Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Dokumentowanie geologiczno-inżynierskie osuwisk na terenie fliszu karpackiego

Kos Jarosław, Wójcik Antoni

Przegląd Geologiczny

|

2021

|

Vol. 69, nr 12

825--834

EN

When conducting geological surveys in landslide areas, it is important to define the scope of the planned geological works. The most important issue in the study of landslides is the recognition of the depth and shape of the slip surface. This requires the correct type of drilling and a good core quality. Most often, within a single landslide, several slip surfaces are documented, which occur at different depths, which is associated with a complex manner of motion and shear. Proper determination of the deepest sliding surfaces allows for the construction of a calculation model and selection of the optimal method of securing the landslide area. The course of the slip surface is often not determined by the depth of the bedrock under the cover formations. Geological diagnosis should depend on the size of the examined landslide and the impact of its activation on potential damage / destruction of existing buildings and technical infrastructure. The method of documenting and carrying out calculations is presented as recommended in landslide areas. In the first step, calculations should be made on the basis of data obtained from field work and parameters obtained from laboratory tests. Monitoring should complement field research and assess the scale of displacements. Conducting stability calculations should be a standard for the preparation of geological and engineering documentation of landslides and areas at risk of mass movements. It allows you to assess the risk and threats to the planned investment or protective structure. This is to provide permanent safeguards to prevent damage to buildings that have been designed on the basis of uncertain geological data. It is postulated to modify the ordinance on the implementation of geological and engineering documentation by adding a point concerning the documentation of landslides. If there is such an area, special requirements must be met when conducting geological surveys.

2

Malakofauna martwicy wapiennej we wsi Rybna koło Krakowa (południowa Polska) jako wskaźnik zmian środowiska południowej krawędzi wyżyny krakowsko-częstochowskiej

Alexandrowicz Witold Paweł

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2021

|

nr 478

1--14

PL

Liczne skorupki mięczaków znaleziono w odsłonięciu martwic wapiennych we wsi Rybna k. Krakowa. W 12 próbkach rozpoznano występowanie ponad 2500 okazów należących do 49 gatunków. W obrębie sekwencji malakologicznej możliwe było wydzielenie trzech zespołów faunistycznych. Najstarszy z nich (fauna M) odpowiada chłodnemu okresowi wczesnego holocenu i reprezentuje zacienione siedliska o dużej wilgotności, porośnięte krzewami lub rzadkimi lasami o znacznym udziale drzew iglastych. Jego cechą charakterystyczną jest obecność gatunków typowych dla zimnych faz klimatycznych. Drugi, młodszy zespół (fauna F) jest typowy dla ciepłego i wilgotnego klimatu fazy atlantyckiej. Charakteryzuje on siedliska zwartych lasów mieszanych i liściastych. Pojawiają się tu liczne formy o wysokich wymaganiach termicznych. Najmłodszy zespół (fauna O) wskazuje na rozległe antropogeniczne wylesienia na obszarze depozycji martwic wapiennych. Ta zmiana cech siedlisk przyrodniczych była prawdopodobnie związana z fazą intensywnego zasiedlenia okolic wsi Rybna i rozwoju rolnictwa we wczesnym średniowieczu.

EN

Numerous molluscan shells were found in an outcrop of calcareous tufa in the village of Rybna near Kraków. In 12 samples, over 2500 specimens belonging to 49 taxons were found. Three types of molluscan assemblages can be distinguished within the malacological sequences. The oldest of them (M-type fauna) corresponds to the cold period of the Early Holocene and represents shady habitats of significant moisture, covered with bushes or sparse coniferous forests. Its characteristic feature is the presence of cold-tolerant species typical for cold climate phases. The second, younger assemblage (F-type fauna) is typical for the warm and moist climate of the Atlantic Phase. It characterizes habitats of dense mixed and deciduous forests. Numerous forms of high thermal requirements are found here. The youngest assemblage (O-type fauna) implies extensive anthropogenic deforestations in the surrounding area. This change in the characteristics of natural environment was most likely associated with a phase of intense settlement in the village of Rybna and development of agriculture during the Middle Ages.

3

Rozpoznanie i próby zabezpieczenia osuwiska w Kurowie (Pogórze Rożnowskie, Karpaty Zewnętrzne)

Wójcik A., Kos J., Jurczak S.

Przegląd Geologiczny

|

2017

|

Vol. 65, nr 9

576--585

EN

In 2010-2015, various research teams conducted geological operations on the Kurów landslide. They independently documented the course of deep-seated slip surfaces. The studies were carried out in three stages, embracing preparation of expert’s reports, geological documentation, and reports on monitoring work. The procedures used in Małopolska, worked out within the framework of the SOPO (LCS-Landslide Counteracting System) project, were of great importance during the recognition and protection ofpart of the landslide area. It was proposed that the scope (depth and distribution of boreholes) have been consulted with the appropriate representative of the scientific surveillance of the PGI-NRI Carpathian Branch in Cracow before the tendering procedure.

4

Modelowanie hydrogeochemiczne wód termalnych eksploatowanych z trzech ujęć geotermalnych w Bańskiej Niżnej (Podhale)

Sekuła K., Tomaszewska B., Wątor K., Kmiecik E., Mika A.

Przegląd Geologiczny

|

2017

|

Vol. 65, nr 11/1

1014--1018

EN

The exploitation of thermal waters from the Triassic, Jurassic and carbonate Eocen is conducted by PEC Geothermia Podhalańska with three wells: Bańska PGP-1, Bańska PGP-3 and Bańska IG-1. The groundwater discharge rates from each well change over time, depending on the energy requirements of the heating installation. As a consequence, the proportions of water exploited by the wells and mixed in the heating system are fluctuating. This paper presents results ofphysicochemical research of water from geothermal wells, which were carried out under various operating conditions. The data were used to evaluate changes in the hydrogeochemical specificity of water exploited from individual wells and mixed in the installation. Hydrogeochemical modelling was performed with the analysis of changes of ion speciation depending on the exploitation parameters. Consideration is given to the results obtained during the summer, when the water extraction rate is lower (providing energy coverage for hot water) and in the winter, when the extraction rate is considerably higher (for heat and hot water supply). The results of the modelling allow identification of the impact of the performance parameters of the wells on the water characteristics of the system before and after geothermal heat exchangers.

5

Ile potrzebuję : region południowy : popyt na kruszywa do betonu w budownictwie jednorodzinnym w regionie południowym

Machniak Ł.

Surowce i Maszyny Budowlane

|

2016

|

nr 1

46--50

PL

W analizie przedstawionej w poprzednim numerze "Surowców i Maszyn Budowlanych" oszacowano zużycie kruszyw w budownictwie jednorodzinnym w regionie centralnym. Zgodnie z przyjętymi założeniem, prognozę zużycia kruszyw rozpoczęto od regionu o największej liczbie budowanych domów. W niniejszym artykule dokonano szacunku dla regionu plasującego się na miejscu drugim, którym jest region południowy.

6

Floods in the upper part of Vistula and Odra river basins in the 19th and 20th centuries

Czaja S. W., Machowski R., Rzętała M.

Chemistry-Didactics-Ecology-Metrology

|

2014

|

R. 19, NR 1-2

127--134

EN

The discussion of floods in this paper covers the section of the Odra River basin from its source down to the mouth of the Nysa Klodzka River and the section of the Vistula River basin down to the Krakow profile. The area of the upper part of Odra River basin is 13,455 km2 and the length of the river bed in this section is ca. 273.0 km. In the reach examined, the Vistula River is 184.8 km long and has a catchment area of approximately 8,101 km2. Geographical and environmental conditions in the upper part of the Vistula and Odra Rivers basins are conducive to floods both in the summer and winter seasons. The analyses conducted for the 19th and 20th centuries demonstrate that two main types of floods can be distinguished. Floods with a single flood wave peak occurred in the following years in the upper Odra River basin: 1813, 1831, 1879, 1889, 1890 and 1896, and on the Vistula River they were recorded in 1805, 1813, 1816, 1818, 1826, 1830, 1834, 1844 and 1845. In the 20th century, similar phenomena were recorded on the Odra River in 1903, 1909, 1911, 1915, 1925, 1960, 1970 and 1985, and on the Vistula River they occurred in 1903, 1908, 1925, 1931, 1934, 1939, 1948, 1951, 1970, 1972, 1991, 1996, 1997 and 1999. The second category includes floods with two, three or more flood wave peaks. These are caused by successive episodes of high rainfall separated by dry periods that last for a few days, a fortnight or even several weeks. Such floods occurred on the upper Odra River in 1847, 1854, 1880, 1888, 1892, 1897 and 1899; while on the Vistula River only two (1839 and 1843) floods featured two flood wave peaks. In the 20th century on the upper Odra River, floods of this type occurred in 1902, 1926, 1939, 1940, 1972, 1977 and 1997; on the upper Vistula River, they were recorded in 1906, 1915, 1919, 1920, 1940, 1958, 1960 and 1987.

PL

Celem badań jest analiza powodzi w XIX i XX w. w górnej części dorzecza Odry (tj. po ujście Nysy Kłodzkiej) oraz w górnej części dorzecza Wisły (tj. po profil w Krakowie). Powierzchnia badanej części dorzecza Odry wynosi 13 455 km2, a długość koryta rzeki około 273,0 km. Wisła na opisywanym odcinku ma długość 184,8 km, a powierzchnia zlewni wynosi około 8101 km2. Warunki środowiska geograficznego dorzecza górnej Wisły i Odry powodują powstawanie powodzi zarówno w półroczu letnim, jak i zimowym. Z przeprowadzonych analiz dla okresu XIX i XX wieku wynika, że w przebiegu powodzi można wyróżnić dwa ich zasadnicze typy. Wezbrania o jednej kulminacji w XIX wieku w górnej części dorzecza Odry wystąpiły w latach: 1813, 1831, 1879, 1889, 1890 i 1896, a w górnej części dorzecza Wisły w latach: 1805, 1813, 1816, 1818, 1826, 1830, 1834, 1844 i 1845. W XX wieku podobne zjawiska notowano na Odrze w latach: 1903, 1909, 1911, 1915, 1925, 1960, 1970 i 1985, a na Wiśle w latach: 1903, 1908, 1925, 1931, 1934, 1939, 1948, 1951, 1970, 1972, 1991, 1996, 1997 i 1999. Do drugiego typu powodzi zaliczono te o dwóch, trzech i większej liczbie kulminacji. Ich przyczyną były fale następujących po sobie dużych opadów deszczu, przedzielone kilku-, kilkunastodniowymi, a nawet kilkutygodniowymi okresami bezopadowymi. Tego typu powodzie wystąpiły na górnej Odrze w latach: 1847, 1854, 1880, 1888, 1892, 1897 i 1899, a na Wiśle jedynie dwie powodzie z 1839 i 1843 roku odznaczały się dwiema kulminacjami. W XX wieku na górnej Odrze powodzie o tego typu parametrach miały miejsce w latach: 1902, 1926, 1939, 1940, 1972, 1977 i 1997, a na górnej Wiśle były to: 1906, 1915, 1919, 1920, 1940, 1958, 1960 oraz 1987. Na przestrzeni XIX i XX wieku wystąpiło tylko kilka przypadków, gdy powodzie miały miejsce zarówno w górnej części dorzecza Wisły, jak i w górnej części dorzecza Odry. Taka sytuacja zazwyczaj miała miejsce w przypadku katastrofalnych wezbrań, do których zalicza się m.in. te z lat: 1813, 1903, 1915, 1925, 1939, 1940, 1960, 1970, 1972 i 1997.

7

The use of neutron activation analysis in the biomonitoring of trace element deposition in the Opole province

Kłos A., Aleksiayenak Y. A., Ziembik Z., Rajfur M., Jerz D., Wacławek M., Frontasyeva M. V.

Ecological Chemistry and Engineering. S

|

2013

|

Vol. 20, nr 4

677--687

EN

The neutron activation analysis procedure was used to determine the concentration of 42 elements: Na, Mg, Al, Cl, K, Ca, Sc, V, Cr, Mn, Fe, Ni, Co, Zn, As, Se, Br, Rb, Sr, Zr, Nb, Mo, I, Ag, Cd, Sb, Ba, Cs, La, Ce, Nd, Sm, Eu, Tb, Yb, Hf, Ta, W, Au, Hg, Th, and U accumulated in mosses sampled for testing in September and October 2011 in the Opole Province (Southern Poland). Samples of different moss species were collected near the intersections of the grid lines marked on the map of the province. The distance between the points was approximately 20 km. The analysis of the results made it possible to identify the places of increased deposition of element-pollutants and to indicate the potential sources of emission. Factor analysis revealed four components, two of which are of definite anthropogenic origin. The possible sources of elements are local industry and farming, and distant heavy industry complexes. The results have demonstrated the increased content of Cr, Cd, Hg, and U in moss samples collected in agricultural areas located in the southern part of the province. It has been concluded that the industrial areas of Rybnik and Ostrava and Karvina Coal Basin may be the potential source of emission of these elements.

PL

Metodą neutronowej analizy aktywacyjnej oznaczono stężenia 42 pierwiastków: Na, Mg, Al, Cl, K, Ca, Sc, V, Cr, Mn, Fe, Ni, Co, Zn, As, Se, Br, Rb, Sr, Zr, Nb, Mo, I, Ag, Cd, Sb, Ba, Cs, La, Ce, Nd, Sm, Eu, Tb, Yb, Hf, Ta, W, Au, Hg, Th i U, zakumulowanych w mchach pobranych do badań we wrześniu i w październiku 2011 roku na terenie województwa opolskiego (południowa Polska). Próbki różnych gatunków mchów pobierano w bliskiej odległości od miejsc przecięcia linii siatki kartograficznej naniesionych na mapę województwa. Odległości pomiędzy punktami wynosiły ok. 20 km. Analiza wyników badań umożliwiła wskazanie miejsc zwiększonej depozycji zanieczyszczeń wraz ze wskazaniem potencjalnych źródeł ich emisji. Wykazano m.in. zwiększoną zawartość Cr, Cd, Hg i U zakumulowanych w próbkach mchów pobranych do badań na obszarach rolniczych położonych na południu województwa. Stwierdzono, że potencjalnym źródłem emisji mogą być uprzemysłowione tereny Rybnickiego i Ostrawsko-Karwińskiego Zagłębia Węglowego. Badania prowadzono w ramach projektu Environmental studies in the South of Poland using nuclear and related analytical techniques.

8

Zmiany środowiska Niecki Nidziańskiej (południowa Polska) w świetle analizy malakologicznej martwic wapiennych w Pińczowie

Alexandrowicz W.P., Gołas-Siarzewska M.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2013

|

nr 454

1--13

PL

Badania malakologiczne zostały przeprowadzone w odsłonięciu martwic wapiennych i deluwiów lessowych w Pińczowie na terenie Niecki Nidziańskiej. Zostały opisane bogate i zróżnicowane zespoły mięczaków. Ich skład gatunkowy i struktura odzwierciedlają zmiany środowiska sedymentacji osadów w późnym holocenie. Martwice wapienne utworzyły się w niewielkim zbiorniku wodnym powstałym na zapleczu grobli trawertynowej. Deluwia lessowe, stanowiące strop profilu, są związane z rozwojem procesów stokowych, wywołanych działalnością rolniczą człowieka. Wiek deluwiów został ustalony na podstawie datowania radiowęglowego i licznych fragmentów wyrobów ceramicznych na średniowiecze. Następstwo zespołów faunistycznych umożliwiło zdefiniowanie głównych faz zmian środowiska sedymentacyjnego, a także określenie roli wpływu człowieka na przebieg sedymentacji osadów oraz charakter i zróżnicowanie występujących w nich zespołów mięczaków. Stanowisko martwic w Pińczowie może służyć za modelowy profil przebiegu sedymentacji węglanowej w niewielkich jeziorkach zaporowych oraz zmian antropogenicznych środowiska.

EN

Malacological researches was conducted in an outcrop of calcareous tufa and loess diluvium found in Pińczów, in the Nida Basin. Rich and varied mollusc assemblages were described in detail. The species composition and structure indicates changes in the sedimentary environment during the late Holocene. Calcareous tufa accumulated in a small reservoir formed at the back of travertine dam. The uppermost part of the profile composed of loess diluvium, point out to the development of slope processes induced by human agricultural activity. This sediment accumulated in the Middle Ages as determined from radiocarbon dating and numerous findings of pottery. The succession of the faunal assemblages enables to define the major phases of changes in the sedimentary environment, determine the human impact on the sedimentation and describe the malacofauna diversity. The tufa profile from Pińczów can serve as a model section presenting the carbonate sedimentation process in small lakes and anthropogenic environmental changes.

9

Correlation of the Upper Jurassic–Cretaceous epicontinental sediments in southern Poland and southwestern Ukraine based on thin sections

Olszewska B., Matyszkiewicz J., Król K., Krajewski M.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2012

|

nr 453

29--79

EN

Detailed micropaleontological investigation of more than 400 samples (150 identified species) from the Mesozoic sediments of southern Poland and southwestern Ukraine was the basis for their correlation. The youngest Mesozoic assemblage identified in the studied material represent the early Late Cretaceous (Turonian). This assemblage occurs in the so-called the III Formation of Turonian epicontinental strata in Poland, and in the Dubivtsi Formation in West Ukraine. Microfossil assemblages of the Early Cretaceous age (Berriasian–Barremian) allow for a correlation of the Ropczyce and Dębica formations (central part of S Poland) and the upper part of the Babczyn and Cieszanów formations (SE Poland) with the Stavchany Formation and a part of the Bukovyna Formation in SW Ukraine. Tithonian microfossil assemblages from Poland resemble those of the shallow-water Nyzhniv Formation from the Ukrainian part of the East European Platform. Open-marine microfossils (e.g. calpionellids) commonly occur only in the Ukrainian material. Poor microfossil assemblages of the Kimmeridgian age occur in majority of studied subdivisions. They were identified in the Sobków Formation and the upper part of the Niwki Formation in the central part of S Poland, Ruda Lubycka, the upper part of the Bełżyce, Basznia, and Głowaczów formations (SE Poland) and in the Moryantsi and Pidluby formations (Bilche-Volitsia zone of the Carpathian Foredeep) and in the Rava Rus’ska Formation (Eastern European Platform). Among the Oxfordian microfossil assemblages, only those containing Alveosepta jaccardi (Schrodt) and Protomarssonella jurassica (Mityanina) allow for a correlation of subdivisions from both areas. These assemblages occur in the “Coral-algal” Formation in the Tarnów–Dębica region and in the Bełżyce, Jasieniec and Jarczów formations in SE Poland. The coeval sediments belong to the Boniv, Rudky and Sokal formations in West Ukraine. Scarce data from the Middle Jurassic sediments do not allow for a correlation of the material studied.

PL

Szczegółowa analiza mikropaleontologiczna ponad 400 próbek (150 oznaczonych gatunków) z utworów mezozoicznych południowej Polski i zachodniej Ukrainy umożliwiła korelację tych utworów. Najmłodsze stwierdzone, w badanym materiale, zespoły reprezentują niższą późną kredę (turon). Zespół ten występuje w tzw. III formacji utworów epikontynentalnych w Polsce oraz w formacji dubowieckiej SW Ukrainy. Zespoły mikroskamieniałości wieku wczesnej kredy (berias–barrem) pozwalają na korelację formacji z Ropczyc i Dębicy (centralna część Polski południowej) oraz górnej części formacji z Babczyna i formacji cieszanowskiej (SE Polska) z formacją stawczańską i częścią formacji bukowińskiej SW Ukrainy. Stwierdzone w materiale z Polski zespoły mikroskamieniałości tytonu przypominają zespoły z płytkowodnych utworów formacji niżniowskiej ukraińskiej części platformy wschodnioeuropejskiej. Natomiast większość zespołów mikroskamieniałości tytonu z badanych utworów SW Ukrainy charakteryzuje obecność form otwartego morza (kalpionellidów). Zespoły mikroskamieniałości kimerydu, choć ubogie,występują w większości badanych utworów. Stwierdzono je w formacji z Sobkowa i w górnej części formacji z Niwek (centralna część Polski południowej) w formacji z Rudy Lubyckiej oraz w górnych częściach formacji bełżyckiej, z Baszni, głowaczowskiej (SE Polska), a także na Ukrainie w formacjach moranieckiej i podlubieckiej (strefa Bilcze-Wolica zapadliska przedkarpackiego) i w formacji z Rawy Ruskiej (platforma wschodnioeuropejska). Z zespołów oksfordu jedynie te, które zawierały otwornice Alveosepta jaccardi (Schrodt) i Protomarssonella jurassica (Mityanina), pozwalają na korelację badanych wydzieleń litostratygraficznych. Zespoły takie występują w formacji „koralowcowo-glonowej” rejonu Tarnów–Dębica (centralna część Polski południowej) oraz w formacjach bełżyckiej, jasienieckiej i jarczowskiej (SE Polska). Na obszarze SW Ukrainy do równowiekowych utworów należą formacje: boniwska, rudkowska i sokalska. Niedostateczna ilość danych mikropaleontologicznych z utworów jury środkowej nie pozwoliła na wykonanie korelacji.

10

Zespoły mięczaków w vistuliańskich lessach we wsi Chobrzany koło Sandomierza (południowa Polska)

Alexandrowicz W. P.

Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

|

2011

|

T. 37, z. 3

357-373

PL

Analizie malakologicznej poddano materiał muszlowy pochodzący z profilu lessów w Chobrzanach koło Sandomierza. Omawiany profil tworzy pionową ścianę o wysokości dochodzącej do 6.5 m. Górną część sekwencji tworzą typowe żółte lessy z pionowymi spękaniami przykryte przez współczesną glebę. W części dolnej pojawia się laminacja i konkrecje węglanowe. W omawianych osadach rozpoznano sześć gatunków ślimaków. Wszystkie one należą do grupy tzw. gatunków lessowych. Zmiany w składzie i strukturze fauny pozwoliły na wyróżnienie kilku zespołów odpowiadających cechom środowiska sedymentacyjnego, umożliwiających rekonstrukcje paleoklimatyczne i stratygraficzne. Wyniki analiz wskazują, że omawiane osady można zaliczyć do najmłodszej serii lessowej (lessów młodszych górnych) związanych z pleniglacjałem zlodowacenia Wisły.

EN

Malacological analysis was conducted on shell material from loess profile in Chobrzany village located near Sandomierz. This particular profile represents a vertical wall, up to 6.5 m high. Its upper part is composed of typical, yellow loess with vertical cracks covered by recent soil. In the lower interval the occurrence of poorly visible lamination and carbonate concretions is observed. Six species of snails were identified. These belong to the so-called "loess species". Several types of molluscan communities can be distinguished on the basis of faunistic changes. These molluscs' assemblages correspond with the palaeoenvironment and they allow for palaeoclimatic and stratigraphical reconstructions. The results of malacological analysis indicate that the loesses in Chobrzany could belong to the youngest loess sequence (Upper Younger Loess), which were deposited during Pleniglacial Phase of Vistulian.

11

Charakterystyka wybranych osuwisk z terenu południowej Polski uaktywnionych po okresie intensywnych opadów w 2010 roku

Kaczmarczyk R., Tchórzewska S., Woźniak H.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2011

|

nr 446 (1)

65--73

PL

W artykule przedstawiono wyniki badań, które przeprowadzono na 74 osuwiskach z terenu południowej Polski, które powstały lub uaktywniły się po okresie intensywnych opadów w 2010 roku. W większości były to osuwiska, które spowodowały znaczne straty w budynkach mieszkalnych i infrastrukturze i których dalszy rozwój, w przypadku braku odpowiednich przeciwdziałań, może być źródłem poważnych problemów dla gospodarki. Prace obejmowały m.in. pomiar parametrów geometrycznych osuwiska (długość, szerokość, kąt nachylenia niszy oraz stoku, wysokość zerwy itp.), ocenę warunków geomorfologicznych i geologicznych, ustalenie rodzaju występujących gruntów i sposobu ich zalegania, typu osuwiska, występowania wód powierzchniowych i podziemnych, ekspozycji zbocza. Uwagę zwrócono również na geologiczno-inżynierskie warunki powstania osuwisk, powstałe szkody i zagrożenia oraz wykonane prace zabezpieczające. Wyniki badań wykazały, iż analizowane osuwiska to w większości obszary o powierzchni przekraczającej 1 tys. m2 i kącie nachylenia stoku ponad 20°. W 52% przypadków stwierdzono wpływ czynników antropogenicznych. Były to głównie: dodatkowe obciążenie skarp nasypem lub obiektem budowlanym, podcięcie zbocza przez wykop drogowy oraz błędy w projektowaniu. Naturalne przyczyny związane są natomiast głównie z oddziaływaniem wód opadowych w postaci zmian stanów wód powierzchniowych i podziemnych.

XX

The article presents the results of the research which was carried out on 74 landslides in southern Poland. The landslides generated or reactivated after a rainfall in 2010. Most landslides caused signifi cant losses in residential buildings and infrastructure, which in case of further development and no appropriate countermeasures, may cause serious problems for the economy. The investigations on each landslide included: measurements of geometric parameters (length, width, angle of inclination of the slope and the niche, etc.), assessment of geomorphological and geological conditions, determination of the soil type, the arragement of soil layers, the type of the landslide, the presence of surface water and groundwater, and slope exposure. An attention was paid also to the engineering-geological conditions of landslides formation, damages caused by the mass movement and threats. The protection works were also described. The results showed that most of analyzed landslides has an area exceeding one thousand m2 and the angle of inclination over 20°. In 52% of cases the impact of anthropogenic factors was noticed. These were mainly: additional loading of slope by an embankment or other construction, undercutting by road excavation and errors in design. Natural causes are mainly associated with the impact of the rainwater, which has caused changes in surface water and groundwater conditions.

12

Long-term chronologies of pine (Pinus sylvestris L.) and fir (Abies alba Mill.) from the Małopolska region and their palaeoclimatic interpretation

Szychowska-Krąpiec E.

Folia Quaternaria

|

2010

|

nr 79

1--124

EN

The studies aiming at construction of long incremental patterns for two coniferous tree species, Pinus sylvestris and Abies alba, from the Małopolska region were initiated at the Dendrochronological Laboratory of the Faculty of Geology, Geophysics and Environmental Protection, AGH University of Science and Technology in Kraków in the mid-1990s. These studies, successfully finished, resulted in two regional chronologies: 916-year pattern for the pine (1091-2006 AD), and 896-year fir chronology, covering the period 1109-2004 AD. Both these chronologies, exhibiting high similarity to the regional chronologies from the adjacent areas, are being used for dating wood from archaeological sites, architectural objects or mining excavations. Except for the primary goal, i.e. absolute dating of wood samples, they were also used as the proxy data in the prediction of the temperatures December-March (fir) and February—March (pine) for the last 900 years. In this way, the distinguished periods of cooling and warming fit in the general pattern of the long-term climate changes: the Mediaeval Warm Period, the Little Ice Age, and the Recent Global Warming. Some of the cool phases are convergent with the Wolf, Sporer, and Maunder Minima of the solar activity (sunspot populations). Short-term, but drastic changes of the climatic factors are marked in the chronologies newly constructed as the positive or negative signature years. The response function analysis demonstrated the positive dependence of the annual increments of the pine on the temperatures of two winter months (February—March) and the fir on the temperatures of the entire winter peńod, from December till March.

PL

W pracy przedstawiono wyniki badań dotyczących dendrochronologii i denroklimatologii sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) i jodły pospolitej (Abies alba Mill.) z obszaru Małopolski. Wynikiem tych badań było zestawienie dwóch 900-letnich regionalnych standardów obejmujących następujące okresy czasu: 1109-2004 AD dla jodły i 1091-2006 AD dla sosny. Analizą objęto około 3000 prób drewna, które pochodziło z wykopalisk archeologicznych, obiektów architektonicznych, wyrobisk górniczych kopalni soli w Wieliczce i Bochni, a także z drzew rosnących. W trakcie prac nad konstrukcją standardów uzyskano datowania bezwzględne licznych obiektów. Datowania te wskazywały lub potwierdzały czas ich budowy, przebudowy czy napraw. Wśród tych obiektów były liczne zabytkowe kościoły z województwa małopolskiego i świętokrzyskiego. Dzięki przeprowadzonym badaniom uzyskano daty wznoszenia konstrukcji dachowych kościołów w Czerwonym Chotlu (1449 AD), Zborówku (1458 AD), Chrobrzu (1547 AD), Krzcięcicach (1538 AD), Strzelcach Wielkich (1784 AD), Grabiach (1736 AD), czy kościele kolegiackim w Wiślicy (1355 AD). Datowania dendrochronologiczne pozwoliły też określić daty przeprowadzania remontów konstrukcji dachowych w kościołach w Szańcu (1657 AD), Kossowie (1776 AD), Małogoszczy (1658 AD), Dobrowodzie (1762 AD), Nowym Korczynie (1776 AD), Jędrzejowie (1827 AD), Górce Kościelnickiej (1689 AD) i Wiślicy (1443 AD). Poza datowaniami obiektów architektonicznych zestawione standardy umożliwiły datowanie bezwzględne artefaktów pochodzących z wykopalisk archeologicznych, np. zabudowań drewnianych na Rynku w Krakowie, po zachodniej stronie Sukiennic. Pozostałości podwalin dawnych budynków o konstrukcjach szkieletowych czy fragmenty ruchomych stoisk, straganów, elementy studni i rur wodociągowych pochodzą z końca XIII i połowy XIV w. Jednymi z najstarszych badanych elementów drewnianych pochodzących z wykopalisk archeologicznych okazała się studnia zlokalizowana niedaleko Krakowa w Zakrzowcu, która została wykonana w latach 30-40. XIII w. Inne obiekty drewniane wydatowane dendrochronologicznie, a pochodzące z wykopalisk archeologicznych prowadzonych na Rynku w Bytomiu, Starym Mieście w Rybniku, czy na Starym Mieście w Wodzisławiu Śląskim są młodsze. Dzięki przeprowadzonym badaniom określono czas ich wznoszenia, przebudowy, a także rozbudowy. Stare kramy na Rynku w Bytomiu, a także nawierzchnia Rynku zostały wybudowane w końcu XIII w. Młodsze są konstrukcje budynków mieszkalnych na Rynku w Rybniku pochodzące z połowy XVI w. (1555 AD). W Wodzisławiu Śląskim zabudowa Starego Miasta i fragmenty drogi reprezentują szeroki przedział czasu: od 1658 r. aż do początków XIX w. (1816 AD). Wiele datowań dendrochronologicznych uzyskano dla drewna występującego w kopalniach soli w Bochni i Wieliczce. Te zabytkowe kopalnie powstałe w XIII w. na starych poziomach eksploatowanych w średniowieczu zawierają drewno z tamtych czasów, które zachowane jest w wyrobiskach górniczych jako elementy obudowy, bądź jako urządzenia i sprzęt górniczy. Przeprowadzone analizy dendrochronologiczne drewna z obu kopalń pozwalają nie tylko określić czas ścinania drzew, których drewno użyto do budowy obudów czy urządzeń, ale także określić czas ich przebudów czy napraw. Najstarsze drewno w obudowach górniczych stwierdzono w komorze Dusząca (1387, 1390, 1405, 1422 AD) i szybie Goryszowski (1485— 1495 AD) w kopalni soli w Wieliczce. Komora Dusząca jest przykładem wyrobiska, gdzie mamy drewno pochodzące z różnego czasu, świadczące o naprawach obudowy około 1422 roku, 1480, 1630, 1692, 1817 i 1905 r. W wielu przypadkach datowanie dendrochronologiczne drewna występującego w wyrobiskach jest zgodne z czasem ich powstawania, jak na przykład komory Stanetti w kopalni soli w Bochni (1824-1858 AD) czy podsadzka w koszu Rabsztyn (1721, 1728, 1738 i 1740 AD). Datowanie dendrochronologiczne uzyskały również zabytkowe narzędzia i urządzenia górnicze, np. kierat Ważyński w kopalni w Bochni (1673, 1702 AD). Przedstawione przykłady datowania materiału badawczego różnego pochodzenia świadczą o szerokich możliwościach zastosowania nowo utworzonych standardów w datowaniach różnych obiektów: począwszy od obiektów architektonicznych, poprzez wyrobiska górnicze, aż po artefakty występujące w wykopaliskach archeologicznych. Utworzone chronologie regionalne dla Małopolski wykazują wysoką zbieżność z chronologiami regionalnymi z obszarów sąsiednich. Małopolski standard jodłowy najwyższe podobieństwo wykazał z chronologią austriacką (t = 20.079) i niemiecką zestawioną dla Saksonii i Turyngii (t = 19.928), nieco niższe natomiast ze wzorcem przyrostowym z południa Niemiec (t = 18.568) i Czech (t = 17.348). Niższe wartości podobieństwa uzyskała Małopolska chronologia sosnowa, t około 12, ze standardem kujawsko-pomorskim i środkowoniemieckim, t= 10.789. Z pozostałymi porównywanymi standardami chronologia małopolska uzyskała niższe wartości t w granicach 6: standardy północnopolski, warmińsko-mazurski, suwalski, gotlandzki. Chronologie małopolskie są nie tylko precyzyjnym narzędziem datującym, ale także naturalnym archiwum klimatycznym mającym zastosowanie w rekonstrukcji klimatu w przeszłości. Ekstremalne zdarzenia pogodowe, takie jak: mroźne, długotrwałe zimy, gorące i suche lata, późne przymrozki czy powodzie identyfikowane są jako lata wskaźnikowe. W czasie ostatnich 900 lat w chronologii jodłowej wyróżniono 120 lat wskaźnikowych pozytywnych i negatywnych, z przewagą lat negatywnych. Najwięcej lat wskaźnikowych wystąpiło w XIII w. (21). Znacznie mniej zidentyfikowano lat wskaźnikowych w chronologii sosnowej, tylko 57; aż 12 z nich wystąpiło w XVI w. W relacjach przyrost roczny — klimat funkcja odpowiedzi wykazała zdecydowany wpływ temperatury miesięcy zimowych, w przypadku jodły całego okresu zimowego: od grudnia do marca, natomiast u sosny najważniejszą rolę odgrywa koniec okresu zimy (luty, marzec). Opady u obu gatunków miały mniejsze znaczenie W ostatnich dziesięcioleciach w przyrostach rocznych jodeł i sosen obserwuje się redukcje szerokości ich przyrostów. Są one wywołane w głównej mierze wpływami zanieczyszczeń przemysłowych powietrza. Zanieczyszczenia te powodują zmiany w zależnościach przyrost roczny — klimat. U sosny wpływ na szerokość słojów obok temperatury lutego i marca ma również temperatura grudnia. Natomiast u jodły obok temperatur miesięcy zimowych (XII—III) dodatkowo pojawia się wpływ temperatury lipca i sierpnia. W przypadku opadów w okresie wzmożonego oddziaływania zanieczyszczeń przemysłowych nie obserwuje się ich znaczącego wpływu i nie odgrywają one większej roli. Zależność przyrostu rocznego od średnich miesięcznych temperatur 4 miesięcy zimowych (XII, I, II, III) u jodły i dwóch (II, III) u sosny została wykorzystana do rekonstrukcji tych temperatur w ostatnich 9001atach w Małopolsce. Obie nowo zestawione chronologie małopolskie zostały wykorzystane jako predyktor. Na ich podstawie wyznaczono okresy występowania niskich temperatur w całym okresie zimy (chronologia jodłowa) i pod koniec okresu zimowego (chronologia sosnowa). Niskie temperatury w całym okresie zimowym wystąpiły w latach: 1200-1320, 1350-1450, 1490-1530, 1560-1595, 1630-1780, 1820-1920, natomiast chłodne okresy końca zim (II—III) zidentyfikowano w latach: 1140-1190, 1220-1320, 1365-1405, 1570-1780, 1830-1920 i 1959-1990. Niektóre z wymienionych okresów chłodnych korelują się z okresami mniejszej aktywności Słońca. Minimum Wolfa zaznaczające się na przełomie XIII i XIV w. (1280-1350) powiązać można z zaznaczającym się epizodem chłodnych miesięcy zimowych XII—III u jodły i II—III u sosny w 1280-1320 w długotrwałym, ponad stuletnim okresie ochłodzenia 1200-1320. Chłodny okres zaznaczający się na przełomie XV i XVI w. (1490-1530) skorelować można z minimum Sporera (1460-1550), a 150-letni okres chłodnych zim w XVII i XVIII w. (1630-1780) z minimum Maundera (1645-1715). Przeprowadzone rekonstrukcje temperatur zimowych w Małopolsce i wyznaczone na ich podstawie fazy cieplejszych i chłodniejszych zim znajdują odzwierciedlenie w schemacie długookresowych zmian klimatycznych: Średniowiecznym Okresie Ciepła, Małej Epoce Lodowej i Współczesnym Okresie Ocieplenia. Okresy występowania wyższych temperatur (XII- III) w 1130-1200 w przypadku jodły i (II—III) w 1100-1140 w przypadku sosny można powiązać z końcową fazą Średniowiecznego Okresu Ciepła. Natomiast długotrwały okres występowania niekorzystnych temperatur zim rozpoczynający się około 1560/1570 r. interpretować można jako początek Małej Epoki Lodowej, której zakończenie na obszarze Małopolski przypada na lata 20. XX w. Ostatni z wyróżnionych długookresowych zmian klimatu, Współczesny Okres Ocieplenia; zaznacza się w przeprowadzonych rekonstrukcjach w trzeciej dekadzie ubiegłego wieku. Wyniki analiz dendrochronologicznych drewna sosnowego i jodłowego z Małopolski i opracowanie 900-letnich standardów regionalnych w znaczący sposób uzupełnia zestaw polskich standardów dendrochronologicznych. Zestawione chronologie dla Małopolski są drugimi w Polsce, tak długimi wzorcami przyrostowymi dla drewna tych gatunków (po chronologii północnopolskiej dla sosny autorstwa A. Zielskiego i południowopolskiej chronologii jodłowej opracowanej przez autorkę).

13

Geneza osadów ilastych formacji ciechocińskiej (jura dolna, toark) w południowej Polsce a ich znaczenie gospodarcze

Brański P.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2010

|

nr 439 (2)

249--258

PL

W artykule podsumowano wyniki dotychczasowych badań osadów ilastych formacji ciechocińskiej (jura dolna, toark) oraz przedstawiono wyniki nowych analiz mineralogicznych i geochemicznych z otworów wiertniczych Brody–Lubienia BL-1 i Suliszowice BN-38. W dolnej części badanych profili (poziom tenuicostatum) zespoły minerałów ilastych składają się głównie z detrytycznego illitu oraz podrzędnego kaolinitu i chlorytu. Sedymentację zdominowaną przez illit przerwał wzrost dostawy kaolinitu na pograniczu parasekwencji VIIIb/VIIIc. W górnej części (poziom falciferum) zawartość kaolinitu jest znacząco wyższa niż w części dolnej. W całym profilu nie zaobserwowano smektytów. Skład minerałów ilastych był przeważnie kontrolowany przez warunki klimatyczne i reżim wietrzenia. W poziomie tenuicostatum wciąż zaznaczał się wpływ ochłodzenia panującego w póĽnym pliensbachu. Odzwierciedla to większa zawartość illitu i chlorytu w dolnym odcinku profilu, spowodowana zahamowaniem hydrolizy. Warstwy o znacznym stosunku kaolinit/illit na pograniczu parasekwencji VIIIb/VIIIc wskazują na silne wietrzenie w wilgotnym klimacie subtropikalnym lub tropikalnym, odpowiadające początkowi głównej fazy globalnego ocieplenia, które się zapisało na licznych profilach w Europie u schyłku poziomu tenuicostatum. W górnym odcinku formacji ciechocińskiej kaolinit pozostał dominującym minerałem ilastym, co sugeruje panowanie klimatu ciepłego i wilgotnego. Mineralogiczny zapis paleoklimatu został nieco zmieniony przez wpływ składu mineralnego materiału dostarczanego z obszarów Ľródłowych i warunki paleośrodowiskowe. Procesy diagenetyczne nie były dość silne, by dokonać transformacji kaolinitu, ale mogły przeobrażać smektyt i minerały mieszanopakietowe w illit i/lub chloryt. Ze względu na rozwój litologiczny i zawartość syderytu, tylko osady ilaste z dolnej części formacji ciechocińskiej mają lokalnie realne znaczenie gospodarcze, ze względu na rozwój litologiczny i niższy udział syderytu. Zawierają one zasoby udokumentowane i perspektywiczne bardzo dobrych surowców ceramiki budowlanej i niektórych odmian surowców kamionkowych. W przeciwieństwie do osadów hetangu, iły ogniotrwałe i inne iły ceramiczne są tu nieobecne z powodu zubożenia w kaolinit.

EN

This paper summarizes the results of research performed on the Ciechocinek Formation clays (Lower Jurassic, Toarcian) and presents the results of a new mineralogical and geochemical study of the Brody–Lubienia BL-1 and Suliszowice BN-38 boreholes. In the lower part of the studied sections (tenuicostatum zone), clay minerals assemblages comprise predominantly detrital illite with subordinatekaolinite and chlorite. Illite-dominated sedimentation was interrupted by an increased input of kaolinite at the viiib/viiic parasequence boundary. In the upper part (falciferum zone) the kaolinite content is significantly higher than in the lower part. Smectite was not observed in the whole section. The clay minerals composition was mostly controlled by climatic conditions and weathering regime. Duringthe tenuicostatum zone, the influence of Late Pliensbachian cooling was still noticeable. It coincides with the higher illite and chlorite content in the lower interval due to prevention from extended hydrolysis. Levels of the high kaolinite/illite ratio at the viiib/viiic parasequence boundary interval suggest strong continental weathering in the humid-subtropical to tropical climate related to the onset of the main phase of global warming that was recorded in many sections of Europe at the top of the tenuicostatum zone. In the upper interval of the Ciechocinek Formation, kaolinite is still the dominant clay mineral suggesting mostly warm and humid climate conditions. The palaeoclimate record wasslightly modified by mineralogic composition of material supplied from source areas and by palaeoenvironmental conditions. Diagenetic processes were not sufficient to transform the initial kaolinite, but it may have altered smectite and mixed-layers into illite and/or chlorite. Only the clay deposits from the lower part of the Ciechocinek Formation locally reveal a real economic significance because of lithologic development and lower siderite content. They contain economic resources and reserves of raw materials very good for building ceramics and some type of stoneware clays. In contrast to Hettangian deposits the refractory and other ceramic clays are absent because of kaolinite depletion.

14

Malakofauna górnoholoceńskich martwic wapiennych w Beskidach Zachodnich (południowa Polska)

Alexandrowicz W. P.

Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

|

2009

|

T. 35, z. 2

175-200

PL

Górnoholoceńskie martwice wapienne występują pospolicie na obszarze Beskidów Zachodnich. Często, choć nie zawsze, zawierają one miej lub bardziej bogate zespoły mięczaków. Analiza malakologiczna przeprowadzona została na podstawie materiału pochodzącego z 33 stanowisk reprezentowanych przez 59 próbek. Pozwoliła ona na opis najbardziej charakterystycznych zespołów mięczaków. Zostały wydzielone cztery typy i trzy podtypy fauny różniące się między sobą strukturą i składem gatunkowym. Malakofauna rozpoznana w omawianych osadach węglanowych jest ściśle uzależniona od lokalnych warunków. Spośród 68 rozpoznanych gatunków tylko kilka występowało licznie i w wielu profilach, podczas gdy pozostałe miały znaczenie akcesoryczne. Badania nad górnoholoceńskimi martwicami wapiennymi mają duże znaczenie dla rozpoznania mechanizmów tworzenia takich osadów węglanowych i zróżnicowania zespołów fauny. Stanowią one także podstawę rozważań aktuopaleontologicznych istotnych dla interpretacji paleogeograficznych i paleoekologicznych martwic holocenu oraz późnego glacjału występujących w południowej Polsce.

EN

Upper Holocene calcareous tufa occur commonly in the Western Beskidy Mts. Often, at least not always they contain more or less rich and differentiated molluscan assemblages. Malacological analysis was carried out on the basis of material collected from 33 localities represented by 59 samples. The most typical communities of snails and bivalves were characterized. Four types and three subtypes of fauna differing oneself in structure and species composition have been distinguished. Malacofauna recognized in discussed calcareous deposits is closely depended on local conditions. The whole material comprises 68 species, but only a few of them occur in large numbers and in many profiles, while the remaining ones had only accesorical importance. Malacological investigations of Upper Holocene calcareous tufa are important for recognizing mechanisms of deposition such calcareous sediments and differentiation of molluscan assemblages. They can be useful for actuopelaeontological analysis essential for palaeogeographical and palaeoecological interpretations of tufas of Holocene and Late Glacial age occurred in Southern Poland.

15

Geological history of the Pieniny Klippen Belt and Middle Jurassic black shales as one of the oldest deposits of this region - stratigraphical position and palaeoenvironmental significance

Krobicki M., Golonka J.

Geoturystyka

|

2008

|

nr 2

3-18

EN

The main aim of this paper is presentation both general history of the Pieniny Klippen Belt and two famous sites in this region: Dunajec River Gorge and Homole Gorge. According to such general introduction the authors explain also palaeogeographical position of the Pieniny Klippen Belt Basin within Mesozoic Tethyan Ocean, and especially stratigraphical position and palaeoenvironmental conditions of Middle Jurassic black shales and their significance in geodynamic reconstruction of this basin. Both the Dunajec River Gorge, one of the most popular geotouristic object within Pieniny Mts. and Homole Gorge, one of the best place to geological study of the Pieniny Klippen Belt, are most attractive natural phenomena of this geological region.

PL

Głównym celem niniejszej pracy jest prezentacja zarówno generalnej historii pienińskiego pasa skałkowego jak i dwóch słynnych miejsc tego regionu: przełomu Dunajca i wąwozu Homole. W nawiązaniu do takiego generalnego wprowadzenia autorzy przedstawiają również paleogeograficzną pozycję basenu pienińskiego pasa skałkowego w obrębie mezozoicznego oceanu Tetydy, a szczególnie stratygraficzną pozycję i paleośrodowiskowe warunki powstawania środkowojurajskich czarnych łupków oraz ich znaczenie w geodynamicznych rekonstrukcjach tego basenu. Zarówno spływ Dunajcem, jeden z najbardziej popularnych obiektów geoturystycznych w Pieninach, jak i wąwóz Homole, jedno z najlepszych miejsc do studiowania geologii pienińskiej, są najbardziej atrakcyjnymi obiektami przyrodniczymi w tym regionie geologicznym.

16

Diagenetic history of the Podhale flysch basin

Środoń J.

Geoturystyka

|

2008

|

nr 2

45-50

EN

This text presents a one day field trip starting and ending in Zakopane, Poland, devoted to explaining geological history of the Tertiary flysch basin of Podhale, situated between the Tatra Mts. and the Pieniny Klippen Belt. The first stop demonstrates the rocks filling the Podhale Basin: sandstones, shales, and in particular bentonites, which are rare horizons of volcanoclastic origin, helpful in radiometric dating of the basin maximum burial. From the top of Wżar Hill (second geological stop), which itself is interesting from geoturistic standpoint for the quarries exposing its andesite sills, the topography of Podhale and Spisska Magura, which reflects higher rates of uplift in the east, is clearly visible. The flysch basin, which developed in Eocene, and in Oligocene covered entire region including the Tatra Mts., formed due to vertical down movement on the Ruzbachy fault, and then, ca. 15-18 Ma ago was inverted and uplifted, again along the Ruzbachy fault. The fault itself and the accompanying phenomena (thermal water discharge and travertine deposits) are visited at the final stop in Vysne Ruzbachy.

PL

Ten tekst przedstawia jednodniową wycieczkę geologiczną z Zakopanego, poświęconą prezentacji historii geologicznej trzeciorzędowego basenu fliszowego Podhala. Pierwszy punkt wycieczki poświecony jest prezentacji skał wypełniających basen podhalański: piaskowców, łupków, a w szczególności bentonitów, czyli rzadkich poziomów skał pochodzenia piroklastycznego, pomocnych przy datowaniu radiometrycznym wieku maksymalnego pogrzebania. Ze szczytu wzgórza Wżar (drugi punkt geologiczny wycieczki), które samo w sobie jest interesujące z geoturystycznego punku widzenia, z uwagi na kamieniołomy odsłaniające sille andezytowe, widoczna jest dobrze topografia Podhala i Magury Spiskiej, zapisująca większe szybkości wynoszenia basenu na wschodzie. Basen fliszowy, założony w eocenie, w wyniku ruchu w dół na uskoku Rużbachów, w czasie oligocenu pokrywał cały region, włącznie z Tatrami. Basen ten od 15-18 Ma jest wynoszony, także wzdłuż uskoku Rużbachów. Ostatni punkt wycieczki w Wyżnych Rużbachach demonstruje linie uskoku i zjawiska towarzyszące: wypływy wód termalnych i tworzenie pokryw trawertynowych.

17

The Dunajec River rafting - one of the most interesting geotouristic excursion in the future trans-border PIENINY Geopark

Golonka J., Krobicki M.

Geoturystyka

|

2007

|

nr 3

29-44

EN

The main aim of this paper is the promotion of the Dunajec River Gorge, one of the most famous geological object within the Pieniny Mts (Pieniny Klippen Belt in geological sense), for tourists who are interested in geological history of this mountain range and their geomorphological features. Basing on the general geological sketch of the Carpathian region the authors explain both main geological events during the whole Mesozoic history of the area until those forming the recent landscape and present the most important parts of the Gorge. The Dunajec River Gorge is potentially the most attractive geotouristic excursion of the future trans-border PIENINY Geopark.

PL

Głównym celem niniejszego opracowania jest promocja przełomu Dunajca, jednego z najsłynniejszych geologicznych obiektów w obrębie Pienin (pienińskiego pasa skałkowego w sensie geologicznym) wśród turystów, którzy interesują się historią geologiczną tych gór i ich walorami geomorfologicznymi. W nawiązaniu do generalnego szkicu geologii rejonu karpackiego przedstawione są zarówno główne geologiczne wydarzenia z całej mezozoicznej historii tego obszaru aż do ukształtowania się współczesnych krajobrazów jak również najważniejsze części przełomu. Przełom Dunajca jest potencjalnie najbardziej atrakcyjną wycieczką geoturystyczną przyszłego transgranicznego Geoparku PIENINY.

18

Bathonian ammonites of the families Sphaeroceratidae Buckman and Tulitidae Buckman from the Polish Jura Chain (Southern Poland)

Kopik J.

Polish Geological Institute Special Papers

|

2006

|

Vol. 21

1-68

EN

Early to Middle Bathonian ammonites of the families Sphaeroceratidae Buckman and Tulitidae Buckman have been carefully examined. Specimens were collected from fine grained sediments, which belong to Middle Jurassic "Częstochowa Ore-bearing Clay Formation" of the Polish Jura Chain. Usually ammonites were found within sphaerosiderite nodules. Nodules were collected from numerous clay-pits of Częstochowa suburbs, and from underground mines of Włodowice and Zawiercie regions. Single, well preserved specimen of the rare, Early Bathonian genus Praetulites Westermann (P. rugosus sp. nov.) is the only representative of the family Sphaeroceratidae Buckman. It was discovered in iron-ore mine, in Włodowice, and it represents the youngest known evolutionary member of the genus Praetulites. Family Tulitidae Buckman is widely represented among examined ammonites. It consists of representatives of two subfamilies: Tulitinae Callomon, Dietl, Niederhöfer (genera and subgenera: Tulites Buckman, Rugiferites Buckman, Morrisiceras Buckman and Holzbergia Torrens), and Bullatimorphitinae Callomon, Dietl, Niederhöfer (genera: Sphaeroptychius Lissajous and Bullatimorphites Buckman). New evaluation of the age of subgenera Tulites and Rugiferites is of special interest. Despite previous opinions about their occurrence only within Tulites subcontractus Zone (Middle Bathonian), they have been found within Lower Bathonian of Włodowice, Rudniki, and vicinity of Częstochowa regions. These subgenera were represented by both: new species, and widely known taxa, characteristic for Middle Bathonian of Western Europe. Other representatives of the subfamilies Tulitinae (Morrisiceras, Holzbergia), and Bullatimorphitinae (Sphaeroptychius, Bullatimorphites) were present mostly within upper parts of Middle Bathonian, which confirms previous observations. State of preservation (as sideritic internal moulds with final growth stages of conchs preserved) allowed in many cases to make existing species’ diagnosis more complete.

PL

Szczegółowym badaniom poddano znaleziska dolno- i środkowobatońskich amonitów, należących do rodzin Sphaeroceratidae Buckman i Tulitidae Buckman, pochodzące z serii osadów mułowcowo-ilastych, wchodzących w skład środkowojurajskiej formacji osadowej Jury Polskiej (Polish Jura Chain) częstochowskich iłów rudonośnych. Amonity występowały najczęściej w sferosyderytach, odsłaniających się w licznych gliniankach na obrzeżach Częstochowy oraz w podziemnych wyrobiskach kopalnianych w rejonie Włodowic i Zawiercia. Rodzinę Sphaeroceratidae Buckman, w tym zespole fauny, charakteryzował jeden, dobrze zachowany, pochodzący z dolnego batonu okaz. Należy on do bardzo rzadko stwierdzanego rodzaju Praetulites Westermann (P. rugosus sp. nov.). Znaleziony w kopalni rud żelaza we Włodowicach reprezentuje najmłodsze, z dotychczas poznanych, ogniwo ewolucyjne rodzaju Praetulites. Rodzina Tulitidae była w badanym zespole amonitów znacznie liczniej reprezentowana. Tworzy ją szereg gatunków, często nowych, należących do rodzajów i podrodzajów: Tulites Buckman, Rugiferites Buckman, Morrisiceras Buckman i Holzbergia Torrens (podrodzina Tulitinae Callomon, Dietl, Niederhöfer) oraz taksony podrodziny Bullatimorphitinae Callomon, Dietl, Niederhöfer, na którą składają się gatunki rodzajów Sphaeroptychius Lissajous i Bullatimorphites Buckman. Szczególnie interesująca okazała się ocena wieku znalezionego we Włodowicach i Rudnikach, oraz w bliżej nieokreślonym stanowisku w okolicach Częstochowy, zespołu gatunków z podrodzajów Tulites i Rugiferites. Wbrew dotychczasowym poglądom o ich wyłącznym występowaniu w europejskim środkowym batonie (poziom Tulites subcontractus), znaleziska te odkryte zostały w dolnym batonie. Reprezentowane były zarówno przez nowe gatunki, jak i przez taksony dotychczas uznawane za typowe dla zachodnioeuropejskiego batonu środkowego. Kolejni reprezentanci podrodziny Tulitinae (Morrisiceras, Holzbergia) i Bullatimorphitinae (Sphaeroptychius, Bullatimorphites) zgodnie z dotychczasowymi obserwacjami grupowały się w wyższych odcinkach środkowego batonu. Bardzo dobry na ogół stan ich zachowania (zsyderytyzowane ośródki z końcowymi stadiami wzrostowymi muszli) pozwalał częstokroć uzupełniać dotychczasowe diagnozy gatunkowe.

19

Protection of calcareous tufa sites in southern Poland

Alexandrowicz W. P.

Polish Geological Institute Special Papers

|

2004

|

Vol. 13

119-124

EN

Calcareous tufa accumulated during the Late Glacial and Holocene reflect the changes of the environment. Numerous profiles of the mentioned deposits have been described from southern Poland. Profiles of calcareous tufa can be studied using various methods including conditions of sedimentation, geochronology, palaeotemperatures as well as plants and animals remains. Results of these analyses are the basis of the reconstruction of the palaeoenvironment, climatic changes and human impact. Selected localities of the mentioned deposits, representing the most complete sequences, should be promoted to the international geological heritage list.

PL

Martwice wapienne tworzące się w czasie późnego glacjału i holocenu odzwierciedlają zmiany środowiska. Liczne stanowiska tych osadów zostały opisane w południowej Polsce. Profile martwic wapiennych mogą być badane z użyciem różnorodnych metod obejmujących analizę procesów sedymentacji, paleotemperatur, aspekty geochronologiczne, a także badania szczątków roślinnych i zwierzęcych. Wyniki tych analiz stanowią podstawę dla rekonstrukcji paleośrodowiska, zmian klimatycznych oraz wpływu człowieka. Wybrane profile martwic wapiennych, reprezentujące najbardziej kompletne sekwencje, powinny zostać wpisane na międzynarodową listę dziedzictwa geologicznego.

20

Zróżnicowanie mineralogiczne i geochemiczne górnojurajskich wapieni zrębu Zakrzówka, region krakowski, południowa Polska

Krajewski M., Bajda T.

Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

|

2002

|

T. 28, z. 4

129-143

PL

Górnojurajskie wapienie zrębu Zakrzówka charakteryzują się dużą zawartością węglanu wapnia i magnezu oraz niewielką ilością żelaza, glinu i krzemu. We frakcji <2 mim residuum pozostałego po rozpuszczeniu matrycy węglanowej dominuje detrytyczny smektyt, illit oraz minerały mieszano-pakietowe typu illit/smektyt, a we frakcji >2 mim - detrytyczny kwarc, autigeniczny chalcedon oraz tlenki i wodorotlenki żelaza. Zmienna porowatość wapieni jest prawdopodobnie związana z różną ich genezą. Ze zróżnicowania tego wynika różna podatność wapieni na procesy diagenezy, głównie kompakcji. Wstępne wyniki badań składu mineralnego nierozpuszczalnego residuum wykazują podobieństwo do wyników badań uzyskanych na jurze niemieckiej i mogą mieć zastosowanie jako pomocnicze w ustaleniu stratygrafii w przypadku braku amonitów

EN

Upper Jurassic limestones of the Zakrzówek Horst characterized by a high content of calcium carbonate, a subordinate content of magnesium carbonate and small amounts of iron, alumina and silica. In the fraction <2 mim of the residuum left after dissolution of the carbonate matrix there dominate detrital smectite, illite and illite/smectite mixed layers. In the fraction >2 mim of the insoluble residuum there prevail detrial quartz and authigenic chalcedony and iron oxides and oxyhydroxides. Wide differentiation of porosity of these limestones results from their genesis and internal structure. This diversification results in different susceptibility of the limestones to diagenesis, mainly to their compaction. Preliminary investigations of mineral composition of the insoluble residuum have provided similar results to those obtained for the Schwabian Alb and, thus, can be used as auxiliary in stratigraphic determinations when ammonites are lacking