Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Pyretryny

Struciński P.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2009

|

Nr 1 (59)

35--68

PL

Nazwa pyretryny obejmuje sześć naturalnych związków chemicznych o działaniu owadobójczym, uzyskiwanych z wysuszonych koszyczków kwiatowych złocienia dalmatyńskiego – Chrysanthemum cinera-riaefolium (Trev.) Vis. Są one składnikiem surowego bądź oczyszczonego ekstraktu wykorzystywanego do produkcji chemicznych środków ochrony roślin, a także środków owadobójczych stosowanych w pomieszczeniach zamkniętych oraz preparatów stosowanych w weterynarii. W Polsce nie przeprowadza się ekstrakcji pyretrum ani jego oczyszczania, natomiast konfekcjonowanie czterech produkowanych w kraju środków ochrony roślin zawierających w składzie pyretryny odbywa się w cyklu zamkniętym. Wśród nielicznych informacji dotyczących skutków toksycznego działania pyretrum i jego ekstraktów na ludzi dominują doniesienia sprzed kilkudziesięciu lat o możliwości wywoływania skutków alergicznych. Na podstawie wyników nowszych badań stwierdzono, że działanie takie jest związane z obecnością w wysuszonych płatkach złocienia czy surowym ekstrakcie pyretrum zanieczyszczeń, przede wszystkim laktonów, natomiast oczyszczony ekstrakt bądź czyste pyretryny reakcji skórnych nie wywołują. Pyretryny wykazujące silne działanie porażające owady i insektobójcze mają małą toksyczność ostrą w stosunku do organizmów stałocieplnych. Wartości median dawek/stężeń śmiertelnych (LD50/LC50) dla różnych gatunków zwierząt wynoszą do 3900 mg/kg m.c po podaniu per os, do 19800 mg/kg m.c. po podaniu dermalnym, do 1262 mg/kg m.c. po podaniu dootrzewnowym i do 6200 mg/m3 przy narażeniu inhalacyjnym. Po narażeniu ostrym zwierząt dominują objawy związane z działaniem na ośrodkowy układ nerwowy i podrażnieniem układu oddechowego, a przyczyną śmierci jest niewydolność układu oddechowego. Po narażeniu przewlekłym obserwuje się m.in. związane z dawkowaniem skutki działania neurotoksycznego (drżenie, pobudzenie ruchowe i zaburzenia pracy kończyn), podrażnienie układu oddechowego, wzrost względnej masy wątroby, spadek tempa przyrostu masy ciała i spadek apetytu, niedokrwistość i zmiany aktywności enzymów. Pyretryny nie są substancjami działającymi mutagennie i genotoksycznie. Nie były one oceniane pod względem działania rakotwórczego przez IARC. Z niepublikowanych badań stanowiących fragment dossier dla pyretryn opracowanych do celów rejestracji, a przekazanych do WHO wynika, że przewlekle narażenie szczurów na pyretryny podawane w paszy może spowodować zwiększenie częstotliwości wy-stępowania nowotworów tarczycy i wątroby, jednak mechanizm indukowania tych zmian jest zbliżony do działania innych niegenotoksycznych kancerogenów (np. fenobarbitalu). Pyretryny nie wykazują działania teratogennego, embrio- i fetotoksycznego, a także nie wpływają na rozrodczość. Pyretryny bardzo szybko wchłaniają się z przewodu pokarmowego, przedostając się do krążenia wątro-bowego. Wydajność wchłaniania przez skórę jest bardzo mała. Niewielka toksyczność pyretryn dla ssaków jest związana z szybką biotransformacją tych substancji zachodzącą głównie przy udziale oksydaz o mieszanej funkcji w hepatocytach i wydalaniem metabolitów z organizmu z moczem i kałem. Pomimo że w wyniku wyliczenia uzyskano wartość NDS dla pyretryn na poziomie 5 mg/m3, tj. takim, jaki obowiązuje dotychczas w Polsce, to jednak wartość NDS dla pyretryn ustalono na poziomie 1 mg/m3 zgodnie z dyrektywą Komisji 2006/15/WE z dnia 7 lutego 2006 r.

EN

Pyrethrins is a collective term for a group of six insecticidally active constituents of pyrethrum oleoresin, which is extracted from the dried flower of Chrysanthemum cinerariaefolium. Natural pyrethrins are contact poisons, which quickly penetrate the nervous system of insects. They are used to control a range of insects and mites in public health; on domestic and farm animals; on fruit, vegetables and field crops; on ornamental and glasshouse crops; and on home plants. Allergic dermatitis and asthma are the most frequently reported human health effects associated with exposure to pyrethrins (and pyrethrum). Those allergic reactions are believed to be caused by impurities (e.g., lactons) no longer present in the currently purified extracts. Pyrethrins show low acute toxicity to mammals and birds. Median lethal doses/concentrations (LD50/LC50) for laboratory animals are relatively high, up to 3900 mg/kg b.w. after oral administration, 19800 mg/kg b.w. after dermal exposure and 6200 mg/m3 after inhalation exposure. On the basis of signs of poisoning in mammals (hyperactivity, muscular tremors, incoordination, convulsions), the nervous system is the critical organ following acute and chronic exposure. Signs of chronic toxicity also include biochemical effects (induction of hepatic microsomal enzymes and a decrease in haemoglobin levels, haematocrit and erythrocyte count). The compounds are minimally irritating to the skin and eyes and show no potential for skin sensitization. Pyrethrins have no genotoxic or mutagenic potential. No carcinogenic status for these compounds has been established by IARC. Pyrethrins appear to have low reproductive toxicity; they are not embryo- or fetotoxic. Pyrethrins are rapidly absorbed following oral intake while the rate of their dermal uptake is very low. The compounds are rapidly and extensively metabolized by liver microsomes and excreted from the body with urine and faeces, which contributes to their low toxicity to mammals. They do not bioaccumulate in any tissue or organ. The recommended health-based maximum exposure concentration (MAC) for pyrethrins of 5 mg/m3 is based on NOAEL value (38 mg/m3) derived from a 13-week inhalation experiment on rats, and relevant uncertainty factors. However, it has been decided to establish the MAC value at the level of 1 mg/ m3, according to Directive 2006/15/EC. No STEL and BEI values have been proposed.

2

1-Chloro-4-nitrobenzen

Lewińska D., Wąsowicz W.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2009

|

Nr 3 (61)

5--23

PL

1-Chloro-4-nitrobenzen (PCNB) występuje w postaci kryształów o żółtawym kolorze i słodkawym zapachu. Jest stosowany jako substancja pośrednia w produkcji: barwników, gumy, leków, odczynników fotograficznych i środków ochrony roślin, np. parationu. Związek wchłania się do organizmu przez drogi oddechowe i skórę. Ulega szybkiemu metabolizmowi i jest wyda-lany głównie z moczem. Skutkiem działania 1-chloro-4-nitrobenzenu jest methemoglobinemia prowadząca do niedokrwistości i niedotlenienia tkanek. Charakterystyczną cechą obserwowaną u osób narażonych na 1-chloro-4-nitrobenzen jest obecność ciałek Heinza w erytrocytach. Objawami zatrucia u ludzi są: ból głowy, zaburzenia rytmu serca, nudności, brak apetytu oraz sinica. U zwierząt, podobnie jak u ludzi, 1-chloro-4-ni-trobenzen powoduje: methemoglobinę, zaburzenie przenoszenia tlenu w organizmie i niedotlenienie tkanek objawiające się sinicą. W wielu przypadkach obserwowano: hemosyderozę śledziony, wątroby i szpiku kostnego. 1-Chloro-4-nitrobenzen nie wykazywał działania drażniącego na skórę i oko królika. Mutagen-ne działanie związku stwierdzono w komórkach Salmonella Typhimurium oraz w komórkach chłoniaka L5178Y/TK w obecności i nieobecności aktywacji metabolicznej. W badaniach na hodowlach komórkowych (komórki jajnika chomika chińskiego) wykazano genotoksyczne właściwości 1-chloro-4-nitrobenzenu. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych na temat kancerogennego działania 1- -chloro-4-nitrobenzenu dla ludzi. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) zaklasyfikowała 1-chloro-4-nitrobenzen dla ludzi. U zwierząt rakotwórcze działanie związku wykazano w jednym badaniu na myszach, u których po podaniu związku w paszy stwierdzono wy-stępowanie raka wątrobowokomórkowego i nowotworów pochodzenia naczyniowego. Eksper-ci IARC uznali jednak wynik tego badania za niewystarczający dowód kancerogennego działania 1-chloro-4-nitrobenzenu na zwierzęta laboratoryjne. 1-Chloro-4-nitrobenzen w pewnych modelach doświadczalnych wykazywał działanie terato-genne i embriotoksyczne. Efektem krytycznym narażenia na 1-chloro-4-nitrobenzen jest methemoglobinemia. Do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) 1-chloro-4-nitrobenzenu wykorzystano wyniki 4-tygodniowego inhalacyjnego narażenia szczurów, u których najmniejsze stosowane stężenie (5 mg/m3) powodowało wzrost stężenia MetHb we krwi (3,1%) tylko u samców w czwartym tygodniu narażenia. Stężenie 5 mg/m3 1-chloro-4-nitrobenzenu przyjęto za wartość najniższego obserwowanego poziomu działania szkodliwego (LOAEL) związku. Po uwzględnieniu współczynników niepewności wyliczono wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) 1-chloro-4-nitrobenzenu na poziomie 0,6 mg/m3. Z uwagi na właściwości met-hemoglobinotwórcze związku zaproponowano przyjęcie wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) na poziomie 2% MetHb. Ze względu na wchłanianie się 1-chloro- -4-nitrobenzenu przez skórę zaproponowano oznaczenie związku literami „Sk”.

EN

1-Chloro-4-nitrobenzene has the appearance of yellowish crystals and has a somewhat sweet scent. This compound is used mainly (as an indirect compound) in the production of dryings, rubber, drugs, photograph reagents and plant protection chemicals, e.g. parathion. It can be absorbed through the respiratory tract and the skin. No information is available regarding its allergenic and irritant effects. Human studies have shown that 1-Chloro-4-nitrobenzene can cause methemogobinemia, lead to anemia and tissues hypooxidation. Characteristic feature of humans exposed to this compound is Heinz’s body in erythrocytes. On the basis of a rat chronic study, the TLV (MAC) value has been kept at 0.6 mg/m3. The Expert group has also suggested additional notation: “Sk” (substance absorbed through the skin).

3

1,2,3-Trichloropropan

Skowroń J.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2009

|

Nr 1 (59)

69--104

PL

1,2,3-Trichloropropan (TCP) jest stosowany w syntezie organicznej do produkcji polimerów, dichloro propenu, heksafluoropropylenu oraz jako czynnik sieciujący w syntezie polisiarczków, elastomerów. Ponieważ 1,2,3-trichloropropan jest substancją rozpuszczającą oleje, wosk i żywice, a słabo rozpuszczalną w wodzie, dlatego stosuje się ją jako środek czyszczący, do usuwania farb i lakierów oraz środek odtłuszczający. Narażenie zawodowe na 1,2,3-trichloropropan dotyczy osób zatrudnionych przy produkcji polimerów, dichloropropenów, w syntezie organicznej związków oraz stosowaniu związku jako rozpuszczalnika i środka czyszczącego. W środowisku związek występuje w wodzie do picia. 1,2,3-Trichloropropan został zgłoszony do opracowania normatywu higienicznego przez Zakłady Chemiczne ZACHEM z Bydgoszczy, gdzie jest stosowany do produkcji polimerów i dichloropropenu. Na działanie związku jest narażonych około 58 pracowników. Stężenia 1,2,3-trichloropropanu na stanowiskach pracy kształtują się na poziomie 0,05 ÷ 0,44 mg/m3. Głównymi drogami narażenia na 1,2,3-trichloropropan w warunkach pracy zawodowej są układ oddechowy i skóra. Pary 1,2,3-trichloropropanu działają drażniąco na oczy, drogi oddechowe i skórę. U osób narażonych na 1,2,3-trichloropropan o stężeniu 600 mg/m3 (100 ppm) przez 15 min obserwowano po-drażnienie błony śluzowej gardła i oczu. Osoby narażone odczuwały również nieprzyjemny zapach związku. Akceptowalny poziom stężenia 1,2,3-trichloropropanu dla 8-godzinnego narażenia ustalono na poziomie 300 mg/m3 (50 ppm). 1,2,3-Trichloropropan jest związkiem szkodliwym po podaniu drogą dożołądkową. Wartość LD50 1,2,3-trichlo-propanu po podaniu per os niegłodzonym 5 samcom szczurów rasy Carworth-Wistar ustalono na poziomie 450 mg/kg m.c. Podobne wartości LD50 otrzymano dla myszy, świnek morskich, królików i szczurów, które wynosiły odpowiednio: 369; 340; 380 oraz 505 mg/kg. U zwierząt obserwowano objawy ze strony układu nerwowego: zjeżenie sierści, ślinienie się, zmniejszenie sprawności ruchowej oraz śpiączkę poprzedzającą zgon. W badaniach patomorfologicznych narządów wewnętrznych stwierdzono krwotoki, głównie w wątrobie i nerkach. Wartość LD50 1,2,3-trichloropropanu po podaniu na skórę królika ustalono na poziomie 2500 mg/kg m.c. U myszy i szczurów narażenie inhalacyjne na 1,2,3-trichloropropan powodowało podrażnienie górnych dróg oddechowych oraz zmiany w tkance nosowej. Skutkami narażenia drogą dożołądkową były: hepatotoksyczność, nefrotoksyczność i kardiopatia. Zmiany patologiczne obserwowano także w oskrzelach i przedżołądku. 1,2,3-Trichloropropan wykazywał działanie mutagenne po aktywacji metabolicznej w testach Amesa z Salmonella typhimurium i powodował indukcję wymiany chromatyd siostrzanych w komórkach jajnika V79 chomika chińskiego. W badaniach działania rakotwórczego 1,2,3-trichloropropanu stwierdzono występowanie nowotworów o różnym umiejscowieniu u szczurów i myszy obu płci, którym związek podawano per os w dawkach 3 ÷ 60 mg/kg m.c. przez 2 lata. Rakotwórcze, mutagenne i genotoksyczne działanie substancji wynika głównie z tworzenia w trakcie przemian metabolicznych elektrofilnych metabolitów, które mogą oddziaływać na białka, DNA czy RNA. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) uznała 1,2,3-trichloropropan za czynnik prawdo-podobnie rakotwórczy dla ludzi (grupa 2A), a ACGIH (1996) zaklasyfikowała związek do grupy A3, a więc związków o udowodnionym działaniu rakotwórczym na zwierzęta i nieznanym działaniu rakotwórczym na ludzi. W Polsce nie ustalono wartości NDS 1,2,3-trichloropropanu. W światowych wykazach normatywów higienicznych w większości państw dopuszczalne stężenia TCP ustalono na poziomie 60 mg/m3. W Fin-landii wartość TLV 1,2,3-trichloropropanu przyjęto na poziomie 18 mg/m3 (3 ppm), a w Danii na poziomie 0,12 mg/m3 (0,02 ppm). OSHA wartość PEL 1,2,3-trichloropropanu ustaliła na poziomie 300 mg/m3 (50 ppm). Natomiast NIOSH zaliczył związek do grupy związków rakotwórczych i ustalił wartość REL na poziomie 60 mg/m3 (10 ppm). Podstawą ustalenia wartości TLV przez ACGIH na poziomie 60 mg/m3 (10 ppm) były wyniki badań NTP (1991), na których podstawie dawkę 16 mg/kg/dzień przyjęto za największą dawkę niewywołującą niekorzystnych zmian w wątrobie i nerkach u samic szczurów rasy F344, które uznano za najbardziej wrażliwe na działanie toksyczne związku. Wartość NDS 1,2,3-trichloropropanu równą 7 mg/m3 obliczono na podstawie wartości NOAEL wyznaczonej w 17-tygodniowych badaniach na szczurach, którą przeliczono na równoważne dla człowieka stężenie tego związku w powietrzu, a następnie podzielono przez odpowiednie współczynniki niepewności. Ze względu na to, że skóra stanowi istotną drogę narażenia (zmiany w narządach wewnętrznych po podaniu substancji na skórę królika) normatyw oznakowano substancji literami: „Sk” (substancja wchłania się przez skórę), „Rakotw. Kat. 2” (substancja rakotwórcza, kategoria 2) oraz „Ft” (substancja działająca toksycznie na płód, repro. Kat. 2). Nie ma podstaw do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) oraz wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) 1,2,3-trichloropropanu.

EN

1,2,3-Trichloropropane (TCP) is a colorless to strawcolored liquid with an odor described as similar to that of trichloroethylene or chloroform. 1,2,3-Trichloropropane has been used as a chemical intermediate in the production of polysulfone liquid polymers and dichloropropene, as a cross-linking agent in the synthesis of polysulfides, and in the synthesis of hexafluoropropylene. It has also been used as a solvent for fats, varnishes and lacquers. The main routes of occupational exposure to 1,2,3-trichloropropane are the respiratory tract and skin. The vapors of 1,2,3-trichloropropane cause irritation of the eyes, respiratory tract and skin in humans and animals. 1,2,3-Trichloropropane has demonstrated moderately acute oral toxicity. TCP exhibits a genotoxic effect both in vitro (with S9 mix) and in vivo (application by gavage/DNA adducts). Carcinogenicity, mutage-nicity and genotoxicity of the compound depend on its metabolic products bind covalently to protein DNA or RNA. Increased incidence of tumors have been reported in rats and mice administered 1,2,3-tri-chloropropane by gavage in a dose of 3–60 mg/kg b.w. for 2 years. IARC considered these results clear evidence of carcinogenicity of 1,2,3-trichloropropane in animals and assigned the chemical to the 2A group (probably carcinogenic to humans). ACGIH ranked chemical as A3, Confirmed Animal Carcino-gen with Unknown Relevance to Human. There are no data on the effects of TCP on human reproduction. Studies performed in rats provided no evidence of alteration of fertility or of embryotoxic effects. The MAC (TWA) value was calculated on the basis of the NOAEL value in mice and rats exposed to 1,2,3-tri-chloropropane at a dose of 8, 16, 32, 63, 125 or 250 mg/kg b.w. for 17 weeks. The highest re-ported oral dose of 1,2,3-trichloropropane that did not have an adverse effect on the liver and kidneys of female rats, the most sensitive sex and species, was 16 mg/kg b.w. , which corresponded to an inhalation concentration of 112 mg/m3. Taking into account the limited database for humans, the road of animal exposure and that female rats are more sensitive to the carcinogenic effects of 1,2,3-trichloropropane than humans, the MAC (TWA) value of 7 mg/m3 was proposed. Skin (“Sk”) notation is recommended. No STEL and BEI values have been proposed.

4

Morfolina

Reszka E., Wąsowicz W.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2007

|

Nr 4 (54)

166-188

PL

Morfolina jest bezbarwną, higroskopijną cieczą o zapachu podobnym do amoniaku, która ma wszechstronne zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu. Jest wykorzystywana do produkcji gumy, jako czynnik antykorozyjny i katalizator, do produkcji wosków i past oraz wybielaczy optycznych, środków farmaceutycznych, związków bakteriobójczych, fungicydów i herbicydów, a także do produkcji żywności. Morfolina może się wchłaniać do organizmu drogą inhalacyjną, pokarmową oraz przez skórę. Szacuje się, że w Polsce kilkaset pracowników jest potencjalnie narażonych na ten związek. U ludzi narażenie na morfolinę powoduje zaczerwienienie oczu, ich ból i często nawet poparzenia. Kilkugodzinne narażenie na pary morfoliny o małym stężeniu może powodować zamglony, niebieski bądź szary obraz i obraz halo wokół obserwowanych źródeł światła, tzw. „glaucopsia”, spowodowany przez przejściowy obrzęk rogówki. Opisywane zaburzenia widzenia znikają po 3 ÷ 6 h po ustaniu narażenia. Przypadkowe spożycie morfo liny powoduje: kaszel, ból brzucha, wymioty, biegunkę, mdłości, wstrząs lub zapaść. Morfolina jest wydalana z organizmu z moczem niemal w całości w formie niezmetabolizowanej, ale również może ulegać N-metylacji, a następnie N-oksydacji. W kilku badaniach metabolizmu pochodnych morfoliny u szczurów obserwowano także produkty rozszczepienia pierścienia. W obecności azotanów(III) – wodnego roztwóru lub tlenków azotu – morfolina może przekształcać się do N-nitrozomorfoliny (NMOR), co stwierdzono w żołądkach szczurów karmionych dietą z zawartością morfoliny i azotanu(III) sodu. N-nitrozomorfolina może powstawać w warunkach in vivo u ludzi i jest to związek kancerogenny dla myszy, szczurów, chomików i różnych gatunków ryb, a wg klasyfikacji IARC należy do grupy czynników przypuszczalnie rakotwórczych dla ludzi (grupa 2B). Medialne stężenie letalne (LC50) morfoliny dla myszy zawiera się w zakresie 4900 ÷ 6900 mg/m3, a dla szczurów wynosi 7800 mg/m3. Natomiast medialna dawka śmiertelna tego związku po podaniu szczurom do żołądka wynosi 1000 ÷ 1900 mg/kg masy ciała, po podaniu na skórę królików – około 500 mg/kg masy ciała, po podaniu do jamy otrzewnej szczurów – 100 ÷ 400 mg/kg, a do jamy otrzewnej myszy – 400 mg/kg masy ciała. Toksyczność ostra morfoliny wiąże się z krwotokami żołądkowo-jelitowymi i biegunką po narażeniu drogą dożołądkową, podrażnieniem spojówek, występowaniem krwotoków z nosa i z pyska oraz z zapaleniem płuc przy narażeniu inhalacyjnym. Morfolina wykazuje właściwości drażniące na skórę, oczy i układ oddechowy u ludzi i zwierząt laboratoryjnych. Podprzewlekłe narażenie inhalacyjne szczurów na morfolinę o małym stężenu (36 ÷ 90 mg/m3) nie spowodowało istotnych zmian lub tylko niewielkie podrażnienie wokół nozdrzy i pyska. Natomiast narażenie na działanie morfoliny o dużym stężenu (3620 ÷ 18100 mg/m3) przez 9 dni spowodowało krwawienie z oczu, nosa i pyska oraz martwicę komórek nabłonkowych nosa. Uszkodzenia błony śluzowej nosa i pyska oraz zapalenie płuc obserwowano także u szczurów narażonych na związek o stężeniu 900 mg/m3 przez 13 tygodni. Podawanie dożołądkowo morfoliny w dawce 160 mg/kg masy ciała/dzień przez 30 dni spowodowało martwicę wątroby, błony śluzowej nerek i żołądka, natomiast narażenie na morfolinę o stężeniu 800 mg/kg masy ciała – rozległą martwicę wątroby, nerek i żołądka. W testach wykonanych w warunkach in vitro wykazano, że morfolina jest słabym mutagenem. Nie wykazano kancerogennego działania morfoliny u zwierząt laboratoryjnych. Nie ma danych na temat kancerogennego działania morfoliny u ludzi. W International Agency for Research on Cancer (IARC) uznano, że morfolina jest nieklasyfikowana jako kancerogen u zwierząt i ludzi (grupa 3), natomiast w American Conference of Governmental Industrial Hygienists (ACGIH) zaklasyfikowano związek do grupy A4, tj. związek niesklasyfikowany jako kancerogen dla ludzi. Nie ma danych w dostępnym piśmiennictwie na temat działania embriotoksycznego, teratogennego i wpływu morfoliny na rozrodczość. W Polsce wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) morfoliny w powietrzu środowiska pracy wynosiła dotąd 20 mg/m3, a wartość NDSCh – 100 mg/m3. W piśmiennictwie nie ma danych na temat osób pracujących w warunkach przekroczenia wartości NDS w Polsce. Za podstawę ustalenia wartości NDS i NDSCh morfo liny przyjęto wyniki badań przeprowadzonych na szczurach rasy Sprague-Dawley narażanych na morfolinę o stężeniach: 36; 180 lub 540 mg/m3 przez 104 tygodnie. Na podstawie wyników badań stężenie 180 mg/m3 morfoliny przyjęto za wartość LOAEL związku. Wielkość tego stężenia świadczy o drażniącym działaniu morfo liny na oko i błonę śluzową nosa szczurów. Biorąc pod uwagę powyższe wyniki, a także stosując łączny współczynnik niepewności równy 4, wyliczono wartość NDS morfoliny równą 45 mg/m3. Ze względu jednak na to, że wartości normatywów higienicznych morfoliny obowiązujące w państwach Unii Europejskiej są mniejsze i wynoszą 36 mg/m3 OEL i 72 mg/m3 wartość krótkoterminowa, zaproponowano ustalenie w Polsce takich samych wartości, jakie obowiązują w państwach UE. Ze względu na wchłanianie morfoliny przez skórę i jej właściwości żrące, normatyw ten należy oznaczyć literami: „Sk” – substancja wchłania się przez skórę oraz „C” – substancja o działaniu żrącym.

EN

Morpholine is a colourless, oily, hygroscopic, volatile liquid with a characteristic amine odor. Morpholine has many derivatives including the production of insecticides and herbicides, in rubber industry, component of waxes and polishec etc., as a boiler chemical and as corrosion inhibitor. It is also used asa fungicide in fruit waxes. Morpholine is well absorbed after orally and skin administration and inhalation. This substance can strongly irritates skin and mucous membranes of the eye and respiratory and digestive tract. In the investigated rodents, injected or inhaled morpholine was found at highest level in the kidney or in muscle, and this substance was excreted unchanged in urine. There is strong evidence tha morpholine can be nitrosated to the carcinogenic N-nitrosomorpholine (NMOR) by rection outside or within the human body. Short-term animal studies shown haemorrhage and diarrhoea in the digestive tract after morpholine oral administration and irritation, haemorrhage in respiratory tract after inhalation. Long-term animal studies have shown liver, kidney, and stomach nectrosis. There are no data on reproductive toxicity, embryotoxicity and teratogenicity. No data are available on short- and long-term morpholine exposure in humans. The recommend maximum exposure limit TLV (MAC) value were sustained at 36 mg/m3 and short-term exposure limit (STEL) at 72 mg/m3, on the basis of the Sprague-Dawley rats long-term inhalation study. The The Expert Goup also suggested additional notations: „Sk” (substance absorbed through the skin), „C” (corrosive subsatnce). Monitoring of ambient nitrous oxides is highly recommended, because of the potential for nitrosation of morpholine to form NMOR under some workplace conditions.

5

Tiuram – pyły

Struciński P.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2006

|

Nr 3 (49)

145--180

PL

Tiuram (disulfid tetrametylotiuramu) jest związkiem chemicznym należącym do grupy ditiokarbaminianów występującym w postaci bezbarwnego lub żółtawego proszku. Jest stosowany przede wszystkim w przemyśle chemicznym jako tzw. przyspieszacz wukanizacji przy produkcji gumy oraz w rolnictwie jako składnik preparatów grzybobójczych (fungicydów). Ma on również wiele innych zastosowań, m.in. jako: składnik antyseptycz-nych mydeł i aerozoli, środek przeciwświerzbowy, dodatek do farb i lakierów oraz aktywator w produkcji tworzyw sztucznych czy chemosterylant w opatrunkach i plastikowych urządzeniach medycznych. Z dostępnych danych wynika, że tiuram nie jest produkowany w Polsce, niemniej jednak jest on wykorzystywany w krajowym przemyśle chemicznym (głównie gumowym) oraz jako składnik formułowanych w kraju chemicznych środków ochrony roślin. W dostępnym piśmiennictwie doniesienia na temat toksycznego działania tiuramu u ludzi są bardzo nieliczne, nie ma też danych umożliwiających ustalenie zależności dawka-efekt u osób narażonych zawodowo. Obserwowane skutki narażenia ostrego obejmują: bóle głowy, nudności i wymioty, zaburzenia rytmu serca, podrażnienie górnych dróg oddechowych i oczu, a podczas narażenia przewlekłego dochodzą też objawy neurologiczne. Czę-to w następstwie zatrucia pojawiają się objawy zapalenia skóry, pokrzywka i wypryski skórne. W badaniach dodatkowych stwierdza się uszkodzenie wątroby. Tiuram jako metylowy analog disulfiramu blokuje metabolizm alkoholu etylowego, prowadząc do powstania objawów, tzw. „szoku disulfiramowego”. W ostatnich latach coraz więcej uwagi przywiązuje się do wywoływania przez tiuram alergii skóry oraz oczu na skutek narażenia inhalacyjne-go, a także kontaktu z przedmiotami wykonanymi z tworzyw zawierających tiuram (np. rękawiczki lateksowe). Tiuram jest związkiem wykazującym stosunkowo niewielką toksyczność ostrą, niezależnie od drogi podania. Wartości LD50 przy podaniu per os dla szczurów i myszy sięgają nawet 4000 mg/kg m.c. Koty i owce są znacz-nie bardziej wrażliwe na toksyczne działanie pojedynczych dawek tiuramu niż gryzonie; wartość medialnej dawki śmiertelnej wynosi około 200 mg/kg m.c. W przypadku narażenia dermalnego, wartości LD50 na ogół przekraczają 2000 mg/kg m.c. Ogromna większość dostępnych danych z badań toksyczności przewlekłej tiuramu pochodzi z eksperymentów paszowych. Wśród obserwowanych skutków dominowały objawy neurologiczne, zmniejszenie tempa przyrostu masy ciała, zmiany parametrów hematologicznych, uszkodzenie oraz zmiany morfologiczne nerek, wątroby i innych narządów. Wartości NOAEL wyznaczone w długoterminowych badaniach na różnych gatunkach zwierząt wynoszą 0,4 ÷ 5 mg/kg m.c. W badaniach in vitro tiuram wykazuje umiarkowane działanie mutagenne zarówno bez udziału aktywacji meta-bolicznej, jak i z jej udziałem. Wyniki genotoksyczności w modelach doświadczalnych in vivo przyniosły wyni-ki ujemne. Tiuram w badaniach na zwierzętach nie wykazuje działania rakotwórczego. Zwiększenie się częstości występowania nowotworów jamy nosowej u szczurów stwierdzono jedynie przy łącznym narażeniu na tiuram i azotan (III) sodu, co było związane z powstaniem w organizmie zwierząt rakotwórczej N-nitrozodimetylo-aminy. Tiuram został zaklasyfikowany przez ekspertów IARC do grupy 3. Udowodnione działanie embriotok-syczne i teratogenne ujawniało się po podaniu dużych, toksycznych dla matek dawek. Wykazano też, że tiuram niekorzystnie wpływa na rozrodczość zwierząt doświadczalnych, oddziałując na proces spermatogenezy u sam-ców, a także zaburzając cykl rujowy u samic. Tiuram łatwo wchłania się do organizmu przez układ oddechowy i pokarmowy. Ulega on szybkiemu metaboli-zmowi i jest wydalany głównie z wydychanym powietrzem i z moczem. Wśród jego metabolitów są m.in. disiarczek węgla i kwas dimetylotiokarbaminianowy (lub jego aniony), które są współodpowiedzialne za obserwowa-ne skutki toksycznego działania tiuramu. Mechanizm toksycznego działania tiuramu jest wielokierunkowy. Wynika on m.in. z jego zdolności do chelatowania metali i związanych z tym zdolności do hamowania aktywności enzymów (m.in. β-hydroksylazy dopaminy). Jest on również odpowiedzialny za zaburzanie metabolizmu wę-glowodanów i alkoholi (inhibicja dehydrogenazy aldehydowej) oraz gospodarki wapniowej organizmu. Działa również hepatotoksycznie, niszcząc struktury błon komórkowych hepatocytów oraz wpływa na aktywność różnych form molekularnych cytochromu P-450. Proponowaną wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) tiuramu równą 0,5 mg/m3 wyliczono na podstawie wyników dwóch eksperymentów paszowych przeprowadzonych na psach rasy beagle. Uzyskane w tych doświadczeniach wartości NOAEL uśredniono, a następnie przeliczono na równoważne dla człowieka stężenie tego związku w powietrzu i podzielono przez sumaryczny współczynnik niepewności. Wartość ta jest równa dotychczas obowiązującemu w Polsce normatywowi higienicznemu. Ze względu na brak działania draż-niącego tiuramu, proponowanie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) nie znaj-duje uzasadnienia. Biorąc pod uwagę właściwości tiuramu, proponuje się utrzymanie dotychczasowego oznakowania substancji w wykazie NDS literami: „A“ – substancja o działaniu uczulającym, „Ft” – substancja działająca toksycznie na płód oraz „I“ – substancja o działaniu drażniącym.

EN

Thiram (tetramethylthiuram disulfide) is a dithiocarbamate compound widely used as an agricultural fungicide, accelerator in the rubber industry, seed disinfectant, a lubricating oil additive, animal repellent, and ingredient of medicated soaps and antiseptic sprays. Currently the compound is not manufactured in Poland, but it is used in the chemical industry and in agriculture. Thiram has a low toxicity to humans and laboratory animals – studies have reported oral LD50 for rodents as high as 4000 mg/kg b.w., but for cats and sheep only 200 mg/kg b.w. Dermal LD50 values usually exceed 2000 mg/kg b.w. The following manifestations were reported in humans exposed to thiram: skin irritation with erythema and urticaria, conjunctivitis, mucous membrane irritation, upper respiratory tract irritation, ocular irritation, coughing, headache and fatigue. Chronic exposure to thiram may lead to liver and neurological dysfunction and anaemia. It is worth noting that thiram is a potent inhibitor of aldehyde dehydrogenase and, thus, induces alcohol intolerance like Antabuse (disulfiram). Recently, the debate has intensified because of the growing number of allergic contact dermatitis cases caused by thiram present in products like latex gloves. Most assays have shown that thiram does not elicit genotoxic and carcinogenic action. It has been classified by the International Agency for Research on Cancer (IARC) into group 3. Only high, maternally toxic doses cause embryotoxic and teratogenic activity of thiram. The substance impairs laboratory animals’ fertility by disrupting the hormonal control of ovulation and affecting the spermatogenesis. Thiram is easily absorbed by respiratory and gastrointestinal tracts, distributed in all organs and rapidly eliminated from the body. The recommended maximum exposure limit (MAC) for thiram of 0.5 mg/m3 is based on two NOAEL values (0.4 and 0.04 mg/m3) derived from chronic feeding studies in beagles and relevant uncertainty factors. No STEL and BEI values have been proposed. The substance has “I” (irritant), “A” (sensitizer) and “Ft” (fetotoxic) notations.

6

Parafina stała – dymy

Szymańska J.A., Frydrych B.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2006

|

Nr 3 (49)

133--143

PL

Parafina jest mieszaniną węglowodorów nasyconych stałych otrzymywanych z ropy naftowej. Jest to biała lub bezbarwna masa, bez zapachu i smaku, nierozpuszczalna w wodzie i etanolu, natomiast rozpuszczalna w: benzenie, chloroformie i eterze. Parafinę oczyszcza się na drodze chemicznej, odbarwia przy użyciu odpowiednich adsorbentów i frakcjonuje za pomocą destylacji i rekrystalizacji, uzyskując woski o różnych właściwościach. Parafina jest używana do wyrobu świec, impregnowania zapałek, wyrobu papierów woskowanych, opakowań zabezpieczających żywność, pasty do podłóg, izolatorów elektrycznych oraz do ekstrakcji olejków eterycznych z kwiatów. Parafina znalazła również zastosowanie w medycynie jako środek obliteracyjny oraz w operacjach plastycznych. Dane literaturowe na temat toksyczności parafiny są nieliczne i niejednoznaczne. Większość autorów klasyfikuje tę substancję jako nietoksyczną. Z drugiej jednak strony stwierdza się, że przebywanie w pomieszczeniach, gdzie stężenia dymów parafiny sięgają 0,6 ÷1 mg/m3 (narażenie drogą inhalacyjną) powoduje odczucie określane jako dyskomfort. Najczęstszym skutkiem narażenia człowieka na działanie parafiny (iniekcja) opisywanym w literaturze są zmiany klasyfikowane jako ziarniniaki. Dawki śmiertelne i toksyczne parafiny mieszczą się w granicach 120 ÷ 660 mg/kg masy ciała. Skutki toksycznego działania parafiny zaobserwowano jedynie u szczurów szczepu F-344. Narażenie 60-dniowe szczurów drogą pokarmową na parafinę w dawce 2% (20 000 ppm) spowodowało znaczny wzrost aktywności enzymów wątrobowych, pojawienie się wakuoli wypełnionych parafiną w komórkach Browicza-Kupffera oraz wzrost stężenia parafiny w hepatocytach. Zmian takich nie obserwowano u badanych szczurów szczepu Sprague-Dawley i u psów. W dostępnym piśmiennictwie nie ma wiarygodnych danych na temat rakotwórczego działania parafiny. Nieznane są również losy parafiny w organizmie. Uważa się jednak, że parafina nie ulega wchłanianiu ani trawieniu. Wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) dla dymów parafiny ustalono na podstawie informacji uzyskanych z zakładów pracy, w których stwierdzano stężenia parafiny 0,6 ÷ 2 mg/m3. Osoby narażone na stężenia parafiny 0,6 ÷ 1 mg/m3 uskarżały się na dyskomfort i nudności. W innym zakładzie pracy narażeni na parafinę o stężeniu 2 mg/m3 nie zgłaszali żadnych dolegliwości. Za wartość NDS dymów parafiny przyjęto stężenie 2 mg/m3. Nie ma podstaw do wyznaczenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) parafiny.

EN

Paraffin is a mixture of saturated solid hydrocarbons obtained from petroleum. It is a white or colourless mass, odourless, tasteless, insoluble in water and ethanol but soluble in benzene, chloroform and ether. Paraffin is purified chemically, decolourised with the use of proper adsorbents and fractionated through distillation and recrystallisation obtaining waxes of different properties.

7

Mrówczan metylu

Gradecka D, Czerczak S.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2006

|

Nr 3 (49)

119--131

PL

Mrówczan metylu jest bezbarwną łatwopalną cieczą o charakterystycznym przyjemnym zapachu. Stosowany jest w uprawach zbóż i tytoniu jako fumigant, w przemyśle celulozowym jako rozpuszczalnik, w odlewniach w procesie utwardzania żywic, a ponadto w syntezach związków organicznych, w procesie utwardzania estrów fenoli oraz w przygotowywaniu leków antybiałaczkowych. Związek ten wchłania się do organizmu przez drogi oddechowe i układ pokarmowy. Według klasyfikacji Unii Europejskiej i polskiej jest zaliczany do substancji działających szkodliwie na drogi oddechowe i po połknięciu, oznaczonych symbolami Xn, R20/22, oraz substancji działających drażniąco na oczy i drogi oddechowe, oznaczonych symbolami Xi, R36/37. W piśmiennictwie jest niewiele danych na temat toksycznego działania mrówczanu metylu na człowieka. Nie odnotowano przypadków zatruć u ludzi narażanych na czysty mrówczan metylu. Opisywane są natomiast przypadki robotników narażonych na mieszaninę par mrówczanu metylu i izopropanolu oraz mieszaninę par mrówczanu metylu, etylu, octanu metylu i etylu. Krytycznym efektem toksycznym u osób narażonych na mrówczan metylu i izopropanol były zaburzenia aktywności neurobehawioralnej. U pracowników narażanych na mrówczan metylu i inne estry, oprócz zaburzeń aktywności neurobehawioralnej (stany depresyjne, rozdrażnienie, euforia, utrata pamięci) obserwowano uszkodzenie nerwu wzrokowego oraz zaburzenia układu krążenia i układu oddechowego. Wyniki eksperymentalnego narażenia ochotników na mrówczan metylu wykazały, że 8-godzinne narażenie na związek o stężeniu 250 mg/m3 wywołuje niewielkie zmiany w elektromiogramie, ale nie powoduje zmian aktywności neurobehawioralnej. U zwierząt laboratoryjnych najważniejszym efektem toksycznym działania mrówczanu metylu jest podrażnienie oczu, błon śluzowych nosa oraz podrażnienie skóry. Duże stężenia związku powodują śmierć zwierząt na skutek obrzęku płuc, zmian w mózgu, nerkach i wątrobie. Nieefektywnym stężeniem – nie wywołującym żadnych poważnych zmian u świnek morskich – jest stężenie 3690 mg/m3/8 h. Mrówczan metylu nie wykazuje działania rakotwórczego, mutagennego, embriotoksycznego, ani teratogennego. Mechanizm toksycznego działania związku wynika z toksycznego działania produktów jego metabolizmu – głównie kwasu mrówkowego, hamującego aktywność oksydazy cytochromowej i powodującego kwasicę metaboliczną, jak również metanolu, który powoduje uszkodzenie nerwu wzrokowego, niewydolność krążenia i oddychania. W większości państw, w których ustalono wartość NDS, wynosi ona 250 mg/m3. Wyjątkiem są Niemcy, gdzie wartość NDS obniżono do 120 mg/m3. Wartość NDSCh w poszczególnych państwach jest różna i waha się od 350 do 500 mg/m3. Do ustalenia wartości NDS wykorzystano wartość LOAEL równą 3690 mg/m3, wyznaczoną na podstawie badań doświadczalnych prowadzonych na świnkach morskich. Biorąc pod uwagę te dane, w Polsce przyjęto wartości NDS i NDSCh na poziomie, odpowiednio, 100 mg/m3 i 200 mg/m3.

EN

Methyl formate is a colorless liquid with a characteristic odour. After single or repeated inhalation exposure the main effect is local irritation. This chemical is also a nervous system depressant. Based on the LOAEL value obtained from an experiment on guinea pigs ( 3690mg/m3) a MAC value of 100mg/m3 was established. Because of the irritant effect of this compound a MAC- STEL value 200mg/m3 has been suggested. The “I” (irritating substance) notation has been proposed.

8

Heksan. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego

Jakubowski M.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2006

|

Nr 1 (47)

109--129

PL

Heksan (n-heksan) jest bezbarwną, łatwopalną lotną cieczą stosowaną jako rozpuszczalnik organiczny klejów, lakierów, farb zwykłych oraz drukarskich, a także rozcieńczalnik i środek czyszczący. Związek jest używany w przemyśle gumowym, obuwniczym, spożywczym (do ekstrakcji olejów roślinnych z nasion), farmaceutycznym, kosmetycznym oraz chemicznym. W Polsce narażenie na heksan występuje głównie w przemyśle obuwniczym i w zakładach kaletniczych. Obecnie są wprowadzane takie zamienniki heksanu, jak metyloheksan i dimetyloheksan. Zgodnie z danymi Instytutu Medycyny Pracy z 2001 r. w Polsce na działanie heksanu o większym stężeniu niż wartość NDS wynosząca 100 mg/m3 było narażonych w środowisku pracy 136 osób. W dostępnym piśmiennictwie nie ma danych na temat padnięć zwierząt w wyniku narażenia na czysty heksan. Wartość LC50 dla mieszaniny heksanu i jego izomerów wyniosła 259 353 mg/m3 dla szczurów narażanych w ciągu 4 h. Stężenie to było znacznie większe niż stężenie wybuchowe (około 38 000 mg/m3). Wartość DL50 po podaniu szczurom do żołądka wyniosła 15 840 mg/kg. W przypadku przewlekłego narażenia ludzi na heksan narządem krytycznym jest obwodowy układ nerwowy. Efektem krytycznym jest zespół objawów klinicznych, zmian elektrofizjologicznych oraz morfologicznych w nerwach i mięśniach określany mianem polineuropatii obwodowej. U ludzi narażonych zawodowo na mieszaninę lotnych związków organicznych obecnych w rozpuszczalnikach do klejów i farb skutek ten stwierdzono wielokrotnie. Wyniki badań ludzi narażonych zawodowo na heksan, wprawdzie spójne jakościowo, nie pozwalają jednak na ustalenie zależności dawka-efekt, ze względu na niepełne dane w ocenie narażenia i występowanie narażenia złożonego. Wieloletnie narażenie na heksan o średnim stężeniu (240 mg/m3) nie powodowało tego skutku działania (NOAEL). Objawy ze strony obwodowego układu nerwowego stwierdzano najwcześniej w wyniku narażenia ciągłego, przekraczającego 18 h dziennie. U szczurów zwyrodnienie aksonów nerwów obwodowych wystąpiło w wyniku narażenia na heksan o stężeniu 1760 mg/m3 (9 tygodni, 7 dni/tydzień, 22 h dziennie). Gdy okres narażenia w ciągu dnia nie przekraczał 12 h, jego skutki były słabiej nasilone. Nie stwierdzano efektów działania toksycznego heksanu na inne układy i narządy. Wchłanianie heksanu może zachodzić w drogach oddechowych, przez skórę i w przewodzie pokarmowym. Retencja par heksanu w drogach oddechowych człowieka wynosi 28 - 34%. Około 10 - 20% wchłoniętej dawki heksanu ulega przemianom metabolicznym. Heksan ulega utlenieniu z udziałem cytochromu P-450, tworząc 1-heksanol, 2-heksanol i 3-heksanol. W wyniku utlenienia 2-heksanonu i hydroksylacji powstałego związku tworzy się 5-hydroksy-2-heksanon, który ulega dalszemu utlenieniu do 2,5-heksanodionu. Przyjęcie stężenia 204 mg/m3 heksanu za wartość LOAEL i jednego współczynnika niepewności uwzględniającego wrażliwość osobniczą daje wartość 100 mg/m3, co pozwala na zaakceptowanie wartości NDS równej 72 mg/m3 przyjętej przez Komitet Naukowy ds. Dopuszczalnych Stężeń w Środowisku Pracy Unii Europejskiej. Nie ma podstaw do zaproponowania wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) i dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) heksanu.

EN

n-Hexane is a colorless liquid, readily volatile with a boiling point of 69 oC. Technical grade hexane is a mixture of n-hexane and isomers of methylpentane and heptane. n-Hexane is commonly used as a solvent component of paints and thinners and especially glues. Ii is also present in gasoline. Occupational exposure to n-hexane may occur in rubber, chemical, pharmaceutical and shoe industries. n-Hexane is readily absorbed by all routes of exposure. In industrial settings, absorption takes place primarily via respiration. Retention rate of 28 – 34% has been reported. The rate of absorption of liquid hexane through the skin is 0.31 mg/cm2/h. Metabolism of n-hexane is important from the point of view of toxic effects. The metabolite, 2,5-hexanodion (2,5-HD), is responsible for toxic effects on peripheral nervous system inducing polyneuropathy. 2,5-HD can be derived in vivo from n-hexane via 2-hexanol, to either 2,5-hexanediol or methyl butyl ketone, and then to 5-hydroxy-2-hexanone, the last being interconvertible with 2,5-HD. n-Hexane is eliminated unchanged in exhaled air. After termination of exposure concentration in exhaled air it declines rapidly after cessation of exposure with apparent half-lives of 5 to 10 minutes and 100 minutes. Urinary excretion is negligible. The major elimination pathway is metabolism. The major metabolite is 2,5-hexanodione, which is eliminated with an apparent half-life of 13 – 14 hours and therefore, has a potential for accumulation over the workweek. Occupational exposure shows that n-hexane is toxic to the peripheral nervous system. Cases of sensorimotor to amyotrophic polyneuropathy have been observed among workers exposed to n-hexane in concentrations of up to 9000 mg/m3 for 48 hours or longer per week. Some of the affected individuals had exposure below 1800 mg/m3. In spite of numerous investigations in the industrial setting the dose-effect and dose-response relationships have not been established because workers were usually exposed to a mixture of solvents. The toxicity of n-hexane to induce polyneuropathy after repeated exposures was further confirmed by animal experiments. In rats, degeneration of axons in peripheral nerves occurred as a result of exposure to n-hexane in concentration of 1760 mg/m3 (9 weeks, 7 days/week, 22 h/day). The proposed occupational exposure limit (OEL-TWA) of 100 mg/m3 is based on the NOAEL (204 mg/m3) value derived from long-term (6.5 years) observation of the group of 14 persons exposed to a mixture of n-hexane and acetone and the uncertainty factor of 2.

9

Bar i jego związki rozpuszczalne. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego

Sapota A., Skrzypińska-Gawrysiak M

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2006

|

Nr 1 (47)

39--64

PL

Bar jest srebrzystobiałym metalem alkalicznym reaktywnym chemicznie, który występuje w stanie naturalnym w skorupie ziemskiej. Do rozpuszczalnych związków baru należą głównie jego sole – chlorek, azotan, octan i węglan. Sole baru są klasyfikowane jako związki szkodliwe. Bar i jego związki mają powszechne zastosowanie przemysłowe (m.in. w przemyśle chemicznym, szklarskim, ceramicznym i elektrotechnicznym), są także stosowane jako topniki w elektrodach spawalniczych. Narażenie zawodowe na bar i jego związki rozpuszczalne (w postaci pyłów i dymów) występuje głównie w przemyśle stalowym, szklarskim, metalurgicznym i wydobywczym. Minimalna doustna dawka letalna dla człowieka wynosi około 10 mg/kg dla chlorku baru i około 60 mg/kg dla węglanu baru. Węglan baru w dawce 20 mg/kg powoduje już osłabienie mięśni, parestezje i porażenia wiotkie. Związkami najczęściej powodującymi ostre zatrucia są: węglan, chlorek, azotan i octan baru. W klinicznym obrazie zatrucia związkami baru zwykle występują ostre zaburzenia żołądkowo-jelitowe, osłabienie odruchów głębokich i zmniejszenie napięcia mięśniowego oraz osłabienie siły mięśniowej i postępujące porażenie mięśni. Śmierć zwykle następuje w wyniku zatrzymania oddechu (porażenia mięśni oddechowych) i krążenia. Objawom tym towarzyszy zmniejszenie stężenia potasu w surowicy i częstoskurcz komorowy, który przechodzi w migotanie komór. W wyniku ostrego zatrucia związkami baru wystąpić może także ostra niewydolność nerek, rabdomioliza, dysfagia i nadciśnienie tętnicze. Wartość NDS baru i jego związków rozpuszczalnych została przyjęta przez Komisję, która wnioskowała o jej wprowadzenie do wykazu wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

EN

Barium is a metallic, alkaline, chemically reactive element found in soil. Its salts – chloride, nitrate, acetate and carbonate – belong to soluble barium compounds. Barium salts are classified as harmful compounds. Barium and its compounds have broad industrial application (e.g. in chemical, glass-making, ceramic and electrotechnical industries); they are also used as fluxes in welding electrodes. Occupational exposure to barium and its soluble compounds (dust, smoke) takes place mainly in steel, glass-making, metallurgical and mining industries. The minimal oral, lethal dose for a human is about 10 mg/kg for barium chloride and about 60 mg/kg for barium carbonate. Barium carbonate in a dose of 20 mg/kg causes muscular weakness, paraesthesia and flaccid paralysis. Barium: carbonate, chloride, nitrate and acetate are compounds most frequently causing acute intoxication. Acute gastrointestinal disorders, weakening of deep reflex and decreased muscle tone as well as reduction of muscle strength and flaccid paralysis are usually observed in the clinical picture of barium compound intoxication. Death is usually the result of respiratory arrest (respiratory muscles paralysis) and circulatory arrest. These symptoms are accompanied by a decrease in the concentration of serum potassium and ventricular tachycardia which then transform into ventricular fibrillation. Acute renal failure, rhabdomyolysis, dysphagia and arterial hypertension may also result from acute intoxication with barium compounds. DL50 values for soluble barium compounds are within the range of 118 – 800 mg/kg. Barium compounds demonstrate weak irritating action and no allergy reaction. The subchronic and chronic investigations carried out on different animal species have mainly demonstrated a decrease in body mass and the mass of some organs, and a renal defect which intensified depending on the applied doses. Barium and its soluble compounds do not demonstrate mutagenic, genotoxic or carcinogenic activity. There is no sufficient evidence on the effect of barium and its compounds on reproduction. Barium and its soluble compounds have a toxic effect on the cardiovascular system causing mainly hypertension and arrhythmia. Such effects have been observed both in humans and in animals. Furthermore, on the basis of the results of chronic experiments on animals, kidneys have been demonstrated to be the critical organ. To calculate MAC values, the results of Zschiesche et al. (1992) were accepted. The concentration of 4.4 mg Ba/m3 was assumed for the NOAEL value. The following uncertainty factors were accepted in calculating the MAC value: A=2, individual sensitivity differences, B=2, resulting from short- to long-term investigations, C=2, a modifying coefficient associated with the lack of data concerning absorption efficiency in the respiratory tract. Thus, the calculated MAC value is 0.55 mg/m3. On the basis of the presented calculations we suggest the concentration of 0.5 mg Ba/m3 to be accepted as the MAC value for barium and its soluble compounds. The suggested MAC value should protect workers against any effects of the systemic action of barium and it should protect against changes in the cardiovascular system. The MAC value, which has been valid so far in Poland is also 0.5 mg/m3 but it concerns barium and all its inorganic compounds. There are no grounds for accepting STEL values for barium. Due to the lack of data, the determination of BEI values is not suggested, either.

10

Metylenodianilina. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego

Gołofit-Szymczak M.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2005

|

Nr 2 (44)

131--161

PL

4,4’-Metylenodianilina (MDA) jest substancją stałą, krystaliczną, która występuje w postaci cienkich, bezbarwnych, perłowych lub bladożółtych płatków. Jest stosowana głównie do produkcji poliuretanów, poliamidów, poliestrów i barwników azowych, a także jako preparat zapobiegający korozji żelaza w kwaśnym środowisku oraz do wulkanizacji gumy neoprenowej. 4,4’-Metylenodianilina dobrze wchłania się do organizmu przez drogi oddechowe, przewód pokarmowy i skórę. MDA jest związkiem o działaniu hepatotoksycznym. W piśmiennictwie znaleziono nieliczne doniesienia na temat ostrego zatrucia 4,4’-metylenodianiliną u ludzi. Głównym skutkiem działania toksycznego MDA u ludzi w warunkach narażenia przewlekłego jest uszkodzenie wątroby (wzrost aktywności aminotransferaz i stężenia bilirubiny w surowicy krwi). 4,4’-Metylenodianilina jest zaliczana do substancji szkodliwych. Wartości LD50 dla szczurów po podaniu dożołądkowym wynoszą 335 ÷ 830 mg/kg m.c., a po naniesieniu na skórę królika – 200 mg/kg m.c. Skutkami krytycznymi u zwierząt w warunkach ostrego i powtarzanego narażenia na MDA są zmiany w: wątrobie, tarczycy, nerkach i narządzie wzroku. Na podstawie wyników badań działania mutagennego MDA, przeprowadzonych w warunkach in vitro i in vivo, wykazano, że związek ten ma zdolność wywoływania uszkodzeń genetycznych w organizmach prokariotycznych i eukariotycznych. Na podstawie wyników badań przeprowadzonych na zwierzętach nie zaliczono MDA do związków mających wpływ na rozrodczość. Podsumowując wyniki badań epidemiologicznych, należy stwierdzić, że dowody działania rakotwórczego MDA na człowieka są ograniczone. W opinii Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) MDA należy zaliczyć do substancji, co do których istnieje wystarczający dowód działania rakotwórczego u zwierząt. Narażenie szczurów i myszy na MDA drogą pokarmową spowodowało wzrost częstości występowania nowotworów wątroby i tarczycy. Eksperci z IARC uznali 4,4’-metylenodianilinę za czynnik przypuszczalnie rakotwórczy dla ludzi (grupa 2B). Podstawą ilościowej oceny ryzyka związanego z narażeniem na MDA były w 1983 r. wyniki dwuletniego badania National Toxicology Program (NTP), w którym szczury i myszy były narażane na MDA w wodzie do picia. Na podstawie źródłowych danych zbudowano model wykładniczy i model liniowy dla każdego gatunku zwierząt i płci. Pęcherzykowy rak tarczycy był nowotworem, dla którego obserwowano sensowne zależności od dawki i którego występowanie u ludzi można wiązać z jego strukturą chemiczną. Stwierdzono, że dla poziomu ryzyka 10-3 stężenie MDA w powietrzu środowiska pracy powinno wynosić 2,5 mg/m3, natomiast dla poziomu ryzyka 10-4 – 0,8 mg/m3. W światowych wykazach normatywów higienicznych w większości państw dopuszczalne stężenie MDA wynosi 0,8 mg/m3. W Irlandii i Wielkiej Brytanii za wartość TLV MDA przyjęto stężenie 0,08 mg/m3, a w Japonii – 0,4 mg/m3. W OSHA za wartość PEL MDA przyjęto stężenie 0,081 mg/m3 i zaliczono związek do grupy rakotwórczych bez przydzielenia do konkretnej podgrupy. Natomiast w NIOSH zaliczono MDA do grupy związków o potencjalnym działaniu rakotwórczym i ustalono jedynie możliwie najmniejsze stężenie (LFC) wynoszące 0,03 mg/m3. Istniejące różnice w wartościach normatywów higienicznych MDA mogą wynikać z niewyjaśnionego do końca mechanizmu działania rakotwórczego związku. Przypuszcza się, że działanie rakotwórcze MDA na wątrobę może być związane z tworzeniem reaktywnym metabolitów pośrednich, które mogą tworzyć addukty z DNA. Na podstawie wyników badań nad działaniem mutagennym MDA wykazano, że może to być zupełnie inny mechanizm, gdyż MDA działa mutagennie również bez udziału aktywacji metabolicznej. Biorąc pod uwagę wyniki badań na szczurach, ilościową ocenę ryzyka działania rakotwórczego MDA, niewyjaśniony mechanizm działania rakotwórczego związku oraz dużą rozbieżność w wartościach normatywów higienicznych ustalonych w innych państwach, zaproponowano przyjęcie stężenie 0,08 mg/m3 za wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) 4,4’-metylenodianiliny. Ze względu na udowodnione działanie rakotwórcze MDA u zwierząt proponuje się oznakowanie normatywu literami Rp – substancja prawdopodobnie rakotwórcza dla ludzi oraz literami Sk – substancja wchłania się przez skórę, ze względu na wartość LD50 po podaniu związku na skórę królika (200 mg/kg). Nie ma podstaw do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) i wartości dopuszczalnego stężenia biologicznego (DSB) 4,4’-metylenodianiliny.

EN

4,4’-Methylenodianiline (MDA) are colourless to pale yellow crystalline tan flakes. MDA has been used for the production of polyurethane, polyamides, azo dyes and elastomers. It is also use as an antioxidant and curative in rubber and corrosion inhibitors. The major routes for occupational exposure to MDA are dermal, oral and inhalation. CL50 for MDA, following oral administration in the rat is 335 mg/kg to 830 mg/kg body weight and 200 mg/kg for rabbits after dermal treatment. MDA is a hepatotoxic agent. Acute exposure of human to MDA results in liver damage, cholangitis and centrilobular cholestasis. Human effects after chronic exposure are: liver damage, elevated serum alkaline phosphatase, aspartate aminotransferase, glutamic oxaloacetic transaminase and bilirubin. No case report or epidemiological study are available to evaluate the carcinogenicity of MDA to humans associated with accidental, intentional or occupational exposure to MDA. Carcinogenicity in rats and mice is well established. Carcinogenic classification – IARC, group 2B – possibly carcinogenic to humans. The Expert Group has recommended a TLV for 4,4’-methylenodianiline of 0.8 mg/m3 and Skin notation – substance absorbed through the skin – and Ca – probably carcinogenic to human.

11

Pyły zawierające azbest chryzotylowy oraz pyły zawierające azbest chryzotylowy i inne minerały włókniste z wyjątkiem krokidolitu. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego

Więcek E., Woźniak H.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2004

|

Nr 4 (42)

87--128

PL

Azbest chryzotylowy jest uwodnionym krzemianem magnezu, który znalazł zastosowanie głównie do produkcji wyrobów azbestowo-cementowych, włókienniczych, izolacyjnych, uszczelniających i ciernych. Największe stężenia pyłu całkowitego azbestu chryzotylowego w Polsce stwierdzono w zakładach wyrobów azbestowo-cementowych i stosujących wyroby azbestowe, a największe stężenia respirabilnych włókien mineralnych – w zakładach włókienniczo-azbestowych i wyrobów ciernych. Stężenia te często przekraczały wartości NDS. Narażenie zawodowe na azbest może być przyczyną następujących chorób: pylicy płuc (azbestozy), raka płuca i znacznie rzadziej międzybłoniaka. Możliwe są także nowotwory o innej lokalizacji. Dla pylicy płuc i raka płuca udowodniono zależność między skutkiem zdrowotnym a dawką kumulowaną pyłu; w przypadku obydwu schorzeń udowodniono wzrost ryzyka u nałogowych palaczy tytoniu. Uwzględniając wyniki badań epidemiologicznych, z których wynika, że średnia wartość LOAEL wynosi 86 wł - lata - cm3, a także po przyjęciu odpowiednich współczynników niepewności, zaproponowano wartość NDS dla pyłów azbestu chryzotylowego oraz pyłów zawierających azbest chryzotylowy i inne minerały włókniste z wyjątkiem krokidolitu, która wynosi 0,2 wł/cm3, zamiast dotychczasowej wartości 0,5 wł/cm3. Nie ma podstaw do zmiany wartości NDS dla pyłu całkowitego, która wynosi 1 mg/m3. Oszacowane ryzyko nowotworowe (rak płuca) dla narażenia zawodowego na stężenia 0,2 wł/cm3 dla osób palących wynosi: od 1,2 - 10-3 przy 10-letnim okresie narażenia do 4,8 - 10-3 dla 40-letniego okresu narażenia, a dla osób niepalących od 1,2 10-4 do 4,8 - 10-4, odpowiednio przy 10- i 40-letnim okresie narażenia. Ryzyko nowotworowe (rak płuca i międzybłoniak) wynosi od 5 - 10-4 przy rocznym narażeniu i do 4 - 10-3 przy 20-letnim okresie narażenia.

EN

Chrisotile asbestos Mg3(Si2O5)(OH)8 is a hydrated silicate of magnesium and it belongs to the group of serpentine minerals. Chrisotile fibres have many uses, mostly in the production of asbestos-cement, textile, insulating and friction products. Occupational exposure to asbestos dusts can cause the following diseases: asbestosis, lung cancer, and considerably more seldom mesothelioma. For asbestosis and lung cancer the relationship between the biological effect and the cumulated dose of asbestos fibres has been proved. The risk of developing mesothelioma is relative to the time that elapses from the first exposure to asbestos fibres. Taking into account data from epidemiological and experimental studies the following values are proposed: occupational exposure limit (OEL) for dusts containing chrisotile and other fibrous minerals except for crocidolite – 0.2 fb/cm3 instead of the compulsory value – 0.5 fb/cm3. There are no bases to change OEL for total dust, which is 1.0 mg/m3.