Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Transformations of the form and façade of the Lehndorff palace in Sztynort Duży in the light of architectural research

Bakalarczyk Szymon

Architectus

|

2023

|

Nr 3 (75)

15--25

EN

Rural residential architecture of former East Prussia is a poorly recognized resource, and therefore often marginalized, or superficially assessed on the basis of contemporary visible stylistic features and assumptions related to the chronology of their transformations. This problem also applies to the baroque Lehndorff palace in Sztynort Duży, which is the second largest, preserved to this day modern family residence in the Warmian-Masurian Voivodeship. The article attempts to recognize the transformations of the form and façade of this building in the light of architectural research. It presents the current state of knowledge and questions raised by the previous authors. Then it discusses the new findings made during the architectural research of the wall structures of the palace façade, taking into account the secondarily obscured perimeter walls. As a result of the observation of changes in the bond, brick material, mortars, plasters and architectural details, juxtaposed with the analysis of published sources, bibliography and some extensive archival materials, eight main construction phases were distinguished. Research resulted in significant changes in the chronology and verification of hypotheses related to undated iconographic sources. It confirmed former hypothesis, that the baroque palace from 1689–1695 had no corner or side avant-corps until the neoclassical expansion. The original composition and color scheme of the façade from that period were determined, as well as new casesuras of both later extensions of the building. The classicist wings were built in the years 1780–1785, and raised in the beginning of 19th century. The neo-Gothic expansion, including raising them again and adding three annexes, was carried out in three stages between 1858–1862. Since then, façades have undergone only minor changes in the area of window openings, mainly in the 1st half of the 20th century, the 1980s, and between 2010 and 2015.

PL

Wiejska architektura rezydencjonalna dawnych Prus Wschodnich jest zasobem słabo rozpoznanym, a przez to często marginalizowanym lub powierzchownie ocenianym na podstawie współcześnie czytelnych cech stylistycznych i przypuszczeń związanych z chronologią ich przekształceń. Problem ten dotyczy również barokowego pałacu Lehndorffów w Sztynorcie Dużym, będącego drugą co do wielkości zachowaną do dziś nowożytną rezydencją rodową w województwie warmińsko-mazurskim. W artykule podjęto próbę rozpoznania przekształceń bryły oraz elewacji barokowego pałacu Lehndorffów w Sztynorcie Dużym w świetle badań architektonicznych. Omówiono w nim aktualny stan badań i charakterystykę zagadnień poruszanych przez wcześniejszych autorów. Następnie przedstawiono nowe ustalenia, poczynione w trakcie badań architektonicznych struktur murowych pałacu w zakresie elewacji z uwzględnieniem wtórnie zasłoniętych murów obwodowych. W wyniku obserwacji zmian wątku, materiału ceglanego zapraw, tynków oraz detali architektonicznych, zestawionych z analizą źródeł publikowanych, bibliografii i części obszernych materiałów archiwalnych wyodrębniono osiem głównych faz budowy. Efektem przedstawionych badań było wprowadzenie znaczących zmian w dotychczasowej chronologii obiektu, ustalenie nieznanych wcześniej faz chronologicznych oraz weryfikacja hipotez związanych z niedatowanymi źródłami ikonograficznymi. Potwierdzono w ogólnym zakresie trafność chronologii względnej przyjętej przez pierwszego badacza obiektu – Carla von Lorcka i potwierdzono jego hipotezę, że do momentu klasycystycznej rozbudowy pałac barokowy z lat 1689–1691 nie miał ryzalitów narożnych ani bocznych. Uzyskane wyniki pozwoliły na określenie pierwotnej kompozycji i kolorystyki elewacji z tego okresu, jak również na przesunięcie i zawężenie cezur obu późniejszych rozbudów obiektu i korektę ich zakresu. Ustalono, że klasycystyczne skrzydła wybudowano jeszcze w XVIII w. – w latach 1780–1785, a na początku XIX w. podwyższono o piętro. Z kolei rozbudowę neogotycką, obejmującą ich kolejną nadbudowę i dostawienie trzech aneksów, zrealizowano w trzech etapach w latach 1858–1862. Od tego czasu bryła i elewacje przeszły jedynie mało znaczące zmiany w obrębie otworów okiennych, przede wszystkim w 1. połowie XX w., latach 80. XX w., oraz między 2010 i 2015 r.

2

Carpentry craft at the turn of the 18th and 19th centuries. Case study: the roof structure of the Church of the Holy Cross in Leszno

Schaaf Ulrich, Prarat Maciej

Architectus

|

2022

|

Nr 1 (69)

37--51

EN

In 1790, a fire consumed the upper part of the Church of the Holy Cross in Leszno, which was built in the years 1711–1715. The reconstruction of the roof structure and the vaults took place in 1798–1802. It was an extremely complicated task because it was a construction spread over a rectangular body measuring 24 × 44 m with an elongated, vaulted octagon inscribed in the body. The purpose of this text is to present this complex construction. The research method consisted in the analysis of the structural system and layout, carpentry joints, building materials, their processing, and the system of carpentry assembly marks. The architectural research carried out in conjunction with the study of sources and literature on the subject enabled the reconstruction of the building history from the end of the 18th century to the 2nd half of the 20th century, and the recovery of the originally used carpentry craft. The discussed structure is a free collar beam roof structure with a hanging king post structure lying on the lower tier and a king post truss structure on the upper one. The king post was additionally supported by passing braces and braces reaching through both tiers, and the straining beam was also strengthened by additional passing braces on the lower tier. These solutions are known from the hanging and strutted frame and strut frame structures. Moreover, short tie beams were suspended from the king post or queen post structure within the inner octagon. This complex structural system required the use of various types of roof trusses, from the principal rafter truss and paired common rafter to the corner and jack-tie rafter. They also come in different varieties and variants. The results of the research may become a contribution to a broader analysis of the carpentry craft at the turn of the 18th and 19th centuries.

PL

W 1790 r. pożar strawił górną część kościoła pw. św. Krzyża w Lesznie, który zbudowany został w latach 1711–1715. Odbudowa więźby dachowej i sklepień nastąpiła w latach 1798–1802. Było to niezwykle skomplikowane zadanie, albowiem była to konstrukcja rozłożona nad prostokątnym korpusem o wymiarach 24 × 44 m z wpisanym w nim wydłużonym przesklepionym oktogonem. Celem niniejszego tekstu jest przedstawienie tej skomplikowanej konstrukcji. Metoda badań polegała na analizie systemu i układu konstrukcyjnego, złącz ciesielskich, budulca i jego obróbki, systemu ciesielskich znaków montażowych. Badania architektoniczne wykonane w połączeniu ze studium źródeł i literatury przedmiotu pozwoliły na odtworzenie historii budowlanej od końca XVIII do 2. połowy XX w. oraz wydobycie pierwotnie zastosowanej sztuki ciesielskiej. Omawiana konstrukcja to wolna więźba jętkowa o stolcach leżących na dolnej kondygnacji i konstrukcja wieszarowa jednowieszakowa na górnej. Wieszak wsparto dodatkowo zastrzałami i mieczami sięgającymi przez obie kondygnacje, a rozpór także dodatkowymi zastrzałami na dolnej kondygnacji. Są to rozwiązania znane z konstrukcji rozporowo-wieszarowej i rozporowej. Ponadto podwieszono stopki do konstrukcji jedno- lub dwuwieszakowej w obrębie wewnętrznego oktogonu. Ten skomplikowany system konstrukcyjny wymagał użycia różnych rodzajów wiązarów dachowych, od pełnego i niepełnego do narożnego i kulawkowego. Występują one w dodatku w różnych odmianach i wariantach. Wyniki badań mogą się stać przyczynkiem do szerszych analiz sztuki ciesielskiej na przełomie XVIII i XIX w.

3

Rola badań architektonicznych prowadzonych w zabytkach na przykładzie adaptacji przedzamcza w Lidzbarku Warmińskim

Skarżyńska-Wawrykiewicz M., Wawrykiewicz L.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2011

|

Nr 30

7-42

PL

Badania architektoniczne zabytku, prowadzące do rozwarstwienia chronologicznego jego struktury i ustalenia przemian jego formy architektonicznej, rzetelnego wartościowania substancji zabytkowej oraz wyznaczenia priorytetów natury konserwatorskiej, powinny mieć charakter podstawowego zabiegu wykonywanego przed rozpoczęciem czynności projektowych, a następnie prowadzonego także w trakcie realizacji inwestycji w zabytku. Przykład przedzamcza zamku biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim pokazuje, jak istotne dla prawidłowego przeprowadzenia badań architektonicznych jest dokonanie kwerendy archiwalnej i bibliograficznej, postawienie właściwych pytań badawczych, uwzględniających także wyniki kwerendy, oraz podjęcie próby odnalezienia na nie odpowiedzi. Właściwe ukierunkowanie badań architektonicznych wraz z rzetelnym zadokumentowaniem ich wyników może stanowić wówczas podstawę nie tylko do remontu lub adaptacji, lecz także do usystematyzowania wiedzy o zabytku. Prowadzone prace remontowo-adaptacyjne potwierdziły jak ważnym i jak jeszcze nie rozpoznanym zabytkiem są obiekty przedzamcza. Dotychczasowa wiedza o przedzamczu w wielu kwestiach opierała się na przypuszczeniach i jako pozyskana z mniej lub bardziej jednoznacznych źródeł archiwalnych wymagała uszczegółowienia lub nawet potwierdzenia bezpośrednio na obiekcie. Następujące na przestrzeni wieków przemiany budowlano-funkcjonalne przedzamcza stanowiły bowiem zazwyczaj temat poboczny w zderzeniu ze zrozumiałym dążeniem do szczegółowego poznania dziejów zamku właściwego. Dokonana próba rozwarstwienia chronologicznego obiektów przedzamcza umożliwiła częściowe zweryfikowanie i uzupełnienie dotychczasowego stanu wiedzy na temat dziejów jego budowy. Badania architektoniczne umożliwiają odnalezienie ukrytych reliktów starszych budowli, poszerzenie wiedzy o zabytku, i na tej podstawie przewartościowanie dotychczasowych ocen formułowanych na jego temat. Kompleksowe i szczegółowe badania architektoniczne umożliwiają także zweryfikowanie stopnia zachowania substancji zabytkowej z poszczególnych faz budowlanych, co jest szczególnie ważne, gdy planowane jest odtworzenie wyglądu zabytku z jednej z wielu jego faz budowlanych. Prace restauratorskie w zabytku architektury muszą być zawsze poprzedzone kompleksowymi badaniami historycznymi, architektonicznymi i archeologicznymi, bo jedynie w oparciu o ich wyniki możliwe jest dokonanie prawidłowego i pełnego wartościowania substancji zabytkowej.

EN

Architectonic research of a historic building, leading to chronological stratification of its structure and determining the transformations in its architectonic form, thorough evaluation of historic substance and identifying priorities of conservation character, ought to constitute essential treatment applied before commencing any project work, and subsequently continued while carrying out an investment in the monument. The example of the bailey from the castle of the Bishops of Warmia in Lidzbark Warmiński shows how important for the proper conduct of architectonic research is carrying out archive and bibliographic preliminary research, posing appropriate research questions which would take into account the results of preliminary research, and trying to find answers to them. Directing architectonic research properly and thoroughly documenting its results could then constitute a basis not only for renovation or adaptation work, but also for systematising knowledge concerning the monument. The carried out renovation and adaptation work confirmed how significant yet still unrecognised are the historic objects in the bailey. Previous knowledge about the bailey was based on guesswork in various issues and, as acquired from more or less explicit archive sources, required to be expanded or even confirmed directly in the object. Building and functional transformations of the bailey, which took place over centuries, usually constituted a side issue when confronted with an understandable desire to learn the detailed history of the proper castle. The successful attempt of chronological stratification of the bailey objects allowed for partially verifying and completing the current state of knowledge concerning its building history. Architectonic research allows for discovering concealed relics of older buildings, expanding our knowledge of the monument and, on such basis, reevaluating previous opinions concerning it. Complex and detailed architectonic research allows for verifying the degree of preservation of historic substance from particular building phases, which is of great significance when it is planned to recreate the appearance of the historic building from one of its many construction phases. Restoration work in a monument of architecture always has to be preceded by complex historical, architectonic and archaeological research, because only on the basis of its results it is possible to fully and properly evaluate the historic substance.

4

Kościół Wizytek w Lublinie w świetle ratowniczych badań archeologicznych w 2010 roku. Cz. I

Hadamik C.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2011

|

Nr 30

58-70

PL

Celem tekstu jest próba opisowego odtworzenia pierwotnej formy architektonicznej dawnego kościoła Wizytek w Lublinie, w dalszej kolejności zastanowienia się nad inspiracjami takiej, a nie innej formy, wreszcie nad możliwościami wytypowania najbardziej prawdopodobnego architekta kościoła i całego zespołu. Część I artykułu zawiera opis i interpretację wyników badań archeologicznych. Fundacja klasztoru miała miejsce około 1720 roku, a jej geneza łączy się ze zgromadzeniem Wizytek w Krakowie, skąd w 1723 roku siostry przybyły do Lublina. Fundatorami byli Ewa z Leszczyńskich i jej mąż Jan Szembek, kanclerz wielki koronny, oraz Dorota Tarło i jej mąż Stanisław Chomentowski, wojewoda mazowiecki i hetman polny koronny. Budowę murowanego klasztoru rozpoczęto przed 1730 rokiem, a zakończono najwcześniej w 1752 roku, kiedy nastąpiła konsekracja kościoła. W 1810 roku budynki klasztorne zaadaptowano na lazaret wojskowy, a siostry zostały przeniesione do klasztoru Karmelitanek Bosych. W latach 1836-1839 prowadzono prace przy adaptacji dawnego kościoła na cerkiew prawosławną. W późniejszym okresie świątynia została odarta z wszelkiego detalu, w XIX lub w początkach XX stulecia przedzielono ją na dwie kondygnacje, przez co utraciła całkowicie charakter sakralny. Wykopy wykonane w trakcie badań objęły kruchtę i północną część nawy oraz prezbiterium dawnego kościoła, zewnętrzne lico jego fasady głównej oraz środkowy fragment zamknięcia prezbiterium, w obrębie korytarza północnej galerii tzw. wielkiego wirydarza. Podczas prac odsłonięto i udokumentowano kilkadziesiąt struktur i reliktów murowanych datowanych od połowy XVIII do XX wieku. Zidentyfikowano struktury związane z XVIII-wiecznym kościołem Wizytek, w postaci murów fundamentowych kruchty, nawy i prezbiterium, a także cokołów filarów chóru muzycznego, oddzielających krótki przedsionek-kruchtę od nawy. Z tego samego okresu pochodziła wtopiona w dawną fasadę główną, zachowana w dobrym stanie profilowana stopnica - próg dawnego kościoła, wykonana z jednego bloku piaskowca. Detal ten zachował się in situ, o czym świadczą ślady jego poziomowania do założonej rzędnej. Z fazą budowy kościoła trzeba również łączyć wtórnie wykonaną w murze fundamentowym zamknięcia prezbiterium niszę z zamurowaną wnęką, zawierającą kamień węgielny (skrzynkę piaskowcową ze skarbem wotywno-memoratywnym), a także mury i fragmenty sklepienia krótkiej krypty podołtarzowej, dostawionej do ściany południowej prezbiterium na jej osi, w okresie poprzedzającym instalację głównego ołtarza i konsekrację świątyni, to jest w latach 1748-1752.

EN

The purpose of the text is an attempt at a descriptive recreation of the original architectonic form of the former church of the Visitationists in Lublin, subsequently considering the inspirations of such a form, and finally possibilities of selecting the most likely architect of the church and of the whole complex. Part 1 of the article encompasses the description and interpretation of the results of archaeological research. The monastery was founded in about 1720, and its origin is associated with the Visitation Order in Krakow from where the nuns came to Lublin in 1723. The founders were Ewa from the Leszczyński family and her husband Jan Szembek, the Great Chancellor of the Crown, and Dorota Tarło and her husband Stanisław Chomentowski, Voivode of Mazovia and the Field Hetman of the Crown. Construction of the masonry monastery commenced before 1730 and was completed in 1752 at the earliest, when the church was consecrated. In 1810, monastery buildings were adapted to serve as a military hospital, and the sisters were moved to the convent of the Discalced Carmelites. In the years 1836-1839, work on adapting the former catholic church into an orthodox church was carried out. At a later period the shrine was stripped of all detail, in the 19th and the 20th century it was divided into two stories due to which it completely lost its sacred character. Digs excavated during the research encompassed the porch, the northern part of the nave and the presbytery of the former church, the outer face of its main facade and the middle fragment of the presbytery end within the corridor of the north gallery of the so called great garth. During the work several dozens of masonry structures and relics dating back from the mid-18th to the 20th century were exposed and documented. Structures associated with the 18th-century church of the Visitationists were identi- fied in the form of foundation walls of the porch, nave and the presbytery, as well as pedestals for pillars of the music choir separating the short porch from the nave. From the same period came a well-preserved profiled stair tread-threshold of the former church made from a single block of sandstone, integrated into the former main facade. That detail was preserved in situ, which is confirmed by the traces of its relation to the assumed ordinate. With the construction stage of the church one must also connect the niche with a walled-in alcove, made in the foundation of the presbytery end, containing the cornerstone (a sandstone box containing a votive-commemorative treasure), as well as walls and fragments of the vault of the short crypt located beneath the altar, added to the south wall of the presbytery in its axis in the period preceding the installation of the main altar and the consecration of the church, which took place in the years 1748-1752.

5

O kierunkach i możliwościach interpretacji układów zabytków rejestrowanych jako anomalie elektromagnetyczne na powierzchni stanowisk archeologicznych

Andrałojć M., Andrałojć M., Silska P., Szyngiera P.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2010

|

Nr 27

95-107

PL

Badania elektromagnetyczne jako nieinwazyjna metoda prospekcji archeologicznej dostarczają własnego, specyficznego zestawu źródeł. Wypracowywane są obecnie sposoby ich interpretacji, a co ważniejsze, zarysowują się już ramy odrębnej problematyki badawczej, możliwej do zrealizowania wyłącznie poprzez zastosowanie tej metody. W artykule przedstawiono historię urządzeń do wykrywania metalu jako źródła zakłóceń we wzbudzonym polu elektromagnetycznym, ich zastosowanie i recepcję tego typu sprzętu w archeologii. Zespół, w skład którego wchodzą autorzy opracowania, od 14 lat prowadzi w ośrodku poznańskim studia nad wykorzystaniem metod interpretacji układów anomalii elektromagnetycznych rejestrowanych na powierzchni stanowisk archeologicznych. W pierwszej kolejności prowadzone były prace mające ma celu określenie możliwości zlokalizowania za pomocą metod elektromagnetycznych miejsc wcześniejszych odkryć skarbów, w celu rekonstrukcji danych dotyczących ich kontekstu archeologicznego. Efektem metodycznego zastosowania sprzętu elektronicznego było ponowne odkrycie 8 depozytów wczesnośredniowiecznych. Obecnie badania zespołu koncentrują się na interpretacjach układów anomalii elektromagnetycznych na terenach osad i grodzisk. Uzyskane rezultaty przewartościowują dotychczasowe postrzeganie tego typu stanowisk archeologicznych jako odzwierciedlających w niewielkim tylko stopniu (w przeciwieństwie do cmentarzysk) rozpowszechnienie wśród dawnych społeczności wyrobów metalowych, w tym importów. Inaczej niż dotąd to czyniono, autorzy oceniają też charakter zagrożeń, jakie dla dziedzictwa kulturowego stanowią działania poszukiwaczy-amatorów.

EN

Electromagnetic surveys as a non-invasive method of archaeological prospection provide their own, specific set of sources. Ways of interpreting them are being currently worked out and, what is more important, the framework of a separate research area possible to realize only by applying this method has been outlined. The article presents the history of devices for detecting metal as a source of interference in induced electromagnetic field, their applications and reception of such equipment in archaeology. The team, including the authors of this study, for 14 years has been conducting research in the centre in Poznań on using methods of interpretation of sets of electromagnetic anomalies registered on the surface of archaeological sites. The work aimed at defining the possibility of locating sites of earlier treasure finds using electromagnetic methods, in order to reconstruct the data concerning their archaeological context, was conducted first. The result of methodical application of electronic equipment was a re-discovery of 8 early - medieval deposits. At present, the research conducted by the team concentrates on interpreting layouts of electromagnetic anomalies in settlements and hill forts. Obtained results redefine the previous perception of such archaeological sites as only slightly reflecting (in contrast to cemeteries) the distribution of metal products, including imports, among the former communities. Contrary to what has been done before, the authors evaluate the character of threats for cultural heritage posed by the activities of amateur treasure hunters.

6

Wstępne wyniki badań archeologiczno-architektonicznych prowadzonych na Rynku Głównym w Krakowie w 2005-2006 roku

Buśko C.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2006

|

Nr 19

67--70

7

Rola działki miejskiej w procesie lokacyjnym na przykładzie miasta Dzierżoniowa

Wańkowicz M.M.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2006

|

Nr 20

53--59