Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Application of malacological analysis to reconstruct climate fluctuations and human activity during the Middle and Late Holocene. Research in the valley of the Grajcarek stream (Pieniny Mts., southern Poland)

Alexandrowicz Witold Paweł

Acta Geologica Polonica

|

2023

|

Vol. 73, no. 1

85--102

EN

The scope of this analysis included fluvial sediments of the low terrace of the Grajcarek stream in the Małe Pieniny Mts. (Western Carpathians). The structure of the terrace has been surveyed in five profiles. The sedimentary sequence includes alternating layers of gravel and calcareous mud with a maximum thickness of up to 2.2 m. A rich and varied malacofauna has been found in the mud. The age of the sediments was determined using the radiocarbon method. The sediments that make up the terrace cover the younger part of the Middle Holocene and the entire Late Holocene. The analysis of the malacofauna has allowed for the characterization of environmental changes. The most important of them dates back to the Middle Ages and is associated with the phase of intensive settlement in the Pieniny Mts.. It is indicated by deforestation and the related change in the composition and structure of malacocoenoses manifested by the replacement of forest communities by ones with open-country species. Gravel horizons are records of flood periods correlated with wet climatic phases. It is possible to distinguish six such phases covering the following periods: 6600–6100 y cal BP, 5500–5100 y cal BP, 4500–4100 y cal BP, 3200–2300 y cal BP, 2000–900 y cal BP and 400–200 y cal BP. They correspond to the periods of increased fluvial activity of rivers, intensification of mass movements, advances of alpine glaciers and the increase in the water level in lakes.

2

Malakofauna martwicy wapiennej we wsi Rybna koło Krakowa (południowa Polska) jako wskaźnik zmian środowiska południowej krawędzi wyżyny krakowsko-częstochowskiej

Alexandrowicz Witold Paweł

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2021

|

nr 478

1--14

PL

Liczne skorupki mięczaków znaleziono w odsłonięciu martwic wapiennych we wsi Rybna k. Krakowa. W 12 próbkach rozpoznano występowanie ponad 2500 okazów należących do 49 gatunków. W obrębie sekwencji malakologicznej możliwe było wydzielenie trzech zespołów faunistycznych. Najstarszy z nich (fauna M) odpowiada chłodnemu okresowi wczesnego holocenu i reprezentuje zacienione siedliska o dużej wilgotności, porośnięte krzewami lub rzadkimi lasami o znacznym udziale drzew iglastych. Jego cechą charakterystyczną jest obecność gatunków typowych dla zimnych faz klimatycznych. Drugi, młodszy zespół (fauna F) jest typowy dla ciepłego i wilgotnego klimatu fazy atlantyckiej. Charakteryzuje on siedliska zwartych lasów mieszanych i liściastych. Pojawiają się tu liczne formy o wysokich wymaganiach termicznych. Najmłodszy zespół (fauna O) wskazuje na rozległe antropogeniczne wylesienia na obszarze depozycji martwic wapiennych. Ta zmiana cech siedlisk przyrodniczych była prawdopodobnie związana z fazą intensywnego zasiedlenia okolic wsi Rybna i rozwoju rolnictwa we wczesnym średniowieczu.

EN

Numerous molluscan shells were found in an outcrop of calcareous tufa in the village of Rybna near Kraków. In 12 samples, over 2500 specimens belonging to 49 taxons were found. Three types of molluscan assemblages can be distinguished within the malacological sequences. The oldest of them (M-type fauna) corresponds to the cold period of the Early Holocene and represents shady habitats of significant moisture, covered with bushes or sparse coniferous forests. Its characteristic feature is the presence of cold-tolerant species typical for cold climate phases. The second, younger assemblage (F-type fauna) is typical for the warm and moist climate of the Atlantic Phase. It characterizes habitats of dense mixed and deciduous forests. Numerous forms of high thermal requirements are found here. The youngest assemblage (O-type fauna) implies extensive anthropogenic deforestations in the surrounding area. This change in the characteristics of natural environment was most likely associated with a phase of intense settlement in the village of Rybna and development of agriculture during the Middle Ages.

3

Late glacial and holocene environmental changes in the Southern Baltic Sea area based on malacofauna investigations

Krzymińska J., Koszka-Maroń D., Pikies R., Przezdziecki P.

Polish Geological Institute Special Papers

|

2018

|

Vol. 30

1--70

EN

Climate fluctuations and related crucial environmental changes in the Late Glacial and Holocene in the southern Baltic Sea area can be reconstructed by mollusc analyses. Lacustrine sediments host an association of molluscs and other fossils, including freshwater species such as: Armiger crista f. cristatus, Gyraulus laevis, Lymnaea peregra, Pisidium casertanum, Pisidium casertanum f. ponderosa, Pisidium milium, Pisidium nitidum, Pisidium obtusale f. lapponicum, Valvata cristata and Pisidium conventus, which indicate cold climate. Deposition in freshwater reservoirs continued during the Early Holocene. at that time, species characteristic of cold freshwater environments were accompanied by freshwater mollusc species that require higher temperatures: Bithynia tentaculata, Physa fontinalis and Pisidium amnicum. This suggests climate warming in the Preboreal period. These lacustrine sediments were partly destroyed and covered by marine sands during the Middle and Late Holocene. Good indicators of changing environmental conditions from freshwater to marine are the following marine species found in the sediments: Hydrobia ulvae, Hydrobia ventrosa, Cerastoderma glaucum, Mytilus edulis and Macoma balthica.

PL

Zmiany klimatyczne, a za tym daleko idące zmiany środowiska w późnym glacjale i holocenie na obszarze południowego Bałtyku mogą być wyjaśniane także przez badania fauny mięczaków. Na obszarze południowego Bałtyku w okresie późnego glacjału występowały gatunki słodkowodne wskazujące na klimat zimny, takie jak: Armiger crista f. cristatus, Gyraulus laevis, Lymnaea peregra, Pisidium casertanum, Pisidium casertanum f. ponderosa, Pisidium milium, Pisidium nitidum, Pisidium obtusale f. lapponicum, Valvata cristata, Pisidium conventus. Akumulacja jeziorna w słodkowodnych zbiornikach strefy przybrzeżnej kontynuowała się w okresie wczesnego holocenu. W tym czasie oprócz gatunków słodkowodnych, zimnolubnych pojawiły się gatunki mięczaków i małżoraczków słodkowodnych, o wyższych wymogach termicznych (Bithynia tentaculata, Physa fontinalis, Pisidium amnicum). Świadczy to o ociepleniu się klimatu w okresie preborealnym. Zrastanie przybrzeżnych zbiorników rozpoczęło się w okresie borealnym i trwało również w okresie atlantyckim. W tym czasie miały miejsce wlewy wód morskich do zbiorników. Wskaźnikiem tego jest liczne występowanie morskich gatunków takich jak: Hydrobia ulvae, Hydrobia ventrosa, Cerastoderma glaucum, Mytilus edulis, Macoma balthica. W osadach piaszczystych w okresie subborealnym i subatlantyckim zdecydowanie przeważała fauna morska.

4

Skutki zmian klimatu na środowisko jaskiniowe

Kasprowska-Nowak K.

Inżynieria Ekologiczna

|

2018

|

Vol. 19, nr 6

198--204

PL

W artykule przedstawiono skutki zmian klimatu na środowisko jaskiniowe (ekosystem podziemny) od momentu tworzenia się jaskiń (neogen), przez okres zlodowaceń na obszarze Polski do dnia dzisiejszego. Opracowano je na przykładzie analizy osadów Jaskini na Biśniku (położona w środkowej części Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej), które składają się z kilkunastu warstw zbudowanych z różnorodnych materiałów (geologicznych, paleozoologicznych, paleobotanicznych i archeologicznych) i dostarczają wiedzy na temat przeobrażeń klimatycznych. Dzięki wyróżnionym składnikom (opracowanym przez interdyscyplinarnych badaczy) i przy pomocy wyników datowania warstw osadów metodami fizykochemicznymi, dokonano rekonstrukcji poszczególnych elementów środowiskowych w jaskini (skały krasowiejącej, morfologii, mikroklimatu, wód jaskiniowych, fauny, flory oraz człowieka) w czasie geologicznym, pomiędzy którymi zachodziły określone relacje/ zależności. Wyróżnione elementy tworzyły różne układy (modele) ekologiczne na trzech etapach rozwoju jaskini (abiotycznym, biotycznym i antropicznym), które wydzielono w następstwie zmian klimatycznych.

EN

The article presents the effects of climate change of the cave environment (underground ecosystem) since the formation of caves (Neogene Period), through the glaciation period in Poland to the present day. They were developed on the example of the analysis of the Biśnik Cave sediments (located in the central part of the Cracow-Wieluń Upland), which consist of several layers made of various materials (geological, paleozoological, paleobotanical and archaeological) and provide knowledge about climate change. Thanks to the distinguished components (developed by interdisciplinary researchers) and using the results of dating of sediment layers using physicochemical methods, reconstruction of individual environmental elements in the cave (karstifited rock, morphology, microclimate, cave waters, fauna, vegetation and man) was made during the geological period between which occurred specific relationships / dependencies. The distinguished elements formed various ecological systems (models) at three stages of cave development (abiotic, biotic and anthropic), which developed as a result of climate change.

5

Holoceńska ewolucja torfowiska w Zatoce Słupiańskiej (jezioro Wigry, NE Polska) w świetle analizy malakologicznej

Alexandrowicz W. P., Żurek S.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2018

|

nr 473

1--12

PL

W profilach wierceń wykonanych na obszarze torfowiska w Zatoce Słupiańskiej rozpoznano trzy typy zespołów mięczaków. Liczne skorupki mięczaków występowały w obrębie serii gytii wapiennych i drobnodetrytusowych o miąższości 5,35 m. Malakofauna była reprezentowana głównie przez ślimaki wodne i małże. Taksony lądowe pojawiały się rzadko, a największe liczebności osiągały w stropowej części analizowanej sekwencji. Wydzielone zespoły mięczaków charakteryzowały odmienne typy siedlisk. Występujący w spągowej części profilu zespół z Gyraulus laevis zawiera liczne taksony zimnolubne i wiekowo odpowiada wczesnemu holocenowi. Młodsza fauna (zespół z Gyraulus albus) cechuje się znacznym udziałem form ciepłolubnych, a jego obecność wskazuje na fazę atlantycką. Zespół z gatunkami lądowymi występuje w stropowej części analizowanego profilu. Zespoły mięczaków reprezentują różne typy środowisk: strefę litoralną jeziora, okresowe zbiorniki wodne oraz podmokłe siedliska lądowe. Zmienność zespołów mięczaków oraz zróżnicowany udział skorupek i wieczek Bithynia tentaculata wskazuje na obecność faz obniżenia poziomu wody w jeziorze Wigry, które przypadają na fazę borealną, środkową część fazy atlantyckiej oraz schyłek fazy subborealnej i fazę atlantycką. Z tym ostatnim okresem wiąże się początek depozycji torfu.

EN

Three types of molluscan assemblages have been identified in a profile of calcareous gyttja and peat penetrated by drilling within the raised peat-bog of the Słupiańska Bay. Numerous shells of molluscs have been identified within the 5.35 m thick intervals of fine detritus of the calcareous gyttja. The shells belonged primarily to the bivalves and water snails. Terrigenous species appeared only rarely and have been more frequent in the upper part of the penetrated interval. The three distinguished molluscan assemblages have been described and interpreted in terms of representing different environmental conditions. Assemblage with Gyraulus laevis that occurs within the lower part of the interval consists of the cold-loving forms representing early Holocene. Assemblage with Gyraulus albus that occurs in the middle part of the interval consists of warm-loving species linked to the Atlantic Phase. Assemblage with terrigenous species, mainly snails, occurs in the upper part of the interval. The distinguished types of molluscan assemblages are composed of species characteristic of littoral habitat of ephemeral lakes and some of terrestrial habitats. Lake-level fluctuations are expressed by changing of molluscan fauna. Variable proportions of Bithynia tentaculata shells and opercula indicates low-level water stages of the Wigry Lake that took place during the Boreal Phase, the middle part of the Atlantic Phase and during the termination of the Sub Boreal and Sub Atlantic phases. The completion of gyttja accumulation and the beginning of peat deposition are associated with the latter period.

6

Application of malacological analysis in local and regional palaeoenvironmental reconstructions - a study from the Holocene of Łapsze Niżne (Podhale, southern Poland)

Alexandrowicz W. P., Szymanek M., Rybska E.

Acta Geologica Polonica

|

2018

|

Vol. 68, no. 1

89--105

EN

This malacological analysis was conducted at a site with peat and calcareous tufas in Łapsze Niżne, Podhale (southern Poland). The study was carried out in 6 main and several complementary sections, in which 37 mollusc species were recognized represented by almost 11 000 specimens. The study enabled the reconstruction of environmental changes during the accumulation of the Holocene deposits (from the Boreal Phase till present). Conclusions drawn from these reconstructions were compared with results of malacological and palynological studies from other sites in Podhale. As a result, regional environmental reconstructions for the Holocene of the area were made. The specific composition, ecological structure and succession of molluscan assemblages from Łapsze Niżne indicate a significant role for local factors, thus demonstrating the variability of environmental conditions within a geographic region.

7

Zmiany klimatu w holocenie

Marks L.

Przegląd Geologiczny

|

2016

|

Vol. 64, nr 1

59--65

EN

Climate has been changing since the beginning of the Earth. During the Holocene the climate has not changed much but there were both warmer and cooler episodes. Varying insolation is the main reason for climate change during the Holocene. All other reasons, including among others changes of the Earth orbital parameters (Milankovitch cycles) and thermohaline oceanic circulation played a secondary role. Occasional volcanic eruptions were climatic disasters but usually on a local or regional scale and only in a short time. A record of climate change during the Holocene indicates its great influence on the development and decline of ancient civilizations and societies. From a geological point of view there is no reasonable record suggesting that contents of CO2 in the atmosphere played a predominant role of in the ongoing climate change during the last century.

8

Przemiany klimatyczno-środowiskowe w późnym glacjale i holocenie na podstawie badań zespołów malakofauny i małżoraczków na obszarze południowego Bałtyku : wpływ na ówczesne biocenozy

Krzymińska J., Pikies R., Przezdziecki P.

Przegląd Geologiczny

|

2016

|

Vol. 64, nr 1

49--58

EN

The climate changes and related crucial environmental changes in the Late Glacial and Holocene in the Southern Baltic area can be investigated by mollusc and ostracod analyses. It is well known that accumulation of mineral and biogenic sediments in the Southern Baltic area began in the Late Glacial. The process took place in cold tundra lakes and mires. The presence of lake basins is confirmed by seismoacoustic investigations and the resulting 3D spatial model. Lacustrine sediments contain an assemblage of molluscs and ostracod fauna represented by freshwater species indicating cold climate, such as: Armiger crista f. cristatus, Gyraulus laevis, Lymnaea peregra, Pisidium casertanum, Pisidium casertanum f. ponderosa, Pisidium milium, Pisidium nitidum, Pisidium obtusale f. lapponicum, Valvata cristata, Pisidium conventus, Candona candida, Candona neglecta, Cytherissa lacustris, Darwinula stevensoni and Cypridopsis vidua. The accumulation in freshwater reservoirs was continued during the Early Holocene. Besides cold freshwater species, sediments of that age also contain freshwater species of molluscs and ostracods that required higher temperature: Bithynia tentaculata, Physa fontinalis, Pisidium amnicum, Candona compressa and Metacypris cordata. It indicates a climate warming in the Preboreal period. These lake sediments were partly destroyed and covered by marine sands during the Middle and Upper Holocene. Good indicators of changing from a freshwater to marine environment are the following marine species found in the sediments: Hydrobia ulvae, Hydrobia ventrosa, Cerastoderma glaucum, Mytilus edulis, Macoma balthica, Cyprideis torosa and Cytheromorpha fuscata.

9

Cyclic sedimentation pattern in Lake Veetka, southeast Estonia: a case study

Saarse L.

Geologos

|

2015

|

Vol. 21, No. 1

59--69

EN

A sediment core from Lake Veetka, southeast Estonia, 1077 cm in length and covering 10,500 calibrated years, was examined using loss-on-ignition, grain-size distribution and AMS 14C dating to reconstruct depositional dynamics. The studied core, recovered from the northern part of the lake, shows a cyclic pattern of organic and mineral matter concentration with cycle durations of 100-400 years. Cyclicity is displayed better in sediments laid down between 9,200 and 5,600 cal BP. Within two time windows (5,600–5,100 cal BP and from 1,200 cal BP to the present), sediment composition changed drastically on account of a high and fluctuating mineral matter content, obviously driven by different factors. Little Ice Age cooling is characterised by the highest proportion of mineral matter, and the Medieval Warm Period is typified by high organic matter content. The cyclic change of organic and mineral matter has been related to climate dynamics, most likely an alternation of wet and dry conditions, changes in the water level of the lake and differences in bioproduction.

10

The application of malacological analysis in the study of slope deposits: late Pleistocene and Holocene of the Podhale Basin (Carpathians, Poland)

Alexandrowicz W. P.

Acta Geologica Polonica

|

2015

|

Vol. 65, no. 2

245--261

EN

Slope deposits developed on calcareous sandstone and limestone formations in the eastern part of the Podhale Basin (Carpathians) were studied. In total, the analysis included fifteen profiles of such sediments, which revealed the presence of abundant malacofaunas comprising 39 mollusc species. Five faunistic assemblages differing in species composition and structure were defined in the material studied. Individual assemblages correspond to different climatic and environmental conditions, thereby making it possible to interpret the features of the sedimentary environments and specify the age of the deposits. Faunas with Pupilla loessica and Pupilla sterri containing species typical of loess formations are characteristic of deposits from the coldest phase of the last Glacial period (MIS 2). A fauna with Vertigo genesii, with a large proportion of cold-loving and moisture-loving taxa, is typical of the Younger Dryas. Associations that are dominated by shade-loving species, with Discus ruderatus and Discus perspectivus, correspond to the early and middle Holocene respectively. The investigations show that malacological analysis can be successfully applied to the research into slope deposits, enabling both the depositional conditions and the age of the sediments to be determined.

11

Rozwój wybrzeża Zatoki Gdańskiej w rejonie ujścia Wisły Martwej

Jegliński W.

Przegląd Geologiczny

|

2013

|

Vol. 61, nr 10

587--595

EN

Vistula River is the second largest river in the Baltic Sea catchment area. Its delta is located at the Gulf of Gdańsk region and has been formed during the last ca. 13500 yr. The Dead Vistula is the oldest historically documented, and also the westernmost channel of the delta, drained water directly into the sea. The aim of the study was to reconstruct the development of the Dead Vistula outlet area during the late Holocene. At the end of the Atlantic period marine transgression reached the farthest range on the investigated area. During the next ca. 3000 yr. the embayment was filled by marine sand. The preserved dune ridges indicate earlier shoreline position. The oldest of them stabilized, acc. to OSL dating, between 3950 and 3150 yr. BP and are oriented WSW-ENE. The orientation of the dune ridges lying further to the north, changes gradually to WNW-ESE. The next generation of dunes stabilized between 2760-2380yr. BP. Vistula outlet in this place was created between 3000-2500 yr. and in that time the process of outlet cone forming was started. Orientation of the younger dune ridges, stabilized between 2220 and 1505 yr. BP, are in close connection with the development of the area. The process had not been steady in time. Two periods of accretion was sepa¬rated by stagnation time. The total amount of the material accumulated during both stages of development was ca. 178 mln. m3. The numerous ofpreserved historical bathymetric plans were very helpful for reconstruction ofthe outlet cone development during the second stage. The extension of the cone ended in the year 1840, when the new mouth has been formed. Since that time, as a result of the lack of clastic material supplying the cone earlier, marine erosion increases.

12

Mikrokonkrecje syderytowe w holoceńskich osadach ujścia rzeki Gwadiana w Portugalii : raport wstępny

Wilamowski A., Boski T., Moura D.

Przegląd Geologiczny

|

2013

|

Vol. 61, nr 10

568--575

EN

The authors described micro-scale carbonate concretions occurring at a depth of about 41 m within Holocene sandy sediments filling the Guadiana River paleovalley, representing the transitional fluvial- -estuarine facies. Despite their minute sizes, the micro-concretions show a complex internal structure. Regular distribution of Mg, Mn and Ca can be assigned to a chemical zoning, pointing to precipitation under varying chemical conditions. Based on morphological and chemical peculiarities, four types of concretions can be distinguished. Detrital Fe-Mg-carbonates form nuclei. At first, Mn-rich carbonate precipitated as a coating, which is coherent with the sequence of precipitation of carbonates associated with bacteria-mediated oxidation of organic matter. Subsequently, the main bodies of concretions precipitated as Fe-carbonate (siderite). The last precipitation episode is marked by enrichment in Ca. The XRD patterns show the presence of a mixture of discrete carbonate phases.

13

Postglacjalne zmiany środowiska przyrodniczego na Wysoczyźnie Dobrzyńskiej zapisane w profilu osadów biogenicznych w Piotrkowie

Gamrat W., Andrzejewski L., Krześlak I.

Landform Analysis

|

2013

|

Vol. 25

3--11

PL

Stanowisko Piotrkowo położone jest w zachodniej części Wysoczyzny Dobrzyńskiej. Szczegółowa analiza rdzenia Piotrkowo I pozwoliła na rekonstrukcję warunków środowiska w okresie ostatnich kilkunastu tysięcy lat. Uzyskane wyniki wskazują na trzy odmienne etapy warunków sedymentacji osadów organicznych, dwa jeziorne i jeden lądowy. Pierwszy etap, jeziora plenivistuliańskiego, zapisany jest w postaci mułków organicznych, częściowo laminowanych. Drugi obejmuje jezioro holoceńskie, wypełniane miąższymi pokładami gytii węglanowej. Ostatni etap, późnoholoceński, stanowi zapis dynamicznych zmian poziomu wody utrwalonych w osadach lądowych wykształconych w postaci silnie rozłożonego torfu i namułu organicznego.

EN

Piotrkowo site is located in the western part of the Dobrzyń Plateau. Detailed pollen analysis of the Piotrkowo I core enabled a reconstruction of environmental conditions change over last several thousand years. The results indicated three different stages of the organic sedimentation, two limnic and one terrestrial. The first stage of Plenivistulian age lake is recorded in organic silt sediment, partly laminated. The second stage contains traces of Holocene age lake preserved in carbonate gyttja sediment. The last phase includes a record of dynamic changes in the groundwater level recorded in terrestrial sediments – highly decomposed peat and organic loam.

14

Naturalne i antropogeniczne procesy kształtujące dno doliny Czarnej Nidy w późnym vistulianie i holocenie

Krupa J.

Folia Quaternaria

|

2013

|

nr 81

5--174

PL

Celem badań było rozpoznanie głównych etapów późnoglacjalnej i holoceńskiej ewolucji doliny Czarnej Nidy, która przecina dwie jednostki fizycznogeograficzne: Góry Świętokrzyskie i Nieckę Nidziańską. W pracy szczególna uwaga poświęcona jest zapisowi zmian klimatu i działalności człowieka w rzeźbie i aluwiach. W obrębie dna doliny Czarnej Nidy w jednym poziomie morfologicznym występuje szereg włożeń różnowiekowych. Włożenia te były formowane przez rzekę o różnym rozwinięciu koryta – roztokowym (vistulian) – makromeandry (późny glacjał) – układy wielokorytowe (eoholocen, subatlantyk) – małe meandry (holocen). Spowodowało to też różnice w wykształceniu aluwiów tych systemów, co zostało uchwycone dzięki analizom litofacjalnym i granulometrycznym. Ogólne tendencje późnoglacjalno-holoceńskiego cyklu erozyjno-akumulacyjnego nawiązują do prawidłowości znanych z dolin środkowej Europy i opisanych w licznych pracach. Oprócz ponadregionalnych faz powodzi, np. w mezoholocenie około 6200 BP, występują ślady lokalnych, pojedynczych zdarzeń ekstremalnych, które modelują zlewnie niższego rzędu. W dolinie nie zostały rozpoznane wyraźne ślady wzrostu aktywności fluwialnej związanej z rozprzestrzenieniem się prehistorycznego hutnictwa żelaza w okresie rzymskim. Dane z doliny Czarnej Nidy oraz analiza literatury z innych dolin środkowoeuropejskich wskazują na to, że koncepcja E. Falkowskiego (1971, 1975), dotycząca poźnoglacjalno-holoceńskiej transformacji koryt niżowych: rzeka roztokowa – wielkie meandry – małe meandry – rzeka roztokowa, może być stosowana również do rzek średniogórza. Powinna jednak zostać uzupełniona o holoceńskie systemy wielokorytowe (anastomozujące, rozgałęzione) funkcjonujące w eoholocenie i subatlantyku, które są coraz częściej opisywane także w innych dolinach europejskich.

EN

Studies on the impact of climate and human activity on evolution of river valleys, in various timescales, have been being conducted for many years in various academic centres (e.g. TROLL 1957; STARKEL 1960; FALKOWSKI 1967, 1975; SCHIRMER 1974; BECKER, SCHIRMER 1977; KOZARSKI, ROTNICKI 1977, 1978; SZUMANSKI 1977, 1982; ALEXANDROWICZ ET AL. 1981; STARKEL, THORNES 1981; FLOREK 1991; KALICKI 1991; VANDENBERGHE 1992). Today these problems have not lost anything from their topicality, which could be proved by numerous programs (e.g. INQUA-GLOCOPH, FLAG, PAGES), conferences, and publications from the last years (e.g. VANDENBERGHE, MADDY 2001; KLIMEK 2003; KUKULAK 2004; STARKEL 2005; KALICKI 2006; KOBOJEK 2009; NOTEBAERT, VERSTRAETEN 2010.). Prehistoric changes of the environment, both natural and anthropogenic, may be a base for forecasts in conditions of recent climatic changes and increasing anthropogenic pressure. Hitherto studies concentrated on investigations of main valleys, e.g. the Vistula river valley, in several parts, published in 6 volumes `Evolution of the Vistula River Valley during the last 15 000 years' in the years 1982-1996 and summarized in a monograph (STARKEL 2001). A row of published monographs concerned particular regions of Poland, e.g. the region of Lodz (TURKOWSKA 1988), Pomerania (FLOREK 1991), Bieszczady (KUKULAK 2004), or the entire Central Europe (KALICKI 2006). However, majority of these studies were focused on rivers of the first or second order, and only a few of them concerned rivers from the belt of uplands and old mountains (e.g. KLIMEK 1996, 1999, 2003; SNIESZKO 1985; TEISSEYRE 1991; MICHNO 2004; WÓJCICKI 2005, 2010). In the Holy Cross region the investigations on this subject were conducted in a few sections of valleys (among others the valleys of Swiślina, Psarka, Belnianka, Nida, Kamienna) in the 1950s and 1960s, and in the upper, source section of the Czarna Nida (in the fourth-order valleys of Lubrzanka and Belnianka) in the 1990s (LUDWIKOWSKA KĘDZIA 2000, KOWALSKI 2002a, b). The present study is an attempt of filling a gap in the Polish literature on this subject; regional on the one hand, and this concerning identification of record of the climate changes and the anthropogenic pressure in morphology and alluvia of the lower, third-order river systems on the other.

15

Wiek i historia rozwoju torfowiska w Pakosławicach (południowo-zachodnia Opolszczyzna) na podstawie badań paleobotanicznych

Maj J., Gałka M.

Przegląd Geologiczny

|

2012

|

Vol. 60, nr 2

110-116

EN

The result of palaeobotanical studies of biogenic sediments from Pakosławice made it possible to establish the age of limnic and peat sediments and reconstruct past plant communities and development phases of the sedimentary/sedentary basin. The investigated mire originated from overgrowth of a shallow lake. The lake formed probably as a result of thermokarst processes (permafrost thawing). Accumulation of gyttja started in the Alleröd to continue in the Younger Dryas and early Holocene (Preboreal and Boreal). The sedentation of peat deposits probably took place in the middle and late Holocene.

16

Stanowisko późnoczwartorzędowych osadów jaskiniowych : schronisko nad Jaskinią Zegar w Skalach Zegarowych (Wyżyna Częstochowska)

Krajcarz M. T., Sudoł M., Krajcarz M., Cyrek K.

Przegląd Geologiczny

|

2012

|

Vol. 60, nr 10

s. 546--553

EN

The Shelter above the Zegar Cave (Shelter No 388) (N 50°25’41” E 19°40’27”) is located in the Zegarowe Rocks ridge in the Ryczów Upland (southern part of the Czêstochowa Upland), municipalityWolbrom, district Olkusz. In 2009, Mrs. Jadwiga and Mr. Lucjan Wodarz found an archeological flint artifact in a type of leaf point at the slope below the Shelter. This finding allowed suspecting the presence of Palaeolithic cultural layers inside or near the Shelter. The authors’aim was to recognize the geological context of the Palaeolithic settlement of the Shelter above the Zegar Cave and its neighborhood, and in further perspective of the entire southern part of the Ryczów Upland micro-region. Four layers were discovered in the Shelter during field works (downward): I – humic silty loam, Holocene; II – loess altered by secondary soil processes during the Holocene; III – unaltered loess, dated to MOIS 2; IV – silty cave loam with limestone rubble, dated to MOIS 3. The chronostratigraphy is based on lithostratigraphy and confirmed by radiocarbon and thermoluminescence dating. An archaeological cultural level occurs in layer IV, most probably related to the shift from the Middle to Upper Palaeolithic. The sequence of cave sediments may be well correlated with numerous profiles of cave sites from the Kraków-Czêstochowa Upland.

17

Antropocen : nowa epoka geologiczna?

Birkenmajer K.

Przegląd Geologiczny

|

2012

|

Vol. 60, nr 11

587–-588

EN

The Anthropocene is a new epoch proposed by Crutzen and Stoermer (2000), with a base at 1950 AD or 1800 AD. The present author doubts its value while studying Quaternary stratigraphic columns, as its base signal (Holocene/Anthropocene) might be unrecognizable in field sections. The usage of the Anthropocene epoch would probably be restricted to areas of massive direct negative human impact on Nature, predominantly in the Northern Hemisphere. In much less affected Southern Hemisphere deserts (Australia), mountain chains (the Andes), the near-pristine glaciated Antarctic continent and Subantarctic islands, separation of the Anthropocene time-unit (as a formal epoch) from the Holocene epoch would be artificial, even useless. On the other hand, the informal term might be useful for economic geographers, planners, sociologists, and Nature- protectionists.

18

Procesy diagenetyczne w holoceńskiej kredzie jeziornej wywołane obciążeniem – artykuł dyskusyjny

Żurek-Pysz U.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2011

|

nr 446 (2)

437--442

PL

Holoceńskie osady węglanowe (kreda jeziorna i gytie) są żelami zawierającymi 55–60% wody, mikrokrystaliczny kalcyt i zróżnicowaną substancję organiczną. W artykule omówiono wpływ długotrwałej konsolidacji na procesy diagenetyczne w kredzie jeziornej. Analiza powierzchni mikrostrukturalnych dostarczyła wielu cennych informacji o wczesnej diagenezie w holoceńskich osadach wapiennych.

EN

Holocene carbonate sediments (lacustrine chalk, gyttja) constitute gel, containing 55-60% of water, microcrystalline calcite and diverse organic matter. The long-lasting consolidation of lacustrine chalk and its effect are discussed. It can eventually have an influence on diagenetic processes of sediments. Microstructural analysis of lacustrine chalk provided interesting information about early diagenesis on Holocene calcareous sediment.

19

Historia torfowiska Taboły (Puszcza Knyszyńska) w późnym glacjale i holocenie

Drzymulska D.

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2010

|

T. 10, z. 1

21-31

PL

Na torfowisku Taboły (Puszcza Knyszyńska) wykonano łącznie 20 odwiertów, charakteryzujących jego budowę geologiczną. W analizowanym materiale biogenicznym rozpoznano szczątki wegetatywne i generatywne 94 taksonów roślinnych. Rozwój torfowiska rozpoczął się w starszym dryasie, kiedy to zatorfienie zostało zainicjowane przez zbiorowisko Scorpidium scorpioides. Na przełomie allerod/młodszy dryas rozwinął się zbiornik wodny, którego zanik przypadł na przełom późnego glacjału i holocenu. W okresie preoborealnym na torfowisku dominowały zbiorowiska mchów brunatnych z udziałem brzóz krzewiastych oraz szuwary wielkoturzycowe. Od schyłku okresu subborealnego postępowała oligotrofizacja siedlisk, co doprowadziło do przekształcenia się złóża w torfowisko przejściowe. Spadek poziomu wód gruntowych znalazł odzwierciedlenie w podwyższonym stopniu rozkładu torfu, w najmłodszej fazie rozwoju torfowiska. Tempo akumulacji torfu było wówczas najmniejsze.

EN

In Taboły mire (the Puszcza Knyszyńska Forest) 20 drillings were made altogether. Vegetative and generative remains of 94 plant taxa were recognized. According to radiocarbon dating, the mire started to develop in the Late Glacial period. In the Preboreal period brown moss communities with and admixture of shrub birches and sedge rushes dominated in the mire. At the end of the Subboreal period habitat oligotrophication proceeded which resulted in the transformation of deposits into transitional bog. Groundwater decline was reflected in a higher intensity of peat decomposition. The rate of peat accumulation was then the lowest.

20

Pochodzenie oraz antropogeniczne przeobrażenia krajobrazów torfowiskowych w dolinie Kłodnicy

Wójcicki Krzysztof J.

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

|

2010

|

nr 13

122--134

PL

Niewielkie torfowiska występujące w dolinach południowej Polski są słabo poznane, a ich rola w kształtowaniu krajobrazów jest niedoceniana. W dolinie Kłodnicy torfowiska rozwinęły się w obrębie: starorzeczy, basenów powodziowych, najmłodszych teras aluwialnych oraz zbiorników antropogenicznych. W późnym vistulianie i starszej części holocenu, rozwój torfowisk nawiązywał do stadiów sukcesyjnych charakterystycznych dla procesu zlądowienia zbiorników wodnych (od zbiorowisk z klas Potametea lub Phragmitetea do zbiorowisk z klasy Alnetea glutinosae). W neoholocenie, pod wpływem działalności człowieka zachodziły procesy: zastępowania zbiorowisk lasu bagiennego przez zbiorowiska otwarte z klasy Phragmitetea, zaniku torfowisk w wyniku sedymentacji osadów mineralnych, degradacji torfowisk i złóż torfu na skutek melioracji. Z drugiej strony, obniżenia opuszczonych piaskowni i dawne koryto Kanału Kłodnickiego są obecnie kolonizowane przez roślinność torfotwórczą.

EN

Small peatlands in valleys of southern Poland are poorly known and their role in landscape forming is underestimated. In the Kłodnica valley, fens have developed within: oxbows, flood basins, the youngest alluvial terraces, and anthropogenic reservoirs. In the Late Vistulian and older part of the Holocene, the development of fens was controlled by hydroseral succession characteristic for the processes of terrestrialisation of water bodies (a transition from the communities with the classes Potametea or Phragmitetea to communities with the class Alnetea glutinosae). Under human impact the following processes occurred in the Late Holocene: the replacing of swampy forests by open associations from the class Phragmitetea, the extinction of peatlands as a result of deposition of mineral matter and degradation of peatlands and peat deposits due to land melioration. On the other hand, depressions of the former Kłodnica Canal and sandpits are colonized by peat-forming vegetation recently.