Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Morfogeneza placu rynkowego w Poddębicach. Próba identyfikacji elementów dziedzictwa utraconego z przełomu XIX i XX wieku

Ciaślak-Arkuszewska Adriana

Builder

|

2023

|

R.27, nr 8

43--47

PL

Celem badań jest charakterystyka elementów placu rynkowego w Poddębicach w ujęciu historycznym i wzbogacenie wiedzy na temat ewolucji jego formy, a w szczególności próba identyfikacji obiektów utraconych i ich wpływu na percepcję wnętrza. Badania miały charakter retrospektywny i porównawczy. Obejmowały ustalenie chronologii przekształceń, relacji przyczynowo-skutkowych oraz dotyczyły kwestii kompozycyjnych i architektonicznych. Przeanalizowano materiał źródłowy ilustrujący przekształcenia rynku od początku XIX w. do czasów współczesnych. Przeprowadzono także wywiady kwestionariuszowe z mieszkańcami. Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że współczesny plac ukształtował się w drodze ewolucji poprzez stopniową wymianę oraz likwidację obiektów zlokalizowanych historycznie w obrębie płyty, tj. austerii, szkoły, jatek miejskich i domu towarowego. Ustalenia mają walory poznawcze i edukacyjne w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego regionu. Mogą być także użyteczne dla władz samorządowych w celach programowania polityki przestrzennej miasta.

EN

The aim of the research is to characterize the elements of the market square in Poddębice in historical terms and to extend the knowledge of the square form’s evolution, particularly an attempt to identify lost objects and their impact on the perception of the interior. The research was retrospective and comparative. The findings included the chronology of transformations, cause-and-effect relationships, compositional and architectural issues. The collected source materials illustrating the transformation of the market square from the beginning of the 19th century to the present were analyzed. Questionnaire interviews were also conducted with the town’s inhabitants. The results allow us to conclude that the contemporary square was shaped by evolution consisting in the gradual replacement and removal of objects from the market slab: i.e. inn, school, municipal butcheries and department store. The arrangements have cognitive and educational values in terms of protecting the cultural heritage of the region. It can also be useful for local governments to plan the town’s spatial policy.

2

Strukturalne, litologiczne oraz tektoniczne uwarunkowania rozwoju i ewolucji świętokrzyskich skałek piaskowcowych

Urban Jan

Przegląd Geologiczny

|

2020

|

vol. 68, nr 2

112--126

EN

Majority of ca. 90 sites ofsandstone crag groups and individual crags, occurring in the Świętokrzyskie (Holy Cross) Mts. region, represent the following crag-forming lithostratigraphic units: Cambrian Wiśniówka Formation, Devonian Barcza Fm and Zagórze Fm, Triassic Zagnańsk Fm and Krynki Beds, as well as Jurassic Skloby Fm and Ostrowiec Fm. Specific features of these rocks are the occurrence of sandstone series, up to 20 m thick, above more plastic, clayey or heterolithic series, high-energy depositional environments, and siliceous composition. The crag-forming sandstones differ in the amount of siliceous cement: from strongly cemented Paleozoic quartzitic sandstones to porous Mesozoic sandstones with poor cement, which determines diverse mechanical properties. Strongly cemented Paleozoic rocks display high rock strength and abrasion resistance, while porous and theoretically friable Mesozoic sandstones are characterised by high grain packing due to compaction. Regarding the principal role of gravitational disinte¬gration of rock massifs under the periglacial conditions in the Pleistocene, other factors constraining the crag formation and shaping are the tectonic situation of rocks (orientation of strata and joints), adequate joint spacing, and bed thickness. The interrelations between lithological and structural features of crag-forming sandstones and tectonics, conditioning erosion and weathering rates are specific for particular types of these sandstones.

3

Rola wód podziemnych w zasilaniu mokradeł w różnych warunkach geomorfologicznych

Jóźwiak Krzysztof, Solovey Tetyana

Przegląd Geologiczny

|

2019

|

Vol. 67, nr 11

906--913

EN

The aim of the article is to analyze the occurrence of hydrogenic habitats in relation to morphogenesis and local groundwater circulation systems. The study was conducted in 2017 on 61 wetlands throughout Poland. Most of the studied habitats were located in the Vistula and Warta glaciation areas. The analyzed hydrogenic habitats belonged mainly to four habitat types: telmatic organic marshes, alluvial mineral marshes, periodic moistlands and peatlands. Three small mountainous spring areas were also included in the analysis. The impact of hydrogeological conditions on the supply and contact of groundwater with the habitat was analyzed. The type of hydrological feeding of habitats was also verified. The classification of morphogenetic conditions was based on the Detailed Geological Map of Poland at a scale of 1:50 000. Based on morphogenetic units, the dominant habitat types in individual units were specified: river valleys, plain glacilacustrine, ice-marginal valleys, lake plains, upland, outwash plains. The occurrence of individual types of habitats against the background of local groundwater circulation systems was also characterized. For selected habitats, a performed analysis encompassed the impact of fluctuations in the groundwater table over many years on the possibilities of groundwater supply.

4

Aksjologiczne bariery w rozwoju sfery publicznej. Studium lokalnego dyskursu publicznego

Weryński P.

Zeszyty Naukowe. Organizacja i Zarządzanie / Politechnika Śląska

|

2016

|

z. 98

193--210

PL

W artykule dokonano analizy uwarunkowań aksjologicznych funkcjonowania lokalnej sfery publicznej, wskazano bariery jej rozwoju w kontekście istniejących w Polsce emergentnych struktur społecznych (interesy) oraz kulturowych (idei, wartości). Na podstawie założeń ontologicznych i epistemologicznych teorii morfogenezy struktury i sprawstwa przedstawiono studium przypadku dyskursu publicznego. Jakościowe dane terenowe poddano badaniu z wykorzystaniem metody krytycznej analizy dyskursu oraz założeń idealnej sytuacji komunikacyjnej Jürgena Habermasa.

EN

The article analyzes the conditions axiological functioning of the local public sphere, identified barriers to its development in the context of existing in Poland emergent social structures (interests) and culture (ideas, values). Based on the assumptions of ontological and epistemological theory of morphogenesis of structure and agency has been presented a case study of public discourse. Qualitative data field has been explored using the method of critical discourse analysis and assumptions of Jürgen Habermas’ the ideal situation of communication.

5

Morfogeneza zbiorowych podmiotów działania. Metodologia badania polskiego sprawstwa obywatelskiego

Weryński P.

Zeszyty Naukowe. Organizacja i Zarządzanie / Politechnika Śląska

|

2015

|

z. 85

587--598

EN

Subject of the paper focuses on the issues of civil agency (agency) in the polish socio-cultural system. The author attempted to identify constraints and opportunities for action of the different social actors (individual and collective, including representatives of the elite ideological and related interest groups) within the reality, which is referred to historically as civil society and the open public sphere. Was presented research methodology of the structural and cultural conditions of primary action (passive) and collective (active) of social actors. Theoretical and methodological basis of the analysis provided Margaret Archer’s theory of morphogenetic.

PL

Tematyka artykułu skupia się na problematyce obywatelskiego sprawstwa (agency) w polskim systemie społeczno-kulturowym. Została podjęta próba wskazania ograniczeń i możliwości podmiotowego działania różnych aktorów społecznych (indywidualnych i zbiorowych, w tym przedstawicieli elit ideologicznych i powiązanych z nimi grup interesu) w obrębie rzeczywistości, którą określa się historycznie jako społeczeństwo obywatelskie oraz otwarta sfera publiczna. Przedstawiona została metodologia badań uwarunkowań strukturalno-kulturowych oraz osadzonych w ich kontekście działań wybranych podmiotów społecznych. Podstawę teoretyczno-metodologiczną analiz stanowiły założenia teorii morfo-genetycznej Margaret Archer.

6

Znaczenie analizy morfogenetycznej w ocenie wrażliwości środowiska gruntowo-wodnego na zanieczyszczenia antropogeniczne na obszarze Równiny Bielskiej

Falkowska E.

Przegląd Naukowy Inżynieria i Kształtowanie Środowiska

|

2014

|

Vol. 23, No. 3

201--214

PL

Badania prowadzone na obszarze Równiny Bielskiej, ukształtowanej w trakcie zlodowacenia Warty, stadiału Wkry (Mojski, 1972; Lindner i Marks, 1999), wskazują, że osady budujące wyróżnione formy rzeźby terenu różnią się wartościami parametrów izolacyjnych (geochemicznych i filtracyjnych). Istnieje więc związek między morfogenezą tego postglacjalnego obszaru a zdolnościami do zatrzymywania zanieczyszczeń osadów budujących ich strefę przypowierzchniową. Powiązanie właściwości izolacyjnych osadów z ich układem przestrzennym i genezą pozwoliło także stworzyć dla tego typu obszaru klasyfikację zdolności izolacyjnych osadów budujących wydzielone formy rzeźby terenu.

EN

The studies were conducted in region of Bielska Plain. Its landscape was formed as a result of deglaciation of ice sheets during the Wartanian Glaciation, the Wkra Stadial (Mojski, 1972; Lindner i Marks, 1999). These investigations reveal that deposits of distinct geomorphological units are characterized by different value of isolation (geochemical and permeable) parameters. Therefore, there existed relationship between morphogenesis of this postglacial area and ability to hold pollution of deposits building their subsurface zone. Linking the isolation properties of the sediments and their origin also allowed creating for this type of area classification of isolation capacity of sediments building distinguished geomorphological units.

7

Współczesna morfogeneza północno - zachodniej części Pamiru : próba ujęcia bilansowego

Rojan E.

Landform Analysis

|

2008

|

Vol. 9

123--128

8

Nowa metoda modelowania morfogenezy otwornic

Tyszka J., Topa P., Łabaj P., Alda W.

Przegląd Geologiczny

|

2004

|

Vol. 52, nr 1

80-83

EN

An overview of modeling methods of invertebrate shells as a background for modeling and visualization of mineral shells of foraminifera is presented. The recent authors propose more realistic methods of modeling. Our model introduces the moving reference approach to theoretical modeling of foraminiferal shells. This approach uses apertures as reference points, which move together with step-by-step growing chambers. Another important aspect of simulation is a random selection of parameters from the defined ranges of values. The resulted ``theoretical shells’’ closely mimic morphology and variability of recent and fossil foraminifera. The model is presented as an applet at http://www.icsr.agh.edu.pl/foraminifera . Future prospect includes an “emergent model”, gaining deeper insight into real morphogenetic processes.

9

Budowa geologiczna i zapis neolitycznej aktywności człowieka na obszarze wokół zbiegu Nilu Białego i Nilu Błękitnego (Środkowy Sudan)

Stankowski Wojciech

Geologos

|

2003

|

Vol. 6

133--150

PL

Głównym elementem budowy geologicznej analizowanego obszaru są piaskowce nubijskie wieku późnomezozoicznego. Niezgodnie kątowo przykrywają one zmetamorfizowane skały proterozoiczne oraz przebijające się przez te ostatnie, nieorogeniczne granity i granitoidy wieku jurajskiego. Piaskowce uległy silnym procesom denudacyjnym podczas trzeciorzędu i wczesnego czwartorzędu. Pozostałością są ostańce („Jebels”) i różnej grubości pokrywy zwietrzelin. W niektórych miejscach piaskowce zostały całkowicie usunięte odsłaniając skały starszego podłoża. Jedną z ekstensywnych powierzchni zrównań omawianego obszaru jest Równina Butana („Butana Plain”), na której spotyka się neolityczne stanowiska archeologiczne, w tym stanowisko Kadero. Powierzchniową część pedymentu budują osady procesów grawitacyjnych, piaski i pyły z wkładkami żwirów oraz nieregularnymi gniazdami piasków soliflukcyjnych. Na głębokości 3-5 m występuje warstwa osadów „lessopodobnych”, której można przypisać rangę cezury litologiczno-środowiskowej. Długotrwałe, sięgające paleogenu procesy denudacyjne, jakie doprowadziły do uformowania zasadniczych zrębów rzeźby, podlegały w czwartorzędzie silnym przekształceniom pod wpływem wahań klimatu. Skutkowało to wytworzeniem pokrywy osadowej zbudowanej ze skał różnych środowisk sedymentacyjnych. Ową pokrywę tworzą „tranzytowe” materiały pochodzące z nieodległych denudowanych ostańców, wzbogacane detrytusem pochodzącym z odległych obszarów, w tym także dalekiego transportu fluwialnego. W obrębie omawianych osadów znajdują się linijnie ułożone strefy piasków, stanowiące wypełnienia kopalnych dolinek, o nie rozpoznanym dokładnie układzie. Uzyskane daty OSL powierzchniowych osadów równiny Butana wskazują na wiek przewyższający 11 000 lat BP, sięgający ponad 25 500 lat BP. W świetle badań minerałów ciężkich, pokrywę osadową analizowanego fragmentu powierzchni (pedymentu) stanowi mieszanina skał pochodzących z wietrzejących piaskowców nubijskich i osadów nilowych - głównie Nilu Błękitnego. Pedyment uległ silnemu erozyjnemu rozcięciu na przełomie plejstocenu i holocenu, kiedy to ukształtował się obecny odpływ Nilu na północ. We wcięciu, przynajmniej w dwóch cyklach erozyjno-akumulacyjnych, osadzone zostały tzw. młode namuły nilowe („recent alluvium"). Neolityczne stanowisko archeologiczne Kadero funkcjonowało z dala od rzeki głównej, mając w sąsiedztwie dolinki będące dopływami Nilu. Sezonowe powodzie Nilu nie sięgały w głąb pedymentu (nigdzie w obrębie powierzchniowej budowy analizowanego obszaru nie natrafiono na typowe młode osady nilowe), a mogły jedynie podpiętrzać wody w ujściowych częściach dolinek, tzn. w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki.

EN

The „Nubian Sandstone Formation” of late Mesozoic time is the main geological rock strata of studied area. The „Nubian Sandstones Fm.” cover discordantly „Undifferented Proterozoic metamorphic rocks” and in some places the „Anorogenic granitic rocks of Jurassic age” (see figs. 1 and 2). The Sandstones were extensively denuded in Tertiary as well as Early Quaternary time. In some places the denudation was total and old rocks are exposed in the recent relief. The Sandstone restlings („Jebels”) are common in the landscape. At their foot there are well developed stony and grevly waste covers. These coarse materials obtain out of Jebels the increasing layers of fine materials, almost flat on surface. One from the extensive pediment type surface is the Butana Plain. It is build of sediments developed by the gravitational processes. The non stratified sands, silts with lenses and discontinuous layers of gravels dominate there (see. tab. 1). On the depth of 3 to 5 m the layer of loesslike deposits exist in the studied Butana Plain cross section (see fig. 2). The OSL dating (see fig. 2) documented relatively old sedimentary processes, older than 11000 years BP, reaching 22,500 years BP. The heavy minerals study of anaysed sediments documented influence both of Nubian Sandstone Formation and Nile sediments - first of all Blue Nile (see tabs. 2 to 5). The developed pediment was erosively cut on the Pleistocene-Holocene boundary, when the recent Nile outflow to north was originated (see fig. 2). The Holocene Nile silts were filled the cut in two Holocene cycles. Many neolithic sites were recognised in the Nile valley. On the surface of pediment similar sites occured too. One of them is the Kadero site. This archeologie point was found far from the Nile river in the environment of small creeks, tributary of main river. The seasonal Nile floods were not reaching the pediment surface, except the very narrow near river zone. These floods could darned for some time the mouths of tributaries only. On the surface of pediment the Nile silts were not found nowhere. The neolithic societies were settled not only the main river banks, but also the areas situated far from the Nile.

10

Geomorfologiczne uwarunkowania występowania naturalnych barier izolacyjnych w wybranych dolinach rzecznych Niżu Polskiego

Falkowska E.

Przegląd Geologiczny

|

2002

|

Vol. 50, nr 10/2

929-936

EN

Geomorphological investigations in the eastern part of the Polish Lowlands have demonstrated the predominance of rivers with an "inherited" character, that is rivers which have adapted a series of depressions after glacial melt-outs for their flow. Initially vast and shallow overflow lakes filled these depressions, in most cases giving parts of valleys, and occasionally also whole valleys a basin shape. The lakes were completely filled with marsh sediments: lake clays, gyttia, organic muds and peats. The admixture of channel sediments in basin-like river valleys is rather small in relation to their area. Due to areal deglaciation typical morphological forms developed in the Polish Lowlands. These include basin-like valley bottoms of lacustrine origin, side valleys connecting postglacial smaller melt-outs on the plateau, glacigenic deformations in the edge zones of the plateau and postglacial accumulation plains with a high-stand or ice-dammed sandy-silty cover. Regularities in the occurrence of features testifying for a glacial origin of wide and long sections were observed in river valleys of Supraśl, Nida, Wkra, Narew, Nurzec, Toczna, Tyśmienica, Piwonia, Krzna, as well as within the neighbouring plateaux. A geomorphological model of large areas was presented, along with the evaluation of the susceptibility of cover soils to pollution. Only such analysis enables an rational economically management of these areas. Lithological characteristics of sediments, filtration coefficient, cation exchange capacity (CEC), heavy metal sorption (Pb, Cd, Cu) and sorption intensity of Pb, Cd and Cu were adopted as indicators of the capacities of sediments building inherited river valleys and adjacent areas to retention of pollution. Sub-surface sediments of the same origin reveal similar physico-chemical properties despite their different age and different range of the particular glaciations, therefore they can be divided into five classes in respect to their capacities to retain pollution. Class I includes sediments with high capacities to retain pollution, i.e., peats, while class V includes sediments with very poor retention capacities, i.e., sands of the channel facies. The evaluation of pollution retention in the case of the investigated polygenic melt-out river valleys and adjacent areas depends on the occurrence of two zones. The first is the valley bottom, a vast area with considerably thick organic sediments (of lake and marsh origin) with high sorption capacities. These sediments create natural isolation barrier. The second zone is the plateau with slope wash sediments and kame terraces and with postglacial accumulation plains. Apart from sediments with very high capacities to retain pollution (clays), sedimentss with much lower capacities such as sands also occur there. The efficiency of the protection cover occurring within bottoms of the studied river valley section depends largely on its continuity, which can be affected by: a) valley kames within peat layers, b) glaciogenic deformations, complicating recharge, c) engineering objects.

11

Wstęp do artykułu A. Deutscha i S. Dormann pt. "Principles and mathematical modeling of biological pattern formation".

Kowalczyk P.

Matematyka Stosowana : matematyka dla społeczeństwa

|

2002

|

Nr 3

13-15

12

Morfogeneza struktur glebowych w świetle fizyki procesów termodynamicznych i autofalowych

Chiżniak W.

Rocznik Ochrona Środowiska

|

2001

|

Tom 3

191-206

PL

Gleba jako twór przyrody ciekawie ilustruje fenomenalne przejście fazowe: od lito-, hydro-, atmosfery - do biosfery i dlatego może być trafnie opisana również przez fizykę systemów otwartych, nie równoważonych. Od lat 50-tych nauka udowodniła możliwość takich ocen różnych procesów i zjawisk przyrodniczych znanych jako: efekt Bernara, pierścienie Lieseganga, reakcja Biełousowa - Żabotyńskiego (B-Ż), promieniowanie laserowe, fibrylacja serca, morfogeneza. Wszystko to można oceniać z jednakowych podejść fizycznych. Gleby również potrzebują rozwiązywania fizycznego własnych problemów morfogenetycznych. Jednak sukcesy idące w tym kierunku są jeszcze bardzo skromne.. Przed nami mapa różnych ułożeń gleb i substancji przyrodniczej w pierścieni i spirale rewerberacji. Bardzo kuszące jest prognozowanie kolejności ich aktywności, a przez nią klęsk klimatycznych, żywiołowych oraz suszy, powodzi, trzęsienia ziemi. Okazuje się, ze rozwiązanie problemów prognozy aktywności tych rzeczywistych zjawisk przyrodniczych jest możliwe, jeżeli zwracać uwagę na "zwierciadło krajobrazu"- gleby: osobność ich struktury, formy granic i areałów, właściwości oraz na aktywność funkcjonowania takich tworów przyrodniczych jak mokradła, torfowiska, sołonczaki, na szczególność geografie źródeł wód powierzchniowych, podziemnych i ich skład chemiczny. W gleboznawstwie za mało było prób wiązania procesów glebotwórczych, z termodynamicznymi, geotektonicznymi, synergetycznymi. Okazuje się, że niektóre kroki w tym kierunku mogą być obiecujące. Np., w świetle teorii procesów fizycznych otwartych nie równoważonych i działań pól energetycznych Ziemi bardzo dobrze zapowiada się geneza niektórych rodzajów struktur geograficznych gleb. To znaczy, że przyczyny określonego ułożenia gleb w pokrywie ziemskiej oraz uruchomienia konkretnych procesów glebowych należy powiązać nie tylko ze znanymi w gleboznawstwie czynnikami glebotwórczości - klimatem, reliefem, skalą macierzystą, ale także z faktorami geologicznymi i procesami geofizycznymi ziemnymi. W stosunku do gleb ujawnienie aktywności tych procesów możliwe jest poprzez np., zwykły monitoring wskaźników kwasowości gleb w poziomach C-D głębokich na podstawie wykrywania obniżeń pH. Tutaj tym czynnikiem aktywności geoenergetycznej może być energia efuzji gazowej ziemi tj. - wydychanie z głębokich warstw geologicznych mieszanek gazowych (CO2, CO, H2S, SO2, SO3, NH4Cl, N, H, CH4, HCl), mających ogromną energię fizyko-chemiczną i morfogenetyczną, której jakość i stężenie w warstwach przypowierzchniowych na razie trudno ujawnić. Nie mniej informacji może dostarczyć skład geoenergii ziemnej, w szczególności jej składniki geomagnetyczne i promieniowanie, z którym najczęściej wiąże się anomalie przyrodnicze w biosferze. Prawdopodobne te rodzaje energii mogą mieć istotny wpływ na mikroklimat gleb, na zmiany w pokrywie glebowej i w jej strukturze, na wskaźniki żyznościowe.

EN

The article aims to describe the process of soil's structure rise using the thermodynamic language and explain in it how the special soil's structures areas are influencing ring geotectonic structures. Soil as a nature creation illustrates in an interesting way phenomenal phase transition: from litho-, hydro-, atmosphere - to biosphere and that's why it may be aptly described also by physics of open systems, not balanced. The aim of this paper is to: prove possibility of description, using thermodynamics, of creation processes of grain, sphere and other soil structures, represent, naturally evaluate and explain examples of soils, peat soils arrangement in ring and spiral structures using synergetic law, draw attention to essentiality of further research on geoenergetic processes with reference to pedology. In soil science there was to little attempts to connect soil creation processes with thermodynamic, geotectonic and synergetic processes. It turns out, that some steps in this direction may be very promising, e.g. in the light of theory of open not balanced physical processes and effects of Earth's energetic fields origin of some soil's geographic structure is looking very promising. It means, that reasons of specific soils arrangement in the Earth's surface as well as activation of specific soil processes should be connected not only with known in soil science soil creation factors - climate, topographic profile, parent scale, but also with geological factors earth geophysical processes. If geoenergetics is connected with creation of ring structures as surface indicators of washing out this energy and is tightly connected with soil creation, then, whole soils geography, field and cartographic soil research methods and drawing up any thematic maps - pH, acidity, humus, graining and others should be re-analysed. Influence of geoenergetics on allocations of soils in the natural space may significantly change shape of soils' acreage and contents of maps. It is worth to analyse thoroughly influence of reverberation phenomena not only on widely comprehend soils other natural objects geography but also on methods of natural resources search.

13

Rozpad agregatów komórek roślinnych w intermittentnym polu burzliwym

Bałdyga J., Malepszy S., Burza W., Golis W., Łada A.

Prace Wydziału Inżynierii Chemicznej i Procesowej Politechniki Warszawskiej

|

1999

|

Vol. 25, z. 1-3

53-58

PL

Model multifraktalny burzliwości intermittentnej zastosowano do opisu procesu rozpadu agregatów złożonych z komórek roślinnych. Przewidywaną przez model zmienność czasową rozkładu wielkości agregatów porównano z wynikami badań doświadczalnych.

EN

A multifractal method describing the fine scale structure of turbulence, including its intermittency, is employed to describe the plant-cell-aggregate breakage process. The model predicts transient aggregate size distribution in agreement with experimental data.

14

Stratygrafia osadów czwartorzędowych wschodniej części Pasma Smoleńsko-Niegowonickiego (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska)

Mirosław-Grabowska J.

Studia Geologica Polonica

|

1998

|

Vol. 113

105-119

PL

Pasmo Smoleńsko-Niegowonickie składa się z szeregu wzgórz wapiennych, częściowo przykrytych osadami czwartorzędowymi. Na podstawie szczegółowego kartowania geologicznego oraz wyników analiz granulometrycznych i mineralogicznych, wydzielono i opisano sześć typów osadów czwartorzędowych: gliny zwietrzelinowe, piaski fluwioglacjalne, piaski eoliczne, lessy, osady jeziorne, osady rzeczne. Ponadto opracowano genezę i stratygrafię osadów wypełniających, znajdującą się w centralnej części badanego terenu, jaskinię Biśnik, która jest stanowiskiem paleolitycznym. W jaskini wyróżniono trzy serie osadów akumulowane w czasie zlodowaceń południowopolskich, zlodowaceń środkowopolskich, zlodowacenia Wisły, a także w holocenie. Wydzielone typy genetyczne osadów czwartorzędowych skorelowano z osadami jaskiniowymi. Uzyskane wyniki badań i przeprowadzona korelacja posłużyły do rekonstrukcji morfogenezy tego terenu.

EN

The Smoleń-Niegowonice Range is a chain of limestone hills party covered with Quaternary deposits. On the basis of detailed geological fieldwork, study of the Biśnik cave filling and numerous grain-size and heavy mineral analyses, the stratigraphy of the Quaternary sediments and relief evolution were elaborated. The relief comprises forms of erosional-denudational origin e.g: inselbergs, valleys, gorges (Fig. 2) controlled by tectonic structure and limestone lithology of the bedrock, and purely accumulation forms such as weathering covers, glacifluvial covers, alluvial surfaces, loess covers and dunes. The Quaternary deposits consist of weathering loams, glacifluvial sands, lacustrine sands and silts, loess, dune sands, fluvial sands and silts (Figs. 3 & 4). The origin and stratigraphy of sediments filling the Biśnik cave - an important palaeolithic site were investigated (Mirosław-Grabowska, 1995; Mirosław-Grabowska et al., 1995; Cyrek, 1994). The 5 m thick section of the cave sediments consists of three main series composed of 18 layers identifiable on the basis of geological, archaeological and palaeontological data (Fig. 5). Below the basal series, autochthonous residual clays of terra rossa-type (layer 18) occur. They originated in the Tertiary, probably in the Pliocene. Series I is composed mainly of loams with limestone rubble. Layers 17-14 accumulated during the South and Middle Polish Glaciations. Layers 13-12 are correlated with the Eemian Interglacial. Layers 11-8 accumulated during the Vistulian Glaciation. The overlying series II consist of three layers (7-5) of fluvial sands. Fluvial accumulation in the cave is the result of its low morphological position in the slope of adjacent valley. Series III comprises loess and eolian sands (layers 4-2) accumulated during the Upper Plenivistulian. The uppermost part of the section consist of Holocene humus (layers 1a, 1b). The distinguished genetic types of the Quaternary deposits were correlated with the cave sediments (Fig. 4). The correlation helps to establish the stratigraphy of the Quaternary deposits in the studied area. During the Tertiary this area was exposed to intense chemical weathering and, then, to denu- dational and erosional processes. The limestone inselbergs, valleys and gorges were formed. Weathering loams and residual clays were accumulated at that time (Różycki, 1972). During the South Polish Glaciation, only layers 17-16 in the cave were probably deposited. During the Middle Polish Glaciation the glacifluvial sands were accumulated (Bednarek et al., 1978; Szczypek, 1984) and layers 15-14 in the cave. The Eemian Interglacial is represented only by two loam layers in the cave with strongly weathered limestone debris. During the Vistulian Glaciation this area was exposed to fluvial and eolian processes (Szczypek, 1984). The lacustrine silts, loess covers and dunes were formed (Bednarek et al., 1978). During the Holocene, the alluvial flood-plains and small dunes (Dulias, 1997) were formed and soil processes developed. At present, denudational and erosional processes mainly in the loess covers are observed.