are marly rocks with a variable proportion of carbonate minerals and clayey-arenaceous components. Mixed-layer minerals dominate among the clayey components; this suggests a low degree of diagenesis, which supports the potential of the studied rocks as oil- and gas-bearing horizons.

PL

Zbadano skały pochodzące z głębszych poziomów profili głębokich otworów wiertniczych Kuźmina-1 i Czudec-1: prowadzono badania mikroskopowe płytek cienkich, badano obrazy uzyskane skaningowym mikroskopem elektronowym, wykonano kompleksową analizę rentgenowską oraz punktową analizę chemiczną w wybranych mikroobszarach przy zastosowaniu mikrosondy elektonowej. W trakcie badań mikroskopowych stwierdzono, że dla skał fliszu karpackiego charakterystyczne są przeobrażenia ujawniające się obecnością sztywnych spękań przecinających się pod różnymi kątami. Spękania te prowadziły do powstawania szczelin różnej szerokości, wtórnie wypełnionych grubokrystalicznymi węglami - głównie kalcytem, rzadziej dolomitem. Badania rentgenowskie wskaźników krystaliczności illitów sugerują, że badane skały podlegały procesom diagenetycznym przebiegającym w warunkach bardzo niskich temperatur, na ogół poniżej 100 C. We frakcjach ilastych występują smektyty w strukturach mieszanopakietowych; ich udział w składzie skał fliszu bardzo mało się zmienia mimo znacznego pogrążenia. Obecnie są one w skałach pogrążonych do głębokości większej niż 700 m, co wskazuje na bardzo niski stopień geotermiczny w badanych formacjach. Występujące poniżej formacji fliszowych autochtoniczne serie trzeciorzędowe wykazują podobny do skał fliszu stopień transformacji. Skały dolnokarbońskie nawiercone w podłożu fliszu okazują nieco wyższy stopień diagenezy, objawiający się zanikiem minerałów ilastych o strukturach pęczniejących. Wskaźniki krystaliczności minerałów z grupy illitu sugerują, że stopień transformacji skał dolnokarbońskich nie osiągnął strefy anchimetamorfizmu. Skały prekambru wykształcone jako metaargility zbadano wśród materiałów pochodzących z najgłębszego polskiego otworu wiertniczego Kuźmina-1. Metaargility te przeszły wieloetapowe transformacje; z pierwotnych struktur synsedymentacyjnych zachowała się jedynie laminacja. Do najwcześniejszych przeobrażeń ujawniających się w zbadanych skałach prekambru należą sztywne spękania wypełnione ksenomorficznymi ziarnami kwarcu. Powstanie żyłek kwarcowych świadczy o penetracji skał prekambru przez roztwory bogate w krzemionkę. Następny etap transformacji objawia się blastezą chlorytów, która przebiegała w środowisku o temperaturze około 350 C. Blasteza ta stowarzyszona była z mobilizacją substancji chlorytotwórczej. Krystalobasty chlorytów głównej masy skalnej metaargilitów przechodzą z niej do żyłek kwarcowych, miejscami gęsto przerastając całą ich szerokość i zacierając tym samym granicę między żyłką a zasdaniczą masą skalną. Krystaloblasteza chlorytów przeiegała niekiedy w podwyższonej temperaturze, co przejawiało się powstawaniem fengitów tworzących przerosty z chlorytem, widocznych zwłaszcza w większych krystaloblastach chlorytowych. Temperaturę środowiska powstawania chlorytów oszacowano na podstawie udziału Al IV w strukturach chlorytu. Współwystępowanie krystaloblastów chlorytów i inicjalnych fengitów pozwala określić warunki transformacji badanych skał prekambru jako odpowiadające wstępnym fazom facji zieleńcowej. Analiza wykształcenia formacji prekambryjskich występujących w podłożu fliszu karpackiego i analiza porównawcza z wykształceniem ich odpowiedników w regionie śląsko-krakowskim oraz porównanie ze stanem transformacji wyżejległych skał osadowych paleozoiku skłania do wysunięcia tezy, że transformacja badanych skał prekambru nastąpiła w najwyższych jego poziomach, przed najniższym kambrem. A naliza stanu zachowania składników mineralnych badanych formacji prowadzi do wniosku, że najbardziej pogrążone skały fliszu karpackiego, a także autochtoniczne formacje trzeciorzędowe podścielające nasunięty górotwór karpacki nie osiągnęły głębokości, w których panują warunki środowiskowe uniemożliwiające generację ropy naftowej.