Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

The power station of Elektrizitätswerk Schlesien AG in Siechnice. An industrial plant in the 20th century – a work of an engineer and an architect-artist

Gryglewska Agnieszka, Rabiega Mateusz

Architectus

|

2022

|

Nr 1 (69)

53--65

EN

The subject of the article is the architecture of the Tschechnitz Power Plant (currently Czechnica CHP Plant) in Siechnice near Wrocław. The plant, built during the period of intensive development of the power industry in Lower Silesia at the beginning of the 20th century, was the result of cooperation between an engineer and an architect-artist, postulated by architects associated with Deutscher Werkbund. The aim of this article is to present the history of the construction and development of the power plant as well as artistic shaping of the urban layout, façades, representative interiors of the machine rooms, mechanical workshops as well as facilities with an advertising function. The analysis of the history and the present condition of the complex was possible thanks to field research carried out by the authors, a query of source materials and texts in the professional press as well as iconography from the years 1910–2019. The conducted research is the basis for defining the scope of monument protection and for revitalizing the power plant, which will be closed in 2024 with regard to the policy of decommissioning coal-fired power plants in Poland.

PL

Tematem artykułu jest architektura elektrowni Tschechnitz (obecnie Elektrociepłownia Czechnica) w Siechnicach pod Wrocławiem. Obiekt budowany w okresie intensywnego rozwoju przemysłu elektroenergetycznego na Dolnym Śląsku na początku XX w. był efektem postulowanej przez twórców związanych z Deutscher Werkbund współpracy inżyniera i architekta-artysty. Celem pracy jest prezentacja historii i przekształceń elektrowni, artystycznego kształtowania jej układu urbanistycznego, elewacji, reprezentacyjnych wnętrz maszynowni, warsztatów mechanicznych i obiektów o funkcji reklamy. Analiza historii i stanu obecnego kompleksu była możliwa dzięki przeprowadzonym przez autorów badaniom terenowym, kwerendzie materiałów źródłowych, tekstów w prasie fachowej oraz ikonografii z lat 1910–2019. Przeprowadzone badania stanowią podstawę dla określenia zakresu ochrony konserwatorskiej oraz rewitalizacji tego zakładu po jego planowanym zamknięciu w 2024 r. wskutek polityki likwidacji elektrowni węglowych w Polsce.

2

„Zapomniany” neoromański kościół w Zarzeczu – analiza architektoniczno-przestrzenna

Proksa Michał, Zub Monika

Wiadomości Konserwatorskie

|

2021

|

Nr 65

169--179

PL

Celem artykułu jest analiza architektoniczna i przestrzenno-użytkowa kościoła w Zarzeczu. Obiekt, zbudowany w latach 1880–1895 według projektu Juliana Lwigród-Zachariewicza, należy do grupy neoromańskich świątyń z terenu archidiecezji przemyskiej i chronologicznie mieści się w ramach przyjętych dla tej grupy realizacji. Jest nieorientowaną budowlą salową, z trójkątnie zamkniętym prezbiterium, niższym od korpusu, usytuowanym od południa. Korpus kościoła składa się z dwóch przęseł na planie leżących prostokątów, rozdzielonych przęsłem transeptu. Komunikację wewnętrzną zapewniają arkady ulokowane między nawą główną i transeptem oraz między przęsłami transeptu (środkowe nakrywa oktogonalna kopuła). Dominującymi elementami zdobniczymi są arkadkowe fryzy oraz boniowanie, ale projektant chętnie wykorzystywał też motyw krzyża greckiego. Program przestrzenny kościoła w Zarzeczu nawiązuje do podobnych programów salowych w archidiecezji przemyskiej, jednak jego bryła wyraźnie się różni od podobnych układów jednonawowych, prawdopodobnie ze względu na projektanta, którego estetyka wyraźnie ciąży ku wzorom wschodniobizantyjskim.

EN

The objective of this paper is to present an architectural and functio-spatial analysis of the church in Zarzecze. The building, built in the years 1880–1895 following a design by Julian Lwigród-Zachariewicz, belongs to the group of Romanesque Revival churches from the territory of the Przemyśl archdiocese and chronologically fits within the timeframe assumed for this group of projects. It is an unoriented, aisleless church, with a triangularly terminated presbytery that is lower than the church’s main body and is placed from the south. The church’s main body consists of two bays with a plan resembling horizontal rectangles, separated by the transept bay. Internal circulation is provided by arcades placed between the main nave and the transept and between the bays of the transept (the central ones are covered by an orthogonal dome). Predominant ornamental elements include arcade friezes and rustication, yet the designer was also prone to use the motif of the Greek cross. The spatial program of the church in Zarzecze references similar aisleless programs from the Przemyśl archdiocese, yet its massing clearly differs from similar single-nave layouts, probably due to the designer, whose aesthetic clearly gravitates towards Eastern Byzantine patterns.

3

Działalność zawodowa architekta Edwarda Goldberga (1842-1928)

Szustakiewicz Iwona

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2021

|

T. 66, z. 2

4--47

PL

Twórczość wielu warszawskich architektów, działających w XIX i na początku XX wieku jest wciąż mało znana. Tym samym niedostateczna jest wiedza na temat warszawskich budowli z tego okresu, które w znacznej części się nie zachowały na skutek zniszczeń z okresu II wojny światowej i założeń doktrynalnych powojennej odbudowy. Jej odtworzenie, wraz z naukową refleksją, jest istotnie nie tylko ze względu na potrzebę - choćby tylko wirtualnego - ocalenia utraconego dziedzictwa architektonicznego, ale także z uwagi na przeprowadzane prace konserwatorskie na obiektach istniejących. W artykule zaprezentowana została sylwetka zawodowa Edwarda Goldberga, architekta działającego we wskazanym okresie głównie w Warszawie. Jego twórczość nie była dotychczas przedmiotem kompleksowych opracowań. Przeprowadzone w artykule analizy pozwoliły na przybliżenie wielu typowych rozwiązań charakterystycznych dla warszawskiej architektury przełomu XIX i XX wieku, szczególnie mieszkaniowej - od luksusowych kamienic po domy robotnicze oraz budowli użyteczności publicznej. W tekście skupiono się nie tylko na rozwiązaniach stylistycznych, ale także na aspektach funkcjonalnych i niekiedy technicznych.

4

Średniowieczne odniesienia w architekturze krakowskich kościołów z początku XX wieku

Czechowicz Jacek

Wiadomości Konserwatorskie

|

2019

|

Nr 57

106--113

PL

Pierwsze dekady XX wieku w architekturze sakralnej Krakowa są okresem stopniowego odejścia od praktyki bezpośredniego odwoływania się do wzorów średniowiecznych. Co prawda budowane wówczas świątynie stanowiły nadal odbicie układów klasycznych, lecz w coraz większej mierze stawały się wynikiem poszukiwań odmiennego sposobu wyrażenia dawnych form. Przejrzystym obrazem owego procesu historyzujących reinterpretacji są krakowskie kościoły: św. Józefa przy ul. Łobzowskiej, Matki Bożej Nieustającej Pomocy i św. Józefa w Podgórzu, Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny przy ul. Rakowickiej oraz Najświętszego Serca Pana Jezusa przy ul. Kopernika. Ich stylistyka cechowała się nowym ujęciem i doborem środków wyrazu, bowiem architekci, eksperymentując z historyczną formą, coraz częściej ujmowali ją w syntetyczną konfigurację zestawień zgeometryzowanych układów pozbawionych rozbudowanych, filigranowych zdobień typowych dla ornamentyki średniowiecznej.

EN

The first decades of the 20ᵗʰ century witnessed a gradual departure from the practice of directly alluding to medieval models in the church architecture of Krakow. Although the churches built at that time were still reflections of classical layouts, they increasingly resulted from a search for a different way to express the old forms. Clear depictions of that process of historicising reinterpretation are the following churches in Krakow: St. Joseph’s Church in Łobzowska Street, Our Lady of Perpetual Succour Church and St. Joseph’s in Podgórze, the Immaculate Conception of the Virgin Mary in Rakowicka Street, and the Sacred Heart of Jesus in Kopernika Street. Their stylistics represented the new approach and means of expression since architects, while experimenting with the historic form, more and more frequently set it in a synthetic configuration of geometrical arrangements deprived of elaborate, filigree decorations so typical of medieval ornamentation.

5

Elementy architektoniczne i konstrukcyjne oraz wyposażenie wnętrza kościoła w Komarowie-Osadzie koło Zamościa

Proksa M., Zub M.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2018

|

Nr 55

75--85

PL

Artykuł przedstawia charakterystykę architektoniczną oraz stylistyczną kościoła w Komarowie-Osadzie koło Zamościa. Zbudowana w latach 1908–1911 ceglana świątynia jest trójnawową pseudohalą z transeptem i prosto zamkniętym prezbiterium zwróconym na południe. W fasadzie znajduje się potężna, wysunięta z lica muru wieża, flankowana przez dwa niskie aneksy. Budowla oszkarpowana jest rozszerzającymi się ku dołowi lizenami stanowiącym rodzaj przypór, nakryto ją dachami dwuspadowymi (prezbiterium jest niższe od korpusu). Główna nawa świątyni sklepiona została kolebką z lunetami, zaś nawy boczne otrzymały sklepienia krzyżowe, podobnie prezbiterium i ramiona transeptu. Komunikacja międzynawowa prowadzi przez półokrągłe arkady na kolumnach, również łuk tęczowy jest półokrągły. Kościół dotychczas określany był w literaturze jako neogotycki, jednak przeprowadzona w artykule analiza pozwoliła udowodnić, że świątynia ma dominujące cechy neoromańskie, uzupełnione elementami neobarokowymi, nie ma natomiast żadnego elementu pozwalającego zaliczyć ją do budowli neogotyckich.

EN

The article presents the architectonic and stylistic characteristics of the church in Komarow-Osada near Zamość. The brick church built in the years 1908–1911 is a three-nave pseudo-hall with a transept and the south-facing chancel enclosed in a straight line. In the facade there is a massive tower protruding from the wall face, and flanked by two low annexes. The building is buttressed with lizenes widening towards the bottom, and covered with gable roofs (the chancel is lower than the main body). The main nave of the church has a barrel vault with lunettes, while the side aisles have groin vaults, like the chancel and the arms of the transept. The nave and side aisles can be accessed through semicircular arcades on columns, and the chancel arch is also semi-circular. In literature the church used to be described as neo-Gothic, however, the analysis carried out in the article allowed for proving that the church shows predominant neo-Romanesque features, complemented by neo-Baroque elements, but it does not posses any elements allowing for listing it among neo-Gothic buildings.

6

I built it not for you, you should build it for yourself, cracow architect Władysław Ekielski and his own house

Jurek A.

Przestrzeń i Forma

|

2018

|

nr 33

269--286

EN

The article shows life and creativity of Władysław Ekielski (1855-1927) as a one of the most creative architects of his age. Projects and notes unpublished so far are the basis for a more complete understanding of the architect's work. The legacy of professor Ekielski includes not only dozens of articles, designed residential buildings, but also public buildings in the city of Cracow, and on the areas of Western Galicia.

PL

Artykuł ukazuje częściowo życie i twórczość Władysława Ekielskiego (1855-1927), jako wybitnego architekta swojej epoki. Nieopublikowane dotąd projekty i notatki są podstawą do pełniejszego zrozumienia twórczości architekta. Spuścizna po profesorze Ekielskim obejmuje nie tylko dziesiątki artykułów, zrealizowanych budynków mieszkalnych ale także obiektów użyteczności publicznej na terenie miasta Krakowa, jak również na terenach ówczesnej zachodniej Galicji.

7

Neogotycki eklektyzm w architekturze ruchu Arts & Crafts

Tołłoczko Z., Tołłoczko T.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2017

|

Nr 51

53--71

PL

W przypadku kontynentalnej secesji (Art Nouveau) w teorii i częściowo w praktyce ta nowa architektura miała za zadanie i cel separację, nierzadko radykalną, oddzielenie się od tradycji klasycystycznej i historyzującej mającej naśladować kierunki dawne. Natomiast brytyjska odmiana Art Nouveau poszukując nowych rozwiązań częściowo kontynuowała dziedzictwo przeszłości, a szczególnie tej wywodzącej się z mediewalnych korzeni, które ożywione zostały kolejno przez styl wiktoriański. Kiedy ten ostatni przeżywał czas wyczerpania twórczych i artystycznych mocy, osobliwie za sprawą industrializacji i masowego powielania wzorców estetycznych, pojawił się ruch Arts & Crafts. Esej niniejszy poświęcony został wyłącznie architekturze stworzonej w łonie tego ruchu. Jednakże architektura Arts & Crafts nie była konsekwentną opozycją wobec Art Nouveau. Starano się zachować fundamenty brytyjskiego patrymonium kultury architektonicznej implantując weń nowoczesne rozwiązania, antycypując nieraz osiągnięcia architektów pierwszej połowy XX wieku. Pozostając wiernymi duchowi, szczególnie angielskiego gotycyzmu, współtwórcy budownictwa w manierze Arts & Crafts zmodernizowali niejako dawny angielski rewiwalizm gotycki, tworzyli zupełnie nowe wartości artystyczne i estetyczne, nowe rozwiązania techniczne i urbanistyczne.

EN

In the case of continental Secession (Art Nouveau) in theory and partially in practice the new architecture was meant to separate itself, often radically, from the classicist and historicist tradition which was to imitate previous currents. However, the British version of Art Nouveau, searching for new solutions, partially continued the heritage of the past, particularly that with medieval roots which were subsequently revived by the Victorian style. When the latter suffered a period of depletion of its creative and artistic power, because of industrialisation and mass copying of aesthetic designs, there appeared the Arts & Crafts movement. This essay is devoted solely to architecture created within that movement. However, Arts & Crafts architecture was not in consistent opposition to Art Nouveau. They tried to preserve the foundations of the British patrimony of architectonic culture by implanting into it modern solutions, often anticipating achievements of architects from the fi rst half of the 20th century. While remaining faithful to the spirit of, especially, English Gothicism, co-creators of buildings in the Arts & Crafts manner modernised, so to speak, the former English Gothic revivalism, and created entirely new artistic and aesthetic values, new technological and urban-planning solutions.

8

Wątki znaczeniowe i symbolika architektury XIX wieku

Gała-Walczowska M.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2017

|

T. 62, z. 4

55--82

PL

Architektura XIX wieku była odzwierciedleniem epoki mistycyzmu, a zarazem sekularyzacji sztuki, dążenia do ideału jedności sztuk, a jednocześnie relatywizmu i indywidualizmu. Wyrosła na podłożu romantyzmu, może być ona postrzegana, jako wypadkowa postawy duchowej, światopoglądu i ruchu naukowego określanego mianem historyzmu. Rozwój historii sztuki i fascynacja przeszłością, wraz z bogactwem i różnorodnością stylów wpływały na polifonię ówczesnej architektury, w przestrzeni której istniał przede wszystkim historyzm, a także eklektyzm. Architekci historyzmu tworzyli dzieła inspirowane jednym stylem. Eklektyzm posiłkuje się stylami historycznymi w ówczesnym pojęciu romantycznymi, mieszając ich formy i motywy w jednej budowli. Wątki znaczeniowe architektury XIX wieku wiążą się z symboliką i wartościami niesionymi przez style minionych epok, reinterpretując ich formy i znaczenia.

EN

The architecture of the 19th century was a reflection of both the era of mysticism and the era of secularization in art. It was a pursuit of the ideal of unity of the arts, and at the same time of relativity and individualism. Grounded in Romanticism, it might be seen as a product of a certain spiritual attitude, world view and scientific movement called historicism. Development of the history of art, a fascination with the past, together with the richness and diversity of styles, influenced the polyphony of the architecture of the time, in which historicism, and then eclecticism took precedence. Architects of historicism were creating works inspired by a single style. Eclecticism used historic styles perceived as romantic at the time, mixing their forms and motives in a single building. In 19th century architecture, threads of significance are interwoven with symbolism and values represented by the styles of previous historic periods, reinterpreting their forms and meanings.

9

Ewangelickie kościoły w Tomaszowie Mazowieckim. Próba analizy przestrzenno-użytkowej i architektonicznej

Proksa M., Zub M.

Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury / Journal of Civil Engineering, Environment and Architecture

|

2017

|

z. 64, nr 3/II

273--283

PL

Celem artykułu jest analiza przestrzenno-użytkowa i architektoniczna dwóch kościołów ewangelickich w Tomaszowie Mazowieckim: Św. Trójcy i Zbawiciela. Pierwszy z nich wybudowano w latach 20. XIX wieku w rynku lokowanego miasta, z chwilą przybycia ewangelików do nowo powstałej i rozwijającej przemysł włókienniczy osady. Zbudowano go na planie prostokąta z półowalną, pełniącą funkcję zakrystii kaplicą od północy. Bogato zdobiona południowa fasada zwrócona w stronę rynku posiada cechy klasycystyczne, a kanelowane pilastry dźwigające tympanon reprezentują prowincjonalną – w dobrym tego słowa znaczeniu – architekturę. Wnętrze z trzech stron obiegały empory wsparte na drewnianych kolumnach, co jest charakterystyczne dla przestrzeni świątyń ewangelickich. Niestety nie zachowało się pierwotne wyposażenie obiektu. Kościół był przeznaczony dla 400 wiernych, zwiększająca się ich liczba wymusiła zbudowanie nowego dużego kościoła przy ulicy św. Antoniego. W latach 1897–1899 wg projektu Pawła Hofera powstała nieorientowana (prezbiterium od północnego wschodu) neogotycka budowla pseudohalowa z jednowieżową fasadą wtopioną w bryłę kościoła między prostokątne kruchty. Trójprzęsłowy obiekt oszkarpowany dwuuskokowymi przyporami przekryto sklepieniami krzyżowymi i krzyżowo-żebrowymi oddzielonymi ostrołucznymi wąskimi gurtami. Elewacje zdobione są gzymsami, kolumienkami, ślepymi blendami, a w oknach spotyka się laskowanie, maswerki i elementy pięcioliścia. Porównując ten ewangelicki obiekt sakralny z innymi, podobnymi, katolickimi realizacjami neogotyckimi musimy powiedzieć, że pod względem programu przestrzenno-użytkowego i architektonicznego się nie różnią, może dekoracje wnętrza kościołów ewangelickich są skromniejsze, a ich najistotniejszym wyróżnikiem jest obecność empory nad nawami bocznymi.

EN

The purpose of the article is to analyse the spatial program and architectural features of the two evangelical churches in Tomaszów Mazowiecki: the Church of the Holy Trinity and the Saviour’s Church. The first one was built in the 1820s in the Square of the town, when the first members of evangelical church came to the newly created hamlet, where the textile industry started to be developed. It was built on a rectangular plan, with asemi-oval chapel to the north, used as a sacristy. Richly decorated south facade, directed to the square, has classicist features, grooved pilasters holding a tympanum represent provincial architecture (in a good sense). The interior was on three sides surrounded by galleries on wooden columns, what is a characteristic feature of evangelical churches. Unfortunately, the first decoration and equipment are not preserved. The church could accommodate 400 people, the number of them, which continued to increase, caused the necessity of building a new, large church at ul. św. Antoniego.The Neo-Gothic church was built between 1897 and 1899, by design of Paweł Hoffer. It is a stepped hall with the presbytery to the north-east. The facade has one tower between rectangular porches. The three-bay structure with buttresses is vaulted by groin and rib-groin vaults separated by the narrow pointed transverse arches. Elevations are decorated by cornices, small columns, blind windows, and in the windows there was used a mullion, a tracery and ornaments in the shape of a five-part leaf. Comparing this evangelical structure with catholic Neo-Gothic churches we have to say, that their spatial and architectural programs do not differ, possibly the decorations of the interiors of evangelical churches are simpler and their main feature are galleries in aisles.

10

Gründerzeit – Od skandalu do stylu

Knothe J. K.

Budownictwo i Architektura

|

2017

|

Vol. 16, nr 4

169--180

PL

Przyjmuje się, iż architektura ‘okresu założycieli’ – ‘Grűnderzeit’ występowała w Niemczech w latach 1870-1920, to jest dłużej niż do zakończenia I wojny światowej stanowiącej swoistą cezurę XX wieku. Na terenie Polski, w miarę rozprzestrzeniania się przychodzącego z Europy postępu technicznego, styl Grűnderzeit następował pod koniec XIX wieku z niewielkim tylko opóźnieniem w stosunku do Niemiec, a wraz z nim jeszcze 12 stylów okresu historyzmu. Budynki z okresu Grűnderzeit, powszechnie obecne w centrach polskich miast pomimo zniszczeń spowodowanych II wojną, stanowią zwykle obiekty najstarsze i choćby z tego powodu uznawane są za estetyczny kanon historycznej zabudowy mieszkaniowej. Zamiarem autora jest przywrócenie do literatury polskiej terminu Grűnderzeit jako bardziej precyzyjnie określającego styl niż termin ‘historyzm’, używany do opisania praktycznie każdej formy architektonicznej z okresu poprzedzającego modernizm. Autorowi chodzi też o spowodowanie w polskiej literaturze dekonstrukcji terminu ‘historyzm’ i wyodrębnienie z niego terminu Grűnderzeit, ponadto o rozprawienie się z funkcjonującymi na temat stylu Grűnderzeit uprzedzeniami oraz o wykazanie związków i wpływu tego stylu na architekturę tkanki miejskiej większości polskich miast, nie tylko tych położonych na zachód od Wisły. Bezrefleksyjność lub też pogląd, iż architektura z przełomu XIX i XX wieku na terenie Polski nie miała korzeni w XIX wiecznej architekturze Europy, a jeśli nawet miała, to na pewno nie były one niemieckie, w erze globalizmu która właśnie wtedy się rozpoczynała, nie wytrzymuje próby.

EN

It is assumed, that the architecture of the ‘Age of Promotorism’, commonly called Grűnderzeit, was omnipresent in Germany in the years 1870-1920, i.e. longer than till the end of 1st World War, being the turning point of the 20th century. In Poland, Grűnderzeit style followed with only a small delay the influx and spread of technical progress and inventions from Germany. Dwellings of that time, commonly present in most Polish town centers, despite heavy demolition caused by the II World War, still constitute the oldest and most valuable part of town fabric, and are being considered the esthetic canon of historical multifamily housing relic. It is the intention of the author to deconstruct the term of ‘historism’ commonly used in Polish literature for practically any architectural form dating prior to modernism, isolating thereof the term of ‘Grűnderzeit’, and to reintroduce the meaning of Grűnderzeit as a more accurate term, based on historical background of 19th century Europe. It is also the aim to end the myths and the prejudice against the style of ‘Grűnderzeit’ viewed as unwelcomed German influence. An ungrounded belief, that the XIX century architecture in Poland had no roots in 19th century German architecture, has no reason and ground in the era of globalism.

11

Architektura neowernakularna - geneza. Od Erdmannsdorf do Pensjonatu „Maryja”

Knothe J. K.

Budownictwo i Architektura

|

2017

|

Vol. 16, nr 4

141--158

PL

Na skraju architektury tworzonej przez architektów zawsze istniało zjawisko architektury ludowej. Stanowiło ono nie tyle przeciwieństwo architektury uznawanej za wybitną, co nurt architektury toczący się niezależnie własnym rytmem i życiem. Określa się je mianem wernakularnego, z łaciny „vernaculus” oznaczający „rodzimy, ojczysty”. Określenie to nie wyczerpuje jednak złożoności zjawiska; jest bowiem różnica pomiędzy architekturą wernakularną i samym zjawiskiem wernakularyzmu, a przede wszystkim neowernakularyzmem, czy też architekturą projektowaną współcześnie na tradycyjnych wzorcach, również nazywaną neowernakuarną. Uznaje się powszechnie, iż architektura wernakularna to „architektura bez architekta, anonimowa, powstająca bez projektu, wpisana w tradycję społeczności i będąca sumą doświadczeń budowlanych, funkcjonalnych i estetycznych przekazywanych z pokolenia na pokolenie”. Kwestią pozostaje, czy określenie „powstająca bez projektu” oznacza, iż powstała ona historycznie bez projektu co czyniłoby ją wernakularną, czy nadal współcześnie powstaje w taki sposób, co musi stanowić o jej neowernakularności. Polscy teoretycy i historycy architektury pojmują pojęcie architektury wernakularnej na różne sposoby; Adam Miłobędzki wskazuje na lokalną tradycję budowlaną i użycie miejscowych materiałów, a Joanna Fiett lokuje ją pomiędzy architekturą prymitywną a autorską, kładąc nacisk na aspekt powielania i odtwarzania pewnego pierwowzoru uznanego za dzieło sztuki. Żadne z tych autorów nie zajmuje się, a tym bardziej nie ocenia, wartości architektury neowernakularnej z uwzględnieniem jej wtórności, uznając ją za prawie równie autentyczną co jej wernakularny wzór. Architektura wernakularna – rdzenna, kopiując wzór historyczny postrzegany jako dzieło sztuki, sama jednak na takie miano nie zasługuje, tym bardziej więc na miano dzieła sztuki nie zasługuje architektura neowernakularna, nie odmawiając jej wartości artystycznych, historycznych i niewątpliwego uroku. Nie wnikając w niuanse uważa się bezzasadnie, że architektura wernakularna to po prostu tradycyjne budownictwo regionalne, a uznając że powstało jako praca autorów bez przygotowania akademickiego, uważa się wernakularyzm po prostu za kierunek swobodnie czerpiący z architektury wernakularnej, bez drobiazgowego wyodrębniania wernakularyzmu „konserwatorskiego” oraz „interpretatywnego” neowernakularyzmu. Pierwszy z nich to jednak nic innego jak kontynuacja działań poprzednich pokoleń, to jest podtrzymywanie i wykorzystywanie tradycyjnych rozwiązań i materiałów, drugi jednak zakłada dostosowanie architektury wernakularnej do nowych funkcji i potrzeb, a tym samym czyni z niego architekturę neowernakularną. Proweniencja przeważającej części architektury wernakularnej na terenie Europy środkowej, w tym i obecnych terenów Polski, była szwajcarska (alpejska) i jej dotyczy niniejsze opracowanie. Pod koniec XIX wieku, a więc nieco później niż w przypadku alpejskiej architektury wernakularnej, nastąpił na terenie zaborów rozwój architektury podmiejskiej, realizowanej przez M. E. Andriolli’ego w okolicach Warszawy w latach 1880-1890 w ramach ruchu wilegiatury, jednak o odmiennym niż alpejski pierwowzorze. Choć miała w sobie koloryt alpejskich kurortów, czerpała wzorce raczej z architektury daczy z okolic podmoskiewskiej Wiatki, gdzie M. E. Andriolli przebywał na zesłaniu. Zakres wpływu, jaki na nią wywarła alpejska architektura wernakularna stanowi odrębne opracowanie autora.

EN

Being on the edge of architecture created by architects, vernacular architecture always remained the margin. While it was never in collision with the main stream, it was rather an independent movement, occurring and proceeding with the rhythm and pace of its own. It is called vernacular, deriving from „vernaculus” in latin, and meaning „native”. The term does not exhaust the complexity of the issue; there is though a substantial difference between vernacular architecture, the vernacular phenomenon as such, and above all, the neovernacularism. It is assumed, that vernacular architecture means „the architecture without the architect, anonymous, arising beyond the design process, constituting part of tradition of society and being the sum of building, functional and esthetic experience that is being passed from generation upon generation”. Question is remaining, whether „arising beyond the design process” means, that vernacular architecture has aroused in the past beyond the design process. If so, it would make it vernacular. If it meant though, that architecture was being currently created without the design process, it would make it neovernacular. Polish theorists and historians recognize the problem of vernacular architecture based on different approach; Miłobędzki, A., emphasises local building tradition and the use of local building materials, as being crucial, while Fiett, J., places vernacular architecture between primitive and authorial architecture, emphasizing the aspect of copying and replicating of a specific archetype that is considered an object of art. None of the above authors regards, and even less evaluates, the absolute virtues of vernacular architecture, surprisingly at the same time considering its repetitiveness and regarding it as being equally authentic as the vernaculate original. While copying the historical origin, seen as a piece of art, vernacular architecture itself deserves no such name. With due respect for its artistic and historical values and undoubtful charm, neovernacular architecture deserves such merit even less. Simplifying matters, vernacular architecture is, by some, viewed simply equal to regional building. Based on the fact, that it constitutes a work of the authors with no academic background, it is regarded a building process that freely benefits from vernacular architecture, with no specific differentiation between conservational and interpretive neovernacularism. The first means nothing else than the continuity of action of our predecessors, i.e. the maintainance and the use of traditional building techniques and materials, the second assumes the adoption of vernacular architecture to new functions and uses, making it thus neovernacular. It is the intention of the author to show the origins of the vernacular architecture in Central Europe, including Poland, as deriving from Swiss origin.

12

Order in decoration of the façades of Lviv administrative buildings of historicism period

Pavlova A.

Przestrzeń i Forma

|

2016

|

nr 28

255--270

EN

A detailed description of architectural order and the specifics of its positioning and use on the façades of Lviv administrative buildings in historicism period have been provided on the basis of on-site research and bibliographic material. Order accentuated the purpose of administrative buildings, giving them strength, substantiality and presentable look. The research showed that three types of order were used in Lviv at the time, namely column, pilaster and astylar, and each of them played a certain role in formation of the façade of building.

PL

Na podstawie przeprowadzonych badań terenowych i materiałów bibliograficznych wykonano szczegółowy opis porządku architektonicznego, zasady jego lokalizacja i wykorzystania na elewacjach budynków administracyjnych miasta Lwowa w okresie historyzmu. Porządek podkreślał funkcjonalne przeznaczenie budynków administracyjnych, nadając im solidności i stateczności. Przeprowadzone badanie wykazało, że w tym okresie we Lwowie były stosowane trzy rodzaje porządków, a mianowicie: kolumnowy, pilastrowy oraz bezkolumnowy, z których każdy odgrywał pewną rolę w kształtowaniu elewacji budynku.

13

Two groups of churches in German sacred architecture of the historicism trend on the basis of chosen works of Conrad Wilhelm Hase and Karl Friedrich Schinkel

Czechowicz J.

Czasopismo Techniczne. Architektura

|

2015

|

Y. 112, iss. 2-A

67--83

EN

Among the representatives of German historicism there are two who occupy the most prominent position: Conrad Wilhelm Hase, a graduate of the Academy of Fine Arts in Munich (at first a student in Hanover) and Karl Friedrich Schinkel, a student of the Berlin Building Academy. Among the wide oeuvre of these artists, sacred architecture is of essential importance. numerous temples designed by them have become separate chapters of forms, shaped in a separate, individual stylistic trend. Among the many realizations of other contemporary authors, Schinkel and Hase developed their own model of sacred object, which serves as a canvas for experiments with forms of historicism.

PL

Wśród przedstawicieli niemieckiego historyzmu szczególną pozycję zajmują architekci: Konrad Wilhelm Hase, absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (początkowo studiujący w Hanowerze) oraz Karl Friedrich Schinkel, student Berlińskiej Akademii Budowlanej. W bogatym dorobku tych twórców istotną pozycję zajmuje architektura sakralna. Projektowane przez nich liczne świątynie stały się osobnymi rozdziałami kompozycji form, kształtowanych w odrębnym, indywidualnym nurcie stylistycznym. Pośród wielu realizacji współczesnych im autorów wypracowali oni własny model kompozycyjny obiektu sakralnego, służący za kanwę do eksperymentowania z formami historyzującymi.

14

Carl Lüdecke i wrocławskie budownictwo mieszkaniowe

Tomaszewicz A.

Architectus

|

2015

|

Nr 2(42)

7--18

PL

Carl Lüdecke był jednym z najbardziej wszechstronnych architektów XIX-wiecznego Wrocławia, projektował budynki użyteczności publicznej, wiejskie siedziby arystokracji, prowadził także prace konserwatorskie najważniejszych zabytków stolicy Śląska. Niniejszy artykuł jest próbą uzupełnienia luki w dotychczasowych opracowaniach na temat twórczości artysty i pokazuje nieopisaną dotąd grupę projektów Lüdeckego – miejskie domy mieszkalne. We Wrocławiu architekt zaprojektował kilka kamienic najczęściej o funkcji usługowo-mieszkalnej, dwie wille, prowadził także przebudowy domów istniejących, tworzył projekty dekoracji elewacji. W propozycjach miejskich budynków mieszkalnych Lüdecke stosował zasadę pluralizmu stylowego – elewacjom domów nadawał formy klasycyzujące wzbogacone motywami zaczerpniętymi z różnych okresów włoskiego renesansu. Swoje stanowisko dotyczące stylów w architekturze artysta zaprezentował w czasie wykładów, które wygłosił na forum Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej. Architekt realizował wyłącznie zamówienia prywatnych inwestorów, każdy projekt był zatem wypadkową uwarunkowań lokalizacyjnych, potrzeb zleceniodawcy, wymogów prawnych oraz przekonań artystycznych projektanta, które pozostawały pod dużym wpływem berlińskiej szkoły architektury.

EN

Carl Lüdecke was one of the most versatile architects of the 19th century Wrocław. He designed buildings of public services, country seats of aristocracy, he also carried out preservation works of the most important monuments in the Silesian capital. This article is an attempt at replenishing the gap in hitherto existing works related to the creation of the artist and shows the so far not described group of Lüdecke’s projects – the urban residential houses. The architect designed several tenament houses, most often of the service-tenament function, two villas, he also carried out reconstructions of existing houses, and created plans of facade decorations. In propositions of urban tenament houses Lüdecke employed the principle of style pluralism – to house elevations he gave classic form enriched with motives derived from various periods of Italian Renaissance. His standpoint related to styles in architecture the artist presented during his lectures which he gave in the Silesian Association of Native Culture. The architect realized only commissions of private investors, so that each design was the result of conditions of localization, the needs of the customer, legal requirements and artistic beliefs of the designer which were under a high influence of the Berlin school of architecture.

15

Średniowieczne odniesienia w architekturze krakowskich kościołów. Cz. I - druga połowa XIX wieku

Czechowicz J.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2014

|

Nr 38

45--53

PL

Lata od połowy XIX wieku do początku XX wieku stanowią dla architektury sakralnej Krakowa przełomowy okres, będący wynikiem krystalizowania się nowych poglądów na sposób kształtowania formy świątyni. Działające w Krakowie środowisko architektów, bazujące na doświadczeniach nabytych w trakcie zagranicznych studiów, dążyło do wykształcenia nowej stylistyki obiektu sakralnego z intencją kontynuowania wartości historycznych i kulturowych tkwiących w architekturze polskiej, a szczególnie architekturze sakralnej Krakowa. Podstawową inspiracją stała się sztuka średniowiecza, jednak że zawarty w architekturze dziewiętnastowiecznych kościołów pierwiastek historyczny nie zawsze stanowił przejrzyste odbicie „klasycznych” pierwowzorów – często przysłoniętych i przekształconych w ramach wielostylowych form kompozycyjnych. Niemniej jednak w wielu obiektach czytelne są powiązania formalne z dawnymi epokami, zawierające zarówno echa architektury europejskiej, jak i próby odzwierciedlenia tradycyjnego, rodzimego warsztatu budowlanego. Początkowe założenia nowej stylistyki polegały na stosunkowo wiernym odtwarzaniu średniowiecznych kompozycji, uznanych przez twórców za najwłaściwsze źródło dla uzyskania odpowiednio wzniosłego poziomu sacrum dla obiektu sakralnego. Pierwsze kościoły Krakowa z początków drugiej połowy XIX wieku zawierają przewagę akcentów, będących niemal dosłownymi kopiami rozwiązań architektury romańskiej i gotyckiej. Tak pojmowany sposób interpretacji średniowiecza podlegał następnie stopniowej modyfikacji. W kolejnych świątyniach zaczęto bowiem stosować odniesienia także do epok nowożytnych, a detal stawał się bardziej syntetyczny i zgeometryzowany.

EN

The years since the mid-19th century till the beginning of the 20th century were a breakthrough period for the church architecture in Krakow, which resulted from crystallization of new views on the form of a church. The milieu of architects operating in Krakow, basing on the experience acquired in the course of studies abroad, aimed at forming new stylistics of a church object with the intention of continuing the historic and cultural values ingrained in Polish architecture, and particularly in the church architecture of Krakow. Medieval art was the fundamental inspiration, although the historic element enclosed in the architecture of the 19th-century churches did not always constitute a transparent reflection of “classical” originals – frequently blurred and transformed during multi-style composition forms. Nevertheless, formal connections with bygone epochs, involving both echoes of European architecture and attempts at reflecting the indigenous building traditions, are clearly discernible in many objects. Initial assumptions of the new stylistics involved relatively accurate recreation of medieval compositions regarded by their authors as the most proper source for achieving a high level of sacrum suitable for a church object. The first churches in Krakow from the beginning of the second half of the 19th century show a predominance of accents which were almost literal copies of solutions known from the Romanesque and Gothic architecture. Such a manner of interpreting the Middle Ages was then gradually modified. Therefore, in subsequently erected churches references to modern epochs began to be applied, and detail became more synthetic and geometrical.

16

Herder, Grundtvig, Dahl - twórcy idei narodowego romantyzmu w architekturze i sztuce skandynawskiej

Kopacz J.

Przestrzeń i Forma

|

2014

|

nr 22/2

139--150

PL

Treść artykułu dotyczy wpływu działaczy nauki i sztuki XIX wieku takich jak: Johann Gottfried Herder, Nicolai Frederik Severin Grundtvig oraz Johan Christian Dahl na twórczość architektów skandynawskich w okresie od wojen napoleońskich po wiek XX. W artykule tym poruszony jest ponadto temat takich wątków w architekturze jak historyzm w postaci neogotyku oraz charakterystycznych dla Narodowego Romantyzmu motywów folklorystycznych i mitologicznych w architekturze i sztuce tego okresu.

EN

The article talks about the influence 19th-century scholars and artists, such as Johann Gottfried Herder, Nicolai Frederik Severin Grundtvig and Johan Christian Dahl, had on the works of Scandinavian architects in the period from the Napoleonic Wars until the 20th century. The article goes on to describe also such traits in architecture of the epoch as historicism in the form of the neo-gothic style as well as folk and mythological motives found in the National Romantic style.

17

Systematyka form historyzmu w pracach warszawskiego architekta na przykładzie twórczości Juliana Ankiewicza

Szustakiewicz I.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2013

|

T. 58, z. 1

57--96

PL

Architekci czynni w XIX wieku w swoich projektach wykorzystywali język formalny, wykształcony w różnych epokach i różnych obszarach geograficznych - historyzm był stylem, zawierającym liczne nurty i odcienie. Styl ten ewoluował. Fazę wczesną charakteryzowało intuicyjne i subiektywne wykorzystywanie wzorów historycznych, co prowadziło do stylowego synkretyzmu i łączenia form o różnorakiej proweniencji. Dojrzały historyzm cechowało dążenie do czystości stylowej i poprawne posługiwanie się motywami dawnej architektury. Okres późny to faza eklektyczna, gdzie w ramach jednej kompozycji stosowano motywy historyczne pochodzące z różnych epok. Artykuł prezentuje dorobek architekta Juliana Ankiewicza w zakresie stosowanych przez niego rozwiązań stylistycznych. Scharakteryzowane zostały dzieła, reprezentujące poszczególne nurty stylowe architektury historyzmu: nurt neorenesansu - reprezentowany w największej liczbie realizacji, nurt arkadowy, neogotyk, neobarok i nurt orientalny. Twórczość Juliana Ankiewicza stanowi odbicie tendencji, kształtujących krajobraz architektoniczny Warszawy w drugiej połowie XIX wieku. Zatem jej analiza przyczynić się może do lepszego rozpoznania cech stylowych warszawskiej architektury historyzmu.

EN

Nineteenth century architects used a formal language developed in the course of many centuries and across many geographical areas - Historicism was a style that encompassed a variety of trends and shades. It evolved. In the early phase, it used historic patterns in an intuitive and subjective manner to merge styles in a syncretic manner and combine forms of different origins. Mature Historicism was characterised by pursuing stylistic purity and appropriate use of historic architectural motifs. The late phase was eclectic and proposed mixing motifs from various periods in one façade. This article is an attempt to present and analyse the legacy of Julian Ankiewicz and study the stylistic solutions he used. The architect’s designs included works which reflected a number of stylistic trends of historicist architecture: the most represented Renaissance Revival, but also Rundbogenstil, Gothic Revival, Baroque Revival and Oriental style. The works of Julian Ankiewicz generally reflect the tendencies that shaped the architectural climate of Warsaw in late 19th century. Analysing them can therefore contribute to better understanding of the stylistic features of historicist architecture of Warsaw.

18

Z kart dziejów historyzmu europejskiego na przykładzie architektury rezydencjonalno-reprezentacyjnej na Łotwie w XIX wieku

Tołłoczko Z.

Czasopismo Techniczne. Architektura

|

2011

|

R. 108, z. 5-A

225--270

PL

Celem niniejszego artykułu jest prezentacja jednego z ważniejszych rozdziałów historii architektury na Łotwie w XIX wieku. To wielowątkowe i wielonurtowe dziedzictwo, wzorem innych krajów europejskich, obejmuje dorobek w zakresie sztuki: neogotyku, neorenesansu z uwzględnieniem tzw. kostiumu francuskiego oraz neobaroku. Egzystujące na Łotwie historyzm (historycyzm) i eklektyzm wypada podzielić na dwa różne obszary, odmienne pod względem intensywności występowania różnych neostylów, na prowincji i w Rydze. Innymi słowy, neogotyk cieszy się zdecydowanie większą popularnością i uznaniem w architekturze krajowej niż w stołecznej Rydze. I na odwrót, neorenesans i jego filiacje wzbudzają w metropoli nad Dźwiną zdecydowanie większy podziw i szacunek. Przy jednoczesnym pluralizmie i różnorodności neostylów historyzmu na Łotwie dorobek architektury łotewskiej czyni ją znaczącym miejscem na mapie europejskiej kultury architektonicznej. Z uwagi na obfitość materiałów źródłowych autorka poświęciła uwagę głównie komparatystycznemu wyborowi wyselekcjonowanych przykładów architektury historyzmu na Łotwie z analogicznymi przykładami w Niemczech i w Polsce.

XX

The aim of the article is to present one of the most important chapters of the history of architecture in Latvia in the 19th century. This multi-trend heritage, as in other European countries, covers the achievements in the field of art: Neo-Gothic, Neo-Renaissance including the so-called French costume and Neo-Baroque. In the historicism and eclecticism existing in Latvia two different areas distinctive in the intensity of various styles should be distinguished, i.e. prevailing in the country and that prevailing in Riga. In other words, Neo-Gothic is clearly more popular and admired in the national architecture than in Riga, the capital. And vice versa, Neo-Renaissance and its filiations arouse greater admiration and respect in the metropolis on the Dzwina river. With the pluralism and diversity of the neo-styles of historicism in Latvia, the achievements of Latvian architecture make it a significant place on the map of the European architectonic culture. Due to abundance of source materials the author focused her attention mainly on comparative selection of examples of the architecture of historicism in Latvia with analogous examples in Germany and Poland.

19

Abstrakcyjna tradycja

Janowski M.

Czasopismo Techniczne. Architektura

|

2011

|

R. 108, z. 4-A/2

157--162

PL

Dialog z przeszłością, bazujący na formach ukształtowanych przez stulecia, będzie zamierał na skutek zanikania określonego kontekstu kulturowego oraz zmian potrzeb odbiorców i ich stylu życia. Dlatego współcześnie tworzone są domy, które mimo że wyprowadzone z archetypu nie zawierają bezpośrednich odniesień i cytatów z architektury historycznej. Ich odniesienia do przeszłości opierają się na aluzji i niedomówieniu, a ekspresja wynika z przekształcenia form konwencjonalnych w abstrakcyjne.

EN

Dialogue with the past, based on the forms shaped by centuries, will be ground to a halt due to the disappearance of a particular cultural context and changes of the customers' needs and their lifestyle. That is why contemporary houses are created, which, although derived from the archetype does not contain direct references and quotes from historical architecture. Their references to the past based on allusions and understatements, and their expression is the result of the transformation the conventional into the abstract forms.

20

Architekt Julian Ankiewicz (1820-1903) - nowe fakty z biografii i ogólna ocena twórczości

Szustakiewicz I.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2010

|

T. 55, z. 3

26-36

PL

Architekt Julian Ankiewicz był czynny zawodowo w drugiej połowie XIX wieku. Działał głównie w Warszawie - zaprojektował wiele kamienic, a także willi i budynków użyteczności publicznej. Ceniony za życia, później został niemal całkowicie zapomniany. Większość jego dzieł uległa zniszczeniu podczas II wojny światowej, a o nim samym informowały nieliczne, bardzo krótkie biogramy, ograniczające się zasadniczo do ramowych dat życia oraz miejsca urodzenia i śmierci. Dopiero pogłębione badania archiwalne pozwoliły w sposób pełniejszy nakreślić jego sylwetkę i wyjaśniły przyczyny lakoniczności not biograficznych. Księgi metrykalne, zachowane poza Warszawą, zawierają zapisy, świadczące o relatywnie niskim pochodzeniu architekta. Zdobycie znaczącej pozycji zawodowej nie stanowiło dostatecznej rekompensaty w XIX-wiecznym społeczeństwie, toteż Julian Ankiewicz nie przekazał do wiadomości publicznej żadnych danych na ten temat. Celem artykułu jest prezentacja wyników badań nad biografią architekta i nakreślenie możliwie pełnego obrazu jego stosunków rodzinnych, przebiegu działalności zawodowej w charakterze architekta wolnopraktykującego i pracownika urzędów budowlanych, a także prowadzonej przezeń działalności inwestycyjnej.

EN

The architect Julian Ankiewicz was professionally active in the second half of the 19th century. He worked primarily in Warsaw. He designed many tenement houses, villas and public utility buildings. He was highly valued during his life, however later he became almost completely forgotten. The majority of his work was destroyed during the Second World War, and the only information, very short and rare biographical entries, was reduced to his life-span dates, and the place of birth and death. Only in-depth archival research enabled to depict his profile and explain the reasons for laconic biographical entries. Register books, preserved outside of Warsaw, include entries demonstrating the relatively lowly origins of the architect. The achievement of a significant professional position did not constitute a sufficient compensation in 19th century society; therefore Julian Ankiewicz did not provide any relevant data to the public. The goal of the article is to present the results of the research regarding the architect's biography, and to specify the most complete picture possible of his family relations, the course of his professional activities as a freelancing architect and employee of construction offices, and also conducted investments activity.