Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Hydrogeohazards in post-mining areas : the phenomenon of uncontrolled groundwater outflows in wetlands

Potrykus Dawid, Lidzbarski Mirosław, Tarnawska Ewa

Geological Quarterly

|

2022

|

Vol. 66, No. 1

art. no. 9

EN

Aquifers formed in the wetland area around the closed lacustrine chalk mine at Mierzyno (northern Poland) are distinguished by a specific groundwater flow system, the main component of which is lateral flow and ascent seepage from the deep aquifer to the ground surface. In investigating the origin of the uncontrolled groundwater outflows and the phenomenon of progressing spring pools, field and laboratory work, as well as model studies of groundwater flow, allowed assessment of damage to the soil and aqueous environment. These occurred due to defective reclamation of post-mining areas, as a result of which the natural hydrodynamic balance in the groundwater was disturbed. Artesian pressure in the deep aquifer caused layer interruption at the boundary of the lacustrine chalk deposit. In consequence, strong uncontrolled outflow of groundwater occurred, and the accompanying spring pools are changing their position as a result of headward erosion. So far, the amount of washed-out carbonate sediment exceeds 5,600 m3.

2

Morphological and Physical Properties of Dehydrated Holocene Carbonate Limnic Deposits in Post-Bog Areas of NW Poland

Jarnuszewski G., Meller E.

Journal of Ecological Engineering

|

2018

|

Vol. 19, nr 1

136--142

EN

Holocene limnic deposits characteristic of the average latitudes have partially outcropped as a result of young glacial sculpture aging. The change of the environment from limnic to telmatic and often the interference of a man associated with the regulation of water relations led to the emergence of limnic deposits that underwent the process of pedogenesis. In this work, 137 samples of carbonate deposits from 6 sites in NW Poland were analyzed in terms of their physical properties. Carbonate sediments were subject to determination of specific and bulk densities, total porosity and air porosity, current and capillary water capacity. On the basis of CaCO3 content, combustion loss, and non-lime mineral content, the studied sediments were classified into three groups: lacustrine chalk, calcareous gyttja, and clay-calcareous gyttja. Studies have shown that the sediments subject to pedogenesis in the top levels have characteristic morphological features in the form of cracks and numerous channels and iron fills in the form of spotted, streaked or marbled mosaic. The top levels of sediments, as a result of dehydration, clearly increase their bulk density. Properties of the lake chalk were formed mainly by the proportion of organic matter and CaCO3, while in the case of carbonate gyttja, the influence of mineral parts of the non-lime substances is also highlighted. In the top of carbonate sediments, there is a decrease in general and capillary porosity and an increase in the share of macropores.

3

Możliwości wykorzystania kredy ze złóż krajowych w technologiach odsiarczania spalin stosowanych w energetyce

Hycnar E., Ratajczak T., Jończyk W. M., Wal M.

Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN

|

2016

|

nr 96

71--79

PL

W artykule przedstawiono rezultaty badań mioceńskiej kredy jeziornej ze złoża węgla brunatnego Bełchatów i czwartorzędowej kredy piszącej ze złoża Mielnik nad Bugiem. Charakter mineralogiczno-petrograficzny, wysoka zawartość CaCO3, rozbudowana porowatość i rozwinięta powierzchnia właściwa wskazują, że badane surowce reprezentują materiał o wysokiej aktywności chemicznej. Ocena zdolności sorpcyjnych kredy jeziornej i piszącej względem SO2 dokonana na podstawie wyznaczonych wartości wskaźników sorpcji bezwzględnej i reaktywności wskazuje, że skały te można traktować jako potencjalne sorbenty SO2 do zastosowania w technologii spalania fluidalnego.

EN

The article presents the results of studies of the Miocene lacustrine chalk from the Bełchatów lignite deposit, and quaternary chalkstone from the Mielnik deposit from the Bug River. The mineralogical and petrographic features, high CaCO3 content, developed porosity and specific surface area indicate that the tested rocks represent high chemical activity material. The evaluation of the SO2 sorption capacity of lacustrine chalk and chalkstone conducted on the basis of absolute sorption and reactivity indices shows that these rocks can be considered as potential SO2 sorbents in the fluidized bed combustion technology.

4

Synteza wollastonitu na bazie pospolitych surowców mineralnych

Gąsiński A., Sałaciński R.

Szkło i Ceramika

|

2015

|

R. 66, nr 1

8--13

PL

Wollastonit (CaSiO3) jest minerałem używanym w wielu gałęziach gospodarki. W Europie Środkowej nie występują ważne gospodarczo złoża wollastonitu, dlatego podjęto próbę syntezy tego materiału na bazie tanich, pospolitych surowców mineralnych. Reakcje przeprowadzono metodą reakcji w stanie stałym w zakresie temperatur 1000-1300°C. Jako surowca wapiennego użyto kredy jeziornej, wapienia i kalcytu żyłowego, jako surowce krzemionkowe zastosowano piasek szklarski i łupek kwarcytowy. Najlepsze wyniki uzyskano dla materiałów na bazie kredy jeziornej i łupku kwarcytowego. Innym ważnym czynnikiem było prasowanie próbek przed syntezą – najlepsze wyniki osiągnięto dla próbek nieprasowanych.

EN

Wollastonite is a mineral used in various industries. Since there is no economically important deposits of wollastonite in Central Europe, groups of experiments were performed to prepare wollastonite based on cheap natural raw materials. The solid state reaction method was selected with interval of temperature in the range of 1000-1300°C. Lacustrine chalk, limestone and calcite veins were sources of calcium, whereas glass sand and quartzite schist were used as a source of silica. Best results were obtained for lacustrine chalk and quartzite schist. Another important factor is pressing before synthesis – better results were obtained for non-pressed samples.

5

Właściwości płytkich gleb pobagiennych na kredzie jeziornej oraz ocena składu chemicznego wód gruntowych

Jarnuszewski G., Meller E.

Zeszyty Naukowe. Inżynieria Środowiska / Uniwersytet Zielonogórski

|

2013

|

nr 149 (29)

5--13

PL

Płytkie gleby pobagienne na kredzie jeziornej charakteryzują się specyficzną budową związaną z ich dwuetapową genezą. Postępujący proces murszenia wpływa na właściwości fizykochemiczne i chemiczne poziomu powierzchniowego gleb organogenicznych. Znaczenie ma także rodzaj materiału, na którym gleby te powstały. Istotnym czynnikiem jest także sposób ich użytkowania oraz uwilgotnienie. Skład chemiczny wód gruntowo-glebowych jest zróżnicowany i często związany ze sposobem rolniczego użytkowania terenów zlewni. Wody gruntowo-glebowe na terenie zlewni użytkowanych rolniczo charakteryzują się różnym stanem zanieczyszczenia pod względem zawartości azotu i jego form oraz makro- i mikroelementów.

EN

Shallow post-bog soils on lacustrine chalk are characterised by a specific texture connected with their two-stage genesis. Ongoing muck-formation process affects physicochemical and chemical properties of surface horizon of organogenic soils. The material on which the soils developed is of great importance as well as their use and moisture. Chemical composition of groundwater varies and is often related to agricultural use of the area within the catchment area. Soil-ground waters of the catchment area under agricultural use differ in the degree of contamination, the content of nitrogen and its forms and macro- and micro-elements.

6

Late Glacial and Holocene molluscan assemblages in deposits filling palaeolakes in northern Poland

Alexandrowicz W P

Studia Quaternaria

|

2013

|

Vol. 30, Nr 1

5--17

EN

Late Glacial and Holocene carbonate lacustrine deposits developed as lacustrine chalk and calcareous gyttja are fairly widespread across northern Poland. They form fillings of palaeolakes which developed during the deglaciation. These formations are usually covered by peat. Rich and diversified malacofauna has been found in the aforementioned sediments. The profiles from 154 sites described and published by various authors were subjected to malacological analysis. In the whole material, 18 molluscan assemblages were distinguished, representing three types of habitats: terrestrial, of temporary water bodies, and of permanent water bodies. The composition and structure of these assemblages allows characterizing climate and differentiating habitats. The time-sequences of malacological assemblages provided possibility to define three types of malacological sequences. On the basis of these successions, a scheme of the lake water bodies evolution during Late Glacial and in northern Poland was elaborated.

7

Skutki spowolnienia przekształcania siedlisk hydrogenicznych w wyniku zaniechania eksploatacji kredy jeziornej

Lemkowska B

Inżynieria Ekologiczna

|

2013

|

Nr 34

173--180

PL

Największe wydobycie kredy jeziornej (3,5 mln t • rok-1) miało miejsce w latach 90-tych XX, kiedy transport nawozów wapniowych był dotowany. Od momentu zaniechania wsparcia finansowego dla producentów, wydobycie kredy zostało zahamowane. Aktualnie wydobycie ma miejsce tylko na jednym obiekcie spośród 176 udokumentowanych złóż. Jego zasoby bilansowe 165 tys. ton są pomniejszane rocznie o 16 tys. ton. Zaniechano wydobycia na 68 obiektach, przy czym w 7 przypadkach wyeksploatowano złoże. Wstrzymanie eksploatacji spowodowało zmniejszenie zużycia nawozów wapniowych z 200 kg CaO do 37 kg • ha-1 • rok-1. Tereny poeksploatacyjne tylko częściowo zrekultywowano, formując zbiorniki wodne, zalesiając, tworząc antropogeniczne grunty orne. Część pozostawiono bez uporządkowania terenu, porzucając elementy infrastruktury wykorzystywanej podczas eksploatacji. Dawne mokradła zostały przekształcone geomechanicznie i są wykorzystywane jako nielegalne wysypiska śmieci. Retardacja eksploatacji zasobów kredyjeziornej zapewnia zachowanie złóż, prolongatę funkcjonalności ekosystemów w stanie utrzymaniaświadczonych przez nie usług. Wiąże się również z zaniechaniem wapnowania gleb i negatywnymi skutkami postępującego ich zakwaszenia.

EN

The greatest exploitation of lacustrine chalk (3.5 million t per year) was noted in the 90. of 20th century when the transport of calcareous fertilizers was subsidized by the government. Since the financial support was desisted, the excavation of the chalk was stopped. Now, the excavation of chalk takes place only at one site, among 176 documented ones. Its resources of 165,000 t are decreased by 16,000 t every year. The exploitation was stopped at 68 sites, among which seven were completely exploited. The reduction in exploitation resulted in decreasing calcareous fertilization from 200 kg CaO to 37 kg CaO per hectare per year. After exploitation, these areas were partly reclaimed andtransformed into water bodies, forests, anthropogenic arable lands. Some areas were left unarranged with parts of infrastructure used during exploitation. Former wetlands were geomechanically transformed and are used as illegal landfills. Retardation of lacustrine chalk exploitation saves the deposits and maintains the ecosystem functions. It is also associated with decreasing soil liming and negative effects of acidification.

8

Skały węglanowe ze złoża Szczerców jako potencjalne sorbenty do obniżania emisji SO2 w paleniskach

Hycnar E., Wisła-Walsh E., Zych Ł.

Górnictwo Odkrywkowe

|

2012

|

R. 53, nr 1-2

97-103

PL

W artykule przedstawiono oceną właściwości sorpcyjnych mioceńskiej kredy jeziornej i górno jurajskich wapieni ze złoża węgla brunatnego „Szczerców". Wykazano, że skały te mogą być traktowane jako surowce do produkcji wysokiej klasy sorbentów do usuwania kwaśnych zanieczyszczeń powstających w czasie spalania kopalnych paliw stałych w paleniskach fluidalnych. Wykazano, że zdolności sorpcyjne skał są związane z procesem tworzenia się porów o średnicach rzędu 0,07-0,6 Μ.

EN

This paper presents an evaluation of sorption properties of the Miocene and Upper Jurassic from lignite deposit „Szczerców". It was shown that these rocks may be considered as raw materials for production of high quality sorbents to remove SO2 formed during combustion of solid fossil fuels to remove during combustion of in fluidized beds. Proved that the sorption capacity of the rocks are mainly related to the formation of pores with diameters of the order of 0,07 - 0,6 microns.

9

Procesy diagenetyczne w holoceńskiej kredzie jeziornej wywołane obciążeniem – artykuł dyskusyjny

Żurek-Pysz U.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2011

|

nr 446 (2)

437--442

PL

Holoceńskie osady węglanowe (kreda jeziorna i gytie) są żelami zawierającymi 55–60% wody, mikrokrystaliczny kalcyt i zróżnicowaną substancję organiczną. W artykule omówiono wpływ długotrwałej konsolidacji na procesy diagenetyczne w kredzie jeziornej. Analiza powierzchni mikrostrukturalnych dostarczyła wielu cennych informacji o wczesnej diagenezie w holoceńskich osadach wapiennych.

EN

Holocene carbonate sediments (lacustrine chalk, gyttja) constitute gel, containing 55-60% of water, microcrystalline calcite and diverse organic matter. The long-lasting consolidation of lacustrine chalk and its effect are discussed. It can eventually have an influence on diagenetic processes of sediments. Microstructural analysis of lacustrine chalk provided interesting information about early diagenesis on Holocene calcareous sediment.

10

Diageneza kredy jeziornej i gytii w osadach holoceńskich północno-zachodniej Polski

Maćkowska R.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2011

|

nr 444

149--155

PL

W artykule przedstawiono procesy diagenetyczne zachodzące w kredzie jeziornej i gytii z osadów holoceńskich północno-zachodniej Polski. Analizom poddano próbki pochodzące ze stanowisk Tarda (Pojezierze Iławskie) oraz Suliszewo (Pojezierze Choszczeńskie). Do oznaczenia składu mineralnego, oprócz metod klasycznych (analiza derywatograficzna), zastosowano nowoczesne metody badawcze. Wykorzystano między innymi analizę chemiczną w mikroobszarze (mikrosonda elektronowa), obserwacje przy pomocy mikroskopu elektronowego oraz analizę rentgenostrukturalną. W kredzie jeziornej i gytii rozpoznano efekty procesów należących do wczesnego stadium diagenezy (eodiagenezy), głównie rozpuszczania minerałów węglanowych, pirytu i kwarcu. Znaczącą rolę odegrała także pirytyzacja oraz tworzenie się wczesnych cementów węglanowych. Stwierdzono, że w badanych osadach kompakcja zachodziła tylko na niewielką skalę. Ponadto odtworzono kolejność procesów diagenetycznych. Najwcześniejszym procesem diagenetycznym w badanej kredzie jeziornej i gytii było tworzenie się cementu mikrytowego oraz pirytyzacja. W dalszej kolejności osady były poddawane procesom rozpuszczania. Dopiero potem nastąpiła kompakcja. Po odwodnieniu próbek i ich osuszeniu z wód porowych wykrystalizował gips i halit.

EN

The aim of this paper is to present the diagenetic processes occurring within lacustrine chalk and ooze in Holocene deposits from northwestern Poland. The analysed samples came from the Tarda (Iława Lake District) and Suliszewo (Choszczno Lake District) sites. For the purpose of mineral composition determination, both modern and classic (thermal analysis) research methods were applied. Composition analysis on a microprobe (Scanning Electron Microscopy) and X-ray structural analysis (Powder X-ray Diffraction) were used. Effects of early diagenesis processes (eodiagenesis) are observed in these sediments. The most important diagenetic processes include dissolution of carbonate minerals, pyrite and quartz. An important role was also played by pyritization and formation of early carbonate cements. Compaction occurred only on a small scale. Moreover, the sequence of the diagenetic processes was reconstructed. The earliest diagenetic process that occurred within the lacustrine chalk and ooze was the formation of micritic cement and pyritization. Successively, the whole sediment was undergoing dissolution processes, followed by compaction. After dehydration and drying of the samples, gypsum and halite crystallized from the pore waters.

11

Parametry odkształceniowe i filtracyjne kredy jeziornej z obszaru Mazur

Malinowska E., Gabryś K.

Przegląd Naukowy Inżynieria i Kształtowanie Środowiska

|

2010

|

Vol. 19, No. 4

24--35

PL

W pracy zostały zaprezentowane parametry odkształceniowe i filtracyjne kredy jeziornej pochodzącej z obszaru Mazur. W celu wyznaczenia najważniejszych inżynierskich parametrów zostały przeprowadzone badania edometryczne. Przeprowadzono dwa rodzaje testów: test standardowy IL oraz test ze stałym obciążeniem CRL. Do badań użyto próbki kredy jeziornej pochodzącej z północno-wschodniej części Polski, z obszaru Mazur. Uzyskane wyniki badań pozwoliły na wyznaczenie zależności między odkształceniem a składową pionową naprężenia efektywnego. Zaproponowano również zależność pomiędzy edometrycznym modułem odkształcenia a naprężeniem efektywnym. Na podstawie przeprowadzonych badań uzyskano zależność pomiędzy współczynnikiem filtracji a wskaźnikiem porowatości. Zależność tę można przedstawić za pomocą równania konstytutywnego w następującej postaci: 12 5,3 k = 0,1⋅10-12⋅e3,5 - gdzie: k - współczynnik filtracji; e - wskaźnik porowatości. Wyznaczone parametry odkształceniowe i filtracyjne na podstawie przeprowadzonych laboratoryjnych badań edometrycznych dowodzą nieliniowych zależności między naprężeniem - odkształceniem oraz naprężeniem - filtracją.

EN

In this paper the strain and filtration parameters of lacustrine chalk from Mazury District are presented. To determinate the main engineers’ parameters the oedometer tests have been obtained. There were two types of laboratory tests: IL- standard one and CLR - with the constant loading. The tests were performed on lacustrine chalk from Mazury District in North East Poland. The tests results allowed to describe relationships between stain and vertical effective stress. Also the relationship between constrained modulus and vertical effective stress with the most correlated equation was proposed. The relationship between filtration coefficient and void ratio was obtained. The constitutive equation for the relationship between filtration coefficient and void ratio was proposed: 12 5,3 k = 0,1⋅10-12⋅e3,5 - where: k - filtration parameter, e - void ratio. Strain and filtration parameters obtain from laboratory oedometer tests proved the non-linear relationship between stress-strain and stress-filtration.

12

Kopaliny towarzyszące w kopalni Bełchatów - stan aktualny oraz perspektywy wydobycia i zagospodarowania

Jończyk W., Skórzak A., Bednarz A., Borowicz A., Specylak-Skrzypecka J., Ślusarczyk G.

Górnictwo Odkrywkowe

|

2010

|

R. 51, nr 2

44-52

PL

W artykule przedstawiono aktualny stan zagospodarowania oraz perspektywy wydobycia i zagospodarowania kopalin towarzyszących złożu węgla brunatnego " Bełchatów " poczynając od scharakteryzowania poszczególnych odmian kopalin towarzyszących, racjonalnej gospodarki kopalinami towarzyszącymi tj. rozpoznania i eksploatacji ich odmian o najkorzystniej szyci parametrach ilościowych i jakościowych, omówienia ich wydobycia i zagospodarowania poprzez przedstawienie kierunków wykorzystania oraz -wykonanych prac w zakresie tworzenia składowisk kopalin towarzyszących i budowy zakładów przeróbczych

EN

Actual state and prospects for development of accompanying minerals exploitation in Bełchatów Brown Coal Mine have been presented in the paper. Particular accompanying minerals have been described. Rational management of accompanying minerals, i.e. exploration and exploitation of reserves with the most favorable qualitative and quantitative parameters has been discussed. Methods of exploitation, development and storage, as well as construction of processing plants have beei presented.

13

Malakofauna osadów jeziornych torfowiska Gajlik na Pojezierzu Sejneńskim (północno-wschodnia Polska)

Alexandrowicz W. P., Żurek S.

Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

|

2010

|

T. 36, z. 4

491-504

PL

Analizie malakologicznej poddano skorupki ślimaków i małży występujące w gytiach wapiennych i kredach jeziornych wypełniających torfowisko Gajlik na Pojezierzu Sejneńskim. W sześciu analizowanych próbkach stwierdzono występowanie 13 gatunków mięczaków wodnych. Obserwowane zmiany składu i struktury zespołu mięczaków uzupełnione wynikami analiz palinologicznych i radiometrycznych pozwoliły na rekonstrukcję ewolucji torfowiska Gajlik w okresie późnego glacjału i dolnego holocenu. Skorupki mięczaków występowały wyłącznie w osadach związanych z cieplejszym i okresami (interfaza alleröd oraz preborealna i borealna faza holocenu). Nie pojawiały się one natomiast w osadach zimnych okresów późnego glacjału.

EN

Malacological analysis was conducted on snails and bivalve shells present in calcareous gytia and lacustrine chalk of the Gajlik mire in the Sejny Lake District. Thirteen species of water molluscs were identified within six analyzed samples. Changes observed in the structure and composition of molluscs, supplemented by palynological data, and the results of radiocarbon datings allowed for the reconstruction of the mire's evolution during Late Glacial and Early Holocene period. Molluscs' shells occurred solely in sediments associated with warmer periods (interphase Alleröd and Preboreal-Boreal phases of Holocene). Additionally, they were not present in sediments associated with cold Late Glacial periods.

14

Metale w osadach dennych jeziora Wigry

Prosowicz D.

Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

|

2008

|

T. 34, z. 1

85-108

PL

Przedstawiono koncentracje metali głównych (Fe, Mg, Mn) i śladowych (Cd, Cr, Cu, Zn) w osadach dennych jeziora Wigry. Badano osady powierzchniowe oraz rdzenie. Zawartości metali w osadzie zależą od typu osadu (gytia węglanowa, kreda jeziorna, gytia detrytusowa, piasek). Wyniki porównano z tłem geochemicznym (dla skał węglanowych, dla osadów wodnych Polski oraz lokalnym) i osadami dennymi innych jezior. Najwyższe koncentracje stwierdzono w gytii detrytusowej z Zatoki Hańczańskiej - najbardziej zanieczyszczonej części jeziora, najniższe zaś zawartości pierwiastków -w kredzie jeziornej tworzącej dno litoralu. Zaprezentowano korelacje między metalami. Porównując otrzymane wyniki badań koncentracji Cd, Cr, Cu, Fe, Mn, Zn w osadach dennych jeziora Wigry z innymi akwenami w Polsce i na świecie, jednocześnie traktując wszystkie typy osadów jako jeden zbiór, można stwierdzić, że jezioro Wigry jest zbiornikiem niezanieczyszczonym.

EN

Concentrations of metals (Cd, Cr, Cu, Fe, Mg, Mn, Zn) were analyzed in main types of the bottom sediments of Wigry Lake. The concentrations of metals depend strongly on the lithological type of the sediment (carbonate gyttja, lacustrine chalk, detritous gyttja, clastic sediments). Results of the study were compared to geochemical backround and bottom sediments of different lakes. The highest concentrations of metals were found in detritous gyttja from Hańczańska Bay - the most polluted part of investigated area. Correlations between metals were presented. Most of presented metals in recent sediments of Wigry Lake occur bellow maximum allowable levels determined for unpolluted sediments. Concentrations of many elements in the recent sediments of Wigry Lake are much lower compared to those in many lakes in Poland and in the world.

15

Wstępne wyniki badań składu mineralnego kredy jeziornej i gytii w świetle nowoczesnych metod badawczych

Maćkowska R.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2008

|

nr 429

75-78

PL

Kreda jeziorna i gytie to węglanowe osady słodkowodne powszechnie stosowane w rolnictwie do wapnowania kwaśnych gleb oraz jako dodatek do pasz. Występują przede wszystkim w północnej Polsce, na obszarach objętych ostatnim zlodowaceniem. Głównym składnikiem tych osadów jest kalcyt oraz substancja organiczna pochodzenia roślinnego. Do oznaczenia składu mineralnego oprócz metod klasycznych (analiza derywatograficzna) zastosowano nowoczesne metody badawcze. Wykorzystano między innymi analizę chemiczną w mikroobszarze (tzw. mikrosonda elektronowa), analizę składu za pomocą mikroskopu elektronowego oraz analizę rentgenostrukturalną. Badane próbki pochodziły ze stanowisk Tarda (Pojezierze Iławskie) oraz Suliszewo (Pojezierze Choszczeńskie). Celem przeprowadzonych badań było określenie jakościowego składu mineralnego kredy jeziornej i gytii, a także sposobu wykształcenia poszczególnych składników. Kreda jeziorna i gytie wykazują budowę dwufazową, składają się z dwóch równorzędnych części: płynnej - czyli zmineralizowanej wody, oraz stałej, w której wiodącą rolę odgrywa kalcyt i substancja organiczna. Składniki stałe tworzące kredę jeziorną i gytie można podzielić na trzy grupy: składniki główne (kalcyt, fitogenetyczna substancja organiczna), składniki akcesoryczne autigeniczne (piryt), składniki akcesoryczne allogeniczne (kwarc, skalenie, minerały ilaste, łyszczyki, glaukonit, epidot).

EN

Lacustrine chalk and gyttja are carbonate freshwater sediments, applied in agriculture as an addition to feeds and for liming acidic soils. In Poland, they occur mainly in its northeastern part; in the regions involved in the last glacial maximum. The main compounds are calcite and organic matter, which originate from various types of plants. Besides the classical methods (e.g. derivatographic analysis), modern analytical techniques, i.e. electron microprobe analysis (EMPA), scanning electron microscopy (SEM) and X-ray diffraction (XRD) were also used to determine the mineral composition. The investigated samples were collected from the localities of Tarda (Iława lake district) and Suliszewo (Choszczno lake district). The purpose of the study was to determine the qualitative mineral composition of both the sediments, as well as the mode of generation of each compound. The analysis shows that the lacustrine chalk and gyttja reveal a biphasic structure and consist of two equal phases: a liquid phase which stands as mineralised water; and a constant phase, in which calcite and organic matter are the major components. The constant compounds of the sediments can be divided into three groups: main compounds (calcite, fitogenic organic matter) and subsidiary autogenic compounds (pyrite), subsidiary allogenic compounds (quartz, feldspars, clay minerals, micas, glauconite and epidote).

16

Uwagi o warunkach stateczności skarp wyrobisk w kopalniach kredy jeziornej i gytii wapiennej

Jurys L.

Górnictwo Odkrywkowe

|

2007

|

R. 49, nr 1-2

68-72

PL

Kreda jeziora jest kopaliną stalą składającą się głównie z wody. Paradoks ten wskazywał Profesor Ryszard Wyrwicki, którego pamięci poświęcony jest artykuł przedstawiający właściwości geotechniczne górotworu złożonego w większości z wody i zachodzące w nim podczas eksploatacji górniczej zjawiska. Szczególne znaczenie ma zachowanie się skarp wyrobisk, bowiem decyduje ono o bezpieczeństwie, a niekiedy o możliwości eksploatacji. Stateczność skarp i zboczy w odkrywce zależy głównie od cech fizycznych budujących ją skał. Te z kolei zależą od składu litologicznego. Kolejnym po wodzie składnikiem kredy jeziornej są węglany wapnia i magnezu (głównie kalcyt). Wagowo, miejscami stanowią one składnik dominujący, lecz objętościowo zawsze ustępują wodzie. Na trzecim miejscu znajduje się kwarc detrytyczny i organogeniczny występujący w ilości do około 20%, a czasami także detrytus roślinny. Wyniki dotychczasowych badań cech geotechnicznych kredy jeziornej nie stwarzają podstaw do sporządzenia, wymaganych przepisami, ocen stateczności skarp wyrobisk. W ich świetle, skarpy są niestabilne i nie dają szans bezpiecznego prowadzenia działalności górniczej. Skala tych badań jest dość skromna, a badania dotyczą tylko kopaliny głównie ze złoża " Grabowo " - nie dotyczą tworzącego nadkład torfu. Praktyka górnicza wskazuje jednak na pewne cechy górotworu i sposoby prowadzenia eksploatacji, pozwalające uniknąć osuwania się skarp oraz przewidywać to zagrożenie. Są to: wilgotność natura/na kopaliny związana z warunkami hydrogeologicznymi oraz ograniczenie do niezbędnego minimum odwadniania wyrobisk. Doświadczenia te pozwalają na wnioskowanie, że im niższa wilgotność, tym lepsze cechy geotechniczne kopaliny. Ponieważ wilgotność kopaliny w złożu jest uzależniona głównie od warunków hydrogeologicznych i hydrologicznych (np. od melioracji), a także od stopnia diagenezy można na jej podstawie, w połączeniu z innymi wynikami badań, przewidywać i oceniać warunki geotechniczne podczas prowadzenia eksploatacji. Z tego powodu, badanie wilgotności złożowej kredy jeziornej powinno być prowadzone na większą niż dotychczas skalę, zwłaszcza, że nie jest ono skomplikowane. Skala badań winna umożliwić rozpoznanie przestrzennej zmienności wilgotności kopaliny. Konieczne jest także rozpoznanie warunków hydrogeologicznych, a w tym, miejsc występowania i charakteru wód podzlo-żowych, które podczas eksploatacji wpłyną do wyrobiska. Istnienie silnego dopływu wód do wyrobiska przez jego dno u podstawy eksploatowanej ściany, ma duże, negatywne znaczenie dla jej stabilności.

EN

Lacustrine chalk is a solid mineral consisted mostly of water. This paradox was pointed out by Professor Ryszard Wyrwicki and this article is dedicated to his memory. It presents geotechnical properties of lacustrine chalk -formation consisted mostly of water, and the phenomena that occur during its exploitation. The problems connected with excavation scarps are of main importance, because it determines the security of works and sometimes even the ability of exploitation. The scarp's stability depends mainly on physical features of rocks. This, in turn, depends on the lithological composition. The results of previous lacustrine chalk geotechnical researches (the scale of researches was quite small) can not be a basis of the scarps excavation stability estimation, if we consider what's required by the regulations of estimating scarp's stability: According to these regulations, scarps are unstable and, as follows, secure mining activity is impossible. However, the exploitation practice indicates some features of the rock and ways of excavating that make it possible to avoid scarp 's sliding and help to predict danger. The following features are: a excavation natural water content (a feature connected with hydrogeological conditions) and limitation of exavation dewatering to minimum. It leads to the conclusion, that the lower moisture content in the excavation is, the better its geotechnical features are. The knowledge of factors which influence the excavation 's water content, along with other information provided with researches, are very important for predicting and estimating geotechnical conditions of exploitation. This is the reason why examination of lacustrine chalk deposit moisture should be done on a larger scale, especially that it is not complicated. Another important thing is to identify hydrogeological conditions, including places where the underdeposit water is found (it can influence excavations during exploitation) and considering its properties. The powerful water inflow through the excavation bottom near the exploited face is of great importance to its stability.

17

Specyficzne właściwości litologiczne holoceńskiej kredy jeziornej

Żurek-Pysz Urszula

Geologos

|

2007

|

Vol. 11

321--330

PL

Kreda jeziorna jest jedną z odmian litologicznych holoceńskich osadów wapiennych. Osad jest żelem, zawierającym przeciętnie 55-60% wody, mikrokrystaliczny kalcyt i różne substancje organiczne - fito- i zoogeniczne. Zawiera też detrytyczny kwarc, krzemionkę okrzemek i rzadko minerały ilaste. Dużo informacji o naturze kredy jeziornej dostarcza analiza powierzchni mikrostrukturalnych SEM, szczególnie cenne spostrzeżenia dotyczą porównania cech litologicznych osadu w stanie naturalnym i osadu zmienionego działaniem czynnika zewnętrznego, np. długotrwałego obciążenia.

EN

There are presented lithology, a selected chemical and physical characteristics of lacustrine sediments from Quaternary deposits. These sediments differ themselves from others in such a way that they are gel, containing 55-60% of water on average, microcrystalline calcite and different organic substances. They may additionally contain organic, sulphide and oxide compounds of iron, detrital quartz and silica of diatoms as well as, though sporadically, clay minerals. Calcium carbonate and colloidal humus matter are the aggregate - forming substance. The discussion on presented results of investigations has preliminary character. The have proved that there is a range of special lithological indexes (mineral and structural ones), which allow to estimate the degree of diagenesis in young calcareous lake sediments. It was observed that genetically different types of sediments were influenced by an external factor, e.g. loading, characterize different character of microstructural changes. Microstructural analysis of lacustrine chalk has provident new, interesting information about lithology on Quaternary calcareous sediments.

18

Stratygrafia kredy jeziornej ze złoża węgla brunatnego "Szczerców"

Wagner M., Matl K.

Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

|

2007

|

T. 33, z. 3

289-315

PL

W złożu węgla brunatnego "Szczerców" wyróżniono dwa ciągłe, różnowiekowe horyzonty skał wapiennych (kredy jeziornej) o sumarycznej grubości do 90 m. Poziom starszy (II) występuje w zachodniej części złoża, głównie w dolnej części kompleksu węglowego. Poziom młodszy (I i la) znany jest z górnej części kompleksu węglowego. Obydwa poziomy rozdziela kilkudziesięciometrowa seria węglowa. Badania malakofauny i palinologiczne potwierdziły zróżnicowanie stratygraficzne wyróżnionych horyzontów kredy jeziornej. Poziom starszy jest dolnomioceński (zona biostratygraficzna MN 4), co odpowiada w schemacie miocenu morskiego (Paratetydy) ottnangowi i karpatowi. Jest to odpowiednik III-rawickiej grupy pokładów węgla. Młodszy poziom kredy jeziornej (I) zaliczono do miocenu środkowego, a jego lokalną górną część do przełomu miocenu środkowego i górnego (zona biostratygraficzna MN 5-6, co odpowiada badenowi i MN 7-8 zaliczanych do sarmatu). Odpowiada to przypuszczalnie II-łużyckiej grupie pokładów węgla na Niżu Polskim.

EN

Two continuous lacustrine chalk horizons of different age with the total thickness around 90 m were distinguished in the "Szczerców" lignite deposit. The older level (II) occurs in the western part of deposit, particularly in the lower part of a coal complex. The younger level (I and la) is observed in the upper part of the coal complex. The levels are separated by lignite series that is several dozen meters thick. The analysis of malacofauna and palynology confirmed stratigraphic differentiation of the distinguished lacustrine chalk horizons. The older level was described as Lower Miocene that corresponds with Ottnangian and Carpathian in the marine Miocene scheme of Parathetys. Therefore, it is an equivalent to the III-Rawicz Lignite Main Group. The younger level of lacustrine chalk horizons (I) was classified to Middle Miocene and the local upper part of it was assigned to breaching of Middle and Upper Miocene (biostratigraphic zone MN 5-6 that corresponds with Badenian and MN 7-8 that is assigned to Sarmatian). Presumably, it is comparable to the II-Łużyce Lignite Main Group from Polish Lowland.

19

Malakofauna późnoglacjalnych i holoceńskich węglanowych osadów jeziornych północnej Polski

Alexandrowicz W. P.

Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

|

2007

|

T. 33, z. 4

395-420

PL

Późnoglacjalne i holoceńskie węglanowe osady jeziorne rozwinięte jako kredy jeziorne i gytie wapienne są bardzo rozpowszechnione na obszarze północnej Polski. Stanowią one wypełnienia paleojezior, które tworzyły się w okresie deglacjacji ostatniego lądolodu. Utwory te są zazwyczaj przykryte torfami. W omawianych osadach została znaleziona bogata i urozmaicona malakofauna. Analizie malakologicznej zostały poddane profile pochodzące z 54 stanowisk opracowanych przez różnych autorów. W całym badanym materiale zostało wydzielonych 18 zespołów mięczaków reprezentujących trzy typy siedlisk: środowiska lądowe, środowiska okresowych zbiorników wodnych i środowiska stałych zbiorników wodnych. Skład i struktura tych zespołów pozwalają na scharakteryzowanie klimatu i zróżnicowania siedlisk. Następstwa asocjacji malakologicznych umożliwiły zdefiniowanie trzech typów sekwencji malakologicznych. Na podstawie tych sukcesji został opracowany schemat ewolucji zbiorników jeziornych w czasie późnego glacjału i holocenu na północy Polski.

EN

Late Glacial and Holocene mollusc-bearing deposits developed as lacustrine chalk and/or calcareous gyttja are widespread in Northern Poland. They fill up water bodies formed during the final stage of deglaciation. These sediments usually contains rich assemblages of molluscs. Calcareous lake deposits and it's malacofauna were described in detail by several authors in 54 localities. Eighteen communities of snails and bivalves have been distinguished. They are represents three types of environment: land, temporary water bodies and permanent water bodies (lakes). The composition and structure of malacocenoses reflect changes of the climate and differentiation of habitats. Three types of malacological sequences can be define. The scheme of evolution water bodies during the Late Glacial and Holocene in Northern Poland was elaborated based on successions of molluscan communities.

20

Ostracoda of the Eemian Interglacial at Kruklanki in NE Poland

Namiotko T., Szczechura J., Namiotko L.

Studia Quaternaria

|

2003

|

Vol. 20

3-24

EN

The assemblage of lacustrine ostracods found in the Eemian Interglacial sediments at Kruklanki (Masurian Lake District, northeastern Poland) contains 18 species belonging to 13 genera. The most dominant species are Candona neglecta Sars, 1887, Limnocytherina sanctipatricii (Brady et Robertson, 1869), Limnocythere inopinata (Baird, 1843) and Candona candida (O.F. Müller, 1776). Cyclocypris serena (Koch, 1838), Ilyocypris decipiens Masi, 1905, Pseudocandona insculpta (G.W. Müller, 1900) and Leucocythere mirabilis Kaufmann, 1892 are recorded for the first time from the Eemian of Poland; the latter two species are also new for the Eemian lacustrine deposits of Europe. The ecological requirements of the recognised ostracod species as well as their geographic ranges in the Quaternary of Europe are summarised. Based on these data, past habitat type is estimated as a deeper littoral of a lake with reasonably cold, well-oxygenated and calcium-rich waters. The present state of knowledge of the Eemian ostracods from Poland is reviewed and their comparison with the Eemian ostracod assemblages from Europe is briefly given. Comparison of the ostracod faunal assemblage from Kruklanki with those from other Eemian sites in Poland enables to establish and describe one general type of ostracod assemblages characteristic for lacustrine littoral in this interglacial.