Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Starorzecza doliny rzeki Pilicy

Góralczyk Aleksandra, Kołudzki Zbigniew, Wężyk Marcin, Kaźmierczak Marcin, Góralczyk Aleksander

Gospodarka Wodna

|

2023

|

Nr 10

16--19

PL

Artykuł przedstawia znaczenie i charakter starorzeczy Pilicy, dobrze zachowanych elementów systemu doliny rzecznej, który powstał głównie w późnym vistulianie i holocenie, tworząc różnorodne siedliska dla flory i fauny. Procesy fluwialne, zmiany w przepływie rzeki, erozja, osadzanie osadów rzecznych i działania ludzkie wpłynęły na ich kształt i charakter. Dotychczasowe badania naukowe nie są obszerne i skupiają się na ekosystemach starorzeczy, analizując biologiczną różnorodność, skład osadów i zmiany środowiskowe zachodzące w dolinie. Dane zgromadzone w ramach projektu LIFE Pilica pozwolą lepiej rozumieć procesy ekologiczne w tych obszarach oraz ustalić działania ochronne i renaturyzacyjne, mające na celu zachowanie i przywrócenie tych cennych ekosystemów.

XX

The article discusses the significance and nature of the Pilica oxbow lakes, which are well-preserved parts of the river valley system that were formed mostly during the late Vistulian and Holocene epochs, offering a variety of habitats for flora and wildlife. Fluvial processes, variations in river flow, erosion, sediment deposition, and human activities have all altered the structure and character of river and floodplain. To present, scientific research has been limited to oxbow lake habitats, analysing biological diversity, sediment composition, and environmental changes occurring in the valley. The data gathered as part of the LIFE Pilica project will help us to better understand biological processes in these locations and develop protection and restoration measures directed at protecting and restoring these rich ecosystems.

2

Budowa geologiczna dolin rzek na niżu polskim i jej związek z warunkami forsowania koryt

Falkowski Tomasz

Journal of KONBiN

|

2022

|

Vol. 52, iss. 3

175--185

PL

Istotnym czynnikiem zapewnienia swobody manewrowej wojsk lądowych na obszarach nizinnych jest umiejętność pokonywania przeszkód wodnych, w tym szczególnie koryt rzecznych. Złożona geneza (poligeneza) odcinków dolin rzecznych na Niżu Polskim jest przyczyną ogromnego zróżnicowania budowy geologicznej ich odcinków. Poligeneza warunkuje także specyfikę przebiegu ewolucji systemu rzecznego, której motorem są zmiany klimatu i rosnący wpływ człowieka na warunki hydrologiczne zlewni. Ponieważ poszczególne genetyczne odcinki różnią się charakterem przebiegających w ich obrębie procesów, to także ich specyfika zapisana jest w rzeźbie dna doliny i w zróżnicowaniu występujących na jej powierzchni gruntów. Wybór odpowiednich miejsc do przepraw, czy forsowania koryt rzecznych może opierać się na identyfikacji określonego zestawu cech powierzchni terenu, którą prowadzić można metodami teledetekcji lotniczej, czy satelitarnej.

EN

An important factor in ensuring the maneuvering freedom of land forces in lowland areas is the ability to overcome water obstacles, especially riverbeds. The complex genesis (polygenesis) of the river valley sections in the Polish Lowlands is the reason for the great diversity of their geological structure. Polygenesis also determines the specificity of the course of the evolution of the river system, which is driven by climate change and the growing human influence on the hydrological conditions of the catchment area. Since individual genetic sections differ like the processes within them, their specificity is also written in the relief of the valley bottom and the diversity of the land on its surface. The selection of appropriate places for crossing or forcing river beds may be based on identifying a specific set of land surface features, which can be carried out using aerial or satellite remote sensing methods.

3

Doświadczanie rzeki i krajobrazów nadrzecznych w perspektywie edukacji geograficznej. Ujęcie geograficzno-humanistyczne

Angiel Joanna

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

|

2021

|

nr 46 (2)

7--26

PL

Doświadczanie krajobrazów nadrzecznych, w tym rzek, jest procesem ich poznawania. Polega on na obserwacji, percepcji i innych działaniach sensorycznych, jak też na przeżywaniu bezpośredniego z nimi kontaktu i związanych z tym pogłębionych refleksji. Proces poznawania jest powiązany z wiedzą o krajobrazach, wzbogaconą o własne przeżycia i refleksje. W szkolnej edukacji geograficznej w ujęciu humanistycznym (jeszcze mało obecnym w realiach polskiej szkoły) ważna jest nie tylko wiedza, ale umożliwianie uczniom tworzenia pozytywnych więzi z rzeką i krajobrazami nadrzecznymi. Prowadzi to do nadawania im znaczeń i przemiany w świadomości w miejsca znaczące. Przykładem takiej edukacji jest też stwarzanie okazji do dialogu z rzeką i krajobrazami nadrzecznymi. Kluczowe jest ich wielozmysłowe i wieloaspektowe doświadczanie podczas zajęć terenowych, nie pomijając delikatnej i głębokiej sfery sacrum. Ważne dla uczniów jest uzewnętrznianie przez nauczyciela jego własnego doświadczania krajobra¬zów i efektów tego procesu – jako studium przypadku, prowadzącego od obserwacji i percepcji do holistycznego, komplementarnego ich odbioru.

EN

Experiencing riverside landscapes, including rivers, is a process of familiarizing with them. It consists of observation, perception and experiencing direct contact with them and related afterthoughts. The process of learning is closely connected to a level of knowledge, enriched with own experiences, emotions and reflections. In geography lessons conducted in the humanistic approach it is particularly important to encourage pupils to create positive bonds with the river and riverside landscapes which transforms them into meaningful places in students’ consciousness, and further determine the level of taming (meaning making them their own). Such an approach teaches a special dialogue with the river and riverside landscapes. A multi-sensory discovery and experience during field activities is also crucial for multisensory experience including the sphere of the sacred. It could be important and helpful for students if a teacher could externalize their own experience of the river and riverside landscapes as a case study, leading from observation and perception to a holistic complementary experience.

4

Łąki użytkowane ekstensywnie jako element różnorodności biologicznej krajobrazu rolniczego

Ługowska Maria

Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie

|

2019

|

T. 19, z. 2

69--78

PL

Badania prowadzono w latach 2012–2015 w dolinie rzeki Por na łąkach ekstensywnie użytkowanych. W badanych płatach roślinnych zarejestrowano 255 gatunków roślin naczyniowych, wśród których dominowały apofity nad antropofitami. Wśród form życiowych dominowały hemikryptofity nad pozostałymi grupami, co było odzwierciedleniem w przewadze gatunków wieloletnich nad krótkotrwałymi. W badanych fitocenozach odnotowano 10 gatunków o różnej kategorii zagrożenia i objętych ochroną. Były to: Bromus arvensis, Asperugo procumbens, Mentha pulegium, Elymus hispidus, Dactylorhiza majalis, Epipactis helleborine, Epipactis palustris, Centhaurium erythraea, Lathyrus palustris, Lilium mortagon. Występowanie tych gatunków w płatach roślinnych dodatkowo wpłynęło na wartość przyrodniczą badanych łąk. Najsilniej korelowały ze sobą liczba gatunków w badanych płatach i wskaźnik różnorodności.

EN

The research was carried out between 2012 and 2015 in the Por River Valley in meadows used extensively. In the patches of vegetation that were examined during the studies 255 vascular plant species were identified, and most of them were apophytes or anthropophytes. Among forms of life, hemikryptophytes dominated over other groups, which was reflected in the prevalence of perennial species over biennial and annual ones. In the plant communities there were 10 species endangered to a varying degree and protected ones. Those were: Bromus arvensis, Asperugo procumbens, Mentha pulegium, Elymus hispidus, Dactylorhiza majalis, Epipactis helleborine, Epipactis palustris, Centhaurium erythraea, Lathyrus palustris, and Lilium mortagon. The presence of the above species in the vegetation patches additionally affected natural value of the meadows. The strongest correlation, with moderately statistical significance, was that between the number of species in a patch and the diversity index.

5

Monitoring of selected fertilizer nutrients in surface waters and soils of agricultural land in the river valley in Central Poland

Burzyńska Irena

Journal of Water and Land Development

|

2019

|

no. 43

41--48

EN

The aim of the study was to assess the content of soluble forms of fertilizer nutrients (N, P, K) in the cultivated soil layer up to 20 cm deep from agricultural land in the river valley, and the concentration of these nutrients in the surface waters of the Raszynka River. In the years 2016–2017, the surface water samples from the Raszynka Rriver (17 points) and soil (19 points) were collected from agricultural areas near the Raszynka River. The surface water samples were collected once a month during the March–October 2016–2017. The contents of nitrogen (Ntot, NO3-N and NH4-N), phosphorus (Ptot, PO4-P), total organic carbon (TOC and K and Ca) in soils and in waters were determined in the sample solutions. It was shown that river water was of low quality due to the high concentration of nitrogen and phosphorus and electrical conductivity (EC). The most polluted were the waters of the lower section of the river located in the vicinity of arable land and agricultural built-up areas. The soluble forms of nutrients content in the cultivated soil layer was varied depending on the kind of nutrient, way of agricultural land use, and the term of soil sampling. The content of dissolved P forms in the soil was the highest in autumn on arable lands after harvesting of vegetables (GO-W: 10.24 mg Ptot∙kg–1 in D.M.) and this component may migrate with surface runoff and increase the risk of surface water eutrophication.

PL

Celem pracy była ocena zawartości rozpuszczalnych form składników nawozowych (N, P, K) w uprawnej warstwie gleby do 20 cm głębokości na gruntach rolniczych w dolinie rzecznej oraz stężenia tych składników w wodach powierzchniowych rzeki Raszynki. W latach 2016–2017 do badań pobierano próbki wód powierzchniowych z rzeki (17 punktów) i gleby (19 punktów) z terenów rolniczych sąsiadujących z rzeką Raszynką. Próbki wód powierzchniowych pobierano raz w miesiącu w okresie III–X 2016–2017. W roztworach wodnym i po ekstrakcji gleby oznaczono zawartość związków azotu (Nog, N-NO3 i N-NH4), fosforu (Pog, P-PO4), ogólnego węgla organicznego – OWO (ang. total organic carbon – TOC) oraz K i Ca. Wykazano, że wody rzeki były niskiej jakości ze względu na znaczne stężenie azotu i fosforu oraz wartości przewodności elektrycznej właściwej (EC). Najbardziej zanieczyszczone były wody dolnego odcinka rzeki położone w sąsiedztwie gruntów ornych oraz rolniczych terenów zabudowanych. Zawartość rozpuszczalnych form składników w uprawnej warstwie gleby była zróżnicowana w zależności od rodzaju składnika mineralnego, sposobu użytkowania gruntów rolnych oraz terminu pobrania próbek gleby. Zawartość rozpuszczonych form P w glebie była największa jesienią na gruntach ornych po zbiorze warzyw (GO-W: 10.24 mg Pog∙kg–1 s.m.), a składnik ten może migrować ze spływem powierzchniowym i zwiększać ryzyko eutrofizacji wód powierzchniowych.

6

Przydatność kryteriów litogenetycznych w konstrukcji numerycznego modelu krążenia wód podziemnych w strefie krawędziowej wysoczyzny

Falkowski T., Bujakowski F., Wierzbicki G., Ostrowski P.

Przegląd Naukowy Inżynieria i Kształtowanie Środowiska

|

2017

|

Vol. 26, No. 4

514--527

PL

Celem pracy była ocena jakości gleb pod eksploatowanymi liniami kolejowymi. Wytypowano linie poza potencjalnymi zewnętrznymi źródłami zanieczyszczeń. Próbki pobierano na odcinku szlakowym poddanym przebudowie i przed przebudową, na terenie stacji kolejowej i zaplecza technicznego do naprawy sprzętu kolejowego. Do badań wybrano fragment jednotorowy, dwutorowy, z podkładami drewnianymi i betonowymi, w sąsiedztwie rozjazdów podlegających smarowaniu, w miejscu odstawiania wagonów i wizualnie zanieczyszczonych. Zbadano m. in. zawartość WWA, cynku, miedzi, ołowiu, PCB. Nie stwierdzono większych zawartości badanych związków w porównaniu do gleb ornych zlokalizowanych w sąsiedztwie linii i ich oddziaływania na tereny sąsiednie. Zawartość badanych związków nie różniła się na różnych fragmentach linii o odmiennych właściwościach. Zawartość WWA, uważanych za jedno z głównych zanieczyszczeń emitowanych z linii kolejowych, pozwalała ocenić glebę linii kolejowych i stacji kolejowej jako niezanieczyszczoną lub mało zanieczyszczoną.

EN

The aim of the study was to assess the quality of soils underneath operating railway lines. The lines selected for the examination were outside the reach of external sources of potential pollution. The samples were collected along a plain line section after and before an upgrade work, within the station area and in a railway equipment repair yard. The assessment covered the following types of sections: single-track, double-track, with wooden and concrete sleepers, adjacent to switches subject to lubrication, in the car shunting yard and visibly contaminated areas. The samples were tested for the content of PAH, zinc, copper, lead and PCB. The study did not find evidence of increased levels of the above-listed compounds as compared to the levels found in arable soils located in the vicinity of the line or of their influence on adjacent lands. The content of the examined compounds did not differ depending on the type of line section or its properties. The content of PAH, considered one of the main railway-related pollutants, was sufficiently low to classify the soil along the line and within the station area as unpolluted or slightly polluted.

7

Antropogeniczne formy ukształtowania terenu występujące we wsiach olęderskich na obszarach zagrożonych powodzią

Lewandowska J., Laks I., Sroka Z.

Przegląd Budowlany

|

2017

|

R. 88, nr 9

66--69

PL

Podobieństwo układów wsi olęderskich oraz założeń wiejskich w Holandii jest wynikiem przeniesienia przez kolonistów rodzimych tradycji budowlanych, w tym również metod kształtowania rzeźby terenu. Specyficzne antropogeniczne formy ukształtowania terenu są charakterystyczne dla układów ruralistycznych lokowanych w dolinach rzecznych, gdzie występuje zagrożenie powodziowe. Zastosowanie terpów, wałów, rowów melioracyjnych zwiększa odporność na destrukcyjne działanie żywiołu w trakcie epizodów powodziowych. Przeprowadzona analiza wskazuje na potrzebę uwzględniania tych form przestrzennych, mających istotny wpływ na przyszłe funkcjonowanie obszarów osadnictwa olęderskiego, w trakcie prac rewitalizacyjnych czy planistycznych.

XX

The resemblance of the olender settlement in Poland and the rural pattern of villages in Netherland is the result of native construction tradition transition by colonist, including methods of landform creation. Specific anthropogenic landforms are characteristic for rural patterns located in river valleys, where flood danger exists. The usage of terps, foodbanks, ditches increasing endurance of areas on the flood disaster. The research analysis shows necessity to include in revitalization or planning works that landforms, which has essential impact on functionality of olender settlement.

8

Znaczenie warunków geomorfologicznych dla powstania i współczesnego stanu wybranych torfowisk w środkowym odcinku doliny Widawki

Stępień E., Forysiak J.

Landform Analysis

|

2017

|

Vol. 34

51--61

PL

Wśród form geomorfologicznych Kotliny Szczercowskiej znaczną powierzchnię stanowią równiny torfowe. W artykule przedstawione są trzy przykłady torfowisk, dwa z nich powstały w paleomeandrach Widawki, położonych w obrębie dna dolinnego, trzecie leży w obniżeniu na terasie nadzalewowej, otoczonym piaskami eolicznymi. Rozpoznana została miąższość utworów biogenicznych, a w wybranych profilach wykonano oznaczenia parametrów fizykochemicznych i wydatowano spągowe warstwy torfów. Akumulacja torfów rozpoczęła się w późnym vistulianie i trwała w holocenie. W torfowiskach położonych w dnie doliny odłożyły się głównie torfy niskie, zaś w torfowisku położonym w otoczeniu form eolicznych torfy przejściowe i wysoki. Położenie geomorfologiczne znajduje również odbicie we współczesnym stanie torfowisk, które leżą w brzeżnej części leja depresji powstałego w otoczeniu odkrywki węgla brunatnego.

EN

In Szczerców Basin peatlands have a significant participation among geomorphological forms. The article presents three examples of peatlands, two of them are formed in palaeochannel of Wiawka river, in valley floor, third one is located in small depression in high terrace, surrounded by aeolian sands. Thickness of biogenic deposits were examined and in selected cores were measured basic physico-chemical parameters. The bottom of peat layers was dated of radiocarbon method. Accumulation of peat series was started in Late Vistulian and gone in Holocene. In peatlands located in valley floor peat was deposited in fens, in high terrace it was transitional and raised peatland. Geomorphological features are important for the modern situation of peatlands, because they lie in the marginal part of the depression of ground water table, caused by the opencast mine of brown coal.

9

Changes of species composition of the Poa pratensis-Festuca rubra plant communities in drainage peatland

Urban D., Grzywna A.

Journal of Water and Land Development

|

2017

|

no. 35

243--248

EN

The objective of this study was to examine the vegetation cover and describe the floristic diversity of selected plant communities of extensive and abandoned grasslands within the Forest of Parczew PLB060006 – a Natura 2000 protected area. Floristic surveys were conducted in the meadows in years 2001 and 2013 under the conditions of natural succession of the communities Poa pratensis-Festuca rubra. The area is situated in the northern part of the Lublin Voivodeship, in the physiographic mesoregion the Łęczna-Włodawa Lakeland. Those communities were characterized by average species richness and floristic diversity index values. The cover index decreased considerably in the case of 8 species, and increased for 12 species. A large increase in the cover index of Holcus lanatus, Deschampsia caespitosa, Galium mollugo, Anthriscus sylvestris and Polemonium caeruleae is particularly noteworthy. In 2001, 39 species of plants were recorded in all relevés, compared to 41 species recorded in 2013. Over 12 years, 11 species disappeared, but 13 new ones emerged. For the time being, the average species richness N increased from 12 to 16 per relevé. The biodiversity index H' increased from 2.8 to 3.6.

PL

W artykule przedstawiono wyniki badań fitosocjologicznych na obiekcie Ochoża prowadzonych w 2001 i 2013 r. Z analizy danych wynika, że gatunkami występującymi na wszystkich badanych stanowiskach były głównie Poa pratensis i Festuca rubra oraz Urtica dioica. W 2013 r. na wszystkich badanych stanowiskach, oprócz gatunków omówionych wyżej, występowały także Rumex acetosa, Galium mollugo, Veronica chamaedrys i Cardaminopsis arenosa. Na podstawie analizy wyników badań stwierdzono, że w przypadku 15 gatunków klasa stałości w 2013 r. w porównaniu ze stanem z 2001 r. zwiększyła się, a w przypadku pozostałych się nie zmieniła. Odnotowano także zmiany współczynnika pokrycia. Uległ on znacznemu zmniejszeniu w przypadku 8 gatunków, a zwiększył się w przypadku 12 gatunków. Na szczególną uwagę zasługuje duże zwiększenie wartości współczynnika pokrycia Holcus lanatus, Deschampsia caespitosa, Galium mollugo, Anthriscus sylvestris oraz Polemonium caeruleae (w Polsce gatunek objęty ochroną prawną). W 2001 r. we wszystkich stanowiskach odnotowano 39 gatunków roślin, zaś w 2013 r. odnotowano 41 gatunków. Przez 12 lat zanikło 11 gatunków, ale pojawiło się 13 nowych. Przez 12 lat średnia liczba gatunków N zwiększyła się z 12 do 16. Zwiększył się także wskaźnik bioróżnorodności H’ z 2,8 do 3,6.

10

Występowanie roślin inwazyjnych w obrębie budowli i powierzchni utwardzonych w dolinach rzecznych Karpat i Kotliny Sandomierskiej

Wróbel D.

Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury / Journal of Civil Engineering, Environment and Architecture

|

2017

|

z. 64, nr 1

197--208

PL

Badania terenowe, prowadzone w latach 2010-2016, w dolinach rzecznych polskiej części Karpat oraz w Kotlinie Sandomierskiej i w przylegającym do niej odcinku doliny Wisły, miały za zadanie uzupełnić, wiedzę o występowaniu inwazyjnych gatunków roślin (inwaderów) w najsilniej przekształconych dolinach rzecznych, a w szczególności określić typy zabudowy dolin rzecznych, sprzyjające rozprzestrzenianiu się tych gatunków. Przeanalizowano 118 transektów zlokalizowanych zarówno w regionach górskich, podgórskich i nizinnych, w odcinkach uregulowanych jak i nieuregulowanych dolin rzecznych, cieków o różnej wielkości. Wyodrębniono główne typy/kategorie zabudowy, łączące w sobie: obiekty hydrotechniczne i przeciwpowodziowe, w tym obwałowania, umocnienia brzegowe i ostrogi korytowe (I), mieszkalną i usługową zabudowę śródmiejską (II), drogowe i kolejowe linie komunikacyjne, w tym mosty (III), wyrobiska górnicze, zabudowę produkcyjną, wydobywczą, magazynową i towarzyszącą (IV), zabudowę rozproszoną, ogródki działkowe (V) oraz odrębne place, parkingi i składowiska (VI). Na częściach transektów, obejmujących różne formy zabudowy, najczęściej zanotowano występowanie Solidago gigantea / S. canadensis (46), Impa- tiens glandulifera (30), Echinocystis lobata (22), Robinia pseudoacacia (17), He- lianthus tuberosus (15) i Impatiens parviflora (15). Największa liczba stanowisk gatunków inwazyjnych w relacji do wszystkich ich stwierdzeń została zanotowana na różnego rodzaju budowlach hydrotechnicznych, w tym na umocnieniach brzegowych różnego typu. Obserwacje prowadzone w zakresie wpływu inwestycji regulacyjnych na szatę roślinną wskazują, że nie ma istotnych różnic co do zastosowanych sposobów zabudowy umocnieniowej brzegów, które można byłoby uznać za bardziej przyjazne środowisku. W każdym przypadku następuje pozostawianie odkrytego podłoża i promowanie wkraczania inwaderów.

EN

The paper presents occurrence of invasive plant species in localities related to various building categories. Research was carried out in the river valleys of the Carpathian tributaries of the Vistula River and along the Vistula River in Sandomierz Basin. Solidago canadensis / S. gigantea (73), Echi- nocystis lobata (51), Impatiens glandulifera (38), Helianthus tuberosus (31), Impatiens parviflora (21), Robinia pseudoacacia (21), Rudbeckia laciniata (16), Reynoutria japonica (15) and Heracleum sosnowskyi (11) were found on the largest number of places, located on any types of building area. The study distinguished six types of buildings, which differ in the number and composition of invasive species which occur within their confines: I hydraulic engineering structures (14 species), II city residential buildings and services (11 species), III roads, railways, bridges, bridgeheads and roadside ditches (14 species), IV excavations, production buildings, storage and accompanying (8 species), V-dispersed, allotments (11 species), VI squares, parks and landfills which are not included in the previous categories (11 species). Observations on the impact of civil engineering on vegetation indicate that there are no significant differences in the construction development methods, which could be considered more environmentally friendly. The factor most strongly supporting the penetration of the river valley by invasive species is leaving the soil uncovered, which is why all the activities giving rise to such situations should be prohibited or significantly reduced in river valleys.

11

Funkcje gospodarcze i znaczenie przyrodnicze rzeki Supraśl i jej obszarów dolinowych

Kiryluk A.

Przegląd Naukowy Inżynieria i Kształtowanie Środowiska

|

2015

|

Vol. 24, No. 4

361--371

PL

Doliny rzeczne wraz z występującymi na nich rzekami i ciekami spełniają różnorodne funkcje w krajobrazie i w środowisku przyrodniczym. Położona na północ od Puszczy Knyszyńskiej, rozległa dolina rzeki Supraśli, ze względu na położenie pełni ważne funkcje przyrodnicze jest siedliskiem wielu gatunków flory. Bliska odległość od aglomeracji białostockiej stanowi także o jej walorach rekreacyjno-wypoczynkowych. Waloryzacja przyrodnicza wykazała występowanie procesu synantropizacji w zbiorowiskach roślinnych w dolinie i zmniejszenie walorów przyrodniczych tego ekosystemu. Przepływy bieżące rzeki Supraśli, a także wody podziemne doliny stanowią główne źródło zaopatrzenia w wodę mieszkańców aglomeracji białostockiej. Z tego też względu rolnicze użytkowanie i ochrona środowiska w tej dolinie powinny być zrównoważone.

EN

River valleys along with occurring rivers and watercourses fulfill a variety of functions in the landscape and natural environment. Located north of Knyszyńska Forest, a vast valley of Supraśl river, due to its location has significance role in nature, as habitat for many flora species. It closes proximity to Białystok agglomeration is also its recreational values resorts. The environmental valorization demonstrated appearing of the process synanthropization in plant communities in the valley and reducing natural advantages of this ecosystem. Supraśl current flows and groundwater of this valley are the main source of water supply for Białystok agglomeration. For this reason, agricultural land usage and environment protection in this valley should be balanced.

12

Analiza geologicznych uwarunkowań kształtowania się różnorodności siedliskowej dolin rzecznych na Niżu Polskim

Falkowski T.

Przegląd Naukowy Inżynieria i Kształtowanie Środowiska

|

2015

|

Vol. 24, No. 4

342--349

PL

Doliny rzeczne na obszarze Niżu Polskiego charakteryzują się stosunkowo dużą jak na doliny rzek nizinnych morfologiczną i geologiczną różnorodnością. Główną przyczyną tego faktu jest powszechność poligenezy tych form. Rzeki zaadaptowały na odcinki swoich dolin różnego rodzaju obniżenia polodowcowe (głównie ułożone w ciągi misy wytopiskowe, lub strefy skoncentrowanego przepływu wód roztopowych lodowca), erozyjnie modelując odcinki pomiędzy nimi. Ślady pierwotnej genezy odcinków są nadal czytelne w morfologii form (np. współwystępowanie w sąsiedztwie kotlinowatych rozszerzeń dna doliny wąskich odcinków przełomowych). Świadectwem poligenezy jest także nie w pełni wykształcony cokół erozyjny dolin. Jego powierzchnia zbudowana z osadów trudno rozmywalnych tworzy często w podłożu współczesnych aluwiów morfologiczne kulminacje. Zróżnicowanie litologiczne dna doliny oraz morfologia jej podłoża wpływały na procesy ewolucji form, który przebiega od schyłku plejstocenu. Obecnie elementy te warunkują także współczesną morfodynamikę równi zalewowej, przyczyniając się do dalszego różnicowania jej powierzchni. Mają one także wpływ na powstawanie i funkcjonowanie siedlisk przyrodniczych.

EN

River valleys in the area of Polish Lowland are characterized by a relatively high (as for lowland river valleys) morphological and geological diversity. The main reason for this fact is the polygenesis. Rivers have adopted for their valleys different postglacial depressions (melt-out, as well as zone of concentrated melt water flow, etc.), erosionally modelling sections between them. Remains of their origin are still discernible in the valleys morphology (e.g. co-existence of the basin sections with the narrow, gorge sections and the presence of non-alluvial sediment in the valley bottom). The testimony of the complicated genesis is also poor developed erosional base of river valleys. Their surface built up with deposits more resistant to erosion forms morphological protrusions in alluvia substratum. Both the system of different soils outcrops in the bottom of the valley, as well as morphology and lithology of the valley substrate affect the process of evolution valleys, which takes place from the late Pleistocene. Nowadays, these elements also determine the floodplain morphodynamics, contributing the further differentiation of their surface. They influence on creation and operation of natural habitats as well.

13

Skład chemiczny osadów bagiennych z doliny Rawki (torfowisko Kopanicha, Równina Łowicko-Błońska)

Borówka R. K., Tomkowiak J., Okupny D., Forysiak J.

Folia Quaternaria

|

2015

|

nr 83

25--44

PL

Analizę geochemiczną przeprowadzono dla osadów organicznych z torfowiska Kopanicha w dolinie środkowej Rawki. Z profilu Kop-1, zlokalizowanego w centralnej części mokradła, pobrano do analiz geochemicznych 59 próbek osadów (do głębokości 3,1 m), reprezentujących 2,5-cm segmenty rdzenia. W próbkach tych oznaczono straty na prażeniu w temperaturze 550°C, informujące o zawartości materii organicznej oraz oznaczono pierwiastki o wymowie paleogeograficznej: Na, K, Mg, Ca, Fe, Mn i metale ciężkie: Cu, Zn i Pb. Stosując analizę skupień wydzielono siedem lokalnych poziomów geochemicznych (LGZ ), różniących się istotnie pod względem składu chemicznego osadów. Dla serii osadów torfowych określono również związki korelacyjne pomiędzy analizowanymi metalami, a także materią organiczną oraz obliczonymi wskaźnikami geochemicznymi: Ca/Mg, Na/K, Na+K+Mg/ Ca, Fe/Ca, Fe/Mn, Cu/Zn, pozwalającymi na rekonstrukcję warunków akumulacji analizowanych osadów. W toku analizy składowych głównych zidentyfikowano 10 głównych czynników, z których wybrano trzy pierwsze – PC 1, PC 2 i PC 3, wyjaśniające łącznie 78,98% wariancji. Do głównych czynników kształtujących skład chemiczny holoceńskich osadów organicznych w dolinie Rawki zaliczono sorpcję metali przez materię organiczną i uwodnione tlenki żelaza, zmienność akumulacji minerałów ilastych w środowisku sedymentacyjnym, warunki oksydacyjno-redukcyjne oraz działalność człowieka.

EN

Kopanicha peatland is located in western part of the Rawka river valley, near Skierniewice. In order to reconstruct the main stages of sedimentation of organic deposits, taken from the central part of the Kopanicha peatlands, used stratigraphic variability of concentration marked lithogeochemistry elements (organic matter, mineral matter, macro- and microelements) and erosion index (Na+Mg+K/Ca), eutrophication index (Fe/Ca), type and rate of denudation in the catchment index (Na/K, Ca/Mg) and redox index (Cu/Zn, Fe/Mn). Peat development in the oxbow lake complex occurred at the beginning of the Atlantic period, and peat growth lasted until the modern times, but with clear interruptions in the Atlantic and Subatlantic (Forysiak 2012). As a result of the hierarchical cluster analysis seven geochemical zones (Kop1/I-VII ) were selected. These zones differ significantly of chemical composition. The main component of studied sediment is organic matter (84.6–95.5%), which indicates the relative changes in the primary of biological production in wetlands. The average content of the tested components have the low differentiation between all geochemical levels, constitute a record of stable environmental conditions (mainly hydrological and geomorphological). Sediments of geochemical level Kop-1/I are characterized by the high content of mineral matter and higher rates of mechanical denudation and erosion rate of the catchment. Geochemical levels Kop-1/II and Kop-1/III provide the record of sedentation autochtonous rock-forming matter of autogenic origin (increase content of organic matter to 95.5% and associated change of mechanical denudation and redox conditions (decrease of lithogenic elements and Fe/Mn ratio). Geochemical levels Kop1/IV represents the phase of alder swamp peat layer deposition in reduced conditions (increased Fe/Mn ratio to 80.8) and increased chemical denudation (Ca/Mg ratio ranges from 32.6 to 69.2). Geochemical level Kop-1/V records sedentation of autochtonous rock-forming matter of autogenic origin (organic matter ranges from 90.2% to 91.6%) and associated change of mechanical denudation (first increase catchment erosion indicator to 0.88 and then decrease to 0.78) and redox conditions (first increase conditions of oxidation-reduction indicator to 96.4 then decrease to 62.8). Their sedimentation took place both in stagnant ground waters, as well as during periodic floods. Geochemical level Kop-1/VI represents of peat layer, which sedentation occurred in periodic of drying bed. The content of organic matter decreased to about 90% and Fe/Mn ratio decreased to 39, indicates the change of reduced into oxidized conditions. Geochemical level Kop-1/VII is the record change type of sedentation of peat on muck, as is also indicated by abrupt decrease of organic matter (from 93.7 to 88.8%), decrease of Fe/Mn ratio (to 26.7) and increase in catchment erosion indicator (from 0.6 to 0.74). The most important factors (distinguished on the basis of principal components analysis) that affect the chemical composition of sediments from the site Kopanicha are: sorption of organic deposits, oxygenation changes in sedimentary environment, which are mainly due to the flooding of the Rawka river valley and human activity.

14

Wstępne rozpoznanie geotechniczne terenów dolin rzecznych pochodzenia aluwialnego poprzez zastosowanie zdjęć lotniczych i satelitarnych

Wilk K.

Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury / Journal of Civil Engineering, Environment and Architecture

|

2015

|

z. 62, nr 4

493--504

PL

Planowanie inwestycji budowlanych wymaga przeprowadzenia, często wnikliwych i wielokryterialnych analiz ich racjonalności. Jednym z czynników mających wpływ na ograniczenie kosztów przedsięwzięcia jest odpowiednie rozpoznanie geotechniczne. Dokładna analiza warunków gruntowych wymaga przeprowadzenia czasochłonnych i kosztownych badań. Często jednak już na wstępnym etapie planowania można wskazać zagrożenia mogące występować w podłożu. Pomocna może być w tym analiza zdjęć lotniczych i satelitarnych. W pracy przedstawione zostały możliwości wykorzystania takich zdjęć i opartej na nich ortofotomapy do analizy geotechnicznej aluwialnych dolin rzecznych. Dzięki obecnie powszechnemu dostępowi elektronicznemu do wspomnianych materiałów ich wykorzystanie jest tym bardziej racjonalne. Tradycyjne mapy topograficzne nie są w stanie odwzorować wielu szczegółów morfologii terenu, przydatnych do wnioskowania o budowie podłoża gruntowego. W pracy opisano podstawowe procesy fluwialne kształtujące podłoże w dolinach rzecznych i jego krótką charakterystykę. Analizę morfologii terenu teras zalewowych, pod kątem opisu warunków geotechnicznych, przedstawiono na przykładzie wybranych fragmentów doliny rzeki Wisłoka.

EN

The planning of civil investments often requires insightful and multi-criteria analyzes of their rationality. Appropriate geotechnical recognition is one of the factors influencing the cost of the project. A thorough analysis of ground conditions requires a time-consuming and expensive procedure. However, often we identify hazards that can occur in the substrate at early stage of planning. The analysis of aerial and satellite photos may be helpful in this problem. The paper presents the possibilities of using such photos and orthophotomap based on them for preliminary geotechnical analysis of alluvial river valleys. Their use is more commonly through the currently public electronic access to these materials. Traditional topographic maps are not able to reproduce many of the details of the terrain morphology that are useful to interferences for the ground conditions. This paper described the basic fluvial actions shaping the substrate in river valleys and its brief characteristics. Analysis of the morphology of the terrain floodplain terrace, for description of geotechnical conditions, has been exhibited on examples of selected parts of the Wisloka river valley.

15

Skład chemiczny osadów bagiennych z doliny Neru (torfowisko Mianów, Wysoczyzna Łaska)

Borówka R. K., Tomkowiak J., Okupny D., Forysiak J.

Folia Quaternaria

|

2014

|

nr 82

51--69

PL

Analizę geochemiczną przeprowadzono dla osadów organicznych z torfowiska Mianów w środkowym odcinku doliny Neru. Z profilu Mi-1, zlokalizowanego we wschodniej części mokradła, pobrano do analiz geochemicznych 40 próbek osadów (do głębokości 1,97 m), reprezentujących 2,5-cm segmenty rdzenia. W próbkach tych oznaczono straty na prażeniu w temperaturze 550°C, informujące o zawartości materii organicznej oraz oznaczono pierwiastki o wymowie paleogeograficznej: Na, K, Mg, Ca, Fe, Mn i metale ciężkie: Cu, Zn i Pb. Stosując analizę skupień wydzielono pięć lokalnych poziomów geochemicznych (LGZ), różniących się istotnie pod względem składu chemicznego osadów. Dla serii osadów torfowych określono również związki korelacyjne pomiędzy analizowanymi metalami, a także materią organiczną oraz obliczonymi wskaźnikami geochemicznymi: Ca/Mg, Na/K, Na+K+Mg/Ca, Fe/ Ca, Fe/Mn, Cu/Zn, pozwalających na rekonstrukcję warunków akumulacji analizowanych osadów. W toku analizy składowych głównych zidentyfikowano 10 głównych czynników, z których wybrano trzy pierwsze — PC1, PC2 i PC3, wyjaśniające łącznie 86,53% wariancji. Do czynników kształtujących skład chemiczny holoceńskich osadów organicznych w dolinie Neru zaliczono warunki oksydacyjno-redukcyjne, sorpcję metali przez autochtoniczną materię organiczną, względne zmiany procesów denudacji mechanicznej w zlewni mokradła oraz właściwości akumulacyjne roślin w stosunku do określonych pierwiastków.

EN

Mianów peatland is located in eastern part of the Ner river valley, near Poddębice. In order to reconstruct the main stages of sedimentation of organic deposits, taken from the eastern part of the Mianów peatlands, used stratigraphic variability of concentration marked lithogeochemistry elements (organic matter, mineral matter, macro- and microelements) and changes in the proportions of the participation of selected elements, i.e., catchment erosion indicator (Na+Mg+K/Ca), eutrophication indicator (Fe/Ca), type and rate of denudation in the catchment indicator (Na/K, Ca/Mg) and conditions of oxidation-reduction indicator (Cu/Zn, Fe/Mn). The accumulation of peats occurred in the Late Weichselian and Holocene, but it was not continuous (FORYSIAK 2012). As a results of the hierarchical cluster analysis was collected in the study profile of five geochemical level (Mi1/I-V), which differ significantly of chemical composition. The main lithogeochemistry component of studied sediment is organic matter (18.2-92.9%), which indicates the relative changes in the primary of biological production in wetlands. The average content of the tested components have the high differentiation of average content of the tested components between all geochemical levels, constitute a record changing of environmental conditions (mainly hydrological and geomorphological). Geochemical level Mi-1/I is the record of sedentation autochtonous rock-forming matter of autogenic origin (increase content of organic matter to 19.2% and associated high intensity of mechanical denudation and redox conditions (increase of lithogenic elements and Fe/Mn ratio). Sediments of geochemical level Mi-1/II are characterized by increase of heavy metals. The increase in Zn content could have been associated with the appearance of the light-requiring birch characterized as having a strong ability to bioconcentrate zinc. Geochemical level Mi-1/III represents the phase of peat layer deposition in reduced conditions (Fe/Mn ratio ranges from 97.1 to 257.7) and gradual increased chemical denudation (Ca/Mg ratio ranges from 18.2 to 25.8). Geochemical level Mi-1/IV is record of sedentation of autochtonous rock-forming matter of autogenic origin (organic matter ranges from 78.5% to 92.8%) and associated change of mechanical denudation (increase catchment erosion indicator to 0.06) and redox conditions (increase conditions of oxidation-reduction indicator from 98.5 to 127.2). Geochemical level Mi-1V represents of peat layer, which sedentation occurred in periodic of drying bed. The content of organic matter decreased to about 85.6% and Fe/Mn ratio decreased from 160 to 108. indicates the change of reduced into oxidized conditions. Sediments of this geochemical level are characterized by high content of heavy metals, such as Cu, Zn and Pb. These values are similar (with the exception of lead) to the average content in fen peats occurred in Poland area (compare BOJAKOWSKA, LECH 2008). The most important factors (distinguished on the basis of principal components analysis) that affect the chemical composition of sediments from the site Mianów are: oxygenation changes in sedimentary environment, which are mainly due to the flooding of the Ner river valley, sorption of organic deposits, mechanical denudation processes in the catchment area and bioaccumulation of selected elements.

16

Koncentracja wybranych metali ciężkich w utworach wezbraniowych Wisły w okolicach Magnuszewa w świetle morfogenezy form fluwialnych (środkowy bieg rzeki, centralna Polska)

Falkowska E., Falkowski T.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2011

|

nr 446 (1)

29--40

PL

Koncentracja metali ciężkich w osadach rzecznych jest ściśle związana z charakterem procesów sedymentacji, transportu i erozji rzecznej. Ich występowanie w rzekach wiąże się bowiem głównie z cząstkami mineralnymi i organicznymi przenoszonymi w zawiesinie. Z tego też względu dynamika przepływu, szczególnie wielkich wód, ma kluczowe znaczenie dla dystrybucji i wtórnego uruchamiania metali ciężkich w tym środowisku. W trakcie badań prowadzonych w dolinie Wisły w okolicach Magnuszewa stwierdzono, że rozkład koncentracji metali ciężkich w osadach powierzchniowych odzwierciedla zróżnicowanie dynamiki poszczególnych środowisk tarasu zalewowego. Najwyższe zawartości Cu, Co, Zn, V, Cr i Ni występują w obrębie osadów budujących stożki napływowe wód wezbraniowych, uformowanych u wylotu rynien przelewowych (krewasy). Największe zawartości Sr, Pb i As stwierdzono w osadach wypełniających przeobrażone starorzecza. Najniższe zawartości badanych metali ciężkich występują w osadach głównych kanałów przepływów powodziowych.

EN

The concentration of heavy metals in fluvial deposits is strictly connected with the character of the river deposition, transport and erosion processes. Their presence in river waters is mostly connected with the smallest particles, organic as well as mineral transported in suspension. The dynamics of the high waters flow is of crucial importance for heavy metals distribution and activation after alluvia reworking. Investigations were carried out in Vistula River valley near Magnuszew (middle course). Differentiation of heavy metals distribution connectedwith recognised morphodynamic zones was detected. The highest content of Cu, Co, Zn, V, Cr and Ni was established in deposits of alluvial fans formed within crevasse zones. The highest content of Sr, Pb i As was detected in deposits filling up transformed oxbow lakes. The lowest content of heavy metals was determined in the main flood flow channel zones.

17

Osady organiczne doliny Płoni w Barlinku

Gontaszewska A.

Zeszyty Naukowe. Inżynieria Środowiska / Uniwersytet Zielonogórski

|

2010

|

nr 139 (19)

5-13

PL

Praca prezentuje szczegółowy opis skomplikowanej budowy geologicznej fragmentu doliny rzeki Płonia w Barlinku. Rzeka ta wykorzystuje rynnę wyerodowaną w morenie czołowej fazy pomorskiej zlodowacenia wisły. Występują tu dwa kompleksy osadów: plejstoceński i holoceński. Osady plejstoceńskie mają genezę lodowcową, wodnolodowcową oraz zastoiskową, natomiast osady holoceńskie mają genezę jeziorną, bagienną i rzeczną.

EN

The paper presents a detailed description of complicated geological structure of fragment of Płonia river valley in Barlinek. Płonia river made use a gutter eroded in end moraine of Pomeranian phase of Weichsel glaciations. There occurs two complexes of sediment: Pleistocene and Holocene. Pleistocene sediments have glacial, fluvioglacial and marginal lake origin, and Holocene sediments have lake, swamp and river origin.

18

Właściwości sorpcyjne utworów wezbraniowych na tarasie zalewowym doliny środkowej Wisły w okolicach Magnuszewa w świetle morfogenezy form fluwialnych

Falkowska E., Falkowski T.

Przegląd Naukowy Inżynieria i Kształtowanie Środowiska

|

2010

|

Vol. 19, No. 2

35--48

PL

Celem badań, które prowadzone były na odcinku doliny Wisły środkowej w okolicach Magnuszewa było określenie związku izolacyjności utworów aluwialnych, rozumianej jako posiadanie takich cech fizykochemicznych, które w istotny sposób ograniczają możliwość infiltracji zanieczyszczeń z powierzchni do wód pierwszego poziomu wodonośnego (prace prowadzone były w ramach grantu MNiSW nr 2P04E 069 29). Badania wykazały skomplikowany układ wychodni utworów aluwialnych budujących powierzchnię tarasu zalewowego, który jest efektem ewolucji środowiska fluwialnego w holocenie, a także specyfiki przepływu wielkich wód współczesnej Wisły po powierzchni tarasu (głównie przed wybudowaniem wałów przeciwpowodziowych). Charakterystyka litologiczna utworów powierzchniowych obejmowała analizę granulometryczną, oznaczanie zawartości: węglanu wapnia, substancji organicznej, określanie pH gruntu, składu mineralnego frakcji iłowej. Określono także pojemność wymiany kationowej (CEC). Efektem badań było stwierdzenie, że odmiennym pod względem morfo- i litogenezy strefom tarasu zalewowego można przyporządkować typy profili litologicznych osadów wezbraniowych, które z kolei różnią się własnościami izolacyjnymi. Odtworzenie dynamiki procesów formowania powierzchni tarasu zalewowego powinno być zatem elementem konstruowania inżyniersko-geologicznych i sozologicznych prognoz dotyczących skutków jej zagospodarowania.

EN

Investigations carried out in the Vistula River valley in the vicinity of Magnuszew (middle course) have shown the complexity of distribution of flood facies deposits. The type of lithological profile as well as sorption properties depends on site location in distinguished morphogenetic zones of floodplain: (1) terrace zone of meandering Vistula reworked by contemporary flows, (2) erosion troughs, (3) alluvial fans (crevasses), (4) contemporary terrace.

19

Kształtowanie krajobrazu dolin rzecznych miast europejskich

Pluta K.

Architektura Krajobrazu

|

2010

|

nr 2

4-11

EN

Public water spaces are very important elements in the townscape of every city. A river with riverbanks, riverside areas, escarpments and bridges has often been an element, which determined the spatial - functional structure of the city. In the majority of European cities the river is one of the most important values, with harmoniously shaped landscape. The role of the river in a town is emphasized by location of the most important historical buildings and urban complexes in the close vicinity of the river. In recent years the landscapes of contemporary cities have become similar and uniform. Hence the increasing need for shaping the city's identity, including one of the most important elements of a city landscape, i.e. public water spaces with surrounding areas. The article presents the newest examplesof shapingthe landscapeof European cities with the help of creation of large scale urban complexes. Detailed analysis relates to public spaces. The presented complexes are shaped by planning instruments such as urban design and urban composition. They are outstanding examples of harmonious supplementation of cultural landscape of European cities by new realizations.

20

Przemiany krajobrazów wybranych wsi w dolinie Odry w województwie opolskim

Wróbel Radosław

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

|

2009

|

nr 12

140--149

PL

Przeanalizowano zmiany struktury przestrzennej 5 wsi leżących w dolinie Odry, w województwie opolskim – Landzmierz, Kobylice, Zimnice Małe, Stobrawa, Szydłowice. Badania wykazują, iż na przestrzeni minionego wieku struktura przestrzenna, układ oraz wielkość wsi uległy pewnym zmianom. Nie są to jednak duże zmiany, wpływające na istotne przekształcenie krajobrazu tych obszarów i zmianę ich charakteru. W ostatnim czasie nie rozwija się tam nowa zabudowa, a istniejąca pochodzi z przełomu XIX i XX w. oraz początku XX w. Dzieje się tak mimo tego, że obszary te bardzo często mają wysokie walory przyrodnicze, sprzyjające funkcjom wypoczynkowym, rekreacyjnym a zatem mogłyby się tam rozwijać różne typy zabudowy.

EN

River valleys are very important component of landscape. They have huge meaning in his structure and function, as well as in preservation of living resources. River valleys are also most valuable and universal ecological corridors. Rural landscape in river valleys was shaped by many factors over years. However, in present moment one of the main factors effecting rural landscape in river valley, beside socio-conomic aspects, is factor related with. Villages chosen to research are exposed on seasonally flooding. They have touched in a great extent by flood in 1997. The basic research objective was determination if and in what degree this factor effects rural landscape conversions and evolution and what is the Oder river influence on forming and development of village. The other research objective was determination of potential farthest capability of rural landscape transformation in the Oder river valley. Analysis of chosen village indicate some changes in their spatial structure. There were not important change in spatial system, however has followed buildings concentration and density. Bigger changes appear on village in suburban zone, what indicate that socio-economic factors have significant influence on village development, exceeding even flood hazard aspects. Location in Oder river valley area is a factor braking intensive development and transformation of landscape.