Preferencje help
Widoczny [Schowaj] Abstrakt
Liczba wyników

Znaleziono wyników: 19

Liczba wyników na stronie
first rewind previous Strona / 1 next fast forward last
Wyniki wyszukiwania
Wyszukiwano:
w słowach kluczowych:  biopaliwa transportowe
help Sortuj według:

help Ogranicz wyniki do:
first rewind previous Strona / 1 next fast forward last
PL
Celem pracy jest rozpoznanie stanu obecnego regulacji prawnych warunkujących sposób funkcjonowania sektorów biopaliw transportowych Państw Członkowskich do 2020 r. oraz przedstawienie najnowszych propozycji ustanawiających ramy promowania wykorzystania odnawialnej energii w transporcie w perspektywie do 2030 r. W związku z tym w pracy przedstawiono dyrektywy Unii Europejskiej (UE) oraz stopień ich implementacji do polskiego prawodawstwa w zakresie produkcji i wykorzystania biopaliw transportowych w latach 2003-2016. Ponadto przedstawiono najważniejsze rozwiązania związane z biopaliwami zaproponowane w opublikowanym pod koniec 2016 r. wniosku dotyczącym dyrektywy w sprawie promowanie stosowania energii z odnawialnych źródeł. Dokumenty strategiczne UE, które obligują Państwa Członkowskie do realizacji wynikających z nich celów, wskazują na rosnącą rolę zaawansowanych biopaliw, przy jednoczesnym ograniczaniu dalszego wykorzystania biopaliw konwencjonalnych. Aby cele te osiągnąć konieczne będą znaczne nakłady inwestycyjne oraz współpraca między krajami UE.
EN
The aim of the work is to identify the current state of regulations determinate the functioning of the Member States transport biofuels by 2020 and present the latest proposals establishing a framework for promoting the use of renewable energy in transport in the perspective of 2030. Thereupon, the directives of the European Union (EU) and the degree of their implementation to the Polish legislation relevant to the production and use of transport biofuels in the years 2003-2016 were presented. In addition, the most important solutions for biofuels presented in the proposal for a directive on the promotion of use of energy from renewable sources (published in late 2016) were showed. EU strategic documents, which oblige Member States to meet their goals, point to the growing role of advanced biofuels and limiting use of conventional biofuels. In order to achieve these goals, substantial investment and cooperation between EU countries will be necessary.
2
Content available remote Prognoza rozwoju sektora biopaliw transportowych w Polsce w latach 2020-2030
PL
Dokonano prognozy rozwoju sektora biopaliw transportowych w Polsce. Określono okres wdrożenia biopaliw II generacji i wycofania I generacji oraz udział poszczególnych generacji biopaliw (I, II i III) w Polsce w latach 2020–2030. Zhierarchizowano czynniki ograniczające rozwój biopaliw II i III generacji w Kraju. Według przeprowadzonych ankiet w 2020 r. dominować będą biopaliwa I generacji, których udział w strukturze biopaliw ogółem oszacowano na 74%. W 2025 r. udział biopaliw I i II generacji będzie zbliżony i osiągnie 46%. W stosunku do 2020 r. nastąpi spadek udziału biopaliw I generacji, a wzrośnie II generacji. Eksperci zakładają, że w 2030 r. największy udział stanowić będą biopaliwa II generacji (60%), a udział biopaliw III generacji będzie mniejszy niż I generacji. Udział biopaliw w strukturze paliw transportowych będzie wzrastał. W 2020 r. osiągnie on 10,3%, w 2025 r. 14,0%, w 2030 r. zaś 19,7%. Czynnikiem o dużej ważności okazała się być opłacalność wytwarzania biopaliw.
EN
Expert system and Delphi method were used to est. the shares of biocomponents in motor fuels in 2020–2030. The share of biofuels in transport fuel will increase from 10.3% in 2020 up to 19.7% in 2030. The share of 1st generation biofuels on 2020 was estd. as 74% but will decrease down to 25% in 2030. The share of 3rd generation biofuels will increase from 5% in 2020 to 16% in 2030.
PL
Scharakteryzowano produkcję biokomponentów w Polsce. Podano definicje dotyczące sektora biopaliw transportowych zawarte w prawodawstwie unijnym i krajowym oraz przepisy prawne i nowe propozycje UE w sprawie rynku biopaliw. Stwierdzono, że Polska posiada duży potencjał w zakresie produkcji biopaliw transportowych, ze względu na dostępność surowców jadalnych i niejadalnych; jest on jednak bardzo słabo wykorzystywany. Nadal ok. 50% biokomponentów mieszanych z paliwami transportowymi pochodzi z importu. Rynek bioetanolu w Polsce ciągle się rozwija i unowocześnia. Zmienne i rozbudowane przepisy prawa krajowego wpływają niekorzystnie na rozwój sektora biopaliw transportowych oraz ograniczają rozwój nowych technologii w tym zakresie.
EN
Characterized is the biocomponents production in Poland. Given are definitions concerning the transport biofuels sector contained in the EU and national legislation as well as legal regulations and new EU proposals referring to the biofuels market. Ascertained is that Poland has a big potential in the range of the transport biofuels production because of availability of edible and inedible raw materials but not a very big use is made of it as for now about 50% of biocomponents to be mixed with transport fuels comes from imports. The bioethanol market in Poland is still under development and modernization but the changing and complex national legal regulations adversely affect the transport biofuels sector growth and limit advancement of new technologies.
PL
W niniejszej publikacji skupiono się głównie na wybranych aspektach jednego z biopaliw, jakim jest bioetanol, biokomponent dolewany do benzyzy. Pozczątki produkcji etanolu w Polsce sięgają XV wieku i wiążą się z napojami alkoholowymi. Znane są dwa główne kierunki wykorzystania etanolu: w przemyśle spożywczym (na cele konsumpcyjne) oraz przemyśle paliwowym jako biopaliwa (składnik paliw ciekłych - biokomponent). Produkcję etanolu technicznego jako paliwa do silników rozpoczęto w Polsce w 1928 roku.
EN
The paper presents definition and classification of biofuels due to the generation. The volume of production of bio-components in Poland in the years 2009-2012, with particular emphasis on bio-ethanol sector was discussed. The analysis and assessment of the attractiveness of the bioethanol sector in Poland, based on multi-criteria method, scoring ME Porter were conducted. Analyses show that there has been a significant decline in the number of investments related to the production of bioethanol, and therefore, has been decline in the attractiveness (market position) bioethanol sector in Poland. The article presents also the results of the amount of reduction of CO2 emissions in the technology used to produce bioethanol and first and the second phase, on the basis of the Biograce method, used to calculate greenhouse gas emission.
PL
W artykule omówiono historię produkcji etanolu w Polsce. Zwrócono uwagę, że paliwo z bioetanolu zaczęto stosować w Polsce w 1928 r. Krajowe zdolności produkcyjne bioetanolu pierwszej generacji (wytwarzanego z roślin jadalnych) na cele paliwowe wynoszą około 750 mln l/rok. Niekorzystne otoczenie globalne jak i konkurencyjne na rynku światowym ma niekorzystny wpływ na krajowy sektor bioetanolu. Biopaliwa transportowe, wykorzystywane obecnie na świecie, to bioetanol i biodiesel pierwszej generacji produkowane głównie z surowców rolniczych, które są stosowane jednocześnie do celów spożywczych. 75% produkcji światowej objętościowo stanowi bioetanol, zaś pozostała część – biodiesel. Unia Europejska jest największym producentem biodiesla na świecie (od wielu lat ścisłą czołówkę stanowią Niemcy), natomiast produkcja bioetanolu na starym kontynencie wydaje się być minimalna w stosunku do skali towarzyszącej globalnym liderom w tym zakresie, tj. Stanom Zjednoczonym i Brazylii. Jedynie niespełna 30% krajowego zapotrzebowania na bioetanol pochodzi z naszego rynku. Na pogorszenie koniunktury na polskim rynku może mieć istotny wpływ również promocja biopaliw drugiej generacji, produkowanych z roślin niejadalnych. Krajowy sektor bioetanolu ma duże zapóźnienia technologiczne w produkcji biopaliw drugiej generacji w porównaniu ze światowymi i europejskimi liderami. Na etapie prywatyzacji krajowego sektora wyrobów spirytusowych (lata 1996-2000) nie pomyślano o stworzeniu strategii rozwoju gorzelni i sektora bioetanolowego, powiązanego przecież technologicznie z przemysłem spirytusowym. Wydaje się, że taka konieczność występuje obecnie i powinna objąć obydwa sektory biopaliwowe: pierwszej generacji i tworzący się sektor drugiej generacji biopaliw transportowych.
EN
Discusssed is the history of ethanol production in Poland. Attention is called to the fact that the fuel produced from ethanol was for the first time used in Poland in the year 1928. Domestic production abilities of the first generation (produced from edible plants) ethanol used for fuel purposes amount to about 750 million litres per year. Disadvantageous global surrounding and its competitiveness have unfavourable influence on the domestic bioethanol sector. Transport biofuels, used at present throughout the world, are the first generation bioethanol and biodiesel produced mainly from agricultural raw materials which are at the same time used for consumption purposes. Bioethanol makes 75% of the world production in volume while the remaining part is biodiesel. The European Union is the biggest biodiesel producer in the world (for many years Germany is in the lead) whereas bioethanol production on the old continent seems to be very minimal in comparison with the production scale of global leaders in this field i.e. the United States and Brasil. Only less than 30% of the domestic demand for bioethanol comes from our market. Substantial influence on the present recession in this field can have promotion of second generation fuels produced from inedible plants. Domestic bioethanol sector is in the second generation bioethanol production far away behind the world and European leaders. On the stage of deregulation of the alcohol products domestic sector (years 1996-2000) nobody was thinking about creating the development strategy of distillery and bioethanol sector which is, after all, technologically connected with alcohol industry. It seems that such necessity is just arising and should comprise both biofuel sectors: of the first generation and the just originating sector of the second generation transport biofuels.
6
Content available remote Uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju światowego rynku biopaliw transportowych
PL
Wyczerpywanie się zasobów paliw kopalnych oraz groźby globalnego ocieplenia klimatu powodują, że rozwój produkcji biopaliw transportowych nabiera coraz większego znaczenia. Biopaliwa transportowe produkowane z surowców odnawialnych mają przyczynić się do zmniejszenia zależności transportu od surowców ropopochodnych przy jednoczesnym pozytywnym wpływie na stan środowiska. Redukują one, bowiem efekt cieplarniany, ograniczają emisję związków toksycznych i są biodegradowalne. Dodatkowo sektory usługowe zajmujące się produkcją i logistyką biopaliw tworzą nowe miejsca pracy i mogą przyczynić się do rozwoju obszarów wiejskich. Światowe raporty o biopaliwach wskazują, że szybki wzrost produkcji tych paliw stanowi coraz większą konkurencję dla rynku żywności oraz może doprowadzić do szkód w środowisku naturalnym. Unia Europejska, jako największy producent biodiesla na świecie, w odpowiedzi na te wątpliwości wprowadziła kryteria zrównoważonego rozwoju do certyfikacji produkcji biopaliw.
EN
The depletion of fossil fuel resources and the danger of global warming cause, that the development of transport biofuels’ production becomes more and more important. The transport biofuels produced from renewable resources should contribute to the reduction of transport request for oil products and to the gaining of environmental benefits. The mentioned biofuels reduce green house effect and emission of toxic compounds. In addition to this the sectors dealing with production and logistic of biofuels create new jobs and can contribute to the development of rural areas. The word reports about biofuels show, that the rapid production growth of those biofuels makes a competition for the food market and lads to the environmental damages. As a result of those doubts EC as the greatest world producer of biodiesel introduced the rules of sustainable development to the certification of biofuels production.
7
Content available remote Wybrane aspekty funkcjonowania i przyszłość sektora bioetanolu w Polsce
PL
Po 2005 r. w Polsce powstało wiele nowoczesnych zakładów, które produkują bioetanol w energooszczędnej technologii 1-fazowej, metodą zacierania na zimno. Zdolności produkcyjne w zakresie bioetanolu na cele paliwowe w Polsce wynoszą obecnie około 750 mln l/rok i wykorzystane są w niewielkim stopniu. Według danych rejestru ARR bioetanol produkuje w Polsce jedynie 13 firm. Z kolei liczba gorzelni rolniczych o najczęściej niskich mocach wytwórczych jest szacowana na 100-150, jednakże większość tych zakładów nie może sobie zapewnić ciągłości produkcyjnej z uwagi na niewielka opłacalność. W 2010 r. na rynek krajowy, w ramach realizacji Narodowego Celu Wskaźnikowego wynoszącego wówczas 5,75%, wprowadzono łącznie ponad 1 130 tys. t biokomponentów, w tym 238 tys. t bioetanolu i ponad 893 tys. t estrów. W porównaniu z 2009 r. nastąpił zatem wzrost wykorzystania biokomponentów o 263 tys. t. Jednak udział produkcji krajowej bioetanolu w ogólnej ilości wprowadzonej do obrotu w Polsce w 2010 r. wykazał spadek do zaledwie ok. 21%. Polscy producenci biokomponentów nie potrafią podołać konkurencji zagranicznej. Wydaje się, że obecnie występuje konieczność opracowania strategii rozwoju sektora bioetanolu, która powinna objąć obydwa sektory biopaliwowe pierwszej generacji oraz tworzące się sektory drugiej generacji biopaliw transportowych.
EN
In modern bioethanol production plants, established in Poland since 2005, bioethanol is produced in a one-step cold mashing process, which is an energy-efficient technology. The current fuel ethanol production capacity in Poland is approximately 750 million l/year, and it is not fully used. According to the data provided by the Agricultural Market Agency, bioethanol is produced by only 13 companies in Poland. An estimated number of small-scale farm-based distilleries is as high as 100-150, but in the majority of those plants the continuity of the production process is endangered by low profitability. In 2010, in order to meet the National Index Target of 5.75%, over 1 130 000 t biocomponents were introduced into the Polish fuel market, including 238 000 t bioethanol and over 893 000 t esters. In comparison with 2009, the use of biocomponents increased by 263 000 t. However, bioethanol produced in Poland constituted only ca. 21% in the total ethanol sales in 2010, marking a drop from the previous year. It seems that Polish biocomponent producers are not able to face foreign competition. Thus, there is a need for effective development strategies in the bioethanol sector, including first generation (conventional) biofuels and second generation (advanced) biofuels for transportation.
8
Content available remote Problemy biopaliwowe Polski
PL
Biopaliwa transportowe objęte są szeregiem uregulowań międzynarodowych i krajowych, fiskalno-prawnych i normatywnych. Ostatnio weszła w życie nowa dyrektywa 2009/28/EC, która zastąpiła dyrektywy 2001/77/EC i 2003/30/EC. Stawia ona przed biopaliwami transportowymi nowe wyzwania, związane głównie ze zrównoważonością i redukcją emisji CO2.
EN
Biofuels for transport are covered by a number of international and national, fiscal and legal, as well as normative regulations. Recently the Directive 2009/28/EC have come into force and replaced the previous Directives 2001/77/ES and 2003/30/EC. This new Directive raises new challenges for the biofuels concerning mainly the balance and emission of CO2.
9
Content available remote Biopaliwa transportowe na świecie i w Unii Europejskiej
PL
Ceny ropy naftowej wywierają przemożny wpływ na tempo rozwoju gospodarczego. Załamanie światowej koniunktury w połowie 2008 r. doskonale to dokumentuje. Rekordowo wysokie notowania baryłki ropy naftowej latem 2008 r., poprzedzające giełdowy krach i fale upadłości w sektorze bankowym w drugiej jego połowie, nie przyczyniły się jednak do nich bezpośrednio. W dużej mierze wyniesienie cen ropy naftowej do wspomnianego poziomu stanowiło konsekwencje postrzeganie przez inwestorów rynku surowcowego jako stosunkowo bezpiecznego i lokowania w nim środków wycofywanych pośpiesznie z ryzykownych przedsięwzięć kapitałowych w pierwszym półroczu 2008 r.
EN
Biofuels for transport are covered by a number of international and national, fiscal and legal, as well as normative regulations. Recently the Directive 2009/28/EC have come into force and replaced the previous Directives 2001/77/ES and 2003/30/EC. This new Directive raises new challenges for the biofuels concerning mainly the balance and emission of CO2. The biofuel market of 1st generation is growing across the globe very dynamically. As far as industrial-scale of 2nd generation is concerned, there is no production of biofuels for transport.
PL
Otwarcie polskiego rynku na biopaliwa z UE stało się początkiem niepowodzeń rynkowych sektorów paliwowych w Polsce. Zamiast eksportować biokomponenty do UE, staliśmy się ich importerem. Obecnie Konsorcjum pod kierownictwem biotechnologów z SGGW podjęło badania nad biopaliwami trzeciej generacji. Z topoli szybko rosnącej. W artykule przedstawiono dane dotyczące światowej produkcji bioetanolu oraz biodiesla dla wybranych państw w latach 2005-2010.
EN
Opening of the Polish market for biofuels from the EU became a beginning of failures in our market fuel sectors. Instead of exporting the biocomponents to the EU, our contry started to import them. At present, the Consortium under the management of biotechnologists from SGGW (Warsaw University of Life Sciences) took up research on biofuels of third generation produced from fast-growing poplars. Presented are data concerning the world production of bioethanol and biodiesel in selected countries in the years 2005-2010.
PL
W artykule omówione zostały biopaliwa transportowe. Ich atrakcyjność wynika przede wszystkim z ich przydatności we współczesnej technice silnikowej i dostępności surowców do ich produkcji, jak również ich wpływu na środowisko przyrodnicze. Przedstawiono możliwości wykorzystania biopaliw pierwszej generacji wytwarzanych bezpośrednio lub pośrednio z surowców żywnościowych za pomocą procesów fermentacyjnych lub transestryfikacyjnych: etanolu, olejów roślinnych i biodiesla. W przyszłości o potencjalnym zainteresowaniu konsumentów biopaliwami decydować będzie, oprócz czynników ekonomicznych, standaryzacja w zakresie wymagań jakościowych dla biopaliw oraz wprowadzenie na rynek pojazdów przystosowanych do nowego rodzaju paliw.
EN
The paper focuses on the transport biofuels. Their attractiveness is mainly due to their usefulness in modern engine technology and availability of raw materials for their production as well as their impact on the natural environment. The possibilities of using Igeneration biofuels, produced direcly or indirectly from food raw material by means of fermentationor transestrification processes, have been presented, e.g for.: ethanol, vegetable oils and biodiesel. In the future the consumers’ interest in biofuels will be determined, not only by the socio-economicfactors, but also by the standardization of biofuels' quality requirements and the introduction of vehicles adapted to new fuel types.
PL
Omówiono efekty działania zaleceń ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych. Porównano wskaźniki dla Polski z odpowiednimi wskaźnikami w krajach UE. Stwierdzono, że niebawem skończą w Polsce się deklaracje co do wzrostu wykorzystania biopaliw transportowych, a produkcja biopaliw pierwszej generacji: estrów metylowych rzepaku, bioetanolu nabierze rozmachu. Rozpoczną także produkcję pierwsze biogazownie wytwarzające biopaliwa gazowe drugiej generacji.
EN
Discussed are effects of recommendations comprised in the Act concerning biocomponents and liquid biofuels. Compared are Polish indexes with the corresponding ones in the UE countries. Ascertained is that Poland will soon pass from the stage of declaring the increase of transport biofuels utilization to the stage of producing first generation biofuels like rapeseed oil methyl esters and bioethanol. Also first biogas plants will start producing gas biofuels of the second generation.
14
Content available Stowarzyszenie "Bioetanol - Ekologia - Transport"
PL
Unia Europejska wspiera stosowanie biopaliw, mając na uwadze zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, dekarbonizację paliw używanych w transporcie, dywersyfikację źródeł zaopatrzenia w paliwa, tworzenie nowych źródeł dochodu na obszarach wiejskich i opracowanie trwałych substytutów paliw kopalnych. Mimo podejmowanych działań, udział biopaliw jest ciągle zbyt niski. Konieczne jest zatem włączenie się różnych środowisk w promocję wykorzystania czystej energii i nowych technologii w transporcie drogowym. W Polsce działania takie prowadzi - założone w 2007 r. Stowarzyszenie "Bioetanol - Ekologia - Transport". Zasadniczym celem Stowarzyszenia jest propagowanie wykorzystania bioetanolu w transporcie zbiorowym i indywidualnym.
PL
Spośród instrumentów wsparcia sektorów biopaliw transportowych wyróżniono następujące grupy czynników: fiskalne – podatkowe, kontyngenty, bezpośrednie wsparcie dla producentów oraz upowszechnianie biopaliw. Opisano sposób wspierania sektora biopaliw w Polsce. Podano wskaźnik wykorzystania biopaliw transportowych w UE. Strategia UE z 8 lutego 2006 r. w sprawie biopaliw transportowych postawiła trzy zasadnicze cele: promocja biopaliw, redukcja kosztów ich wytwarzania oraz zwiększenie nakładów na badania biopaliw drugiej generacji.
EN
Distinguished are the following groups of factors from among transport biofuels production supporting instruments: fiscal – taxational, contingents, direct support of producers and biofuels propagation. Described is a method of supporting biofuel sector in Poland. Given is the UE transport biofuels consumption index. The UE strategy of Feb. 8, 2006 concerning transport biofuels points out three aims to achieve: biofuels promotion, diminishing their production costs and increasing funds for the second generation biofuels research.
PL
Polska jest na etapie rosnącego wykorzystania pierwszej generacji biopaliw transportowych (bioetanol i biodiesel) i organizacji prac badawczo-rozwojowych w zakresie drugiej i trzeciej generacji. Opisane w artykule sektory (bietanolu i biodiesla) wykazują zróżnicowane cechy stanowiące szanse i zagrożenia ich rozwoju. Większe zainteresowanie inwestycyjne - ale i większe ograniczenia - występuje w przypadku sektora estrów (sektor w fazie narodzin w Polsce). Aby spełnić zalecenia Dyrektywy 2003/30/EC zdolności produkcyjne estrów trzeba w naszym kraju zwiększyć o 4-5 razy. Paliwem, z którym wiąże się obecnie duże nadzieje jest wodór, produkowany w czystych technologiach wykorzystujących surowce kopalne jak i produkowany z surowców rolniczych czy odpadów komunalno-przemysłowych (np. biowodór).
EN
Poland is in the phase of growing usage of the first generation transport biofuels (bioethanol and biodiesel) and organizing research and development works of the second and third generation. Described bioethanol and biodiesel sectors show differentiated features which are the chances or threats for their development. A bigger investment interest - but also bigger limitations - occur in ester sector (now in a birth state in Poland). To fulfill the 2003/30/EC directive recommendations, ester production capacity in our country should be increased by 4-5 times. The fuel, that wakes up the biggest hopes, is hydrogen produced from minerals making use of pure technologies as well as the one produced from agricultural raw materials or municipal-industrial wastes (e.g. biohydrogen).
PL
Jedną z rozpatrywanych możliwości i szans rozwiązania problemu energii w transporcie stanowią biopaliwa transportowe, z trzema ich generacjami. Polska jest na etapie rosnącego wykorzystania pierwszej generacji biopaliw transportowych (bioetanol i biodiesel) i organizacji prac badawczo-rozwojowych w zakresie drugiej i trzeciej generacji. Obok trzech generacji biopaliw będą rozwijane generacje innych paliw alternatywnych (prognoza RENEW). Prace nad paliwami alternatywnymi mogą doprowadzić w konsekwencji do wyprodukowania różnymi metodami paliwa zgodnie z koncepcją rozwoju zrównoważonego, spełniającego trzy warunki: uzasadnienie ekonomiczne, uwzględnienie aspektów środowiskowych i akceptację społeczną. Paliwem, z którym wiąże się obecnie duże nadzieje jest wodór, produkowany zarówno w czystych technologiach wykorzystujących surowce kopalne jak i z surowców rolniczych czy odpadów komunalno-przemysłowych (biowodór).
EN
One of considered possibilities and chances of solving the energy problem in the transport are transport bio-fuels of three generations. Poland is at the stage of increasing use the transport bio-fuels of first generation (bio-ethanol and bio-diesel) and organization of research and development works in the field of second and third generation. Except of three bio-fuel generations, the generations of other alternative fuels will be developed (forecast of renew) Works on the alternative fuels can result as a consequence in production of the fuel with the use of various methods, according to conception of sustainable development, fulfilling three conditions: economic substantiation, taking into account environmental aspects and social acceptance. The fuel, of great expectations now is the hydrogen, produced in clean technologies utilizing as fossil fuels, as agricultural row material or municipal/industrial wastes (bio-hydrogen) as well.
first rewind previous Strona / 1 next fast forward last
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.