Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Post-Neolithic occupation in Tunel Wielki Cave (southern Poland)

Kot Małgorzata, Wojenka Michał, Czajka Grzegorz, Kontny Bartosz, Gryczewska Natalia

Folia Quaternaria

|

2020

|

nr 88

17--39

EN

Post-Neolithic cave occupation in Poland remains insufficiently recognised. The pur¬pose of this paper is to present the results of the analysis of pottery and metal objects discovered in Tunel Wielki Cave (Ojców area, SE Poland). The artefacts were collected during three fieldwork campaigns in 1967–68 and 2018. The results show that the cave was occupied at least several times. The most ephem¬eral settlement traces can be dated to the Early Bronze Age and these may be related to the Trzciniec culture. The site was more intensively used in the Late Bronze Age and Early Iron Age by communities representing the Lusatian culture. Roman Period artefacts are very scarce. Traces of most intensive use of the cave come from the Middle Ages. One can determine artefacts conditionally dated from the 11th to the 12th century, as well as younger objects, dated to the 13th − early 14th c. Single pieces of pottery can be attributed to the Modern period. The obtained results point to multiple short-term visits. The cave fill does not bear traces of permanent occupation during the Post-Neolithic period.

2

Scientific documentation required during the exploration of caves and technical work carried out in tourist show caves ‒ examples from central Poland

Urban J., Tyc A., Kasza A., Ślusarczyk A.

Geotourism / Geoturystyka

|

2017

|

nr 1-2 (48-49)

47--60

EN

The procedure of scientific documentation of caves explored and/or arranged for touristic use is proposed and recommended in this paper. This procedure has been verifi ed on the basis of work done during the arrangement of the Underground Touristic Trail combining three caves in the Kadzielnia Park, city of Kielce, Świętokrzyskie (Holy Cross) Mountains, and Jaskinia Głęboka (Deep Cave) in the “Góra Zborów” nature reserve, Kraków–Częstochowa Upland. The objective of the cave documentation is the preservation of scientific evidence of the geological history of karst systems and the region, which are recorded in sequences of cave sediments (including their physical, petrographic and mineralogical properties, palaeontological remains and archaeological artefacts), mineralogical and isotopic composition of speleothems and specific features of cave morphology. These elements are often totally or partially destroyed (i.e. removed, changed in shape) during cave exploration and/or any technical work carried out in tourist caves. This makes it necessary to document thier scientific study, which is also required by law. The procedure of such documentation and study proposed and verified in this paper include the photographic documentation of sediments and cave morphologies, sampling of sediments, as well as their basic petrographical-palaeontological analyses, which make it possible to plan exploration, technical work and further research.

PL

Artykuł proponuje procedurę dokumentacji naukowej jaskiń, które są eksplorowane oraz przygotowywane do udostępnienia turystycznego. Procedura ta została zweryfikowana podczas prac udostępniających Podziemną Trasę Turystyczną łączącą trzy jaskinie w parku Kadzielnia w Kielcach na terenie Gór Świętokrzyskich oraz Jaskinię Głęboką w rezerwacie przyrody „Góra Zborów” na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Celem naukowej dokumentacji jaskiń jest zachowanie świadectw geologicznego rozwoju i ewolucji systemu krasowego oraz regionu, w którym system ten powstał. Świadectwa te zapisane są w sekwencjach osadów namuliskowych (w postaci ich cech fizycznych, petrograficznych oraz mineralogicznych, a także artefaktów paleontologicznych i archeologicznych), w mineralnym oraz izotopowym składzie nacieków i w morfologii jaskiniowej. Te elementy są często całkowicie lub częściowo niszczone (osady są usuwane, rzeźba ścian zmieniana) w czasie prac eksploracyjnych i/lub prac górniczo-technicznych w jaskiniach udostępnianych turystycznie. To stwarza konieczność wykonywania dokumentacji i badań naukowych, które wynikają również z przepisów prawnych. Proponowana procedura prac dokumentacyjno-badawczych obejmuje: dokumentację opisową i fotografi czną sekwencji osadów oraz rzeźby jaskini, opróbowanie osadów, a także podstawowe analizy petrograficzne i paleontologiczne, które umożliwiają właściwe planowanie oraz prowadzenie dalszych prac eksploracyjnych i górniczo-technicznych a także dalszych badań.

3

Możliwości zagospodarowania naturalnych i pogórniczych podziemi rezerwatu „Góra Miedzianka” do celów geoturystyczych

Borowiecki N., Barzycki M., Chudzik W.

Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie

|

2017

|

nr 7

8--17

PL

Dla turystów, którzy interesują się górnictwem, geologią i archeologią, jednym z ciekawszych regionów Polski są Góry Świętokrzyskie. W przeszłości intensywną, podziemną eksploatację kruszców prowadzono m.in. w oddalonej o ok. 10 km od Chęcin górze Miedzianka. Obecnie na jej stokach można znaleźć ślady dawnego górnictwa kruszcowego. Niektóre z nich, w postaci sztolni i korytarzy, po odpowiednim zagospodarowaniu i przystosowaniu do ruchu turystycznego mogą stanowić ciekawą propozycję dla osób odwiedzających województwo świętokrzyskie.

EN

“Miedzianka Mountain” reserve in Chęciny municipality includes, among others, a hill having the same name, where copper ore and silver was extracted in the past on an industrial scale. As a result, a number of excavations connected with natural caves were formed and they have never been made available to visitors before. The types of ore concentrations in the deposit were mined at various stages of its exploitation, dating back to the second half of the 15th century. Two important mining drifts are described in the article: “Zofia” and “Teresa”, the qualities of which justify the purpose of making them available for tourists. It has been emphasized that adaptation of the caves and underground post-mining excavations for visitors and tourists is the right way to protect them effectively and to use them for touristic purposes.

4

Podziemne obiekty geoturystyczne na terenie Polski

Zagożdżon P. P., Zagożdżon K. D.

Hereditas Minariorum

|

2016

|

Vol. 3

267--279

PL

W opracowaniu zestawiono wybrane informacje dotyczące podziemnych obiektów turystycznych w Polsce, które mogą być traktowane jako atrakcje geoturystyczne. Wskazano obiekty naturalne (jaskinie – około 20), większą uwagę zwrócono na obiekty antropogeniczne: pogórnicze (18) i związane z działalnością wojskową (6). Z geoturystycznego punktu widzenia obiekty antropogeniczne umożliwiają poznanie budowy górotworu w bardzo zróżnicowanych geologicznie obszarach, gdzie prowadzono eksploatację tak różnorodnych surowców mineralnych, jak węgiel kamienny, sól kamienna, fluoryt, rudy Au, Ag, Pb, As, Cu, Fe, Ni i Sn oraz surowce skalne, takie jak krzemienie, kreda i piaskowce szklarskie. Ponadto dokumentują one 6,5 tys. lat historii górnictwa na terenie Polski. Obiekty te są rozmieszczone bardzo nierównomiernie. Ich znaczne skupiska znajdują się na Dolnym Śląsku oraz w rejonie śląsko-krakowskim, mniejsze – w Tatrach i na Kielecczyźnie, odosobnione obiekty zlokalizowane są w centralnej i wschodniej Polsce. Zwrócono uwagę na perspektywy i potrzebę udostępniania nowych obiektów tego rodzaju oraz na konieczność uregulowania formalnych wymogów odnośnie funkcjonowania takich tras.

EN

This paper summarizes selected information regarding underground tourist facilities in Poland which may be regarded as geotourist attractions. The article discusses the natural objects (about 20 caves) but more attention has been paid to the anthropogenic objects: post-mining (18) and those associated with military activity (6). From the geotourist point of view such anthropogenic facilities allow insights into the structure of the rock mass in areas of very diverse geology. They lead to the exploitation of such a variety of minerals like coal, rock salt, fluorite, as well as Au, Ag, Pb, As, Cu, Fe, Ni and Sn ores and rock materials, such as flint, chalk and sandstone for glass production. Moreover they document 6.5 thousand year history of mining on the territory of Poland. The distribution of these objects is very uneven. Significant groups are located in Lower Silesia and in the Silesia-Cracow region; smaller ones are in the Tatra Mountains and in the region of Kielce, while isolated objects are located in central and eastern Poland. Attention was paid to the perspectives and the need to create new objects of this kind and the need to regulate the formal requirements for the operation of such facilities.

5

Polska w projekcie World Karst Aquifer Mapping Project (WOKAM)

Różkowski J., Grabala D., Polonius A.

Przegląd Geologiczny

|

2015

|

Vol. 63, nr 10/2

1042--1046

EN

The article presents World Karst Aquifer Mapping Project (WOKAM). The goal of this project, implemented in 2012– 2015, is to establish the first karst aquifer world map, presenting karst aquifers, most important water intakes, karst springs and caves. Selection criteria of the karstic objects were discussed in the paper. Database, created on their basis covering the area of Poland, includes: 17 water intakes (extracting mainly from the Triassic carbonate aquifer of Silesian – Kraków monocline), 7 springs (including 5 vaucluses from Tatra Mountains), 23 caves (located mainly in Western Tatra Mountains and in Kraków – Wieluń Upland). There is a probability of location of individual hydrogeological objects from Poland on the world karst aquifer map considering the importance of the region.

6

Biodiversity of Limestone Caves: Aggregations of Aerophytic Algae and Cyanobacteria in Relation to Site Factors

Czerwik-Marcinkowska J., Wojciechowska A., Massalski A.

Polish Journal of Ecology

|

2015

|

Vol. 63, nr 4

481--499

EN

The most numerous limestone caves are in the smallest national park in Poland (the Ojców National Park). A total of 50 algal samples were collected from ten caves, each having different environmental factors such as light intensity, temperature and humidity. The morphological and ecological variability of cyanobacteria and algae were studied using fresh samples, cultures grown on agar plates, and documented with TEM, SEM and LM. Light microscopic observations showed that aerophytic cyanobacteria were the most important component of the cave′s photosynthetic microflora. Among cyanobacteria, the following genera were frequently encountered: Aphanocapsa, Chroococcus, Gloeocapsa, Leptolyngbya, and Synechocystis. Whereas the green algal genera, Apatococcus and Klebsormidium, often occurred with Chlorella, Muriella, Neocystis and the diatoms, Orthoseira and Pinnularia. Most of the algal species appeared to be cosmopolitan, ubiquitous, had simple nutrition requirements and wide ecological tolerance (they reproduced rapidly and were easily adaptable to new conditions). The cave′s microhabitats offered relatively stable microclimatic conditions and they seemed to be responsible for the observed distribution of aerophytic algae and cyanobacteria. The Shannon-Wiener index (H′) ranged between 4.9 and 3.9, and the Kruskal-Wallis test showed that these differences were statistically significant.

7

Warunki rozwoju i wiek krasu w gipsach Niecki Soleckiej

Urban J., Chwalik-Borowiec A., Kasza A.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2015

|

nr 462

125--152

PL

W neogeńskich gipsach Niecki Soleckiej występują następujące typy form krasowych: duże obniżenia krasowo-denudacyjne, krasowe (ślepe) doliny, leje oraz liczne, choć niewielkie jaskinie, stanowiące pojedyncze lub słabo rozgałęzione korytarze bądź komory (głównie typu branchwork i rudimentary branchwork). Większość z tych form reprezentuje epigenetyczny kras odkryty, który rozwinął się w czwartorzędzie i nadal jest aktywny. Największe obniżenia krasowo-denudacyjne zaczęły powstawać prawdopodobnie już w późnym neogenie. Rozwój form krasowych Niecki Soleckiej, w tym większości jaskiń, w warunkach krasu epigenetycznego różni ten region od zachodniej Ukrainy, gdzie w gipsach neogeńskich występują wielkie labiryntowe systemy jaskiniowe powstałe w wyniku głębokich przepływów międzywarstwowych. Na terenie Niecki Soleckiej tylko pojedyncze jaskinie reprezentują kras międzywarstwowy powstały w warunkach freatycznych, poniżej napiętego zwierciadła wód podziemnych, prawdopodobnie w późnym neogenie.

EN

A variety of types of karst forms has been identified in Neogene gypsum of the Niecka Solecka (Solec Basin), including large karstic-denudational depressions, karst (blind) valleys, sinkholes, and numerous but short and simple (branchwork and rudimentary branchwork type) caves. Most of these forms represent the epigenic, exposed karst, that developed during the Quaternary and is still active. The largest karst-denudational depressions could have started to develop in the Late Neogene. The epigenic character of karst forms (and most of caves) in gypsum of the Niecka Solecka makes this region distinctive from Western Ukraine, where large maze cave systems representing intrastratal karst occur. In the Niecka Solecka region only a few caves represent intrastratal karst formed in confined, freatic conditions probably in the Late Neogene.

8

Kamieniołomy gipsowe jako cenne geostanowiska krasowe. Studium przypadku: Podole i Bukowina, Ukraina

Andrejczuk W.

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

|

2014

|

nr 26

93--110

PL

Gips jest skałą o szerokim rozpowszechnieniu w skorupie ziemskiej i na jej powierzchni. Ze względu na określone wartości użytkowe gips jest pożądanym surowcem skalnym, wydobywanym najczęściej w kamieniołomach. Gips należy do skał krasowiejących i łatwo ulega rozpuszczaniu w wodzie. Dlatego gipsowe serie skalne, zalegające blisko powierzchni ziemi oraz masywy gipsowe są silnie skrasowiałe. Kamieniołomy gipsowe praktycznie zawsze odsłaniają skrasowiałe wnętrza masywów gipsowych, obfitujące w różnorodne formy krasowe i paleokrasowe, w tym jaskinie. Te ostatnie często są duże i reprezentują cenne lub nawet unikatowe utwory przyrodnicze, warte objęcia ochroną prawną. Utwory krasowe najczęściej decydują o wartości ogólnej kamieniołomów gipsowych, jako geostanowisk. W artykule, na przykładzie różnych kamieniołomów Podola i Bukowiny pokazane są ich walory wynikające z obecności utworów krasowych, przede wszystkim jaskiń.

EN

Gypsum is a rock having a wide spread in the earth's crust and on its surface. Due to the specified usable values gypsum is a desired raw material, mostly mined in quarries. Gypsum belongs to karstic rocks and easily dissolves in water. Therefore, a series of gypsum rocks, lying close to the earth surface and gypsum massifs usually are strongly karstified. Gypsum quarries almost always expose the karstified interior of gypsum massifs, rich in various karst forms both karstic and paleokarstic, including caves. The latter are often large and represent a valuable or even unique natural formations, which should be taken under protection. Karst formations frequently determine the total value of gypsum quarries as geosites. In the article, the values of various gypsum quarries of Podilla and Bukovina resulting from karst formations, especially the caves, are shown, as examples.

9

Będzie Jaskinia Łokietka 3D

Wężyk P.

Geodeta : magazyn geoinformacyjny

|

2014

|

nr 11

50--51

10

Historia prac badawczych i zabezpieczających Smoczą Jamę w Krakowie

Mikoś T., Chmura J., Pieprzyk-Klimaszewska K.

Budownictwo Górnicze i Tunelowe

|

2012

|

nr 3

15-21

PL

Legenda najsłynniejszej polskiej jaskini liczy kilkaset lat. Historia udostępnienia jej turystom sięga połowy XIX wieku i jest nierozłącznie związana z historią wzgórza wawelskiego. Smocza Jama to obiekt użyteczności publicznej, przez który rocznie przewija się kilkaset tysięcy turystów. Dlatego też niezbędny jest proces rozpoznania, badania i zabezpieczania tych podziemi. Jaskinia, jak każda podziemna pustka, poddana jest procesom zaciskania, degradacji. Wieloletnia akcja zabezpieczająca, prowadzona przez specjalistyczne firmy górnicze pod nadzorem Zespołu Naukowego z AGH, pozwoliła uratować i udostępnić jeden z najciekawszych podziemnych obiektów zabytkowych.

EN

The legend of the most famous Polish cave lasts for several hundred years. The history of making it available to tourists dates back to the mid-nineteenth century, and is inseparably connected with history of Wawel Hill. Dragon's Lair is a public facility that is visited by several hundred thousand tourists per year. Therefore it is necessary to conduct exploration, investigation and protection process of these underworld spaces. The cave, like every other underground void, is subjected to compression and degradation process. Long-term protection action, carried out by specialist mining companies under the supervision of the Scientific Team of the Academy of Mining and Metallurgy, helped save and make available one of the most interesting underground monumental object.

11

Jaskinie Polski - nowy internetowy serwis Centralnej Bazy Danych Geologicznych PIG-PIB

Grodzicki J., Machalska E.

Przegląd Geologiczny

|

2011

|

Vol. 59, nr 10

678-680

EN

The Caves of Poland is a popular science internet service about Polish caves. It is based on first Polish open access database containing data on localization, geology, biology, hydrology and history of all Polish caves as well as their planes and cross-sections. As the new data from exploration and case studies appear, the database is continuously verified and supplemented. Project Caves of Poland is a result of collaboration between Polish Society of Friends of Earth Sciences (PTPNoZ) and Geoinformation Management PGI-NRI. The project has been carried out on request of theMinistry of the Environment and financed by the National Fund for Environment Protection and Water Management. The service Caves of Poland is run by the Central Geological Database of the PGI-NRI (http://jaskinie.pgi.gov.pl).

12

Development of karst phenomena for geotourism in the Moravian Karst (Czech Republic)

Migoń P.

Geotourism / Geoturystyka

|

2011

|

nr 3-4

3-24

EN

The Moravian Karst in the south-eastern part of the Czech Republic has considerable potential for the development of geotourism. It is characterized by outstanding geodiversity, revealed in abundant, surface and subterranean karst landforms, as well as protracted history of karst evolution which can be traced back to the Mesozoic. An additional value is provided by the presence of cultural heritage, related to exploitation and processing of mineral resources genetically linked to the karst environment. The significance of this area is further enhanced by easy access to karst landforms and phenomena. Five caves, each of different morphology, can be visited. A dense network of educational trails, marked paths, forestry and field-access roads allows the visitor to reach all interesting features of karst morphology.

PL

Kras Morawski w południowo-wschodniej części Republiki Czeskiej jest obszarem o bardzo dużym potencjale geoturystycznym. Cechuje go znaczna georóżnorodność, wyrażająca się bogactwem form krasu powierzchniowego i podziemnego oraz złożoną historią ewolucji krasu, sięgającą ery mezozoicznej. Elementem dodatkowym są liczne obiekty dziedzictwa kulturowego, związane z eksploatacją i przeróbką surowców mineralnych genetycznie związanych ze środowiskiem krasowym. O randze obszaru decyduje także bardzo dobre udostępnienie form rzeźby krasowej. Do zwiedzania jest przystosowanych pięć jaskiń o odmiennej morfologii, wytyczono kilka ścieżek edukacyjnych, a gęsta sieć znakowanych szlaków, dróg leśnych i polnych pozwala na dotarcie do wszystkich interesujących form powierzchniowych.

13

Kras tatrzański - rozwój wiedzy w ostatnich trzydziestu latach

Gradziński M., Hercman H., Kicińska D., Barczyk G., Bella P., Holúbek P.

Przegląd Geologiczny

|

2009

|

Vol. 57, nr 8

674-684

EN

The paper presents the latest results of studies on karst phenomena in the Tatra Mountains. Three periods of pre-Neogene karstification have been identified, that is Middle to Late Triassic, Albian and Palaeocene to Early Eocene. Up to now, 1168 caves have been registered in the Tatra Mts: 805 in Poland and 363 in Slovakia. Their total length exceeds 175 km. Wielka Śnieżna Cave from Mt. Małołączniak (Czerwone Wierchy Massif), with its total length of more than 23 km and vertical extent 824 m, is the deepest and longest of those hitherto found in this region. In the recent years the idea on hydrothermal origin of a number of caves in this area has been put forward. Other caves formed under phreatic conditions display numerous phreatic loops. Therefore, spatial distribution of these caves does not mark the former position of a water-table. The direction of palaeoflow was generally similar to that of the modern karst drainage. The U-series dating of speleothems has revealed that the phreatic stage in development of some caves ended earlier than 1.2 Ma. The mean rate of valley deepening during the last 200 ka was estimated at 0.2-0.3 m/ka. The microbial origin of moonmilk deposits, which are very common in the Tatra caves, has been put forward. The analyses of speleothem isotopic composition show that not only temperature but also migration path of feeding water can govern the delta exp.18 values. The palaeontological and archaeological findings in the Tatra caves are scarce. Presently, the cave lion bones and sculls accompanied by numerous bones of a cave bear were found in a Slovak cave (Medvedia jaskyňa). Dye-tracing tests, both in Polish and Slovak parts of the mountains, have been conducted to confirm connections between particular sink-holes and karst springs. The stable isotopic composition of karst-spring water and water residence time based on tritium content have been studied as well.

14

Percepcja walorów jako miara decydująca o atrakcyjności obiektu geoturystycznego, na przykładzie wybranych jaskin słowackich

Marciniak A.

Górnictwo i Geologia

|

2008

|

T. 3, z. 2

43-51

PL

W artykule przedstawiono postrzeganie walorów i motywy jakie zadecydowały o wyborze obiektu jaskiniowego przez odwiedzających Dobszyńską Jaskinię Lodową. Podjęta została również próba odpowiedzi na pytanie co do stopnia znajomości jaskiń słowackich oraz doświadczenia w odwiedzaniu tych właśnie obiektów przez turystów.

EN

The article presents how the qualities cave are perceived by the Dobsinska l'adova Cave visitors. It also tries to answer the question on the degree of familiarity with Slovakia caves and the experience of visiting these objects.

15

Zjawiska krasowe parku narodowego Gunung Mulu (Borneo) i ich udostępnienie turystyczne

Migoń P.

Geoturystyka

|

2007

|

nr 2

23-34

PL

W artykule zaprezentowano Park Narodowy Gunung Mulu w Malezji, ze szczególnym uwzględnieniem zjawisk krasowych. Typowymi elementami rzeźby krasowej są zwarte masywy wapienne, równiny korozyjne, przełomy rzeczne, mega-leje krasowe i ślepe doliny oraz rozbudowane systemy jaskiniowe, w tym jaskinie przepływowe. Obszar parku, położony w strefie deszczowego lasu równikowego, cechuje się ponadto znacznym zróżnicowaniem biologicznym. Z tych względów został w 2000 r. wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W końcowej części artykułu przedstawiono zasady i zakres udostępnienia Parku dla turystyki.

EN

The paper presents the Gunung Mulu National Park in Malaysia, focusing mainly on karst phenomena. Typical features of karst relief are towering limestone massifs, corrosion plains, river gorges, mega-dolines and blind valleys, as well as extensive cave systems, including subterranean rivers. The area of the Park, located in the equatorial rainforest belt, is also characterized by considerable biodiversity. Therefore, in 2000 it has been inscribed on the World Heritage List of UNESCO. In the closing part of the paper the rules governing tourist activities and the extent of tourist accessibility are presented.

16

Uwagi o rozwoju jaskiń w strukturze płaszczowinowej Czerwonych Wierchów w Tatrach

Bac-Moszaszwili M., Nowicki T.

Przegląd Geologiczny

|

2006

|

Vol. 54, nr 1

56-60

EN

The Czerwone Wierchy Nappe is the main part of the Czerwone Wierchy Massif. Several big cave systems are developed in this structural unit, e.g., Wielka Śnieżna Cave System, Kozia, Ptasia, Mała w Mułowej and a lot of smaller caves. Cross-section I presents two main parts of Czerwone Wierchy Nappe-Organy and Idziary units which are separated by the Organy Dislocation. Similar structure is characteristic for whole Czerwone Wierchy Nappe (Kotański, 1963). The abundance of caves near Organy fault is a result of intensive tectonic processes in this area what is visible at the western slope of the Miętusia Valley. Further to the east , so far scientists (Kotański, 1961; Grodzicki & Kardaś, 1989) suggested that whole the Wielka Śnieżna Cave System is developed within the dziary Unit. Our geological cross-sections of the upper part of Miętusia Valley, (based on Grochocka-Rećko, 1963) show that only upper, vertical parts ofWielka Śnieżna and Śnieżna Studnia caves are developed in the dziary Unit, similarly as the upper, vertical part of the Mała Cave. Lower parts of cave systems are related to the Organy Dislocation and the Organy Unit. It seems that geological structure of the Czerwone Wierchy Massif is a dominant factor controlling the cave passages development. As a results of geological structure, the main path of water flow, at the level ca. 1000 m a.s.l., from lower parts of Wielka Śnieżna Cave in Miętusia Valley towards Lodowe Źródło in Kościeliska Valley developed solely along Middle Triassic layers in a latitudinal fold turn of the Organy Unit (Mała Łąka Fold, Kotański, 1961).

17

Caves and karst sites of Poland as a contribution to geological heritage of Central Europe

Urban J.

Polish Geological Institute Special Papers

|

2004

|

Vol. 13

89--96

EN

Evaluation of caves and karst sites as geological heritage should regard three aspects related to function of these objects and their perception: a) caves as shrouded in mystery "gates to underground" (anthropocentric approach); b) caves as places of unique minerals and rocks formation (natural approach); c) karst sites and caves as witnesses of geological past (scientific approach). Regarding these aspects as criteria of evaluation, 25 objects of super regional value have been selected. Majority of them represent important scientific sites. Studies of the sites enable reconstruction of palaeoenvironment (climate) and fauna in Cenozoic, especially Younger Pleistocene in the Polish uplands, as well as reconstruction of geological evolution of the Holy Cross Mts. and the Cracow region after Variscan tectonical movements (Permian, Triassic, Jurassic). Majority of the sites are legally protected, but four are located in active quarries and mines, in danger of destruction.

PL

Waloryzacja jaskiń i innych stanowisk krasowych, jako dziedzictwa geologicznego, powinna uwzględniać trzy aspekty wynikające z roli tych obiektów i sposobu ich percepcji przez człowieka: a) jaskinie jako "bramy podziemnego świata", fascynujące tajemniczością i odmiennością (podejście antropocentryczne); b) jaskinie, jako miejsce powstawania specyficznych form mineralnych i skalnych (podejście przyrodnicze); c) stanowiska krasowe i jaskinie, jako świadectwa przeszłości geologicznej (podejście naukowe). Traktując te aspekty jako kryteria waloryzacji wybrano 25 stanowisk o wartościach ponadregionalnych, które w większości mają znaczenie badawcze. Ich badania dostarczają istotnych informacji o przemianach środowiska (klimatu) i świata zwierzęcego w kenozoiku, zwłaszcza w młodszym plejstocenie na terenie wyżyn polskich, jak również o ewolucji geologicznej regionu świętokrzyskiego i krakowskiego w okresie po ruchach waryscyjskich (perm, trias, jura). Większość stanowisk jest objęta ochroną prawną, jednak cztery znajdują się na terenie czynnych kamieniołomów i kopalń podziemnych, co zagraża ich istnieniu.

18

Jaskinie w gipsach Niecki Nidziańskiej

Urban J., Gubała J., Kasza A.

Przegląd Geologiczny

|

2003

|

Vol. 51, nr 1

79-86

PL

W gipsach mioceńskich Niecki Nidziańskiej zinwentaryzowano 75 jaskin i schronisk skalnych. Najdłuższą jaskinią jest Jaskinia Skorocicka (352 m), spośród pozostałych tylko trzy mają długość powyżej 100 m, zaś 55% ma długość mniejszą niż 10 m. Wszystkie jaskinie powstały bezpośrednio lub pośrednio w rezultacie procesów krasowych i reprezentują: a) pojedyncze, poziome kanały krasowe, b) szerokie, niskie komory, c) szczeliny oraz inne pustki powstałe w wyniku zawalania się niższych form krasowych. Systemy jaskiniowe związane były przestrzennie i genetycznie ze strefą zwierciadła wód podziemnych, które było stosunkowo stabilne w dolnej części serii osadów ewaporatowych. Obecnie nadal część jaskiń znajduje się niewiele powyżej zwierciadła wód i cechuje się występowaniem okresowych lub stałych cieków bądź zbiorników wodnych. Jaskinie w gipsach Niecki Nidziańskiej różnią się od labiryntowych jaskiń w gipsach mioceńskich Zachodniej Ukrainy nie tylko rozmiarami, lecz również genezą, co spowodowane jest odmiennym wykształceniem gipsów oraz ich nadkładu i podłoża.

EN

In the Miocene gypsum rocks of the Nida basin 75 caves have been registered; the longest is Skorocicka Cave (352 m). The caves are represented by: a) single horizontal karst passages, b) wide and low chambers, c) crevices and other forms resulting from colapse of the karst passages and chambers. Length and many other features differ the caves of the Nida basin from maze (network type), very long caves in the Miocene gypsum of the Western Ukraine. This is due to the differences in the lithostratigraphic sequences of the gypsum strata, their substratum and cover, as well as in geologic structures and their genesis. Development of the caves in the Nida basin was spatially related to an aquifer zone, which has been relatively stable in lower part of the gypsum. Thus many caves are still situated close to this level and contain underground lakes and/or streams.

19

Radon w powietrzu jaskiń i innych podziemnych obiektów turystycznych

Przylibski T.A.

Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej. Studia i Materiały

|

2002

|

Vol. 102, nr 29

167-179

PL

Radon gromadzi się we wszelkich podziemnych próżniach, a często jego koncentracje w powietrzu różnych obiektów podziemnych sięgają kilkuset kBq/m3. Największą rolę w dostarczaniu radonu do takich obiektów odgrywają otwarte szczeliny, uskoki i spękania skal najbliższego otoczenia obiektu. Istotna jest także zawartość macierzystego dla 222Rn, nuklidu 226Ra w tych skalach. O zmianach stężeń radonu w takim obiekcie, tak w czasie, jak i w przestrzeni decyduje przede wszystkim proces wentylacji. Jeśli jest on intensywny wahania stężeń radonu są nieregularne, a ich wartości z reguły niskie. W przypadku słabej wymiany powietrza z atmosferą występują okresowo wysokie koncentracje radonu oraz ich sezonowe zmiany. W okresie cieplejszym roku występują stężenia najwyższe, natomiast stężenia minimalne notowane są zimą. Wobec niewielkiej liczby podziemnych obiektów turystycznych w Polsce objętych badaniami występowania w ich powietrzu radonu wydaje się koniecznym prowadzenie dalszych badań w tym kierunku. Wynikiem tych prac powinny być także propozycje regulacji prawnych dotyczących narażenia radiacyjnego pracowników takich obiektów, podobnie jak to ma miejsce w innych państwach, zgodnie z wytycznymi organizacji międzynarodowych.

EN

Radon accumulates in all kinds of underground vacuums and its concentrations in the air of various underground formations can reach several hundred kBq/m3. The most important role in supplying radon to such formations is played by open fissures, faults and cracks in the rocks in the closest neighbourhood of such structures. What is also vital is the content of 222Rn parent nuclide, 226Ra, in these rocks. Temporal and spatial changes in radon concentrations in such structures are determined most of all by the ventilation process. If it is intensive, the oscillations in radon concentrations are irregular, and their values are usually low. In the case of weak air exchange with the atmosphere, one can observe periodically high radon concentrations and their seasonal changes. The highest concentrations occur in the warmer season of the year, and the minimum concentrations are recorded in winter. As only a few underground tourist structures in Poland are currently examined for the occurrence of radon in their air, it seems necessary to conduct further research in this direction. These investigations should also result in proposing legal regulations concerning the radiation exposure of people employed in such formations, likewise it is done in other countries, according to the directives of the international organisations.

20

Skałki i jaskinie piaskowcowe na Niżu Polskim

Urban J.

Przegląd Geologiczny

|

2000

|

Vol. 48, nr 5

409-411

PL

W osadach czwartorzędowych pokrywających obszar Niżu Polskiego występują strefy scementowanych kalcytem piaskowców i zlepieńców. Dotychczas opisano ponad 20 sztucznych i naturalnych odsłonięć tych skał. Większość piaskowców w odsłonięciach charakteryzuje się specyficzną morfologią odzwierciedlającą pierwotny kształt zlityfikowanych stref skalnych. Do często spotykanych form rzeźby należą poziome soczewy i płyty przerastające się z pionowymi słupami. W piaskowcach tych zinwentaryzowano w 1998 r. 15 schronisk skalnych i jaskiń. Największą jaskinią jest Jaskinia w Mechowie o długości 61 m. Cztery inne jaskinie mają ponad 10 m długości. Powstanie jaskiń i schronisk jest warunkowane specyficznymi kształtami skałek oraz procesami grawitacyjnego spełzywania i osypywania materiału, selektywnego wietrzenia a także erozji wodnej. W powstaniu lub pogłębieniu niektórych istotną rolę odegrał człowiek.

EN

In the Quaternary sediments covering large area of the Northern and Central Poland, occur bodies of sandstones and conglomerates, cemented with calcite. More than 20 artificial and natural outcrops of these rocks have been described so far. The otcropped sandstones are characterized by specific, unique relief reflecting the original forms oflithified rock bodies. Among them horizontal plates and lenses accompanied with vertical columns are often observed. In the sandstones 15 rock shelters (caverns) and caves were registered in 1998. The longest cave -Jaskinia w Mechowie (Cave in Mechowo) - is 61 m long. Four others are longer than 10 m. The shape of the lithified rock bodies and subsequent gravitational mass movements as well as selective weathering and water erosion are responsible for the caves and caverns development. Some larger subsurface voids were deepened by people, too.