Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Residual rocky forms in the landscape of the Outer Carpathians (Silesian Beskid Mts, Poland) – geotourist and sedimentological case study

Strzeboński Piotr

Geotourism / Geoturystyka

|

2021

|

nr 1-2 (64-65)

3--22

EN

This study investigated residual landforms developed within of the flysch bedrock in the Outer Western Carpathians as sand-stone-to-conglomeratic tors. The studied relic rocky forms are locally exposed on the valley slopes in the top and plateau parts of the Sile-sian Beskid Mts. The cognitive values of such relic landforms, especially in the context of their morphogenetic traits and shaping of their macro- and microrelief, are well known and described. In contrast to epigenetic processes, the sedimentological aspect of the origin of such siliciclastic rocky deposits is still subject to different approaches in terms of terminology and interpretation. Thus, the aim of this study is to describe the conditions of environmental settings and character of the sediment transport and deposition processes from gravity flows, and to present a depositional system model for such a variety of flysch deposits. This study also attempts to present geotourist and geoed-ucational attractiveness of the tors against the background of regional geodiversity, geoheritage, and geoprotection. The results yielded a synthetic morpho-litho-sedimentological and geotouristic specification of the rocky forms analysed. The residual rocky landforms are polygenic geomorphological elements developed as a consequence of multistage and different scale of morph-forming activity operating on the basis of litho-sedimentological and tectonic assumptions under the influence of denudation processes.

PL

Przedmiotem artykułu są ostańcowe formy terenu rozwinięte na bazie fliszowego podłoża skalnego w zachodnich Karpatach ze-wnętrznych jako skałki od piaskowcowych do zlepieńcowych. Omówione ostańcowe formy skałkowe lokalnie eksponowane są na stokach dolinnych w przyszczytowych i wierzchowinowych partiach Beskidu Śląskiego. Walory poznawcze, jakie ze sobą niosą, w szczególności w kontekście morfogenetycznym oraz kształtowania ich makro- i mikroreliefu, są dobrze poznane i opisane. W przeciwieństwie do procesów epigenetycznych aspekt sedymentologiczny pochodzenia takich silikoklastycznych utworów skałkowych jest natomiast nadal przedmiotem dociekań zarówno w kwestii terminologicznej, jak i interpretacyjnej. Celem badawczym artykułu jest zatem próba przybliżenia warunków środowiskowych ustawień, natury procesów transportu i depozycji osadów ze spływów grawitacyjnych oraz modelu systemu depozycyjnego takiej odmiany utworów fliszowych. Zamierzeniem autora było także przedstawienie geoturystycznej i geoedukacyjnej atrakcyjności ska-łek na tle regionalnej georóżnorodności, geodziedzictwa i ich geoochrony. W rezultacie przedstawiono w ujęciu syntetycznym specyfikację morfologiczną, litologiczną, sedymentologiczną i geoturystyczną badanych form skałkowych. Ostańcowe skałkowe formy terenu stanowią poligeniczne elementy geomorfologiczne rozwinięte w następstwie wieloetapowej i różnoskalowej działalności rzeźbotwórczej zachodzącej w utworach o określonych uwarunkowaniach litologiczno-sedymentologicznych i tektonicznych za pośrednictwem procesów denudacji.

2

Semantyka i metodyka oceny georóżnorodności : przegląd i propozycja badawcza

Najwer A., Zwoliński Z.

Landform Analysis

|

2014

|

Vol. 26

115--127

PL

Koncepcja georóżnorodności została opracowana stosunkowo niedawno, aczkolwiek bardzo szybko zyskała aprobatę naukowców na całym świecie. Jest to jednak wczesna faza rozpoznania problemu i w efekcie, pojęcie to nadal nie jest jednoznacznie rozumiane i definiowane. Niewielkie postępy zostały też poczynione w badaniach nad metodyką jej oceny oraz geowizualizacji. Istnieje wyraźna potrzeba stworzenia powszechnie akceptowanej metody oceny georóżnorodności. Głównym celem artykułu jest przedstawienie aktualnych koncepcji georóżnorodności oraz dotychczasowych dokonań w zakresie metodyki jej oceny. Przegląd ten, stanowić winien naukowe tło do prowadzenia szeroko zakrojonych, dalszych badań nad uniwersalną i przejrzystą metodyką oceny georóżnorodności. W przyszłości da to szansę jej szerokiej implementacji w wielu dziedzinach nauki. Ponadto w niniejszym artykule zaprezentowano nową metodę oceny georóżnorodności. Podstawą algorytmu analitycznego jest dobór odpowiednich cech środowiska przyrodniczego i parametrów geomorfometrycznych. Przygotowane mapy czynnikowe są poddawane standaryzacji, a następnie analizie wielokryterialnej przy wykorzystaniu metody hierarchicznej analizy procesów decyzyjnych. Obszar badań stanowi 5 zlewni rzecznych zlokalizowanych w Polsce i w Szwajcarii. Cztery z nich to zlewnie charakteryzujące się krajobrazem wysokogórskim: Derborence oraz Illgraben w Alpach Szwajcarskich, Sucha Woda w Tatrach oraz Wrzosówka w Karkonoszach. Zlewnia Dębnicy znajduje się na Niżu Polskim.

EN

The concept of geodiversity was created recently and has rapidly gained the approval of scientists around the world. However, the problem recognition is still at an early stage. Moreover, little progress has been made concerning its assessment and geovisualisation. Yet, the lack of a commonly accepted methodology is clearly noticeable. The main purpose of this paper is to present the current state of understanding the geodiversity concepts, discuss some research approaches and achievements in the field of its assessment methods. An overview should be found as a scientific framework for conduction of further studies especially focusing on establishing a commonly accepted and transparent assessment methodology. It will give an opportunity for its broad implementation across numerous disciplines. Furthermore a proposal of a new method of geodiversity assessment is presented. The basis for the assessment is a proper selection of the geographical environment features and geomorphometric parameters. Prepared factor maps are being standardized and resulted from map algebra operations carried out by multi-criteria evaluation with GIS-based analytic hierarchy process. The study areas consist of 5 peculiar catchments in Poland and Switzerland. Four are located in the high mountainious landscape (Derborence and Illgraben in the Swiss Alps, Sucha Woda in the Tatra Mts., and Wrzosówka in the Karkonosze Mts.) and one (Dębnica catchment) in the Polish Lowland area.

3

Geoparki na horyzoncie

Trela W., Fijałkowska-Mader A.

Surowce i Maszyny Budowlane

|

2013

|

nr 6

92-96

PL

W Górach Świętokrzyskich możliwe jest utworzenie pięciu geoparków realizujących ideę ochrony i popularyzacji georóżnorodności tego obszaru: Chęcińsko-Kieleckiego, Doliny Kamiennej, Łysogórskiego, Tetrapoda i Skamieniałych Wydm oraz Białe Ługi. Połączone w sieć geoparków świętokrzyskich mogą w istotny sposób wpływać na turystykę w regionie oraz politykę zrównoważonego rozwoju społeczno-ekonomicznego.

4

Geopark „Beskid Śląsko-Morawsko-Żywiecki”- najstarsze utwory Karpat fliszowych

Golonka J., Krobicki M., Miśkiewicz K., Slomka T., Waśkowska A., Doktor M.

Przegląd Geologiczny

|

2013

|

Vol. 61, nr 5

277--285

EN

The oldest flysch deposits are the leading theme of the planned "Silesian-Moravian-Żywiec Beskid" Geopark. The geopark is located in the area of Beskid Śląski Mts. and Beskid Żywiecki Mts. in the territory ofPoland. This is a region of the occurrence of a number of tectonic units of the Outer Carpathians, including Pieniny Klippen Belt, Magura Nappe (with Krynica, Bystrica, Raca and Siary tec- tonic-facies zones), Fore-Magura Unit, Silesian Nappe and Subsilesian Nappe. Geodiversity of this area is defined by well-exposed sections ofrocks. They were the sites ofclassical geological work in the 19th century. Within the geopark boundaries, there are the type localities of the following tectonic units: Silesian Nappe, Fore-Magura, Bystrica and Raca units, as well as Jaworzynka, Bystrica, Vyhylovka, Vendryne and Cieszyn Limestone formations, Malinowska Skala Conglomerate, Mutne Sandstone, and Cisownica Shale members. Landslides, attractive geomorphologic landforms (e.g., highest peaks of the Beskidy Mts., providing magnificent views), waterfalls, diversified river valleys, tors, caves as well as places associated with the history and tradition of this region represent geotouristic attractions with a high potential. They will be included in the network ofgeosites protected within the planned geopark. Analysis ofthe geopark area indicates a high degree of variability of natural values, especially its geodiversity and richness of the historical-cultural heritage. The preservation and protection methods are also diversified. This region represents unique geoenvironmental and historical values on the European scale, therefore offering good chances for establishment of geopark. The documentation of geosites has already been gathered at this stage of work. The information requires only updating, minor additions and construction ofa unified database. The evaluation ofthe current touristic infrastructure have also brought very positive results; the area isfrequented by millions oftouristsfrom Poland, Czech Republic, Slovakia and other countries.

5

Geoochrona w ujęciu narodowym, europejskim i światowym (ze szczególnym uwzględnieniem Polski)

Alexandrowicz Z.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2007

|

nr 425

19-26

PL

W ciągu ostatnich 15 lat zaznaczył się wzrost zainteresowania problematyką geoochrony w Europie. Jej rozwój wspierają organizacje UNESCO, a zwłaszcza w tym celu utworzona Europejska Asocjacja Ochrony Dziedzictwa Geologicznego (ProGEO). Działalność na tym polu realizuje się poprzez przygotowanie narodowej sieci geostanowisk i geoparków oraz włączenie ich w międzynarodowy system ochrony przyrody. Zapoczątkowana została również weryfikacja Listy Światowego Dziedzictwa (WHL) UNESCO pod względem nadzwyczajnych, uniwersalnych wartości geologicznych i geomorfologicznych. Omówione w artykule główne kierunki rozwoju współczesnej geoochrony zmierzają do utworzenia Światowej Sieci Geologicznego Dziedzictwa Ziemi. Polska jest dotychczas jedynym krajem, w którym została opracowana według instrukcji ProGEO i opublikowana sieć reprezentatywnych geostanowisk kandydujących na listę europejską, natomiast starania o tworzenie narodowych geoparków są we wstępnym etapie.

EN

During the last 15 years problems of geoconservation in Europe attracted more and more attention. It is supported by UNESCO and by European Association for the Conservation of the Geological Heritage (ProGEO), created an especially in this purpose. The activity in this field is realized by preparation of national framework of geosites and geoparks which should be incorporated in international system of the nature protection. The verification of the UNESCO World Heritage List (WHL) in respect to geological and geomorphological outstanding universal values was initiated. Main ways of a Global Framework of Geological World Heritage were discussed in the text. Up till now Poland is one and only country in which the fully framework of representative geosites, candidates on the European List, is prepared and published according to the instruction of ProGEO. On the other hand efforts to the creation of geoparks are initiated only.

6

Geoturystyka, geoochrona i edukacja geologiczna w tematach XXXII Międzynarodowego Kongresu Geologicznego, Florencja 20-28 sierpnia 2004 r.

Miśkiewicz K.

Geoturystyka

|

2005

|

T. 2, nr 1

57-62

7

Polish database of the representative geosites for the european framework

Miśkiewicz K.

Polish Geological Institute Special Papers

|

2004

|

Vol. 13

35-39

EN

Initiated by the International Union of Geological Sciences programme Global GEOSITES has become one of the most important projects in inanimate nature conservation in Europe. It aims to create international database of the representative geosites to preserve geological heritage of our planet. The computer database of the Polish geosites is being compiled in the Institute of Nature Conservation of the Polish Academy of Sciences in Kraków. Microsoft Access programme is used as a tool for construction of the database. All the data are stored in tables with records on single objects (geosites). Besides numerical data and text files, maps, photos, profiles etc., prepared in other applications, are being added. For print version, special tables have also been prepared.

PL

Zainicjowany przez Międzynarodową Unię Nauk Geologicznych program Global GEOSITES stał się jednym z najważniejszych projektów w dziedzinie ochrony przyrody nieożywionej w Europie. Ma on na celu utworzenie międzynarodowej bazy danych geostanowisk reprezentatywnych dla zachowania dziedzictwa geologicznego naszej planety. Komputerowa baza danych geostanowisk Polski jest kompletowana w Instytucie Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. Do tego celu wykorzystano program Microsoft Access. Wszystkie dane są przedstawiane w formie tabel, których poszczególne rekordy odpowiadają pojedynczym obiektom -geostanowiskom. Oprócz danych numerycznych i tekstowych do bazy dołączono mapy, zdjęcia, profile itp., których obróbkę wykonano w innych programach. Dla drukowanej wersji przygotowano specjalne tabele.

8

Geological heritage and museums

Jakubowski K.

Polish Geological Institute Special Papers

|

2004

|

Vol. 13

21-28

EN

Natural history museums gathering valuable collections play an important role in the protection of geological heritage. This role is inherently associated with the fundamental mission of museums concerning the protection of natural and cultural heritage. For the purpose of methodology, two categories of the inanimate nature monuments are distinguished: (1) immovable geological heritage (immobile monuments of inanimate nature) that cannot be removed from the surrounding environment and should be protected in situ, and (2) movable geological heritage (mobile monuments of inanimate nature) protected ex situ, within a museum. The paper presents the scientific and didactic criteria of the valuation of the main types of museum collections constituting the movable part of the geological heritage. New tendency in active preservation of geosites are indicated. These trends consist of the use of in situ museum techniques of conservation, exposition and of the construction of special museum pavilions and protective halls.

PL

Muzea przyrodnicze gromadzące cenne kolekcje spełniają ważną rolę w ochronie dziedzictwa geologicznego. Wiąże się ona integralnie z podstawową misją muzeów w zakresie zachowania dziedzictwa przyrodniczego i kulturalnego. Dla celów metodologicznych wyróżniono dwie kategorie zabytków przyrody nieożywionej: (1) nieruchome dziedzictwo geologiczne (nieruchome zabytki przyrody nieożywionej), nierozerwalnie związane z otaczającym środowiskiem i chronione in situ oraz (2) ruchome dziedzictwo geologiczne (ruchome zabytki przyrody nieożywionej), chronione ex situ w przestrzeni muzealnej. Przedstawiono naukowe i dydaktyczne kryteria waloryzacji głównych typów kolekcji muzealnych, stanowiących ruchomą część dziedzictwa geologicznego. Wskazano na nowe tendencje czynnej ochrony geostanowisk, polegające na zastosowaniu muzealnych technik konserwacji i ekspozycji in situ oraz budowie specjalnych pawilonów muzealnych.

9

Chęciny–Kielce landscape park : an example of officially not proclaimed geopark

Urban J., Wróblewski T.

Polish Geological Institute Special Papers

|

2004

|

Vol. 13

131-135

EN

Chęciny-Kielce Landscape Park was established in 1996 in order to protect the geological values on the area which has undergone extensive anthropogenic modifications due to prolonged mineral resources exploitation. Substantial values of this area are: occurrence of sedimentary rocks of various lithology and age, outcrops of structural discordances and microtectonical forms, hydrothermal mineralisation, remnants of historical mining and quarrying, as well as structural morphology with interesting elements of relief. In local economy predominates agriculture and mineral industry but tourism and recreation have also developed recently. Geological, historic and cultural values, state of their preservation and management, as well as economical and social situation suggest inclusion of the Ch-KLP to the European Geopark Network.

PL

Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy został utworzony w 1996 r., przede wszystkim w celu ochrony wartości geologicznych. Obejmuje on obszar wielowiekowej eksploatacji kopalin, który uległ znacznym przemianom antropogenicznym. Do najważniejszych wartości tego obszaru należą: obecność skał osadowych o różnej litologii i wieku, odsłonięcia niezgodności strukturalnych, form mikrotektonicznych, przejawów mineralizacji hydrotermalnej, ślady historycznego górnictwa, a także morfologia strukturalna z ciekawymi elementami rzeźby. W gospodarce obszaru dominuje rolnictwo oraz wydobycie i przeróbka kopalin; zyskuje jednak na znaczeniu także turystyka i rekreacja. Wartości geologiczne, historyczne i kulturowe, sposób ich ochrony i administrowania oraz przesłanki ekonomiczno-społeczne przemawiają za włączeniem Ch-KPK do sieci Europejskich Geoparków.

10

Stratotypes and other important geosites of the Polish Carpathians

Alexandrowicz Z., Poprawa D., Rączkowski W.

Polish Geological Institute Special Papers

|

1999

|

Vol. 2

33-46

EN

The Carpathians are a part of the Alpine orogen. In the territory of Poland they are characterized by a large diversity of facial-tectonic units and numerous nappes. The relief of the Carpathians is characterized by polygenesis, and developed under influence of denudational, glacial, and fluvial processes. Moreover, the relief clearly reflects the geological structures of the discussed region. The nature conservation in the Carpathians has a long tradition and substantial achievements. Geological/geomorphologic values protected in several areas and objects take a considerable part here. The currently proposed European geologic network of areas/sites representative of the Polish Carpathians consists of four national parks (category II according to IUCN classification) and 21 relatively small areas comprising individual sites or complex-sites out of which 7 are already protected. The standard list should be augmented with geosites typical of the northern zone of Eastern Carpathians and with reference to geosites candidates from the Ukrainian territory. The idea of site system of European geological heritage is to represent type localities of main lithostratigraphic units of the Central Carpathians and Outer Carpathians as well as to represent main relief features.

PL

Karpaty polskie, będące częścią orogenu alpejskiego, charakteryzują się dużym zróżnicowaniem jednostek facjalno-tektonicznych i płaszczowinową budową. Rzeźba gór jest poligeniczna i odzwierciedla wyraźnie budowę geologiczną obszaru. Ochrona przyrody Karpat ma długą tradycję i duże osiągnięcia. Geologiczne i geomorfologiczne wartości są tu uwzględniane w ustanawianiu ochrony wielu obszarów i obiektów. Proponowana obecnie sieć geostanowisk o znaczeniu europejskim, reprezentatywnym dla Karpat polskich, składa się z czterech parków narodowych (kategoria II w klasyfikacji IUCN) oraz 21 małych obszarów zawierających pojedyncze stanowiska lub ich zespoły (siedem z nich znajduje się już pod ochroną). Standardowa lista powinna być w przyszłości uzupełniona zwłaszcza o typowe obiekty północnej części Karpat Wschodnich w odniesieniu do ich rozprzestrzenienia na Ukrainę. System stanowisk o randze dziedzictwa geologicznego Europy reprezentuje główne litostratygraficzne jednostki Karpat wewnętrznych i zewnętrznych oraz znaczące elementy ich rzeźby.

11

Selected geosites of the Cracow Upland

Alexandrowicz S. W., Alexandrowicz Z.

Polish Geological Institute Special Papers

|

1999

|

Vol. 2

53-60

EN

The Cracow Upland encloses the Variscan bedrock covered with the Epivariscan Platform forming the Cracow-Silesian Monocline, composed of the sequence of Permian-Cretaceous deposits. Upper Jurassic limestones are the main formation shaping the landscape of this region rich in rocky valleys, tors and karst forms. Landscape parks extending over the considerable part of the mentioned area enclose numerous nature reserves and monuments. The presented European network of geosites consists of the Ojców National Park and 11 small areas or individual localities. This list comprises 7 objects just protected while the remaining ones are documented and proposed for conservation.

PL

Wyżyna Krakowska zajmuje część monokliny śląsko-krakowskiej, obejmującej utwory permo-mezozoiczne oraz występujące w ich podłożu skały dewonu i karbonu. Wapienie górnej jury są główną formacją geologiczną decydującą o cechach rzeźby wyżyny, takich jak: skaliste doliny, skałki wierzchowinowe i formy krasowe. Znaczna część obszaru jest objęta ochroną w Zespole Jurajskich Parków Krajobrazowych, znajdują się tu także liczne rezerwaty i pomniki przyrody. Proponowaną sieć europejskich stanowisk reprezentuje Ojcowski Park Narodowy oraz 11 mniejszych obszarów i pojedynczych obiektów. Siedem z nich jest już objętych ochroną, a pozostałe są proponowane do objęcia ochroną.

12

Representative geosites of the Góry Świętokrzyskie (Holy Cross Mts.) and the Nida Basin, Central Poland

Urban J., Wróblewski T.

Polish Geological Institute Special Papers

|

1999

|

Vol. 2

61-70

EN

The Góry Świętokrzyskie (Holy Cross Mts.) are formed mainly of Palaeozoic and Mesozoic sedimentary rocks and tectonically framed during the Caledonian, Variscian and Alpine orogenesis. Abundant in mineral resources excavated for many hundreds years, this region has been a matter of geological studies since the end of the 18th century. The Góry Świętokrzyskie combined with Nida Basin are the only area in Poland where sedimentary rocks representing every stratigraphic period from Cambrian to Quaternary are accessible at the surface. This area adjoins vast lowlands, situated to the north, which are almost devoid of outcrops of pre-Quaternary formations what emphasizes the scientific importance of these units. The Nida Basin is famous of Tertiary gypsum with primary depositional structures and secondary karst forms. Regarding mainly the scientific value, 15 geosites are selected as representative for both these regions and proposed forsuperregional list.

PL

Góry Świętokrzyskie są zbudowane głównie ze skał osadowych wieku paleozoicznego i mezozoicznego. Tektonicznie zostały ukształtowane w czasie ruchów kaledońskich, waryscyjskich oraz alpejskich. Region ten, obfitujący w kopaliny eksploatowane przez setki lat, był przedmiotem badań geologicznych od końca osiemnastego wieku. Góry Świętokrzyskie wraz z niecką nidziańską stanowią jedyny w Polsce obszar, na którym są dostępne na powierzchni skały reprezentujące wszystkie okresy geologiczne od kambru po czwartorzęd. Obszar sąsiaduje od północy z rozległymi nizinami, pozbawionymi prawie odsłonięć skał przedczwartorzędowych, co uwypukla jego znaczenie dla badań naukowych. Niecka nidziańska jest znana przede wszystkim z występowania trzeciorzędowych gipsów charakteryzujących się obecnością pierwotnych struktur sedymentacyjnych oraz wtórnych form krasowych. Biorąc pod uwagę przede wszystkim wartości naukowe, wytypowano 15 obiektów reprezentatywnych dla obu regionów i godnych wpisania na ponadregionalną listę dziedzictwa geologicznego.

13

Preliminary list of the Quaternary geosites in Northern and Central Poland, their age and geological position

Ber A.

Polish Geological Institute Special Papers

|

1999

|

Vol. 2

77-86

EN

On the basis of geological and geomorphological investigations performed in Northern and Central Poland a preliminary selection of internationally significant Quaternary geosites (exposures, landforms, and erratic boulders) was done. Totally selected fifteen exposures, landforms, and erratic boulders represent the considerable values with regard to geological and geomorphological features as well as a high scientific values and good sightseeing accessibility. All presented geosites are grouped within extents of the Vistulian (Weichselian) and Middle Polish (Saale) glaciations. Recently, within of the Polish Lowland area there are 12 nature reserves, about 1000 inanimate nature monuments (mainly erratic boulders and 43 other monuments) and 5 documentary sites.

PL

Na podstawie badań geologicznych i geomorfologicznych prowadzonych w Polsce północnej i środkowej, zestawiono wstępną listę czwartorzędowych, geologicznych pomników przyrody o międzynarodowym znaczeniu. Na przedstawionej, wstępnej liście znalazło się 15 obszarów (odsłonięcia, obszary z formami rzeźby i głazy narzutowe) reprezentujących, w odniesieniu do charakterystyki geologicznej i geomorfologicznej, wysokie wartości naukowe i dydaktyczne. Wszystkie geostanowiska występują w obrębie zasięgu zlodowaceń wisły (Weichselian) i warty (Saale). Obecnie na Niżu Polskim znajduje się 12 rezerwatów przyrody, około 1000 pomników przyrody nieożywionej i 5 stanowisk dokumentacyjnych.

14

List of the most representative geosites of Lithuania

Satkunas J., Mikulenas V., Lincius A., Baltrunas V.

Polish Geological Institute Special Papers

|

1999

|

Vol. 2

97-102

EN

The list of most representative geosites of Lithuania has been compiled. The geosites could be subdivided into the three major groups: the landforms and landscape features, Quaternary type sections and pre-Quaternary type sections. The following criteria for selections have been identified: scientific value, educational meaning, historical-ethnographical meaning, aesthetic value, touristic attraction and relevance for practical use. Taking into account the peculiarities of geological structure - thick Quaternary cover, formed during glacial and interglacial stages, and bedrock formed by sedimentary rocks - the most representative geosites demonstrate typical geological and geomorphological features of Lithuania.

PL

Zestawiono listę najbardziej reprezentatywnych geostanowisk Litwy. Wybrane geostanowiska można podzielić na trzy główne grupy: formy rzeźby i typy krajobrazu, stratotypowe profile czwartorzędowe i stratotypowe profile przedczwartorzędowe. Przy wyborze uwzględniono następujące kryteria: wartości badawcze, dydaktyczne, historyczno-etnograficzne, walory estetyczne, atrakcyjność turystyczną i znaczenie praktyczne. Biorąc pod uwagę specyfikę budowy geologicznej - miąższa pokrywa czwartorzędowa utworzona w okresach glacjalnych i interglacjalnych, podłoże zbudowane ze skał osadowych - najbardziej reprezentatywne geostanowiska obrazują typowe cechy geologiczne i geomorfologiczne Litwy.

15

Important geosites of the Polish Sudetes

Bobiński W., Gawlikowska E., Kłonowski M.

Polish Geological Institute Special Papers

|

1999

|

Vol. 2

19-26

EN

The Sudetes constitute the marginal, northern part of the Bohemian Massif. The area is a part of the Variscian orogen rejuvenated in the Tertiary and subsequently faulted and uplifted. Formation of geomorphological relief of the Sudetes has been controlled by denudation, erosion, glacial, fluvial and volcanic processes. Conservation of inanimate nature in the Sudetes has been initiated by the Germans and after 1945 continued by Polish scientists. Present network of geoconservation sites consists of two national parks, 7 landscape parks, 12 geological reserves, 70 monuments of inanimate nature and 1 natural-landscape complex. Works on development of the network of a new form of legal protection - documentation site, are well on their way. Many of the already protected areas in the Polish Sudetes continue to the Czech territory. Such places should be protected conjointly. This paper concerns eight selected geosites of the Sudetes.

PL

Sudety obejmują północną, brzeżną część Masywu Czeskiego. Obszar ten stanowi fragment orogenu waryscyjskiego, który został odmłodzony w trzeciorzędzie, poprzecinany uskokami i wypiętrzony. Rzeźba Sudetów została ukształtowana pod wpływem denudacji, erozji oraz procesów glacjalnych, fluwialnych i wulkanicznych. Ochronę przyrody nieożywionej w Sudetach zapoczątkowali Niemcy, a po 1945 roku kontynuowali naukowcy polscy. Obecnie sieć geostanowisk obejmuje 2 parki narodowe, 7 parków krajobrazowych, 12 rezerwatów geologicznych, 70 pomników przyrody nieożywionej oraz 1 zespół przyrodniczo-krajobrazowy. Prace nad tworzeniem sieci stanowisk dokumentacyjnych - nowej formy ochrony prawnej - są znacznie zaawansowane. Wiele obszarów chronionych na terenie Sudetów przechodzi na terytorium Czech. Takie miejsca powinny był wspólnie chronione. W niniejszym artykule omówiono 8 wybranych geostanowisk w Sudetach.

16

Geosites of the Ukrainian Carpathians - draft candidate list

Ivchenko A., Gerasimenko N.

Polish Geological Institute Special Papers

|

1999

|

Vol. 2

47-52

EN

The Ukrainian Carpathians abounds with objects of great geological interests: 84 geosites are registered here. The area belongs to the Carpathian mantle-fold system of the Alpine orogeny, formed mainly by the Cretaceous, Palaeogene and Neogene deposits. It is the geomorphological region of denudation-tectonic mountains. In the paper, 7 objects of the geological heritage of Ukrainian Carpathians representing different types of geosites, are being proposed for the draft candidate list of geosites of Central Europe.

PL

Karpaty ukraińskie obfitują w obiekty o dużym znaczeniu geologicznym: aż 84 geostanowiska sâ tu zarejestrowane. Obszar ten należy do karpackiego sytemu płaszowinowo-fałdowego orogenezy alpejskiej i jest zbudowany głównie z osadów kredowych, paleogeńskich i neogeńskich. Geomorfologicznie jest to region górski, denudacyjno-tektoniczny. W pracy przedstawiono 7 obiektów geologicznego dziedzictwa Karpat ukraińskich reprezentujących różne typy geostanowisk, a które są proponowane na wstępną listę geostanowisk Europy Środkowej.

17

GEOSITES - inicjatywa międzynarodowej unii nauk geologicznych na rzecz ochrony dziedzictwa geologicznego

Wimbledon W. A. P.

Polish Geological Institute Special Papers

|

1999

|

Vol. 2

5-8

PL

Program GEOSITES ma na celu utworzenie międzynarodowego rejestru, na poziomie krajowym i międzynarodowym, który wspomagałby narodowe i szersze starania służące ochronie stanowisk i promocji geoochrony. Dawne starania, zmierzające do wyróżnienia stanowisk podlegających ogólnemu zainteresowaniu lub stanowisk o znaczeniu międzynarodowym bądź godnych statusu światowego dziedzictwa, zawsze napotykały na brak właściwej bazy danych obszarów/obiektów wybranych w sposób porównawczy. W konsekwencji nie podjęto ani istotnej próby spisania stanowisk o znaczeniu międzynarodowym, ani oceny stanowisk celem nadania im statusu światowego dziedzictwa. Można się tego podjąć przy zastosowaniu raczej subiektywnych metod, które nie biorą pod uwagę złożoności geologii w czasie i przestrzeni. W związku z tym, program GEOSITES proponuje przyjęcie różnego rodzaju działań metodologicznych stosowanych już w niektórych projektach krajowych dotyczących selekcji geostanowisk. W każdym kraju zamierza się rozszerzyć sieć zaangażowanych specjalistów tak, aby utworzył regionalne i krajowe grupy współpracowników zajmujących się właściwymi tematami (geologicznymi, geomorfologicznymi i krajobrazowymi). Na pierwszym etapie należy określić podstawowe elementy geologii każdego kraju, te wyraźne i ważne cechy, które muszą być zademonstrowane jako indywidualne stanowiska lub obszary. Weźmiemy pod uwagę standardy, a udokumentowane ich stanowiska/obszary poddamy wstępnej selekcji celem wyboru przykładów geo(morfo)logicznych elementów istotnych dla kraju i regionu.

EN

GEOSITES aims to compile an international inventory of use in conservation, nationally and internationally, aiding national and wider efforts to protect sites and promote geoconservation. Past efforts to label sites as being of international interest or significance or as worthy of World Heritage status have always run up against the lack of a proper database of sites, let alone one selected and judged in a comparative manner. The consequence has been that there has been no meaningful attempt to list sites of "international significance" and judgements of sites for World Heritage status can only be undertaken using rather subjective methods, that do not consider the complexity of geology in space and time. Therefore, GEOSITES proposes to adopt the kinds of methodical approach already being used in some national schemes for selection. The intention is to extend the network of involved specialists in each country, to form regional and national groups of contributors, involving workers to cover all necessary topics (geological, geomorphological and landscape). We will identify the vital elements of the geology of each country - those salient and important features, large or small, which must be demonstrated; then Geosites will be selected - to exemplify the vital geo(morpho)logical elements of the country and region. We will use the Geosites standard recording format to start to document the preliminary site/terrain selections.

18

Examples of important geological localities in the Sudetes (Czech Republic)

Budil P., Stepánek P., Adamovic J., Coubal M., Chlupác I., Opletal M., Valecka J.

Polish Geological Institute Special Papers

|

1999

|

Vol. 2

27-32

EN

This contribution provides a representative overview of several major geologic localities of the Czech part of the Sudetic (Lusatian) region. It contains examples of localities of Europe-wide importance from the Sudetic crystalline complexes, Palaeozoic (Silurian, Devonian, Carboniferous) fossil-bearing deposits as well as Jurassic and Cretaceous platform sediments. These localities are already protected by the Czech Government as national nature reserves, national nature monuments, or their protected status is in preparation.

PL

Artykuł daje reprezentatywny wgląd w kilka głównych geologicznych stanowisk czeskiej części Sudetów (region luzytański). Omówione zostały przykłady stanowisk o znaczeniu europejskim, reprezentujące krystaliczne kompleksy skalne, paleozoiczne osady z fauną (sylur, dewon, karbon) oraz platformowe utwory jury i kredy. Stanowiska te znajdują się już pod ochroną rzędu czeskiego, jako narodowe rezerwaty i pomniki przyrody, albo ich status ochrony jest przygotowywany.

19

Draft candidate list of geosites representative of Central Europe

Alexandrowicz Z.

Polish Geological Institute Special Papers

|

1999

|

Vol. 2

9-14

EN

Draft candidate list of geosites representative of Central Europe is being elaborated under the framework of the GEOSITES programme, co-ordinated by IUGS in collaboration with the ProGEO Association. The Working Group of Central Europe has prepared a draft list which comprises 133 geosites and site-sets being representative of Middle European Lowland, Middle European Uplands, Bohemian Massif and Caipathians. Most of these sites is subject to legal protection. The national lists analysed on the background of geology and relief of particular regions still require adjusting as to reflect geodiversity of these regions. The proposed scheme for evaluation and selection of the sites, based on the published examples, arranges the procedure of formation of the national network of geosites of different ranks. The presented new concepts of protecting geological heritage suggest further international development.

PL

Europejska lista proponowanych wartościowych geostanowisk jest opracowywana w ramach programu GEOSITES, koordynowanego przez IUGS we współpracy z Asocjacją, ProGEO. Powołana grupa robocza Europy Środkowej przygotowała wstępną listę, która zawiera 131 pojedynczych geostanowisk i ich zespołów reprezentatywnych dla Niżu Środkowoeuropejskiego, Wyżyn Środkowoeuropejskich, Masywu Czeskiego i Karpat. Większość z nich podlega prawnej ochronie. Listy krajowe, analizowane na tle budowy geologicznej i rzeźby poszczególnych regionów, wymagają uzupełnień w dostosowaniu do georóżnorodności obszarów. Zaproponowany schemat waloryzacji i selekcji stanowisk, oparty na opublikowanych przykładach, porządkuje kolejność czynności tworzenia krajowych sieci geoochrony o różnej randze wartości. Przedstawione nowe koncepcje programowe ochrony dziedzictwa geologicznego są zapowiedzią dalszegojej rozwoju w aspekcie międzynarodowym.