Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Paleofacje i paleomorfologia górnopermskich (cechsztyńskich) basenów ewaporatowych w rejonie Gorzowa Wielkopolskiego (zachodnia Polska)

Czapowski Grzegorz, Małolepszy Zbigniew, Szynkaruk Ewa, Chełmiński Jacek, Nowacki Łukasz, Skowroński Leszek

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2023

|

T.208

1--64

PL

Przestrzenny model budowy geologicznej tzw .bloku Gorzowa, obejmujący otoczenie Gorzowa Wielkopolskiego w zachodniej Polsce, obrazuje architekturę sedymentacyjno-tektoniczną basenu depozycyjnego od utworów karbonu w podłożu waryscyjskim na głęb 2,5-4,5 km p p m po osady kenozoiku Przy konstrukcji modelu wykorzystano dane z 23 zdjęć sejsmicznych 3D, ponad tysiąca linii sejsmicznych 2D oraz dane z 300 głębokich (>500 m) odwiertów. Istotnym komponentem modelu są utwory ewaporatowe (siarczany i sole) permu górnego (cechsztyn), stanowiące od ok 1/4 do ok 1/3 wypełnienia basenu w strefach poduszek solnych. Tworzy je 10 siarczanowych (anhydryty) i 9 litostratygraficznych wydzieleń solnych (w tym 2 wydzielenia soli K–Mg), przypisanych odpowiednio cyklotemom od PZ1 do PZ4 cechsztynu. Opisy materiału rdzeniowego z 53 otworów wiertniczych (na blisko 280 otworów rejestrujących utwory cechsztynu) umożliwiły wyróżnienie szeregu litofacji, reprezentujących różne środowiska depozycji ewaporatów. Dla utworów siarczanowych wyróżniono następujące litofacje: otwartego basenu siarczanowego (z partiami głębszymi), platformy siarczanowej, laguny siarczanowej (z partiami płytszymi), laguny i panwi solno-siarczanowej oraz sebkhy siarczanowej. W przypadku utworów solnych są to facje: otwartego basenu solnego (z partiami głębszymi i płytszymi), laguny solnej (z partiami płytszymi), laguny solno-siarczanowej, panwi solnej z przejściem do saliny, saliny oraz nadmorskiego (przeradzającego się w śródlądowy) zbiornika jeziornego typu playa. Analiza rozkładu miąższości poszczególnych wydzieleń i wymienionych litofacji pozwoliła opracować mapy przypuszczalnej paleomorfologii kolejnych basenów ewaporatowych: siarczanowych (6 map) i solnych (6 map) oraz przekroje geologiczne poszczególnych cyklotemów (4 przekroje). Wartości korelacji między miąższością siarczanów rozpoczynających depozycję ewaporatów w każdym z cykli a miąższością nadległych soli oraz tychże soli do kończących cykl siarczanów umożliwiły określenie typu ewaporatowego basenu depozycyjnego. Jedynie zbiorniki sedymentacyjne utworów najstarszej soli kamiennej (Na1) i anhydrytu stropowego (A3r/A3g) reprezentują basen typu „wypełnieniowego” (infill evaporite basin; wysoka ujemna wartość współczynnika korelacji), pozostałe badane ewaporaty powstały w basenach typu „niestabilnego” (fluctuating evaporite basin; niska ujemna i dodatnia wartość współczynnika korelacji). W interpretacjach rozkładu miąższości ewaporatów uwzględniono także wpływ tektoniki post- i syndepozycyjnej, szczególnie aktywnej podczas formowania ewaporatów cyklotemów PZ2 i PZ3.

EN

A geological 3D model of the so-called Gorzów Block, located in the Gorzów Wielkopolski area in western Poland, presents the sedimentary-tectonic architecture of the depositional basin, including the deposit succession from Carboniferous rocks at the bottom (depth 2 5–4 5 km b s l ; Variscan basement) to Cenozoic sediments at the top. The model has been developed using a database of 23 3D and over a thousand of 2D seismic sections, as well as of 300 deep (>500 m) boreholes. Upper Permian (Zechstein) evaporites (sulphates and salts) constituted c.a. 1/3 to 1/4 of the whole basin infill in zones of their thickness maxima They were drilled in 280 boreholes and represent 10 sulphate (anhydrite) and 9 salt lithostratigraphic units (including two K–Mg salts units), corresponding to the Zechstein cyclothems from PZ1 to PZ4. Core description of 58 boreholes allowed distinguishing several lithofacies attributed to various evaporate depositional environments, such as: open sulphate or salt basin (including deeper parts), sulphate platform, sulphate lagoon (including shallower parts), salt-sulphate lagoon and pan, and sulphate sabkha, salina and seaside lake, transforming into an inland one of playa type. Thickness and lithofacies distribution of following evaporite lithostratigraphic units of four Zechstein cyclothems is illustrated by geological cross-sections and the thickness-palaeofacies maps of corresponding evaporate depositional basins. These maps present supposed location of palaeomorphological structures as shoals, platforms, islands, evaporitic (sulphate and salt) pans, lagoons and basins with their deeper and shallower parts. Also the lists of commented parameters of evaporite units (top and bottom depth, thickness and their statistics such as minimum, maximum and average values) are provided. The thickness ratio value of sulphates to chlorides in following cyclothem successions enabled to define the type of evaporate depositional basin. Most of studied Zechstein evaporitic basins represented the “fluctuating” basin type (low negative and positive ratio values), in which the local subsidence and the changing precipitation and accumulation rate were dominant factors with a minor role of basin palaeobathymetry. Only the sedimentary basins of Oldest Halite (Na1, PZ1 cyclothem) and Top Anhydrite (A3r, PZ3 cyclothem) were classified as the “infill” evaporate basin type (high negative ratio value), where the precipitated evaporites adapted to the inherited former basin bottom morphology producing thicker sulphates on basin shoals and thicker salts in its depressions. Thickness differences indicated also the role of post- and synsedimentary tectonics, active especially during deposition of PZ2 and PZ3 evaporites.

2

Wybrane pierwiastki śladowe w górnopermskich (cechsztyn) utworach solnych i potasonośnych w Polsce : ocena złożowa

Czapowski Grzegorz, Tomassi-Morawiec Hanna, Wachowiak Jacek

Przegląd Geologiczny

|

2022

|

Vol. 70, nr 5

384--409

3

Przestrzenne rozmieszczenie srebra w strefie kontaktowej utworów redukcyjnych z utworami utlenionymi (Rote Fäule) w rejonie złoża Cu-Ag Radwanice-Gaworzyce

Chmielewski Andrzej, Oszczepalski Sławomir, Głuszyński Andrzej, Kuczak Artur

Przegląd Geologiczny

|

2021

|

Vol. 69, nr 7

411--426

EN

The characteristics of spatial distribution of silver minerals and Agin ore minerals within the Lower Zechstein formations at the contact zone between reduced rocks and the Rote Fäule oxidized rocks are shown. All presented outcomes are on based on rock material taken from mining profiles and some archival boreholes in the Radwanice-Gaworzyce deposit area. These studies were used microscopic observations in reflected light and by microprobe analyses using the CAMECASX-100. In all analyzed profiles, oxidized rocks (enriched in hematite) were found, which occur at various levels of the Kupferschiefer series beneath the reduced zone enriched in ore minerals. Silver in the reduced zone occurs in the form of its own minerals, such as: native silver, stromeyerite, mckinstryite, jalpaite, naumannite, silver amalgams. Futhermore, silver is present as Cu and Fe isomorphic substitutions in the crystal lattice of copper sulfides of the Cu-S and Cu-Fe-S groups and in As and Sb sulfosalt. In the oxidized zone, silver occurs as electrum, silver amalgams and substitutions in remnant copper sulfides. A decrease in the concentration of silverin ore minerals and in the content of silver minerals towards the top of the mineralized interval is characteristic. The concentration of silver (both in the form of its own minerals and as isomorphic substitutions in ores) is impoverished in the zone where the oxidation front crosses the Kupferschiefer shale than in the case when the stabilization of the redox front is at the border boundary of the Weissliegend sandstone with and the Kupferschiefer shale. The spatial distribution of silverin the Lower Zechstein formations at the contact zone between the reduced and oxidized rocks is the result of the evolution of ore mineralization, caused by the flows of mineralizing solutions, as evidenced by the depletion of the oxidized zone in silver, and its enrichment in the adjacent reduced rocks.

4

Dokumentowanie głębokich złóż miedzi i srebra – kryteria inwestorskie

Speczik Stanisław, Bieńko Tomasz, Pietrzela Alicja, Zieliński Krzysztof

Górnictwo Odkrywkowe

|

2020

|

R. 61, nr 1

43--54

PL

W artykule przedstawiono doświadczenia w dokumentowaniu głębokich złóż rud Cu-Ag na monoklinie przedsudeckiej, pozyskane w ramach projektu poszukiwań realizowanego przez spółki Miedzi Copper Corp. Program badań archiwalnych materiałów geologicznych, a następnie wierceń poszukiwawczo-rozpoznawczych (od 2013 r.) pozwolił na odkrycie trzech nowych złóż miedzi i srebra: Nowa Sól, Sulmierzyce Północ i Mozów. Dwa z nich zostały już udokumentowane: Nowa Sól w kategorii C2oraz Sulmierzyce Północ w kategorii C2+D, z czego ta pierwsza dokumentacja została już zatwierdzona przez organ administracji geologicznej. Na koncesjach wchodzących w skład złoża Nowa Sól trwają dalsze prace wiertnicze mające na celu udokumentowanie tego złoża w kategorii C1, umożliwiającej starania o pozyskanie koncesji wydobywczej. Podstawowym problemem przy dokumentowaniu tych złóż było opracowanie własnych inwestorskich granicznych wartości parametrów definiujących złoże i jego granice, w związku z zaleganiem udokumentowanych złóż na głębokościach przekraczających 1500 m oraz rosnącą temperaturą i ciśnieniem górotworu. Parametry te zaproponowano na podstawie wykonanych przed rozpoczęciem prac wiertniczych opracowań typu „pre-feasibility study”, które wielokrotnie uaktualniano w związku ze zmieniającymi się warunkami ekonomicznymi oraz doświadczeniami z istniejących głębokich kopalń na świecie. W efekcie, wstępne założenia były wielokrotnie zmieniane, zaś wpływ nowych technologii na parametry graniczne okazał się istotniejszy od wcześniej przyjmowanych czynników, takich jak wyższa zasobność złoża, miąższość i zawartość procentowa składnika użytecznego. Ponadto, dla oceny realnego wpływu parametrów takich jak siatka kilometrowa i ilość wykonanych otworów na dokładność liczenia zasobów i ich wielkość, wykonano analizę dotychczas udokumentowanych złóż Cu-Ag w obszarze przedsudeckim.

EN

The paper presents experience in documenting deep copper and silver deposits of the Fore-Sudetic Monocline, gained during the implementation of a prospecting program conducted by companies from the Miedzi Copper Corp. group. Analyses of historical geological materials followed by a drilling program for prospecting and exploration (since 2013) led to the discovery of three new copper and silver deposits: Nowa Sól, Sulmierzyce North and Mozów. Two of them have already been documented: the Nowa Sól deposit in the C2 category and the Sulmierzyce North deposit in the C2+D categories, with the Nowa Sól documentation already approved by the geological administration authority. Concessions included in the Nowa Sól deposit are objects of continuing drilling operations. Their aim is to document this deposit in the C1 category, which would allow an application for a mining concession. The basic problem with documenting these deposits includes the development of investor’s own threshold values of parameters that define a mineral deposit and its boundaries, due to the position of both documented deposits at depths exceeding 1500 m, as well as the increasing temperature and pressure of rock mass. These parameters were proposed on the basis of pre-feasibility studies prepared before the implementation of the drilling program, which had been updated several times in accordance with changing economic conditions and experiences earned from existing deep mines all around the world. As a result, the preliminary assumptions were modified multiple times, and the influence of new technologies on the threshold values of parameters turned out to be more important than previously considered factors, such as higher productivity of the deposit, thickness and percentage of a useful element. Furthermore, an analysis of Cu-Ag deposits documented so far in the fore-Sudetic area was performed in order to assess the factual impact of parameters like the kilometre grid and the number of drilled boreholes on the accuracy and amount of calculated resources.

5

Zmienność dolnocechsztyńskiej mineralizacji kruszcowej w sąsiedztwie stref uskokowych w złożu miedziowo-srebrowym Radwanice–Gaworzyce

Chmielewski Andrzej, Głuszyński Andrzej, Oszczepalski Sławomir, Kuczak Artur

Przegląd Geologiczny

|

2019

|

Vol. 67, nr 3

147--153

EN

The characteristic of ore mineralization in the immediate vicinity of fault zones in the Lower Zechstein deposits is shown. All presented outcomes are on the basis of rock material taken from mining profiles in the Radwanice-Gaworzyce deposit area. During conducted studies ore minerals and oxide minerals were identified under optical microscope in reflected light and photographic documentation of the examined samples was undertaken. In addition, microprobe examination was carried out for selected samples from the studied profiles along with calculations of the chemical composition of individual ore minerals. In all analyzed profiles, Rote Fäule oxidized zone (enriched with hematite) was found, which occurs at various levels of the Kupferschiefer series and the reduced zone (enriched with ore minerals) over the oxidized series. The redox front cuts across the boundaries oflithostratigraphic units, moving from the Weis- liegend to the higher parts of the Zechstein Limestone. The primary ore mineralization in the examined profiles is the chalcocite-digenite association with subordinate bornite and covelitte recorded in the reduced series. Furthermore, the secondary sulphide mineralization in the direct vicinity of tectonic deformation and faults superimposed on primary ore mineralization and hematite enrichments is observed and it is represented by chalcopyrite, bornite, tennantite, tetrahedrite and pyrite, both within reduced and oxidized zones.

6

Badania złóż soli kamiennej i potasowo-magnezowej prowadzone w Państwowym Instytucie Geologicznym

Czapowski Grzegorz, Peryt Tadeusz, Marek

Przegląd Geologiczny

|

2019

|

Vol. 67, nr 7

594--598

EN

Middle Miocene Badenian salt, occurring in the frontal zone of the Carpathian Overthrust (southern Poland), and the Upper Permian (Zechstein) bedded and diapir salt deposits, have been the subject of the research by PGI scientists. Many salt deposits were discovered by the PGI, but in particular, the greatest achievement related to the origin of salt deposits is the reconstruction of sedimentary environments and conditions based on detailed sedimentological and geochemical analyses.

7

Perspektywy lokowania kawern magazynowych wodoru w pokładowych wystąpieniach soli kamiennych górnego permu (cechsztyn) w Polsce – ocena geologiczna

Czapowski Grzegorz

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2019

|

nr 477

21--53

PL

Podziemne magazynowanie wodoru jest opłacalną i bezpieczną formą magazynowania nośników energii, szczególnie przy fluktuacjach związanych z produkcją energii przez OZE. Instalacje wykorzystujące ten gaz do produkcji energii są przyjazne środowisku, gdyż źródłem jego pozyskiwania i spalania jest woda. Jednym z optymalnych miejsc takiego magazynowania są kawerny magazynowe, ługowane w grubych warstwach soli kamiennej, budujących wysady solne oraz wystąpienia pokładowe. Kawerny magazynowe wodoru, w odróżnieniu od tych magazynujących np. gaz ziemny, mogą mieć stosunkowo niewielkie wymiary i objętości, co pozwala lokować je w obrębie pokładowych wystąpień soli kamiennej. Zaletą pokładów solnych jest ich stosunkowo prosta budowa geologiczna, ułatwiająca ługowanie licznych kawern. Na podstawie danych dotyczących perspektywicznych wystąpień soli kamiennych górnego permu (cechsztynu) w Polsce wskazano w obrębie pokładowych wystąpień soli w północnej i południowo-zachodniej Polsce wiele obszarów i otworów wiertniczych, w których pokład soli sprzyja ulokowaniu kawern magazynowych wodoru. Przyjęto, że dla miejsc optymalnych miąższość pokładu soli wynosi >100 m, głębokość występowania jego stropu do 1 km, dla miejsc perspektywicznych zaś miąższość pokładu soli to >145 m, głębokość występowania stropu mieści się w przedziale 1–1,5 km. Łącznie wyróżniono i scharakteryzowano w wystąpieniach pokładowych cechsztyńskich soli kamiennych cyklotemów PZ1, PZ2 i PZ3 cechsztynu 9 obszarów optymalnych i 9 obszarów perspektywicznych, sprzyjających lokowaniu kawern magazynowych wodoru oraz 27 rozproszonych otworów optymalnych i 4 otwory perspektywiczne.

EN

Underground hydrogen storage is a profitable and safe form of energy sources storage responding quickly to fluctuations on the energy market, especially in a case of energy produced by the Renewed Energy Sources. Such energy production is non-toxic to the environment because water is both the gas source and the final product in such installations. Salt caverns, leached in thick rock salt complexes of salt domes and stratiform salt bodies, are one of the recommended optimal forms of such gas storage. Size and volume of hydrogen storage caverns could be smaller than of these dedicated to natural gas, so they may be often located in the stratiform rock salt bodies. These bodies are characterized by a simple geological structure favoured leaching of numerous caverns. Data on the prospective occurrences of Upper Permian (Zechstein) rock salts in Poland enabled to point out several areas and single boreholes within the stratiform salt bodies, in which the geological parameters of salt seam are positive for location of hydrogen storage caverns. The assumed geological criteria for salt seam in such places are as follows: for the optimal location, the salt seam thickness is >100 m and the depth of seam top no deeper than 1 km, but the prospective sites are characterized by a salt seam top placed within a 1–1.5 km interval and its thickness is >145 m. In the Zechstein stratiform rock salt bodies of the PZ1, PZ2 and PZ3 cyclothems, nine optimal and nine prospective areas have been distinguished and dispersed 27 optimal and four prospective boreholes have been characterized, in which geological parameters of these rocks favoured location of hydrogen storage caverns.

8

Geochemia i wykształcenie skał zubrowych górnego permu (cechsztyn) z obszaru Polski

Tomassi-Morawiec Hanna, Wachowiak Jacek, Czapowski Grzegorz

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2019

|

nr 477

69--122

PL

Praca prezentuje wyniki szczegółowych badań składu chemicznego skał zubrowych dwu głównych wydzieleń litostratygraficznych w cyklotemowej sukcesji osadów polskiego cechsztynu: zubra brunatnego (Na3t; cyklotem PZ3) i zubra czerwonego (Na4t; cyklotem PZ4) oraz innych cechsztyńskich ogniw i formacji zubrowych wyróżnionych na obszarze Polski. Skały te opróbowano w 2 wysadach solnych (Kłodawa i Mogilno) oraz w profilach 7 otworów wiertniczych. Utwory Na3t w wysadzie Kłodawa cechuje wyższy udział halitu w porównaniu ze skałami Na4t, które zawierają więcej materiału terygenicznego (materiał detrytyczny i substancja ilasta) co wyraża się większą średnią zawartością SiO2, Al2O3, Fe2O3 i K2O oraz wzbogaceniem w Mn, Rb, Zn i Zr w porównaniu z osadami Na3t. Skały Na3t w obu wysadach (Kłodawa i Mogilno) charakteryzują się wyższą średnią zawartością CaO, MgO i Sr w porównaniu z wydzieleniem Na4t, przede wszystkim dzięki wyższemu udziałowi węglanów Ca i Mg (głównie magnezytu) i podrzędnie kalcytu i dolomitu. Zawartość bromu w profilach Na3t w obu wysadach jest wyższa niż w osadach Na4t i jest charakterystyczna dla pierwotnych chlorków wytrącanych z morskiej solanki. Podobną zawartość bromu stwierdzono tylko w niektórych partiach sukcesji Na4t. W niektórych skałach profili Na4t zarejestrowany udział bromu <40 ppm sugeruje, że są one mieszaniną pierwotnych i wtórnych chlorków, powstałych wskutek recyklingu (rozpuszczanie i ponowne wytrącanie) wcześniej osadzonych morskich soli. Zmiany zawartości bromu w profilach opisanego wyżej wydzielenia Na4t oraz w profilach skał zubrowych subcyklotemów cyklotemu PZ4, opróbowanych w wybranych otworach wiertniczych z obszaru Niżu Polskiego wskazują, że środowisko depozycji zubrów ewoluowało od basenu morskiego (dolna część profilu Na4t i osady subcyklotemów PZ4a do PZ4b) do kontynentalnego jeziora solnego (górna część sukcesji Na4t i osady subcyklotemów PZ4c do PZ4e), w którym następowała kumulacja materiału terygenicznego i chlorków wytrąconych głównie z wtórnych, recyklingowych solanek. Udział takich składników jak: SiO2, Al2O3, MgO, K2O i Fe2O3, Rb, Zn i Zr, związanych głównie z obecnością substancji ilastej i materiału detrytycznego jest wyższy w przypadku skał typu zubra bezteksturalnego i warstwowanego w porównaniu z solami kamiennymi i zailonym, warstwowanymi i bezteksturalnymi. Obecność Sr i CaO, związanych z węglanami i siarczanami, jest częściej wyższa w solach kamiennych warstwowanych, gdzie pojawiają się laminy ilasto-anhydrytowe.

EN

The paper presents results of detailed studies of chemical composition of zuber-like rocks of main two zuber lithostratigraphic units of the Polish Zechstein succession: the Brown Zuber (Na3t; PZ3 cyclothem) and the Red Zuber (Na4t; PZ4 cyclothem), as well as of other Zechstein zuber members and formations distinguished in Poland. These rocks were sampled from two salt domes (Kłodawa and Mogilno) and profiles of seven wells. Deposits of the Na3t unit in the Kłodawa dome have a higher content of halite compared with the Na4t unit. Deposits of the latter con - tain more terrigenous material (detrital and clay matter). They are characterized by higher average contents of SiO2 , Al2 O3 , Fe2 O3 and K2O and are enriched with Mn, Rb, Zn and Zr, compared with the Na3t succession. Rocks of the Na3t unit in both the Kłodawa and Mogilno domes are characterized by higher average contents of CaO, MgO and Sr than the deposits of the Na4t unit mainly due to their higher contents of Ca and Mg carbonates (with dominant magnesite) and, subordinately, of calcite and dolomite. Bromine content in the Na3t profiles of both domes is higher than in the Na4t deposits and it is characteristic for primary chlorides precipitated from marine brine. Such bromine concentration was found only in some parts of the Na4t succession. The bromine content <40 ppm, observed in some rocks of the Na4t profile, suggests that they are mixtures of primary and secondary chlorides, produced by recycling (dissolution and precipitation) of formerly accumulated marine salts. The bromine content changes, observed in the above-described Na4t unit profiles, as well as in the zuber profiles of the PZ4 subcyclo - thems, show that depositional environment of the zuber deposits evolved from a marine basin (in the lower part of the Na4t profile and in deposits of the PZ4a and PZ4b subcyclothems) to continental saline lakes (in the upper part of the Na4t succession and in deposits of the PZ4c to PZ4e subcyclothems), which trapped a terrigenous material an d chlorides precipitated mainly from secondary (recycled) brine s. The contents of such components as SiO2, Al2O3 , MgO, K2O, Fe2O3 , Rb, Zn and Zr, highly influenced by the content of clay matter and detrital material, are significantly higher in the structureless and layered zuber types, compared with the textural equivalents of clayey and rock salts. The contents of Sr and CaO, connected with carbonate and sulphate admixture, are commonly higher in the layered rock salts with frequent clay-anhydrite laminae.

9

Miedzionośność ekwiwalentna mineralizacji polimetalicznej Cu, Ag, Zn, Pb na monoklinie przedsudeckiej na przykładzie obszaru perspektywicznego Sulmierzyce-Odolanów

Zieliński K., Wierchowiec J.

Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN

|

2018

|

nr 106

257--274

PL

Analizowany w niniejszym artykule obszar badań Sulmierzyce-Odolanów stanowi przykład występowania głębokiej cechsztyńskiej mineralizacji metalicznej na monoklinie przedsudeckiej. W przeciwieństwie do złóż eksploatowanych obecnie tego typu obszary nie były wcześniej brane pod uwagę pod kątem ewentualnego wydobycia. Jednakże w ostatnich latach, ze względu na rozwój nowoczesnych technologii górniczych, sytuacja ta uległa zmianie i zyskały one status obszarów perspektywicznych dla przyszłego dokumentowania złóż. Graniczne parametry wyznaczające złoże, zalecane do stosowania przy przygotowywaniu dokumentacji geologicznej, choć nieobowiązkowe, ustanowione zostały rozporządzeniem Ministra Środowiska. W przypadku stratoidalnych złóż cechsztyńskich biorą one pod uwagę ekwiwalentną zawartość i zasobność jedynie dwóch metali, tj. miedzi, jako głównego składnika użytecznego, oraz srebra. Prowadzi to do niedoszacowania zasobów rud, w których występują także inne metale, m.in. cynk i ołów, co jest szczególnie niekorzystne w przypadku złóż głębokich, gdzie z ekonomicznego punktu widzenia wskazane jest koncentrowanie się na ich najbogatszych partiach oraz dokumentowanie, a w przyszłości wydobywanie wszystkich użytecznych metali. Rozporządzenie Ministra Środowiska nie uwzględnia także wahań rynkowych cen metali w czasie, które mają istotny wpływ na zawartość i zasobność ekwiwalentną tych pierwiastków w złożu. W artykule zaprezentowano autorskie wzory mające na celu obliczenie zawartości i zasobności polimetalicznego ekwiwalentu uwzględniającego udział w rudzie czterech pierwiastków: miedzi, srebra, cynku i ołowiu. Umożliwiają one także oznaczanie tych wartości dla dowolnie wybranych przedziałów czasowych oraz śledzenie ich zmian w czasie. Poza parametrami jakościowymi możliwe jest również obliczenie wartości zasobów kopaliny w złożu wyrażonej w dolarach amerykańskich na metr kwadratowy jego powierzchni dla każdego z wybranych przedziałów czasowych. Do obliczeń wykorzystano wyniki analiz chemicznych archiwalnych rdzeni wiertniczych pochodzących z bada - nego obszaru. Łącznie przeanalizowano 135 otworów archiwalnych położonych w jego granicach. Na podstawie uzyskanych wyników oszacowano zmienne w czasie zasoby ekwiwalentu polimetalicznego (Cu-Ag-Zn-Pb) oraz ich wartość rynkową wyrażoną w dolarach amerykańskich dla każdego roku w przedziale czasowym 2012–2016.

EN

The “Sulmierzyce-Odolanów” study area analyzed in the present paper constitutes an example of the presence of deep Zechstein metallic mineralization in the Fore-sudetic Monocline. Unlike the shallow deposits which are being mined nowadays, these types of areas were not previously considered in terms of their possible extraction. However, in recent years, due to the development of modern mining technologies, this situation has changed and these areas have become prospective for the future documenting of mineral deposits. The threshold parameters delimiting an ore deposit, recommended for use when preparing geological documentation and not compulsory, have been established by the regulation of the Minister of environment. in the case of stratabound Zechstein deposits they take the equivalent percentage and productivity of only two metals, i.e. copper, as the main useful component, and silver into account. This leads to the underestimation of the resources of ore which also contains other metals, including zinc and lead, which is particularly disadvantageous in the case of deep deposits, which from an economic standpoint, it is advisable to focus on their richest parts and to document, and in the future to extract all the useful metals. Also, the regulation of the Minister of environment does not take into account the fluctuations of the market prices of metals over time, the impact of which on the equivalent content and productivity of these elements in the deposit is considerable. This paper presents the authors’ own formulas intended to calculate polymetallic equivalent content and productivity taking the share of four elements in the ore into account: copper, silver, zinc and lead. They also enable determining these values for arbitrarily selected time intervals and tracing their changes over time. Apart from the quality parameters it is also possible to calculate the value of mineral resources in the deposit expressed in American dollars per one square meter of its area for each selected time interval. The calculations used the results of chemical analyses of historical drill cores originating from the studied area. A total of 135 historical holes located within its boundaries were analyzed. Based on the obtained figures, the time-varying resources of the polymetallic equivalent (Cu-Ag-Zn-Pb) were estimated along with their market value expressed in American dollars for each year in the time interval of 2012–2016.

10

Ewaporaty górnego permu (cechsztyn) na obszarze centralnej części monokliny przedsudeckiej (SW Polska) – warunki występowania i wykształcenie

Czapowski Grzegorz, Nowacki Łukasz, Chełmiński Jacek, Głuszyński Andrzej, Skowroński Leszek

Przegląd Solny

|

2018

|

T. 14

29--53

PL

Analiza obecnego występowania i zróżnicowania miąższości utworów ewaporatowych (siarczanowych i chlorkowych) górnego permu (cechsztyn) na obszarze centralnej części monokliny przedsudeckiej, bazująca na danych z 635 archiwalnych otworów wiertniczych, umożliwiła przedstawienie obrazu przypuszczalnej paleogeografii basenów siarczanowych i chlorkowych w przypadku niektórych ewaporatowych wydzieleń litostratygraficznych kolejnych czterech cyklotemów. Utwory siarczanowe i chlorkowe cyklotemów PZ1 i PZ3 oraz siarczany cyklotemu PZ2 (anhydryt podstawowy [A2]) powstały w zbiornikach o wyraźnie zróżnicowanej batymetrii, ze strefami płytszymi (bariera i płycizny) i głębszymi (baseny). Akumulacja tych osadów następowała według schematu występującego w basenie typu „wypełnieniowego”, w którym na etapie depozycji soli chlorki wypełniają głównie obniżenia dna wcześniejszego zróżnicowanego batymetrycznie zbiornika siarczanowego, zaakcentowane różnym tempem osadzania siarczanów (szybszym na płycinach i wolniejszym w basenach). Lokalne występowanie pozostałych ewaporatów cyklotemów PZ2 i PZ4 nie pozwala otworzyć paleogeografii ich zbiorników depozycji. Omówiono też wykształcenie wydzieleń ewaporatowych, wykorzystując dane z terenów sąsiadujących z obszarem badań w sytuacji braku miejscowego materiału rdzeniowego.Tektonika dysjunktywna (sieci uskoków i dwa rowy tektoniczne) w różnym stopniu przemodelowała pierwotne rozmieszczenie ewaporatów i spowodowała ich lokalny wzrost miąższości w strefach przyuskokowych.

EN

Analysis of recent extension and thickness of Upper Permian (Zechstein) evaporites (sulphates and chlorides) in the area of central Fore-Sudetic Monocline, based on data from 635 archive boreholes, enabled to reconstruct the possible palaeographic images of both sulphate and chloride basins, represented some evaporitic lithostratigraphic units of four Zechstein cyclothemes. Sulphates and chlorides of PZ1 and PZ3 cyclothemes as well as sulphates of PZ2 cyclotheme (Basal Anhydrite [A2] unit) have deposited in the basins with distinctly varied bathymetry, where existed the shallow (barrier and shoals) and the deeper (basins) parts. Their accumulation realized the depositional scheme of the „infill” type of evaporitic basin, after which dominant infill by chlorides took place in the deeps of former sulphate basin with differentiated bathymetry accentuated by other accumulate rate of sulphates (a higher on bottom shoals and slower in the deeps). Local occurrence of other evaporate units of PZ2 and PZ4 cyclothemes eliminated creation of similar palaeogeographic images for their depositional basins. Commented evaporite units were characterized by data representative for their age equivalents drilled in the nearest areas because of extremely rare core data form the study area. Disjunctive tectonics (fault systems and two tectonic grabens) modified in a different rate the primary extent of studied evaporites as well as it was responsible for their local thickness increase in the near-fault zones.

11

Utwory pogranicza cyklotemów PZ1 i PZ2 cechsztynu w kłodawskim wysadzie solnym (środkowa Polska)

Czapowski G., Tomassi-Morawiec H.

Przegląd Geologiczny

|

2018

|

Vol. 66, nr 5

303--308

EN

The possible occurrence of the Oldest Halite (Na1) unit of the Zechstein PZ1 cyclothem in the Kłodawa salt dome was a discussed matter for many years. Profiling and sampling of the evaporite Zechstein succession (a transition of PZ1 to PZ2 cyclothems) visible in a corridor of the "Kłodawa” Salt Mine at the mining level -650 m, located near the NE marginal pillar of the dome, were done in 2011. The studied section includes rock salt, shale, sulphate and carbonate rocks inclined at 60-90o to the NE and represents a normal succession of the PZ1 and PZ2 cyclothems. The normal succession of the top part of the PZ1 cyclothem consists of two lithological units: 1) rock salt complex (extending over a distance of ca. 5.8 m), defined as the Oldest Halite (Na1) lithostratigraphic unit, and 2) anhydrite bed, c.a. 1.3 m thick, distinguished as the Upper Anhydrite (A1g). These deposits are overlain by 4 lithological units, considered as those creating the normal sequence of the lower part of the younger PZ2 cyclothem. The first one is a dolomitic shale bed, ca. 3.7 m thick, defined as the Stink Shale (T2). It is overlain by a dolomite layer, 0.3-0.5 m thick, representing the Main Dolomite (Ca2), and by an anhydrite series, over 17 m thick, attributed to the Basal Anhydrite (A2). The studied section ends with a rock salt complex, ca. 4 m thick, interpreted as the Older Halite (Na2). The bromine (Br) content in both salt units is relatively low: 81-86 ppm (7 samples) in the Na1 unit and 54-77 ppm (4 samples) in the Na2 unit, with a distinct upward-increasing trend in the latter. Similar low Br values and their distribution trends were characteristic for the top of the Na1 standard bromine curve in Poland and for the lower part of such curve for the Na2 salts. This geochemical similarity could support a proper stratigraphic position of both units. The analysed section was interpreted as a tectonic slice or intrusion, composed of Na1 rock salt overlain with the younger A1g sulphate, incorporated within the folded complex of Na2 rock salt. Such image confirms the current opinion of a more complicated internal structure of the so-called "marginal anticlines” within the Kłodawa dome, composed of intensively folded both salt units. It also documents that the oldest Zechstein evaporites (chlorides and sulphates) could occur above within the dome section than was stated earlier.

12

Mineralizacja kruszcowa w cechsztyńskim anhydrycie dolnym na monoklinie przedsudeckiej

Oszczepalski S., Chmielewski A.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2018

|

nr 472

135--154

PL

W pracy przedstawiono charakterystykę okruszcowania występującego w anhydrycie dolnym na monoklinie przedsudeckiej. Zbadano zarówno utwory o charakterze redukcyjnym, jak i utwory wtórnie utlenione (Rote Fäule). Anhydryty redukcyjne cechuje znaczna zmienność koncentracji metali i składu minerałów siarczkowych. Najintensywniej okruszcowane są zazwyczaj anhydryty występujące ponad utlenionym wapieniem cechsztyńskim i utlenionym spągiem anhydrytu dolnego. Dominują w nich siarczki miedzi (chalkozyn, digenit, kowelin, bornit, chalkopiryt), którym towarzyszą galena i sfaleryt. W dalszych odległościach od strefy utlenionej, siarczki cynku i ołowiu przeważają nad siarczkami miedzi, albo występuje mineralizacja śladowa, głównie pirytowa. Różnorodne struktury wzajemnego zastępowania siarczków, a także zrosty siarczków z anhydrytem i węglanami wskazują na polityfikacyjną genezę kruszców i nałożenie się późniejszego okruszcowania na mineralizację wcześniejszą. Anhydryty utlenione nie zawierają na ogół znacznych koncentracji Cu, Pb i Zn. Obecna w nich uboga mineralizacja reliktowa jest reprezentowana przez drobne pozostałości siarczków miedzi (głównie kowelinu, digenitu i chalkozynu) oraz pirytu, silnie przeobrażonych wskutek ich częściowego zastąpienia przez hematyt. Reliktowa mineralizacja w utlenionych anhydrytach implikuje hematytyzację przekraczającą względem powstałej wcześniej mineralizacji siarczkowej i ekspansję utleniania w górę aż w obręb anhydrytu dolnego. Rejony, w których występują anhydryty utlenione oraz redukcyjne z najbogatszą mineralizacją kruszcową, wskazują centra najintensywniejszej aktywności ascenzyjnych roztworów mineralizacyjnych.

EN

The paper presents the characteristics of ore mineralization of the Lower Anhydrite in the Fore-Sudetic Monocline. Both reduced and oxidized (Rote Fäule) rocks have been investigated. Reduced anhydrites are characterized by significant variability of metal concentrations and sulphide minerals. The most intensely mineralized anhydrites occur above the oxidized bottom part of the Lower Anhydrite. Mineralization in this part is dominated by copper sulphides (chalcocite, digenite, covellite, bornite and chalcopyrite) which are accompanied by galena and sphalerite. Further away from the oxidized zone, zinc and lead sulphides predominate over copper sulphides, and pyrite mineralization is also observed. Complex intergrowths and replacement textures of sulphides, as well as intergrowths of the ore minerals with sulphates and carbonates are considered to have formed after lithification of the enclosing sediments, and indicate that the original associations of sulphides were overprinted by superimposed later mineralization. Oxidized anhydrites generally have no significant concentrations of metals like Cu, Pb and Zn. The relict mineralization there is represented by remnants of tiny grains of copper sulphides (mainly covellite, digenite and chalcocite) and pyrite, profoundly altered as a result of their partial replacement by hematite. This mineralization present in the oxidized anhydrites indicates that hematite emplacement overlapped deposition of the original sulphides and extended oxidation up into the Lower Anhydrite. Position of the reduced and oxidized areas of anhydrites enriched in metals indicates centres of the most intense activity of the ascending mineralizing fluids.

13

Rozwój sedymentacji utworów ewaporatowych cechsztynu na obszarze rowu mazursko-lubelskiego (SE Polska)

Czapowski G., Chełmiński J., Małolepszy Z., Nowacki Ł.

Przegląd Solny

|

2017

|

T. 13

75--93

PL

Utwory ewaporatowe (siarczany i sole kamienne) cyklotemów PZ1, PZ2 i PZ3 cechsztynu występują w NW części rowu mazursko-lubelskiego (SE Polska), dla którego skonstruowano w latach 2012-2016. model 3D budowy geologicznej. Dostępne dane z otworów wiertniczych (karotaże, opisy rdzeni wiertniczych i prób okruchowych) pozwoliły ustalić warunki (głębokość, miąższość) i przypuszczalny zasięg występowania tych utworów oraz wyróżnić 8 typów facjalnych, reprezentujących różne środowiska depozycji. Opracowane mapy rozmieszczenia poszczególnych typów facji dla każdego z ewaporatowych wydzieleń litostratygraficznych oraz 3D wizualizacje rozmieszczenia głównych komponentów litologiczno- facjalnych wymienionych cyklotemów umożliwiły przedstawienie zmian środowisk depozycji w kolejnych cyklach cechsztynu w tej części rowu mazowiecko-lubelskiego.

EN

Evaporites (sulphates and halites) of Zechstein PZ1, PZ2 and PZ3 cyclothemes occur in the NW part of Mazovia-Lublin Graben (SE Poland), for which the 3D model of geological structure was created in 2012-2016. Available geological data from boreholes (well logs and descriptions of cores and crushed rock samples) enabled to precise the occurrence parameters (depth and thickness) and the supposed extent of studied evaporites as well as to define 8 facies types, represented various depositional settings. Several maps, illustrating facies distribution of each evaporitic lithostratigraphic unit, supported with 3D images of main lithological-facies components of mentioned cyclothemes allowed to comment the environmental changes in the Mazovia-Lublin Graben area during evaporitic periods of studied cyclotheme successions.

14

Deformacje przed- i pokonsolidacyjne w skałach osadowych terygenicznej strefy przejściowej PZt (cechsztyn/pstry piaskowiec dolny) na obszarze synkliny grodzieckiej, Sudety: interpretacja procesowa oraz implikacje regionalne

Durkowski K., Sokalski D., Wojewoda J.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2017

|

nr 469

155--176

PL

Na obszarze synkliny grodzieckiej, wschodniej części synklinorium północnosudeckiego osady najwyższego cechsztynu są reprezentowane przez mułowce i bardzo drobnoziarniste piaskowce, które płynnie i w sposób ciągły przechodzą w typowe osady pstrego piaskowca. Utwory te należą do terygenicznej strefy przejściowej PZt, której najwyższą część budują heterolity falowe.Wheterolitach wyróżniono strefę licznych deformacji przed- i pokonsolidacyjnych. Deformacje przedkonsolidacyjne posiadają liczne cechy charakterystyczne dla sejsmitów, natomiast geneza deformacji pokonsolidacyjnych nie jest jednoznaczna i wymaga dalszych badań. Strefa deformacji stanowi ważny poziom korelacyjny na obszarze synkliny grodzieckiej, który jest także obserwowany w analogicznych osadach monokliny przedsudeckiej w rejonie Głogowa i Rudnej.

EN

In the Grodziec Syncline (Eastern part of the North-Sudetic Synclinorium) the uppermost Zechstein sediments are represented by mudstones and very fine grained sandstones, which smoothly continue into typical Buntsandstein deposits. These sediments belong to Transitional Terrigeneous Series (PZt), which uppermost part is developed as heterolithic tempestites. A zone abundant in pre- and post-consolidated sediment deformation structures was distinguished within heterolithic sediments. The pre-consolidated sediment deformation structures have numerous features of seismites, on the other hand post-consolidated deformation structures raise more doubts about their origin and require more future research.Azone of pre- and post-consolidated sediment deformation is an important correlation horizon for the Grodziec Syncline. Furthermore, such zone is also observed in the analogous deposits of the Fore-Sudetic Monocline in the Glogow–Rudna area.

15

Litostratygrafia i geochemia cechsztyńskiej serii solnej przewierconej otworem M-35 w wysadzie solnym Mogilno

Wachowiak J.

Przegląd Solny

|

2016

|

T. 12

114--126

PL

Otwór badawczo-eksploatacyjny M-35 jest zlokalizowany w południowo-wschodniej części wysadu solnego Mogilno (Ryc. 2). Został odwiercony do głębokości 1755 metrów. Otwór nawierca ewaporaty późnego permu (cechsztynu). W analizowanym rdzeniu wydzielono 13 ogniw cechsztyńskiej serii solnej cyklotemów PZ2, PZ3 i PZ4. Złoże solne w rejonie otworu M-35 jest uformowane tektonicznie. W wyniku procesów halokinetycznych i halotektonicznych warstwy solne zostały silnie sfałdowane i zalegają bardzo stromo. Upad warstw waha się od 35 do 90°. Najczęściej jednak wynosi 70-80°. W wyniku częstych zmian kąta upadu i przefałdowań otwór przewierca kilkakrotnie te same ogniwa. Ponadto wiele wydzieleń jest zredukowanych lub całkowicie wyklinowanych. W profilu nie stwierdzono warstw stropowych cyklotemu PZ4 i ewaporatów starszych niż ogniwo starszej soli kamiennej (Na2).

EN

The M-35 exploratory borehole and operating well is located in the south-eastern part of the Mogilno Salt Dome (Fig. 2). It was drilled down to the depth of 1,755 m penetrating the Upper Permian (Zechstein) evaporates. Its core section enabled to distinguish 13 lithostratigraphic members of the Zechstein salt series, represented cyclothems PZ2, PZ3, and PZ4. The observed salt units had been tectonically extremely folded and steeply arranged. The layers dip varies from 35° to 90°, mostly 70-80° and the same salt units repetated several times in the section. Also many of them were reduced in thickness or completely wedged out. The uppermost units of PZ4 cycle or evaporates older than the Older Halite (Na2) unit, were not found in the studied profile.

16

Lithostratigraphic and bromine profile of the Zechstein salt series In the area of borehole M-29 of the Mogilno Salt Dome

Wachowiak J.

Przegląd Solny

|

2015

|

T. 11

81--97

EN

The M-29 exploratory borehole and operating well is located on the Mogilno I deposit in the south-eastern section of the Mogilno Salt Dome (Fig. 2). It was drilled down to the depth of 1,751 m in 2014. The borehole penetrated the evaporites of the Upper Permian (Zechstein) and a sequence of clay-mudstone-sand formations of the Lower Triassic. 11 lithostratigraphic members of the Zechstein salt series, belonging to cyclothems PZ-2, PZ-3, and PZ-4, were separated in the core subjected to our analysis. The salt deposit of the borehole M-29 area had been formed tectonically. The borehole cuts through a deep syncline, filled with the sediments of cyclothems PZ3 and PZ4. The syncline is limited on the ceiling and floor sides by anticlines composed mainly of Na2 rock salt. As a result of the uplift of the two anticline intrusions, the salt layers became strongly folded and formed very steeply. The borehole pierces through the same members several times. Many divisions are reduced in thickness or completely wedged out. No ceiling layers of cycle PZ-4 or evaporites, being older than Older Halite (Na2), were found in the profile. As a result of halokinetic and tectonic deformations, the salt layers became extremely folded and steeply arranged. The layer dip varies from 35° to 90°, mostly 60-80°. Numerous changes of the dip angle and multiple folding are demonstrated by the fact that the borehole often penetrated the same members.

PL

Otwór badawczo-eksploatacyjny M-29 jest zlokalizowany w południowo-wschodniej części wysadu solnego Mogilno, na złożu Mogilno I (Ryc. 2). Został on odwiercony w 2014 r. do głębokości 1751 m. Otwór nawierca ewaporaty późnego permu (cechsztynu) oraz kompleks utworów ilasto-mułowcowo- piaszczystych dolnego triasu. W analizowanym rdzeniu wydzielono 11 ogniw cechsztyńskiej serii solnej cyklotemów PZ-2, PZ-3 i PZ-4. Złoże solne w rejonie otworu M-29 jest uformowane tektonicznie. Otwór przewierca głęboką synklinę, wypełnioną osadami cyklotemów PZ3 and PZ4. Synklina ograniczona jest od stropu i spągu antyklinami, zbudowanymi głównie z soli kamiennej Na2. W wyniku wypiętrzenia tych dwóch intruzji antyklinalnych warstwy solne zostały silnie sfałdowane i zalegają bardzo stromo. Otwór przewierca kilkakrotnie te same ogniwa. Wiele wydzieleń jest zredukowanych lub całkowicie wyklinowanych. W profilu nie stwierdzono warstw stropowych cyklu PZ-4 i ewaporatów starszych niż Starszy Halit (Na2). W wyniku deformacji halokinetycznych i tektonicznych warstwy solne są silnie pofałdowane i zalegają bardzo stromo. Upad warstw waha się od 35 do 90°. Najczęściej jednak wynosi 60-80°. Otwór przewierca wielokrotnie te same ogniwa ze względu na częste zmiany kąta upadu i przefałdowania.

17

Nowe dane na temat epigenetycznej mineralizacji Ni-Co-As z okolic Kożuchowa (SW Polska)

Krzemiński P.

Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN

|

2014

|

nr 88

149--160

PL

Przedstawiono charakterystykę mineralogiczną żył kruszcowych rozcinających utwory wapienia cechsztyńskiego w nowo wykonanym otworze wiertniczym Zatonie C3. Badany otwór wiertniczy zlokalizowano w okolicy miejscowości Kożuchów, gdzie w latach 1960. prowadzono poszukiwania rud Cu-Ag w bliskim sąsiedztwie bloku przedsudeckiego. Nawiercone nowo wykonanym otworem żyły z arsenkami niklu, kobaltu oraz minerałami srebra rozcinają utlenione utwory wapienia cechsztyńskiego. Przeprowadzone obserwacje mineralogiczne, wykazały duże podobieństwo do znanych utworów typu Rücken z obszaru Mansfeld i Richelsdorf w Niemczech oraz epigenetycznych żył z obszaru złoża monokliny przedsudeckiej. Pojawienie się mineralizacji typu Ni-Co-As w utlenionej serii wapienia cechsztyńskiego, pozwolito określić genezę badanych żył epigenetycznych. Wysunięto hipotezę, że badane żyły powstały w warunkach hydrotermalnych niskich temperatur i są młodsze w stosunku do wtórnego utlenienia zaznaczającego się w dolnocechsztyńskiej serii miedzionośnej.

EN

A mineralogical characterisation of the ore veins intersecting the Zechstein limestone sediments in the newly drilled Zatonie C3 borehole has been presented. The examined borehole is located near the town of Kożuchów, where prospecting for Cu-Ag ores took place in the 1960s in close vicinity to the Fore-Sudetic Block. The veins with nickel and cobalt arsenides as well as silver minerals recorded in the new drillhole intersect the oxidised Zechstein limestone sediments. The conducted mineralogical observations have proven major similarity to the known "Rücken" type sediments from the "Mansfeld" and "Richelsdorf' areas in Germany, as well as the epigenetic veins from the Fore-Sudetic Monocline deposit area. The presence of Ni-Co-As type mineralisation in the oxidised series of the Zechstein limestone allowed for determination of the origin of the examined epigenetic veins. A hypothesis has been formulated that the examined veins were created under low-temperature hydrothermal conditions and are younger as compared to the secondary oxidation visible in the lower-Zechstein copper-bearing series.

18

Rozpoznanie wysadu solnego Wapno na tle tworzonych obrazów złoża

Kolonko M., Kolonko P., Wachowiak J.

Przegląd Solny

|

2014

|

T. 10

85--100

PL

Wysad solny Wapno był eksploatowany od początku XIX wieku. Początkowo eksploatowano margle kredowe, występujące ponad czapą gipsową tuż pod powierzchnią ziemi, następnie gips z czapy gipsowej i sól kamienną z wysadu solnego, którą nawiercono w 1871 r., na głębokości około 160 m p.p.t. Pierwsze nadanie górnicze na białą sól kamienną uzyskano w 1873 r. Podziemną eksploatację soli rozpoczęto w 1920 r., którą kontynuowano do 1977 r. Sól eksploatowano dwoma szybami na 8 poziomach eksploatacyjnych (III - VIII) na głębokości od 484 do 678 m p.p.t. W czasie działalności kopalni opracowano szczegółowo budowę wewnętrzną złoża oraz kształt i zasięg wysadu solnego i czapy gipsowej. Od początku eksploatacji kopalnia borykała się z zagrożeniem wodnym z warstw wodonośnych otaczających wysad, głównie z czapy gipsowej. Zagrożenie to wzrosło na początku lat 70. ubiegłego wieku. Szczególnie niebezpieczne były wycieki na poziomie III, w komorach 34, 36 i 37, które doprowadziły do zatopienia kopalni 5 sierpnia 1977 roku.

EN

The Wapno salt dome has been mined since the beginning of the 19th century. Initially, chalk marls, occurring above the gypsum cap and underneath the land surface, were extracted. Later, gypsum from the cap and rock salt from the very salt dome were mined. The salt dome was drilled to the depth of ca. 160 m below the ground in 1871. The first white salt mining concessions were obtained in 1873. Underground salt mining started in 1920 and was continued until 1977. Salt was extracted through two shafts and at eight operating levels (III-VIII) located at the depths from 484 to 678 m. During the mining operations, a detailed internal deposit shape and structure were identified, together with the range of both salt dome and gypsum cap. Since the beginning of salt extraction, the salt mine struggled against water hazard presented by the aquifers surrounding the salt dome, mainly those located in the gypsum cap. The hazard increased in the 1970’s. The leaks at Level II, Chambers 34, 36, and 37, turned out to be particularly dangerous and caused the mine flooding on 5 August 1977.

19

Mineralogiczno-petrograficzna charakterystyka utworów zubru czerwonego (Na4t) występujących w rejonie otworu M-34 w wysadzie solnym Mogilno

Natkaniec-Nowak L., Wachowiak J., Stach P.

Przegląd Solny

|

2014

|

T. 10

13--24

PL

Ewaporaty solno-ilaste – zubry osadziły się w górnym permie wraz z innymi skałami solnymi, w osiowej części wschodnio-europejskiego basenu górnopermskiego i są osadami charakterystycznymi dla polskiej prowincji cechsztynu na obszarze środkowej Polski. Wskutek silnej subsydencji skały te zostały pogrzebane na głębokość kilku kilometrów i tam zostały poddane przeobrażeniom diagenetycznym i/ lub metamorficznym. W wyniku tych procesów powstało wiele nowych, towarzyszących halitowi, minerałów epigenetycznych. W badanych skałach zubrowych, oprócz halitu, stwierdzono minerały ilaste, naniesione do cechsztyńskiego zbiornika sedymentacyjnego z otaczającego lądu. Na podstawie analizy rentgenograficznej najdrobniejszej frakcji osadu nierozpuszczalnego w wodzie, stwierdzono występowanie illitu i chlorytu. Illit może być słabo przeobrażonym minerałem pierwotnym, natomiast chloryt jest produktem wtórnych, postsedymentacyjnych przeobrażeń geochemicznych. Wyraźny refleks od płaszczyzny dhkl = 1,54Å wskazuje, że jest to chloryt trioktaedryczny. Oprócz minerałów ilastych, stwierdzono występowanie kwarcu, anhydrytu, magnezytu i hematytu. Minerały te wykształcone są w formie idiomorficznych lub/i subidiomorficznych kryształów. Ich wielkość waha się od setnych części milimetra do 2 mm. W składzie chemicznym soli ilastej, wydzielonej z warstwy zubru czerwonego, wśród oznaczonych pierwiastków zdecydowanie przeważają sód i chlor (ponad 94% wag.). Pozostałe 6% wag. stanowią: siarczany (SO4 2-), wapń, magnez, glin, potas, żelazo oraz w bardzo małej ilości krzemionka (SiO2) i brom.

EN

Clayey-salt evaporites, called zubers, were deposited in the axial part of the Eastern European Zechstein (Upper Permian) basin . Zubers are the most characteristic rocks for the Polish province of Zechstein on the Polish Lowlands. As a result of strong subsidence, the rocks were buried down to the depth of several kilometers and afterwards subjected to diagenetic and metamorphic transformations. Consequently, many epigenetic minerals have developed in the presence of halite such as: anhydrite, quartz, magnezite and hematite. These minerals were developing mostly in the form of idiomorphic and/or sub-idiomorphic crystals from hundredths parts of millimeter up to 2 mm in size. In addition to halite, the main component found in zuber’s rock was a clay matter, delivered into the Zechstein basin from the surrounding land. Based on the X-ray analysis of the finest water insoluble fractions, two clay minerals were identified: illite and chlorite. Illite could be a poorly transformed primary mineral, while chlorite is a secondary one, produced during post-sedimentation geochemical transformations. A clear reflex dhkl = 1.54Å indicates that it is a trioctaedral chlorite. In addition to clay minerals, the finest fraction also includes quartz, anhydrite, magnezite and hematite. The chemical composition of clay salt, a component of the Red Zuber (Na4t) unit, is strongly dominated by sodium and chlorine among the identified elements (over 94 weight%). The remaining ca. 6 weight% includes: sulfates (SO4 2-), calcium, magnesium, aluminum, potassium, iron and a small amount of silica (SiO2) and bromo.

20

Mineralogiczno-petrograficzna charakterystyka utworów zubru brunatnego (Na3t) występujących w rejonie otworu M-34 w wysadzie solnym Mogilno

Wachowiak J., Natkaniec-Nowak L., Smoliński W.

Przegląd Solny

|

2014

|

T. 10

25--38

PL

W profilu ewaporatów cechsztyńskich na Niżu Polskim utwory zubrowe występują w stropowej partii cyklotemu PZ3 (zuber Na3t) i w środkowej partii cyklotemu PZ4 (zuber Na4t) (Czapowski i in. 2008), gdzie w naturalnej, nie zaburzonej sekwencji tworzą kompleks skał iłowo-solnych o łącznej miąższości około 320–400 m (Wagner, 1994). W wysadach solnych, wypiętrzonych w wyniku procesów halokinetycznych z głębokości około 6000 m, miąższość ta jest bardzo zmienna. W wysadzie kłodawskim miąższość skał zubrowych ogniwa zubru brunatnego waha się od 80 do 140 metrów (Charysz, 1973). W profilu otworu badawczego M-34, odwierconego w wysadzie solnym Mogilno, skały zubru brunatnego stwierdzono w dwóch interwałach głębokości: 1063-1100 m oraz 1457- 1468 m (Wachowiak, Pitera, 2013). Są to utwory iłowo-solne o zmiennej proporcji udziału halitu w stosunku do minerałów ilastych. W badanych próbkach zawartość halitu waha się od 78,6% wag. do 88,4% wag. Zawartość części trudno rozpuszczalnych w wodzie zmienia się od 21,4% wag. do 11,6% wag. Nierozpuszczalne w wodzie residuum jest zbudowane z takich minerałów jak: anhydryt, kwarc, magnezyt, dolomit, piryt oraz minerały ilaste (illit, chloryt), które zidentyfikowano na podstawie analizy rentgenograficznej. W składzie chemicznym skał zubru brunatnego dominują jony sodu i chloru, których sumaryczny udział wynosi 79% i 86% wag. Pozostałą masę skały stanowią jony siarczanowe, węglanowe, wapń, magnez, glin, potas, żelazo, krzemionka oraz w minimalnej ilości inne pierwiastki występujące śladowo.

EN

Brown Zuber rocks (Na3t) occur in the upper part of the PZ3 cyclothem, creating nearly 80-140 m complex of claysalt rocks in the normal deposit succession of the Zechstein (PZ) evaporite profile of the Polish Lowlands (Charysz, 1973; Czapowski et al., 2008). In the salt domes formed by the halokinetic processes, the thickness of this complex is variable. Brown Zuber rocks were found in two depth intervals: 1063-1100 m and 1457-1468 m (Wachowiak, Pitera, 2013) in the profile of exploratory borehole M-34, drilled in the Mogilno Salt Dome. Those were clay-salt formations with changeable proportions of halite and clay minerals. Halite is the main rock-forming mineral, and the samples analysis demonstrated that its content ranges from 78,6 to 88,4 wt.%. The proportion of poorly water soluble parts varies from 21,4 to 11,6 wt.%. The insoluble residuum is composed of such minerals as: anhydrite, quartz, magnesite, pyrite, and clay minerals (illite and chlorite), identified on the basis of X-ray analysis. Chemical composition of the Brown Zuber rocks is dominated by sodium (Na) and chlorine (Cl). The total proportion of these elements amounted 79 and 86 wt.% by weight. Sulfate ion (SO42-), calcium, magnesium, aluminum, potassium, iron and silica (SiO2) equal the remaining wt.%. as well as a small amount of bromine was detected.