Wyniki wyszukiwania - BazTech

Ograniczanie wyników

2 2015

Powiadomienia systemowe

Sesja wygasła!

Znaleziono wyników: 2

Liczba wyników na stronie

Wyniki wyszukiwania

Wyszukiwano:
w słowach kluczowych: flora na Litwie

Sortuj według:

Ogranicz wyniki do:

The contributions of J. E. Gilibert to the studies of Lithuanian flora

Rickiene A.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

2015

R. 60, nr 1

69--94

Jean Emmanuel Gilibert (1741–1814), francuski botanik, lekarz i polityk, część swojego życia spędził w Rzeczpospolitej Obojga Narodów. W latach 1775–1781 mieszkał w Grodnie, gdzie założył Królewską Szkołę Lekarską i ogród botaniczny, modernizował nauczanie medycyny i nauk przyrodniczych, a także przyczynił się do rozwoju badań. W 1781 r. przeniósł się do Wilna i tutaj na Uniwersytecie Wileńskim objął Katedrę Historii Naturalnej, i Ogród Botaniczny, zorganizował studia przyrodnicze i badania. W 1783 r. Gilibert opuścił Wilno, powrócił do Lyonu, gdzie praktykował jako lekarz i uczestniczył w życiu politycznym Francji. Podczas pobytu w Wielkim Księstwie Litewskim Gilibert kolekcjonował miejscowe rośliny z okolic Białegostoku, Brześcia, Merecza, Nowogródku, Nieświeża, Wilna, Waki, Trok, Warszawy. Od 1781 r. do końca życia ogłosił drukiem aż 16 prac poświęconych przyrodzie Wielkiego Księstwa Litewskiego. W większości z nich podał informacje o roślinach. Takie prace Giliberta, jak Flora Lituanica inchoata; Exercitium botanicum, in schola principe universitatis Vilnensis…; rozdziały zatytułowane Flora Lithuanica inchoata i Plantae rariores et communes Lithuaniae w książce Caroli Linnaei ... Systema plantarum Europae… oraz Exercitia phytologica… określane są (traktowane) jako Flora. W powyższych publikacjach cytuje ponad 1200 roślin występujących na terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1945 r. szwedzki uczony Nils Hylander opublikował artykuł, w którym zalecał zrezygnować ze wszystkich nazw naukowych zaproponowanych przez Giliberta w pracach Flora Lituanica inchoata i „Exercitia phytologica jako sprzecznych z zasadami nomenklatury binarnej Linneusza. W 1949 r. Roger McVought po dokonaniu analizy opracowania Giliberta Flora stwierdził, że spośród 1200 gatunków roślin, które opisał tu Gilibert, aż 850 nazw zostało przez niego zaproponowanych jako nowe, z których tylko 85–90 nazw teoretycznie mogłoby być używanych w wykazach roślin. Obecnie wszystkie Flory Giliberta są wciągnięte do Międzynarodowego Kodu Nomenklatury Glonów, Grzybów i Roślin (International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants) Appendix VI Opera utique oppressa. W tym rejestrze zamieszczono nazwy glonów, grzybów i roślin nieużywane i niepublikowane we współczesnych pracach z zakresu botaniki. Jeżeli właściwie wszystkie zaproponowane przez Giliberta nazwy roślin nie nadają się do publikowania, wówczas powstaje pytanie, jaką wartość mają prace Giliberta dla współczesnych badań flory Litwy. Zbadałam cytowania Giliberta w sześciotomowym rejestrze „Lietuvos TSR flora” [ 1-6 tomai. Valstybinė politinės ir mokslinės literatūros leidykla, Vilnius 1959-1980.] opublikowanym w latach 1959-1980, który do dziś dnia jest największym i najważniejszym wykazem roślin na Litwie. W tym wydaniu obok podstawowej nazwy gatunku rośliny zostały podane ważniejsze nazwy synonimiczne oraz wskazane bardziej znaczące źródła pisane, w których gatunek ten został przedstawiony. We wszystkich sześciu tomach rejestru wiele razy są cytowane dwie publikacje Giliberta: Flora Lituanica inchoata i Exercitia Phytologica. W 1. tomie wydania „Lietuvos TSR flora”, gdzie zostały opisane Pteridophyta i Gymnospermae, Gilibert cytowany jest tylko raz. W 2. tomie, w którym znajduje się opis roślin jednoliściennych z 18 rodzin i 135 podrodzin, Gilibert cytowany jest 55 razy. W 3. tomie, gdzie dokonano opisu roślin dwuliściennych z 27 rodzin i 143 podrodzin, jest cytowany 79 razy. W 4. tomie poświęconym roślinom dwuliściennym z 39 rodzin i 155 podrodzin, wśród których znajdują się rośliny należące do takich dużych rodzin, jak Rosaceae i Leguminosae, Gilibert cytowany jest 104 razy. W 5. tomie, w którym opisane są rośliny dwuliścienne z 32 rodzin i 188 podrodzin, w tym też rośliny z dużych rodzin, jak Labiatae i Scropulariaceae, Gilibert cytowany jest 133 razy oraz w 6. tomie, w którym przedstawione zostały rośliny dwuliścienne z 3 rodzin i 68 podrodzin, cytowany jest 72 razy. Niektóre rośliny, jak Zannichellia palustris L., Setaria verticillata (L.), Pulsatilla vernalis (L.) Mill., Euphorbia palustris L. do rejestru „Lietuvos TSR flora” zostały wpisane wyłącznie na podstawie danych Giliberta, ponieważ w tym czasie, kiedy powyższa publikacja była wydawana, brakowało dodatkowych informacji o występowaniu tych gatunków na terytorium Litwy. Część cytowanych nazw roślin podawanych przez Giliberta, które są zawarte w pracy „Lietuvos TSR Flora“, jest identyczna z nazwami proponowaymi przez Linneusza, część zaś nazw jest inna, utworzona przez Giliberta. Wszystkie nazwy roślin proponowane przez Giliberta cytowane w pracy „Lietuvos TSR Flora“ występują jako dodatkowe, uzupełniające źródło, jednakże częstość cytowania świadczy o tym, że wkład tego uczonego do badań flory Litwy jest istotny nie tylko pod względem historycznym, lecz i botaniczno-florystycznym.

Jean Emmanuel Gilibert and Vilnius University Botanical Garden: results of current studies of archive material from Vilnius Archives, Göttingen University and National Herbarium of Ukraine (KW)

Skridaila A., Zilinskaite S., Shiyan N.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

2015

R. 60, nr 1

95--116

Ogród Botaniczny Uniwersytetu w Wilnie (VUBG ) został założony przez francuskiego profesora Jeana Emmanuela Giliberta (1741-1814), który zanim przybył do Wilna, pracował w Grodnie (obecnie na Białorusi), gdzie w 1776 roku założył ogród botaniczny. W 1781 roku Gilibert został zaproszony do Wilna, do którego przybył późną jesienią tego roku. Lokalizacja pierwszego ogrodu botanicznego w Wilnie znajdowała się w samym sercu miasta, na dziedzińcu Collegium Medicum (teraz ulica Pilies nr 22), na małej działce wielkości około 200 m2. W czesną wiosną 1782 r. większość roślin (drzewa i krzewy) przeniesiono z ogrodu w Grodnie do nowego ogrodu botanicznego w Wilnie (Köhler, 1995; Skridaila, 2001). Rośliny, uznawane wówczas jako trudne do uprawy w litewskich warunkach klimatycznych, zostały posadzone na zewnątrz. Część z nich posadzono w małych, szybko wybudowanych szklarniach. J.E. Gilibert w krótkim czasie stanął na czele nowego ogrodu botanicznego w Wilnie. Niestety, na początku 1783 roku opuścił Wilno na zawsze. Nie ma dokładnych danych, ile roślin było uprawianych przez J.E. Giliberta w ogrodzie botanicznym w Wilnie. O dzyskiwanie dokumentów przeprowadzono w różnych litewskich i zagranicznych archiwach (Getynga, Kijów). Niektóre rękopisy drugiego dyrektora wileńskiego ogrodu botanicznego - Georga Forstera (1754-1794), zbadano w Getyndze, gdzie się zachowały do dziś. Według danych G. Forstera z roku 1785, znalazł on w ogrodzie botanicznym w Wilnie, pozostawiony przez J.E. Giliberta, zbiór roślin i nasion - w którym było 500-600 nazw roślin (Skridaila, 2006). I nne źródła zbadano w Zielniku Instytutu Botaniki w Kijowie. W okresie 2008-2012 przeprowadzono kompletny inwentarz tego Zielnika. Kolekcja zawiera 7401 okazów i obejmuje zbiory roślin naczyniowych, mchów, porostów oraz okazy glonów z Białorusi, Litwy i Polski (Shiyan, 2014). Zielnik składa się z trzech części: Herbarium Linneanum, Herbarium Grodnensis i Zielnik Klassa 5. Pentandria. Herbarium Grodnensis zawiera arkusze zielnikowe podpisane: „ex Horti Acad.” lub „in Horti Acad.”. Arkusze te przedstawiają rośliny, które były uprawiane w ogrodzie botanicznym w Wilnie. Całkowita liczba arkuszy zielnikowych wynosi 82. Biorąc pod uwagę powyższe dane oraz inne źródła, można zasugerować, że w ogrodzie botanicznym w Wilnie J.E. Gilibert zgromadził kolekcję roślin i nasion sięgającą blisko tysiąc taksonów.