Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Linia Teisseyre’a-Tornquista : ewolucja poglądów na temat krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego

Grad Marek

Przegląd Geofizyczny

|

2019

|

Z. 1-2

167--183

PL

Nie ma wątpliwości co do znaczącego wkładu Wawrzyńca Teisseyre’a i Alexandra Tornquista w wyznaczenie przebiegu SW krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego w Europie Centralnej (Teisseyre 1893, 1903; Tornquist 1908, 1910; rys. 1). Teisseyre jako pierwszy udokumentował SW krawędź horstu podolskiego (linia Berdo-Narol), jednak w swoich pracach powoływał się na wcześniejsze prace innych geologów: Wilhelma Blöde (1830, 1845), Aloisego Altha (1874, 1881), Józefa Siemiradzkiego i Emila Dunikowskiego (1891), oraz Eduarda Suessa (1883-1888). Również Tornquist wykorzystywał wyniki swoich poprzedników: Alberta Schücka (1899, 1902), Wilhelma Deecke (1906) i Hansa Preußa (1910). Linia Teisseyre’a-Tornquista (TTL) w jej południowej części biegnie SW skrajem horstu podolskiego wzdłuż linii Berdo-Narol (Teisseyre 1893, 1903), a w części północnej wzdłuż SW krawędzi płyty bałtyckiej, linii Skania-Łysogóry (Tornquist 1908, 1910). Obie linie spotykają się w pobliżu Sandomierza (rys. 3). Nowoczesne badania geofizyczne pokazują, że krawędź kratonu jest ważną strukturą litosfery, dobrze widoczną w tomografii sejsmicznej, na mapie głębokości granicy Moho (rys. 6), w ano¬maliach grawitacyjnych i magnetycznych (rys. 7), jak również w badaniach strumienia ciepła i elektromagnetycznych. Położenie SW krawędzi kratonu określone przez różnych autorów może się różnić nawet o 50 km. Z tego powodu częściej używany jest termin „strefa” niż „linia”. Terminy opisujące SW krawędź kratonu powinny być rozumiane tak jak poniżej. Linia Teisseyre'a-Tornquista (TTL) jest elementem liniowym, ostrą krawędzią cokołu krystalicznego górnej ("granitowej") skorupy ziemskiej kratonu. Strefa Teisseyre'a-Tornquista (TTZ) jest strefą o szerokości do kilkudziesięciu kilo¬metrów związaną z krawędzią kratonu. W pokrywie osadowej może przejawiać się systemem uskoków. Kontynuacją TTZ na północy jest strefa Sorgenfrei-Tornquista (STZ). Strefa szwu transeuropejskiego (TESZ) jest terminem określającym zespół terranów pomiędzy kratonem wschodnioeuropejskim i platformą paleozoiczną; TESZ nie należy mylić z TTL, TTZ i STZ.

EN

There is no doubt in a significant contribution of Wawrzyniec Teisseyre and Alexander Tornquist in the determination of the SW edge of the East European Craton (Teisseyre 1893, 1903; Tornquist 1908, 1910; fig. 1). Wawrzyniec Teisseyre first documented SW edge of the Podolian horst (Berdo-Narol line), however in his papers he mentioned earlier contributions of other geologists: Wilhelm Blöde (1830, 1845), Alois Alth (1874, 1881), Józef Siemiradzki and Emil Dunikowski (1891), and Eduard Suess (1883-1888). Similar in the case of Alexander Tornquist – earlier contributions of Schück (1899, 1902), Deecke (1906) and Preuß (1910), has benefited him by designating the southwest edge of the crystalline East European Craton (EEC). The Teisseyre-Tornquist Line (TTL) follows in its southern part the SW edge of the Podolian horst, along Berdo-Narol line (Teisseyre, 1893, 1903) and in its northern part along the SW edge of the Baltic plate, Scania-Łysogóry line (Tornquist, 1908, 1910). Both lines meet together closely to Sandomierz (fig. 3). Modern geophysical investigations show that the edge of the craton is a major lithospheric structure, well seen in seismic tomography, Moho depth map (fig. 6), gravity and magnetic (fig. 7) data, as well as in terrestrial heat flow and electromagnetic investigations. The location of SW edge of the EEC determined by different authors is different and the variation in location may reach up to 50 km. It could be reason, that instead of “line” a term “zone” is mostly used. However, the understanding of terms describing SW edge of the EEC should be as bellow. Teisseyre-Tornquist Line (TTL) conceived as a linear feature is border of crystalline, “granitic” upper crust of the EEC. Teisseyre-Tornquist Zone (TTZ) is a few tens of kilometers wide zone related to craton edge. In the sedimentary cover it could manifests itself as a system of faults. To the north it continues as Sorgenfrei-Tornquist Zone (STZ). Trans-European Suture Zone (TESZ) is a term for an assemblage of suspect terranes boarded by the EEC and Paleozoic Platform; TESZ should not be mistaken with TTL, TTZ and STZ.

2

Zachodnie przedpole kratonu wschodnioeuropejskiego : paleozoiczne terrany czy marginalna część kontynentu Bałtyki?

Mizerski W., Olczak-Dusseldorp I.

Przegląd Geologiczny

|

2017

|

Vol. 65, nr 12

1521--1528

EN

Provenance of the tectonic blocks located in the recent, western foreland of the East European Craton in Poland is subject to debate. These blocks are regarded either as Avalonian blocks adjacent to the East European Craton along the T-Tzone or accretional wedge (or its fragments) formed during the collision of Baltica and Avalonia. This implies that the western edge of the Baltica Continent was active, with a subduction zone developed along which Avalonian blocks and Baltica should be smashing together Baltica. However, no objective geological facts indicate the occurrence of a subduction zone along the present-day SW edge of the East European Craton. On the contrary, there are many evidences indicating the sedimentation taking place in a continental passive margin during the Palaeozoic and there is no proof that the older Palaeozoic rocks are thrust over the Baltic margin. Consequently, tectonic deformation in Palaeozoic rocks, recorded in the present-dayforeland of the East European Craton, are related to the mobility of the craton margin and should be regarded as platform-type deformation.

3

Rozpoznanie stref perspektywicznych występowania niekonwencjonalnych złóż węglowodorów w Polsce : nowe wyniki oraz dalsze kierunki badań

Podhalańska T., Waksmundzka M. I., Becker A., Roszkowska-Remin J.

Przegląd Geologiczny

|

2016

|

Vol. 64, nr 12

953--962

EN

Studies that have recently been carried out by the Polish Geological Survey aim at, among others, deepening and supplementing the knowledge of unconventional hydrocarbon systems in Poland, including petroleum systems of the lower Palaeozoic in the Polish part of the East European Craton and of the Carboniferous in the South-Western Poland. The article presents the main principles and objectives of the research and the results of the project titled “Identification of prospective zones for unconventional hydrocarbon accumulations in Poland, stageI”,which is the only project that uses a wide range of recently conducted regional geology research and laboratory analyses, integrated with geological information derived from newly drilled boreholes. Geological constraints for the occurrence of unconventional hydrocarbon deposits in the Cambrian, Ordovician Silurian and Carboniferous rocks are presented. What is emphasized is the need to continue the work and to extend it to new research directions aimed at petroleum system modelling (e.g.burial history and analysis of hydrocarbon generation), and the need to refine and clarify some of the results obtained, supplementing them with an analysis of the latest data from newly drilled boreholes.

4

Petrografia i mineralogia łupków niższego paleozoiku kratonu wschodnioeuropejskiego oraz piaskowców karbonu podłoża monokliny przedsudeckiej

Sikorska-Jaworowska M., Kuberska M., Kozłowska A.

Przegląd Geologiczny

|

2016

|

Vol. 64, nr 12

963--967

EN

The study deals with clay-silt shales occurring in the lower Palaeozoic basin at the western slope of the East European Craton, and sandstones known from the Carboniferous Basin of SW Poland (basement of theFore-SudeticHomocline).The clay groundmass of the shales consistslargely of illite, and the silt fraction is made up of quartz with a variable admixture of feldspars. Quartz and carbonate cements are common, while pyrite, kaolinite and phosphate cements are rare. The clay groundmass reveals microporosity in the form of microchannels paralleling illite plates, and visible with in mica packets. Carboniferous sandstones are represented mostly by sublithic or subarkosic wackes and rarely by lithic, sublithic or subarkosic arenites. The pore space between sand grains is completely filled by clayey matrix. Both porosity and permeability are very low in the sandstones.

5

Proterozoiczne podłoże krystaliczne polskiej części Bałtyku w świetle badań strukturalnych

Cymerman Z.

Przegląd Geologiczny

|

2015

|

Vol. 63, nr 4

228–-238

EN

This paper presents structural data and regional correlations based on drill cores from 8 boreholes (B2-1/80, B3-1/81, B4-1/81, B6-1/82, B6-2/85, B7-1/91, B16-1/85 and B21-1/95) penetrating Precambrian crystalline rocks in the Polish part of the Baltic Sea. The crystalline rocks from the ftom these boreholes were compared to cores from several wells in Eastern Pomerania, and the Kashubian and Warmia regions and above all with the Mesoproterozoic granitoids and metamorphic rocks of Bornholm and Southern Sweden. The pre-existing basement map of the Southern Baltic, showing Palaeoproterozoic or even Archaean granitoid massifs and narrow north-south fold belts is questioned. Instead, in the present interpretation, the studied area of the Polish part of the Southern Baltic Sea is underlain by a fragment of the Mesoproterozoic (ca. 1.47–1.43 Ga) Danopolonian („Hallandian”) orogeny, comprising mainly regional-scale ductile shear zones, which, striking probably in W–E to WNW–ESE directions, are characterized by the predominance of a thrust to transpressional strain regime with tectonic transport top-to-the S or SSW. The structural kinematic and lithological interpretations of these shear zones are based on comparison with the other parts of the East European Craton that are exposed in Bornholm and the Blekinge and Skne regions in Southern Sweden.

6

Alkaliczna intruzja syenitowa Mławy a perspektywy występowania pierwiastków ziem rzadkich

Krzemińska E., Krzemiński L.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2012

|

nr 448 (2)

401--407

PL

Obecność kilku alkalicznych i alkaliczno-ultramaficznych ciał w obrębie zakrytego podłoża kratonu wschodnioeuropejskiego na obszarze północno-wschodniej Polski była znana od dawna, na podstawie badań geofizycznych, jako wyraźne anomalie Ełku, Pisza, Tajna i Mławy. Jedynie cztery głębokie otwory wiertnicze na peryferiach anomalii Mławy (Płońsk IG 2A/2, Ciechanów 1, Konopki Wielkie 1 i Gradzanowo 2) odsłoniły syenity i kwarcowe syenity. Metaluminowe, bogate w pierwiastki ziem rzadkich (REE) i Zr syenity Mławy są względnie późnym produktem procesów frakcjonowania magmy. Analizy chemiczne w mikroobszarze potwierdziły obecność pierwotnych fluorowęglanów REE (bastnäsyt, parisyt) i obfitość cyrkonu jako faz bogatych w REE i Zr w syenitach. Istotna koncentracja minerałów nośników REE ma genetyczne i przestrzenne związki ze skałami alkalicznymi, dlatego intruzja Mławy powinna być obiektem dalszych badań.

EN

A number of alkaline and alkaline-ultramafic bodies have been known within the hidden basement of the East European Craton (EEC) in north-western Poland for a long time. These are the strong anomalies of Ełk, Pisz, Tajno and Mława identified based on a geophysical survey. Syenite and quartz syenites, were drilled by only four deep boreholes on the periphery of the Mława anomaly (Płońsk IG 2A/2, Ciechanów 1, Konopki Wielkie and Gradzanowo 2). The REE- and Zr-rich Mława metaluminous syenites are relatively late-stage products of fractionation processes. Electron microprobe analyses confirm primary-appearing REE-fluorocarbonate (bastnäsite–parisite) and zircon abundance as major host phases to REE and Zr in the syenites. A significant concentration of the REE-bearing minerals shows a genetic and spatial relation to an alkaline rocks, therefore the Mława igneous bodies should be the subject of further investigations.

7

The evolution of late Ediacaran riverine-estuarine system in the Lublin-Podlasie slope of the East European Craton, southeastern Poland

Pacześna J.

Polish Geological Institute Special Papers

|

2010

|

Vol. 27

1-96

EN

A model of evolution and destruction of the late Ediacaran riverine-estuarine system that developed in the Podlasie Depression and Lublin-Podlasie slope of the East European Craton is presented based on the identification and definition of facies associations, depositional systems and the framework of high-resolution sequence stratigraphy. Two groups of depositional systems have been identified - alluvial, estuarine, and one open coast system. The alluvial system was initially represented in the northeastern and western synrift depocentres by alluvial fans. Distal parts of the fans were areas of fluvial deposition. Large, sand-bed braided rivers flowed transverse to the sedimentary basin axis. During final stages of the alluvial basin evolution, the levelling of the rift topography and the increase in subsidence rate in the south-east of the basin resulted in the development of anastomosed system rivers. The rivers flowed along the basin axis from north to south. A change in the braided-river flow type from ephemeral during the early stage of the alluvial basin evolution to perennial in the later stages, development of anastomosed system river floodplains and the change in the colour of accumulated fluvial deposits indicate a climate change from arid and desert to more humid and moderate conditions. The late Ediacaran siliciclastic succession of the Lublin basin is a record of the transgressive stage of estuary development. It is manifested by five successive parasequences composing the transgressive systems tract. During the earliest evolutionary stages, the Lublin estuary was a mixed wave-and tide-dominated. In its peak development, as the influence of tides significantly increased, it turned into a macrotidal, hypersynchronous estuary of funnel-shaped geometry. Regression of the Lublin estuary, resulting in its ultimate decline, started along with the highstand development at the Ediacaran/Cambrian transition. The estuary became transformed into a mixed-energy wave-and tide-dominated estuarine system and subsequently into a wave-dominated open coast.

PL

Na podstawie zdefiniowania asocjacji facjalnych i systemów depozycyjnych oraz przedstawienia ram wydzieleń wysokorozdzielczej stratygrafii sekwencji sformułowano model rozwoju i destrukcji późnoediakarskiego systemu fluwialno-estuariowego, rozprzestrzenionego w obniżeniu podlaskim i lubelskim skłonie kratonu wschodnioeuropejskiego. Wyróżniono dwie grupy systemów depozycyjnych - aluwialne i estuariowe oraz system otwartego wybrzeża. System aluwialny był początkowo reprezentowany w północno-wschodnich i zachodnich depocentrach synryftowych przez stożki aluwialne. Dystalne części stożków były obszarami depozycji fluwialnej. Duże, piaskodenne rzeki roztokowe spływały poprzecznie do osi basenu sedymentacyjnego. W końcowych stadiach ewolucji basenu aluwialnego wyrównanie topografii ryftowej i wzrost tempa subsydencji w jego południowo-wschodniej części spowodowały rozwój rzek systemu anastomozującego. Spływały one wzdłuż osi basenu z północy na południe. Zmiana rodzaju przepływu rzek roztokowych z okresowego we wczesnych etapach rozwoju basenu aluwialnego na ciągły w późniejszych stadiach, rozwój równi zalewowych rzek systemu anastomozującego i zmiana koloru osadów akumulowanych przez rzeki świadczą o zmianie klimatu suchego, pustynnego na bardziej wilgotny, umiarkowany. Późnoediakarska sukcesja silikoklastyczna basenu lubelskiego jest zapisem transgresywnego etapu ewolucji estuarium. Jej przebieg odzwierciedla pięć kolejnych parasekwencji budujących transgresywny ciąg systemowy. W najwcześniejszych etapach rozwoju estuarium lubelskie miało charakter mieszany, falowo-pływowy. W fazie maksymalnego rozwoju, w miarę znaczącego wzrostu oddziaływania pływów, było to makropływowe, hypersynchroniczne estuarium o kominowej geometrii. Na przełomie ediakaru i kambru wraz z rozwojem ciągu systemowego wysokiego stanu względnego poziomu morza rozpoczął się regres i stopniowa likwidacja estuarium lubelskiego, które przekształciło się w estuarium o mieszanej energii falowo-pływowej i następnie w otwarte wybrzeże z udziałem falowania.

8

Stratygrafia i wykształcenie facjalne osadów ordowiku i syluru strefy Koszalin–Chojnice : podobieństwa i różnice z obszarami zachodniej krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego i Rugii

Podhalańska T., Modliński Z.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2006

|

T. 186

39--78

PL

Przedstawiono zarys lito- i biostratygrafii osadów ordowiku i syluru występujących w sąsiadujących ze sobą, po obu stronach linii tektonicznej Teisseyre’a–Tornquista, strefie Koszalin–Chojnice oraz zachodniej części obniżenia bałtyckiego. Charakterystykę tę dokonano na podstawie usystematyzowania i aktualizacji wcześniej wykonanych badań stratygraficznych, uzupełnionych o nowe dane i uszczegółowienia. Ponieważ rozpoznanie utworów dolnego paleozoiku w strefie TESZ jest dużo słabsze niż na kratonie wschodnioeuropejskim, badania stratygraficzne uzupełniono elementami analizy sedymentologicznej, paleontologicznej oraz mikro- i biofacjalnej ordowiku i syluru strefy Koszalin–Chojnice. W rozwoju lito- i biofacjalnym strefy Koszalin–Chojnice wykazano podobieństwa i różnice w stosunku do obszarów obecnie sąsiadujących: zachodniej krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego i obszaru Rugii, chociaż możliwości porównawcze z tym ostatnim obszarem, ze względu na częściowe mijanie się „sekwencji” stratygraficznej, są ograniczone. W świetle zgromadzonych faktów nie można wykluczyć związków paleogeograficznych i facjalnych między obszarem Koszalin–Chojnice i zachodnią częścią basenu bałtyckiego, szczególnie w sylurze. W ordowiku natomiast stwierdzono pewną odmienność reżimu depozycyjnego w części basenu, którego wypełnienie stanowią osady strefy Koszalin–Chojnice, w stosunku do obszarów sąsiednich: obszaru Rugii i brzeżnej części kratonu wschodnioeuropejskiego. Uzyskane dane wydają się jednak przemawiać za stosunkowo bliskim, choć niekoniecznie bezpośrednim, sąsiedztwem omawianych obszarów w dolnym paleozoiku.

EN

The paper summarizes the general outline of litho- and biostratigraphy of Ordovician and Silurian deposits from the areas of the Koszalin-Chojnice zone and the western part of the Baltic Depression, situated near each other and located on both sides of the Teisseyre-Tornquist Zone. The characterisation is based on a systematisation and updating of earlier stratigraphical studies complemented with new data and details. As the degree of recognition of Lower Palaeozoic deposits along the TESZ is much poorer than in the East European Craton, stratigraphical investigations have been supported by sedimentological, palaeontological, microfacies and biofacies analyses of Ordovician and Silurian deposits from the Koszalin-Chojnice zone. The investigations have shown that both similarities and differences can be observed in the areas which are now situated close to each other: the western margin of the East European Craton and Rügen Island. It may suggest palaeogeographical connections of these areas with both Baltica and Avalonia. In the light of available facts, it cannot be precluded that there were palaeogeographical and facies relationships between the Koszalin-Chojnice zone and the western part of the Baltic Basin, in particular during Silurian times. In this part of the basin which is filled by the Koszalin-Chojnice zone deposits, the Ordovician depositional regime shows its distinctness from the neighbouring areas of Rügen Island and the East European Craton margin. However, the data obtained seem to suggest that the discussed areas were located relatively close to each other during. Early Palaeozoic times, although not necessarily in direct nearness.

9

Rozwój kaledońskiej strefy kolizji wzdłuż zachodniej krawędzi Baltiki oraz jej relacje do basenu przedpola

Poprawa P.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2006

|

T. 186

189--214

PL

Rozwój subsydencji w basenach bałtyckim oraz lubelsko-podlaskim w (?środkowym–) późnym ordowiku–sylurze był związany z fleksuralnym uginaniem zachodniej krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego. Baseny te stanowiły zapadliska przedgórskie kaledonidów. Dla niewielkich rozmiarów erozji oraz niepokoju sedymentacyjnego na przełomie ordowiku i syluru w basenie bałtyckim postulowana jest geneza eustatyczna. Basen, w którym były deponowane utwory strefy Koszalin–Chojnice, stanowił fragment kaledońskiego zapadliska przedgórskiego, rozwiniętego na kontynentalnej skorupie, będącej zachodnim skłonem Baltiki. W ordowickiej paleogeografii strefa Koszalin–Chojnice była zlokalizowana w pobliżu basenu bałtyckiego, zaś zajmowała pozycję odległą od strefy Rugii. Obszar źródłowy zasilający od zachodu basen bałtycki i strefę Koszalin–Chojnice stanowiła kaledońska strefa kolizji. W jej obręb zaangażowane były jednostki tektoniczne o odmiennej proweniencji, w tym bloki odkłute od zachodniego brzegu kratonu wschodnioeuropejskiego, osady kaledońskiej pryzmy akrecyjnej, kaledoński, subdukcyjny łuk wyspowy oraz perygondwańskie terrany i enklawy skorupy o neoproterozoicznej konsolidacji. Utwory pryzmy akrecyjnej uległy metamorfizmowi niskiego stopnia w środkowym ordowiku–wczesnym sylurze, zaś w późnym sylurze były topograficznie wyniesione i erodowane. W późnym ordowiku i sylurze rozwijały się równocześnie wzdłuż północno-zachodniej i południowo-zachodniej krawędzi Baltiki dwie strefy kolizji o wzajemnie kontrastujących oddziaływaniach na płytę przedpola. Skandynawska kolizja Baltiki i Laurentii charakteryzowała się silnymi powiązaniami geotektonicznymi płyty przedpola z orogenem oraz rozległym zasięgiem strefy poddanej oddziaływaniu kompresji. Z kolei północnoniemiecko-polska strefa kolizji Awalonii i Baltiki nie posiadała znaczących powiązań geodynamicznych z przedpolem, a jej wpływ na Baltikę ograniczał się głównie do fleksuralnego uginania jej skłonu.

10

Neoproterozoiczny rozpad superkontynentu Rodinii/Pannotii – zapis w rozwoju basenów osadowych na zachodnim skłonie Baltiki

Poprawa P.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2006

|

T. 186

165--188

PL

W neoproterozoiku wzdłuż zachodniej krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego zachodziły procesy ryftowe, najprawdopodobniej związane z rozpadem prekambryjskiego superkontynentu Rodinii/Pannotii. Proces ten doprowadził do powstania pasywnej krawędzi kontynentalnej Baltiki, która w trakcie paleozoicznych kolizji i/lub ruchów przesuwczych ewoluowała w strefę szwu transeuropejskiego. W czasie równowiekowego, w przybliżeniu, ryftowania wzdłuż zachodniej krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego oraz wzdłuż poprzecznych do niej norweskiej krawędzi kratonu oraz strefy Orsza–Wołyń powstawały węzły potrójne. Datowania izotopowe skał wulkanicznych i piroklastycznych związanych z ryftowaniem, a także ich pośrednie datowania paleomagnetyczne oraz przesłanki z ilościowej analizy krzywych subsydencji zawężają czas synryftowej aktywności magmowej do późnego neoproterozoiku. Późnoneoproterozoiczna ekstensja i dywergencja płyt wzdłuż zachodniej krawędzi Baltiki kontrastuje z, w przybliżeniu równowiekową, konwergencją i kolizją orogeniczną oraz fliszowym wykształceniem facjalnym utworów ediakaru na bloku małopolskim oraz Brunovistulikum. Również historię kambryjskiej subsydencji basenu rozwiniętego na Brunovistulikum, charakteryzującą się intensywnym zdarzeniem tektonicznym we wczesnym kambrze, trudno pogodzić z modelem subsydencji zachodniej Baltiki, o ile założyć paleogeograficzne relacje obu domen zbliżone do obecnych. Przyjęto, iż w ediakarze Baltika oraz Brunovistulikum były od siebie odległe. Akrecja bloku małopolskiego do Baltiki zachodziła, począwszy od kambru, w wyniku skośnej konwergencji. Za przejaw kolizyjnego dołączania bloku małopolskiego do Baltiki uznano fazy wypiętrzania tektonicznego i erozji, mające miejsce w basenie bałtyckim i basenie lubelsko-podlaskim pod koniec środkowego kambru oraz w późnym kambrze. W modelu takim relatywnie duże miąższości górnego kambru w strefie łysogórskiej Gór Świętokrzyskich oraz w strefie Narola można tłumaczyć zjawiskiem fleksuralnego uginania krawędzi Baltiki w czasie kolizji. W odniesieniu do dolno- do środkowokambryjskiego basenu sedymentacyjnego, rozwiniętego w SE części Brunovistulikum, zaproponowano model fleksuralnego basenu przedgórskiego.

EN

During the Neoproterozoic, rift zones developed along the western slope of the East European Craton (EEC), most probably related to break-up of the Precambrian supercontinent Rodinia/Pannotia. Rifting along the SW margin of the EEC was roughly coeval with rifting along its Norwegian margin, as well as along the Orsha-Volyn Aulacogen, resulting in development of the triple junctions. Subsequently, during Cambrian to Middle Ordovician time, the passive continental margins developed along the western slope of newly formed Baltica. In Ediacaran time, the Brunovistulicum terrane was separated from Baltica. Collision of the Małopolska block with Baltica caused the late Cambrian flexural subsidence in the Łysogóry unit of the Holy Cross Mountains and in the Narol zone, as well as tectonic uplift and erosion in the Baltic Basin and the Lublin-Podlasie Basin. The Lower to Middle Cambrian sedimentary basins, developed in the SE part of Brunovistulicum, are tentatively interpreted as a flexural basin formed in a foreland of a suspected Cambrian collision zone.

11

Ewolucja późnoneoproterozoiczno-wczesnokambryjskich ryftowych depocentrów i facji w lubelsko-podlaskim basenie sedymentacyjnym

Pacześna J.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2006

|

T. 186

9--38

PL

W ewolucji późnoneoproterozoiczno-wczesnokambryjskiego basenu lubelsko-podlaskiego wyróżniono siedem depocentrów, sukcesywnie rozwijających się w ryftowej fazie basenu. W początkowym stadium powstały dwa niewielkie depocentra wypełnione osadami dolnego systemu aluwialnego, odpowiadającemu dolnej, klastycznej części formacji sławatyckiej. W depocentrum Rajsk–Skupowo rozwinął się drenaż poprzeczny doliny ryftowej, zasilający stożki aluwialne, które rozbudowywały się u podnóża skarp uskokowych. Depocentrum Terespol–Kaplonosy charakteryzowało się lepiej rozwiniętym drenażem osiowym, reprezentowanym przez piaskodenne rzeki roztokowe. W kolejnym etapie ewolucji fazy synryftowej rozwinęło się rozległe depocentrum Biała Podlaska–Terebiń, wypełnione utworami wulkanicznymi, które reprezentuje górną, efuzywną część formacji sławatyckiej. Po ustaniu procesów magmowych zwiększona subsydencja regionalna spowodowała przesunięcie się frontu procesów ryftowych i ekspansję ku południowemu zachodowi górnego systemu aluwialnego, odnoszącego się do formacji siemiatyckiej. W podlaskiej części basenu rozpoczął się stopniowy zanik depocentrum Iwanki Rohozy–Krzyże i regres górnego systemu aluwialnego. Końcowe etapy ewolucji fazy synryftowej charakteryzowały się znaczącym przyrostem pojemności akomodacyjnej w południowo-wschodniej części basenu. W wyniku tego procesu powstały kolejno dwa depocentra wypełnione utworami brakicznego systemu depozycyjnego, odpowiednio reprezentującego formację białopolską, lubelską i włodawską. Początkowo rozwinęło się depocentrum Białopole–Terebiń, znacząco poszerzające swój zasięg aż do powstania rozległego depocentrum Kaplonosy–Terebiń. Na przełomie ediakaru i kambru w lubelsko-podlaskim basenie wygasła aktywność ryftowa. W centralnej części basenu pojawiło się niewielkie depocentrum Radzyń–Parczew.

EN

Seven depocentres, which successively developed during the rifting phase of the basin evolution, have been recognized within the history of the late Neoproterozoic-early Cambrian Lublin-Podlasie Basin. During the initial stage, two small depocentres developed, filled with deposits of the lower alluvial system which corresponds to the lower, clastic part of the Sławatycze Formation. A transverse drainage system of the rift valley developed within the Rajsk-Skupowo depocentre. It supplied material to the alluvial fans that formed at fault escarpments. The Terespol-Kaplonosy depocentre was characterized by better development of an axial drainage system represented by sand-bed braided rivers. During the next stage of the synrift phase, the extensive Biała Podlaska-Terebiń depocentre developed. It was filled with volcanic deposits which represent the upper, effusive part of the Sławatycze Formation. After cessation of magmatic processes, increased regional subsidence resulted in a change of the position of the front of rifting processes. A south-westward expansion of the upper alluvial system (corresponding to the Siemiatycze Formation) occurred as the consequence of that process. In the Podlasie sector of the basin, the Iwanki Rohozy-Krzyże depocentre gradually died out and regression of the alluvial system began. The final stages of the synrift phase were characterized by a significant increase in accommodation space in the south-eastern part of the basin. The process resulted in the formation of two consecutively developing depocentres with a brackish depositional system representing the Białopole, Lublin and Włodawa formations. The initial Białopole-Terebiń depocentre subsequently expanded to form the vast Kaplonosy-Terebiń depocentre. The rifting activity of the Lublin-Podlasie region came to its end at the Ediacaran/Cambrian transition. The small Radzyń-Parczew depocentre developed in the central part of the basin.