Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Więźby dachowe kościoła w Karlinie. Przyczynek do analizy XVII-wiecznych konstrukcji ciesielskich na terenie Pomorza Zachodniego w świetle badań historyczno-architektonicznych

Zalewski Krystian

Wiadomości Konserwatorskie

|

2024

|

Nr 77

24--39

PL

Przedmiotem opracowania są więźby dachowe kościoła św. Michała Archanioła w Karlinie. Zostały wykonane w ramach stypendiów twórczych i stypendiów na przedsięwzięcia związane z upowszechnianiem kultury z budżetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na 2020 r. Celem badań architektonicznych było rozpoznanie przekształceń budowlanych, rozwarstwienie chronologiczne, a następnie próba rekonstrukcji poszczególnych faz budowlanych. W zakres badań wchodziła także analiza literatury i źródeł dotyczących całej świątyni. Dzięki szczegółowej analizie materiału użytego do budowy więźb dachowych i sposobu jego obróbki ustalono, że więźba jest zachowana w znacznej części w oryginale i powstała w 1685 r. To bez wątpienia wpływa na jej wartość i ma bardzo duże znaczenie dla analizy nowożytnego warsztatu ciesielskiego stosowanego wówczas na terenach Pomorza Zachodniego.

EN

The subject of the study are the roof trusses of the St. Michael the Archangel Church in Karlino. The research was conducted as a part of creative scholarships and grants for projects related to the promotion of culture from the budget of the Minister of Culture and National Heritage for the year 2020. The aim of the architectural investigation was to identify building transformations, chronological layering, and subsequently attempt the reconstruction of individual construction phases. The scope of the study also included an analysis of literature and sources related to the entire church. Through a detailed analysis of the materials used in the construction of roof trusses and their processing, it was determined that the truss is largely preserved in its original form and was created in 1685. This undoubtedly influences its value and holds great significance for the analysis of the early modern carpentry techniques applied in the West Pomeranian region at that time.

2

Obszar średniowiecznego rynku w Chojnie w świetle najnowszych badań

Płotkowiak Maciej, Gołębiewski Jakub Ignacy, Słowiński Sławomir

Wiadomości Konserwatorskie

|

2024

|

Nr 77

107--120

PL

Przedmiotem artykułu są wyniki badań archeologicznych i architektonicznych, przeprowadzonych jesienią 2022 r., które rzucają nowe światło na rozwój przestrzenny i charakter układu urbanistycznego Chojny w województwie zachodniopomorskim. Celem badań było ustalenie obrysu zabudowy istniejącej wzdłuż południowo-wschodniej pierzei placu rynkowego do 1945 r. oraz określenie zakresu i stanu zachowania jej reliktów podziemnych w związku z koniecznością wskazania zakresu bezwzględnej ochrony i możliwości ich wykorzystania w przypadku nowego zagospodarowania przedmiotowej przestrzeni. Badania przeprowadzono w oparciu o wykopy sondażowe i analizę odkrytych w nich fragmentów ścian piwnicznych i fundamentowych. Najważniejszym wynikiem badań poza pozytywną weryfikacją przedwojennego układu parcelacji na danym obszarze jest ustalony brak reliktów zabudowy średniowiecznej. Powyższe odkrycie pozwala na postawienie tezy dotyczącej pierwotnego kształtu i skali placu targowego w średniowiecznej Chojnie.

EN

This paper presents the results of an archaeological and architectural investigation, conducted in autumn 2022, which sheds new light on the spatial development and character of the urban layout of Chojna in the West Pomeranian Voivodeship. The research aimed to determine the outline of the buildings existing along the south-eastern frontage of the market square until 1945 and to determine the scope and state of preservation of its underground relics in connection with the need to indicate the scope of absolute protection and the possibility of their use in the event of a new development of the area in question. The research was based on survey excavations and analysis of fragments of basement and foundation walls discovered there. The most important result of the research, apart from the positive verification of the pre-war parcellation system in a given area, is the established lack of relics of medieval buildings. This discovery allows us to put forward a hypothesis regarding the original shape and scale of the market square in medieval Chojna.

3

Badania architektoniczne krypty w kościele św. Elżbiety we Wrocławiu

Hackemer Franciszek

Wiadomości Konserwatorskie

|

2023

|

Nr 76

153--171

PL

Pod posadzką kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu znajduje się pomieszczenie stanowiące zabezpieczony wykop archeologiczny. Powstało ono w końcu XX wieku w celu ekspozycji reliktów poprzedniego kościoła odkrytych w 1976 roku. Plany te nie zostały zrealizowane, a krypta nigdy nie pełniła funkcji ekspozycyjnej. Dla badań architektonicznych stanowi jednak kluczowy punkt kościoła. Położenie w jego centralnej części pozwalana dostęp do reliktów świątyni z XIII wieku oraz pozostałości po przebudowach kościoła w okresie średniowiecza i nowożytności – aż do końca XX wieku. Jako taka została w latach 2021–2022 zinwentaryzowana oraz przebadana metodą stratygraficzną. W efekcie powstało kompletne rozwarstwienie chronologiczne krypty. Wydzielono siedem faz budowlanych składających się na zapis całej historii kościoła. Umożliwiło to próbę rekonstrukcji dziejów kościoła późnoromańskiego oraz niektórych partii istniejącego.

EN

Underneath the floor of St. Elizabeth’s Church inWrocław is a room that is a secured archaeological excavation. It was created at the end of the twentieth century to display the relics of the former church discovered in1976. These plans were not implemented and the cryp twas never used as an exhibition space. For architectural research, however, it represents a key point in the church. Its location in its central part allows access to the relics of the thirteenth-century church, as well as there mains of the church’s alterations in the medieval and early modern periods—up to the end of the twentieth century. As such, it was inventoried in 2021–2022 and surveyed using the stratigraphic method. The result was a complete chronological stratification of the crypt. Seven construction phases were separated, making up the record of the entire history of the church. This enabled an attempt to reconstruct the history of the late Romanesque church and some parts of the existing one.

4

Konserwacja wzgórza zamkowego w Gniewie w latach 1961 – 2011. Pół wieku w dziejach zabytku

Gawlicki Marcin

Ochrona Dziedzictwa Kulturowego

|

2023

|

Nr 18

127--148

PL

Zespół wzgórza zamkowego w Gniewie należy do grupy najcenniejszych zabytków związanych z państwem krzyżackim. Wielokrotnie w swoich dziejach niszczony i przebudowywany zamek konwentualny, siedziba polskich starostów, w XIX wieku magazyn, potem więzienie i koszary, zniszczony pożarem w 1921 roku, przez szereg kolejnych dziesięcioleci pozostawał w formie ruiny. Początek badań architektonicznych, prac projektowych, budowlanych i konserwatorskich na terenie zamku gniewskiego datuje się na lata 60–te XX wieku. Artykuł przedstawia efekty prac prowadzonych przez PP Pracownie Konserwacji Zabytków w latach 1962 – 1990 oraz dotychczas niepublikowane wyniki, wykonanych w latach 1972 – 1973, badań historyczno – architektonicznych zabudowy wzgórza zamkowego. Zaprezentowana zostanie także autorska koncepcja adaptacji zamku, wykonana w 1973 roku na podstawie wyników badań i rozwarstwienia chronologiczne. W oparciu o zasadę ograniczonej interwencji w strukturę zabytku, przy wykorzystaniu zaangażowania mieszkańców oraz lokalnego potencjału inwestycyjnego, w latach 1991 – 2001, przy aktywnym udziale wojewódzkiego konserwatora zabytków, zrealizowano pierwszy etap prac adaptacyjnych. Realizacja drugiego etapu w latach 2002 – 2011 polegała na modyfikacji programu użytkowego wynikającej z nowych oczekiwań skoncentrowanych na obsłudze ruchu turystycznego dostosowanych do realnych możliwości finansowania. W okresie pięćdziesięciu lat, dzięki działalności wielu osób i instytucji, w zmieniającym się otoczeniu organizacyjnym i finansowym przy ewolucji teorii ochrony zabytków, zamek w Gniewie doprowadzony został do stanu umożliwiającego jego użytkowanie. Zasadniczo zmieniona koncepcja architektoniczna oraz związany z nią charakter i zakres prac budowlano – konserwatorskich prowadzonych po 2011 roku wyznaczył cezurę czasową niniejszego artykułu.

5

Wykorzystanie oznaczeń badań architektonicznych w uszczegóławianiu modeli przestrzennych i sposoby prezentacji wyników

Karnicki Rafał

Wiadomości Konserwatorskie

|

2022

|

Nr 69

89--97

PL

Praca przedstawia wykorzystanie elementów graficznego zapisu badań architektonicznych w oparciu o fotogrametryczne modele przestrzenne. W części wstępnej przedstawion techniczne aspekty sporządzania rysunków oraz przykłady syntetyzujących oznaczeń badawczych uwydatniających fazy budowlane i rodzaje styków strukturalnych. Zwraca to uwagę na możliwości i kierunki usprawnienia technik zapisu graficznego. Możliwość wirtualizacji stanowiska badawczego pozwala na wdrażanie technik pracy zdalnej i wzbogacania procesu dydaktycznego. Zastosowanie narzędzi do modelowania trójwymiarowego, których funkcjonalność wykracza poza natywne rozwiązania BIM, służy wykorzystaniu tradycyjnych sposobów wykonywania rysunku badawczego z bezpośrednim działaniem na modelu przestrzennym. Daje to możliwość łatwego oznaczania rozpoznawanych faz budowlanych, integracji zasobów, a nawet weryfikowania wcześniej wykonanych rysunków poprzez rzutowanie ich na model metryczny.

EN

This paper presents the use of graphical recordation elements of architectural surveys based on photogrammetric spatial models. The effective use of these techniques, based on traditional designation, has been confirmed by their implementation in our research and design team. The introductory part presents key aspects of drawing preparation and synthetic examples of graphical symbols used for the annotation of technological phases and structural joints. It highlights improvement possibilities and trajectories of graphical recordation techniques. The ability to virtualize a research site allows the implementation of remote working techniques while also making teaching more attractive. The use of three-dimensional modeling tools that exceed generic BIM solutions serves to leverage traditional ways of drawing surveys with direct operations on the spatial model. This provides the ability to easily mark any building phases that have been identified, integrate resources, and even verify previously drafted drawings by projecting them onto a metric model.

6

Więźba dachowa na ul. Szewskiej 49 we Wrocławiu. Jej charakterystyka i znaczenie w kontekście historycznej sztuki ciesielskiej

Schaaf Ulrich, Prarat Maciej

Wiadomości Konserwatorskie

|

2022

|

Nr 69

126--140

PL

Przedmiotem opracowania jest więźba dachowa znajdująca się nad budynkiem na ul. Szewskiej 49 we Wrocławiu. Celem podjętych badań architektonicznych była analiza obecnego zadaszenia, pochodzącego z połowy XIX wieku. Specyficzne rozwiązania konstrukcyjne zostały porównane z wiedzą zawartą w historycznych podręcznikach budowlanych. Znaczna część tej konstrukcji ma jednak widoczne ślady wtórnego użycia. Dzięki szczegółowej analizie wielkości budulca i sposobu jego obróbki, a także systemu ciesielskich znaków montażowych czy złącz ciesielskich wyodrębniono dwa wcześniejsze układy konstrukcyjne. Liczba zachowanych elementów pozwoliła na hipotetyczną rekonstrukcję obydwu więźb. Były to ustroje storczykowe o bardzo dużej rozpiętości wiązarów. Wykonane badania dendrochronologiczne dowiodły, że pochodzą one z lat siedemdziesiątych XIV wieku. Są to zatem jedne z nielicznych zachowanych elementów będących przykładami konstrukcji ciesielskich średniowiecznej architektury świeckiej Wrocławia.

EN

The subject of this study is the roof structure located over the building at 49 Szewska Street in Wrocław. The aim of the architectural research undertaken was an analysis of the present roof from the mid-nineteenth century. The specific structural solutions were compared with the knowledge contained in historical construction textbooks. However, a significant part of this structure bears visible traces of reuse. Thanks to the detailed analysis of the volume of the building material and the method of its trimming, and further the system of carpentry assembly marks or carpentry joints, two earlier structural systems were distinguished. The number of preserved elements made the hypothetical reconstruction of both roof structures possible. They were king strut systems with a very large span of trusses. The performed dendrochronological studies proved that they come from the 1470s. Therefore, they are one of the few preserved elements that are examples of the carpentry structures of medieval secular architecture in Wrocław.

7

Wieniec w Twierdzy Wisłoujście z lat sześćdziesiątych XVI wieku, jego przekształcenia i uszkodzenie w wojnie w roku 1577 w świetle badań architektonicznych z lat 2020–2022

Samól Piotr, Hirsch Robert, Woźniakowski Arkadiusz

Wiadomości Konserwatorskie

|

2022

|

Nr 72

62--79

PL

Wieniec w twierdzy Wisłoujście, położony przy historycznym ujściu rzeki do Zatoki Gdańskiej, to unikatowy przykład strażnicy w formie samodzielnej bastei łączącej w sobie tradycje budownictwa średniowiecznego i nowożytnego. Powstała w latach 1562–1563 w miejscu wcześniejszego założenia (prawdopodobnie z ok. 1519) o nieustalonej formie. Przedmiotem artykułu jest rozpoznanie pierwotnej formy Wieńca z lat sześćdziesiątych XVI wieku i wskazanie zakresu jego modyfikacji związanych z pierwszą przebudową oraz odbudową po zniszczeniach z 1577. Podstawą artykułu są najnowsze badania architektoniczne autorów z lat 2020–2022, które pozwoliły sfalsyfikować ustalenia starszej literatury, przedstawić nowe ustalenia i wskazać zagadnienia, które będą w przyszłości wymagały weryfikacji w dalszych badaniach architektonicznych i archeologicznych w częściach obecnie niedostępnych.

EN

The Wreath in Wisłoujście Fortress, located at the historic mouth of the river into the Gulf of Gdańsk, is a unique example of a watchtower in the form of a standalone roundel combining the traditions of medieval and modern construction. It was built between 1562 and 1563 on the site of an earlier establishment (probably from around 1519) of an undetermined form. The subject of this article was to identify the original form of the Wreath of the 1560s and to indicate the extent of its modifications related to the first reconstruction and to the rebuilding after the destruction of 1577. The article is based on the authors’ most recent architectural research from 2020–2022, which has helped to rectify a number of the findings from the older literature, to present new findings and to identify issues that will require verification in further architectural and archaeological research in parts that are currently inaccessible.

8

Historia przekształceń wieńcowego dworu w Koźniewie Wielkim od XVIII do końca XX wieku w świetle badań architektonicznych

Warchoł Maciej, Zawałeń Eugeniusz

Wiadomości Konserwatorskie

|

2022

|

Nr 69

109--125

PL

Celem opracowania jest rekonstrukcja historii budowlanej i przekształceń drewnianego dworu w Koźniewie Wielkim na północnym Mazowszu, w oparciu o przeprowadzone w roku 2020 badania architektoniczne zabytku. W ich wyniku uzupełniono wiedzę o czasie budowy dworu i jego późniejszych przekształceniach oraz rozpoznano użyte techniki budowlane. W trakcie badań ustalono, że budynek dworu zbudowano około 1780 dla chorążego raciąskiego Antoniego Zielińskiego. Do chwili obecnej zachowana jest większość pierwotnej struktury budowlanej ścian, stropów i konstrukcji dachowej obiektu oraz jego charakterystyczna bryła nakryta wyniosłym dachem łamanym. W końcu XIX wieku dwór przebudowano dla warszawskiego kupca pochodzenia żydowskiego Dawida Buchwajtza. Wykonano wówczas facjaty w partii dachu oraz bogatą dekorację snycerską elewacji o stylistyce neobarokowej. Przeprowadzone badania dworu umożliwiły uzyskanie wielu cennych informacji o jednym z najciekawszych przykładów drewnianej, barokowej architektury dworskiej na Mazowszu.

EN

The objective of this paper is to present a reconstruction of the construction and transformation history of the manor house in Koźniewo Wielkie in northern Mazovia, based an architectural investigation of the building performed in 2020. As a result of this investigation, gaps in the knowledge about the period of the manor house’s construction and its later alterations were filled and the construction techniques used were identified. The investigation found that the manor house building was constructed around 1780 for Raciąż chorąży Antoni Zieliński. The majority of the original structure of the walls, ceilings and roof truss of the building survived, as did its distinctive massing, covered with an impressive combination roof. Towards the end of the nineteenth century, the manor house was remodeled for Warsaw-based trader of Jewish descent, Dawid Buchwajtz. This period saw the construction of dormers in the roof and of rich woodwork décor in the facade in the Baroque Revival style. The investigation of the manor allowed for the procurement of valuable information about one of the most interesting specimens of wooden Baroque manorial architecture in Mazovia.

9

Kościół parafialny pw. św. Anny w Mołtajnach – dzieje budowlane

Kantorowicz Klara, Wółkowski Wojciech

Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce

|

2022

|

nr 5

45--61

PL

Już od stu lat Zakład Architektury Polskiej prowadzi prace inwentaryzacyjne na terenie całego kraju. W 2022 roku w ramach ćwiczeń terenowych studenci Wydziały Architektury pod kierunkiem pracowników ZAP WAPW wykonali dokumentację gotyckiego kościoła parafialnego pw. św. Anny w Mołtajnach w Barcji. Kościół ten jest bardzo dobrze zachowanym przykładem świątyni wiejskiej z tego rejonu, a jego struktura obrazuje przemiany jakie zachodziły w gotyku środkowych Prus w 2. połowie XIV i w XV wieku. Szczegółowa inwentaryzacja kościoła i przeprowadzone badania pozwoliły na zweryfikowanie i doprecyzowanie wiedzy na temat budynku. Udało się ustalić osiem faz budowlanych obiektu, zaczynając od bliżej nieznanego kościoła drewnianego, poprzez jego murowaną rozbudowę w kierunku wschodnim, następnie wymianę części drewnianej na murowaną, dostawienie wieży od zachodu i kruchty od północy, po nowożytną nadbudowę wieży, przebudowę wnętrza (wykonanie nowych okien i drewnianych stopów kolebkowych), do prac o charakterze konserwatorskim z XX wieku. W tekście pokuszono się również o próbę umiejscowienia poszczególnych elementów kościoła w kontekście architektury w Prusach. Przeanalizowano charakterystyczne rozwiązania gotyckich szczytów, otwartego na przestrzał przyziemia wieży oraz artykulacji elewacji zdwojonymi blendami. Te ostatnie rozważania mają znaczenie nie tylko dla stanu wiedzy na temat budowli mołatańskiej, ale mogą zostać wykorzystane również przy kolejnych próbach stworzenia systematyki kościołów wiejskich regionu, które jak pokazują ostatnie badania okazują się często o wiele młodsze niż myślano jeszcze w pierwszej połowie XX wieku. Wyniki badań będą miały także zastosowanie w toczących się w kościele pracach konserwatorskich, dając informacje do uczytelnienia najbardziej wartościowych jego elementów.

EN

The Department of Polish Architecture has been conducting survey measurement work throughout the country for one hundred years. In 2022, within the framework of field exercises, students of the Faculty of Architecture under the leadership of the staff of the Department of Polish Architecture of the Faculty of Architecture of the Warsaw University of Technology developed documentation for the Gothic parish church of Saint Ann in Mołtajny, Barten. The church is a very well preserved example of a rural church from this region. Its structure images the changes that took place in the Gothic of central Prussia in the second half of the 14th through the 15th centuries. Detailed survey measurements of the church coupled with studies made it possible to confirm and add detail to knowledge regarding the building. It became possible to establish eight construction phases, starting with the relatively unknown timber church, on through its masonry expansion towards the east, followed by the replacement of the timber section with a masonry one, the adding of a tower to the west and porch to the north, all the way through the early modern period which added to the height of the tower, the remodeling of the interior (the adding of new windows and timber vaulting), up to conservation work in the 20th century. The text also makes an effort to place the individual elements of the church in the context of architecture in Prussia. Analysis encompassed the characteristic solutions for Gothic gables, the pass–through ground floor of the tower, and the articulation of the façade with doubled blind windows. These last considerations are important not only with respect to the state of knowledge concerning the building in Mołtajny, but can also be utilized in successive efforts at creating a systemization covering the rural churches of the region right up to the first half of the 20th century. Study results will also find application in conservation work underway in the church by providing information giving legibility to its most valuable elements.

10

Postulates for architectural investigation guidelines, based on a virtual reconstruction of Dobra Castle near Nowogard

Płotkowiak Maciej

Przestrzeń i Forma

|

2022

|

nr 51

51--78

PL

Wirtualna rekonstrukcja obiektu historycznego polega na wykonaniu jego cyfrowego modelu w oparciu o dostępne dane o charakterze naukowym. Powodzenie tej procedury jest uzależnione od stopnia uszczegółowienia modelu, który jest pochodną stanu wiedzy o obiekcie. W przypadku braku niezbędnych danych dochodzi do ich pominięcia i w rezultacie zubożenia modelu lub posłużenia się domysłem i niebezpieczeństwa przekroczenia granic działań o charakterze naukowym. Jest więc wirtualna rekonstrukcja procedurą, w trakcie której dochodzi do identyfikacji luk w wiedzy o obiekcie stanowiącym przedmiot rekonstrukcji, a ich lista określa zakres postulowanych badań prowadzących do jego pełnego rozpoznania. Powyższą procedurę zastosowano podczas wirtualnej rekonstrukcji zamku w Dobrej.

EN

A virtual reconstruction of a historic building is based on building its digital model based on available research data. The success of this procedure depends on the model’s level of detail, which is in turn derived from what is known about the building. Should necessary data be missing, they are ignored and the model’s value decreases; alternatively, one can use suppositions and risk crossing the boundary of academic conduct. Virtual reconstruction is a procedure during which gaps in knowledge about the reconstructed building are identified, and their list defines the scope of postulated tasks that could lead to the building’s full exploration. This procedure was applied in a virtual reconstruction of Dobra Castle.

11

The ruins of the castle in Koło in the light of the latest architectural and archaeological research, and their conservation issues

Piaskowska Beata, Prarat Maciej, Różański Artur, Olszacki Tomasz, Schaaf Ulrich

Architectus

|

2022

|

Nr 4 (72)

47--58

EN

The ruins of the castle in Koło are one of the better-preserved examples of a stronghold from the times of Kazimierz Wielki in the lowlands. The building has been in a state of ruin since the 17th century. A prominent corner tower with a fragment of three curtains has survived to this day. The purpose of this text is to discuss the results of architectural and archaeological research carried out in the years 2019–2020 and the project of the castle’s partial protection. The analysis of the aforementioned research made it possible to state that the construction of the stronghold began with the residential tower in the northern part. Subsequently, a tower was built in the south-west corner. In the next few stages, curtain walls were erected, closing the courtyard. In the southern part there was a gatehouse. A different construction technique enables us to conclude that there were several workshops working on it, which used single-rack and overhang scaffolding. The condition of the ruins was so bad that it was necessary to arrange a project to protect parts of one of the walls, which was completed in 2020.

PL

Przedmiotem artykułu są ruiny zamku w Kole. To jeden z najlepiej zachowanych przykładów warowni z czasów Kazimierza Wielkiego na terenach nizinnych w Polsce. Budowla ta już od XVII w. znajdowała się w stanie ruiny. Do dziś zachowała się wydatna wieża narożna z fragmentem trzech kurtyn. Celem autorów niniejszego artykułu było omówienie wyników przeprowadzonych w latach 2019–2020 badań architektonicznych i archeologicznych ruin zamkowych oraz projektu częściowego zabezpieczenia tych pozostałości. Wykonane analizy pozwoliły na konstatację, że budowę warowni rozpoczęto od wieży mieszkalnej w części północnej. W dalszej kolejności powstała wieża w narożniku południowo-zachodnim. W kolejnych kilku etapach wzniesiono mury kurtynowe, zamykając dziedziniec. W części południowej funkcjonował budynek przybramia. Zastosowane różne techniki budowlane prawdopodobnie świadczą o tym, że pracowało przy niej kilka warsztatów, które wykorzystywały rusztowania jednosztandarowe i przewieszone. Stan zachowania ruin był na tyle zły, że konieczne było wykonanie projektu zabezpieczenia fragmentu jednej ze ścian, co też wykonano w 2020 r.

12

The mediaeval roof structure over the nave of the cathedral in Kamień Pomorski in the light of architectural and dendrochronological research

Schaaf Ulrich, Prarat Maciej, Ważny Tomasz

Architectus

|

2022

|

Nr 4 (72)

3--15

EN

The subject of the article is the roof structure over the central nave of the cathedral in Kamień Pomorski. Although there are numerous studies relating to the history of the construction of this cathedral or to the development of historic roof structures in general, none of them has yet included the roof structures discussed in this work. This situation and the need to repair the construction have justified the carrying out of the architectural research to learn its construction history and carpentry technique. The research on the existing material substance in the eastern trusses, taking into account the following aspects: load-bearing structure, sides of timber framing, carpentry joints, a system of carpentry assembly marks, building material, and its processing. The results of these analyses were supplemented and compared with the results of dendrochronological research and that presented in the literature on the subject. As a result of this research, it has been possible to establish that the chancel of the Kamień Pomorski cathedral is crowned with a cross-braced collar beam roof structure, which dates back to the early 1360s. It was strengthened in the late 1860s by additional entablature above the vault rise, and an inclined queen post structure and a king post structure. The next strengthening took place fragmentarily as part of the repair that has been underway since the end of the late 2010s. Despite its age and repairs, the original structure has survived to a great extent. The type of the roof structure used above the nave in Kamień Pomorski – a cross-braced collar beam roof structure – served a specific construction function in the Middle Ages – the construction of a roof over a vault within the boundaries of the roof. A preliminary literature review has shown that examples of such solutions have survived in various parts of Europe to the present day, but only in a small number. In the territory of Poland, so far it is the only known example of this kind from the 14th century. Currently, the remaining cross-braced collar beam roof structures over both arms of the transept and chancel of the cathedral in Kamień Pomorski are included in the architectural research. A wider study on this type of mediaeval roof structures, and attempts to compare the roof structures of the Kamień Pomorski cathedral against a broader background are desirable in the future.

PL

Tematem artykułu jest konstrukcja dachowa nad nawą środkową katedry w Kamieniu Pomorskim. Istnieją wprawdzie liczne opracowania odnoszące się do dziejów budowy tej świątyni lub do rozwoju historycznych więźb dachowych ogólnie, ale w żadnym z nich nie uwzględniono omawianych w tej pracy więźb dachowych. Sytuacja ta oraz konieczność naprawy konstrukcji uzasadniły wykonanie badań architektonicznych celem rozpoznania jej historii budowlanej oraz techniki ciesielskiej. Badania zastanej substancji materialnej przeprowadzono we wschodnich wiązarach, uwzględniając następujące aspekty: strukturę nośną, strony odwiązywania, złącza ciesielskie, system ciesielskich znaków montażowych, budulec i jego obróbkę. Rezultaty tych analiz uzupełniono i skonfrontowano z wynikami badań dendrochronologicznych oraz przedstawionymi w literaturze przedmiotu. W wyniku tych badań udało się ustalić, że nawę środkową katedry kamieńskiej zwieńczyła pierwotnie więźba wolna ze ściągami, która pochodzi z początku lat 60. XIV w. Została ona wzmocniona w końcu lat 60. XIX w. przez dodatkowe belkowanie powyżej strzałki sklepienia, konstrukcję stolca leżącego oraz konstrukcję wieszarową. Kolejne wzmocnienia nastąpiły fragmentarycznie już w ramach trwającej od końca drugiego dziesięciolecia XXI w. naprawy. Mimo wiekowości i napraw pierwotna konstrukcja przetrwała w dużym stopniu.Zastosowany w Kamieniu Pomorskim typ konstrukcji dachowej – więźba wolna ze ściągami – służył w okresie średniowiecznym do konkretnego zadania budowlanego – wykonania dachu nad sklepieniem wchodzącym w jego obręb. Wstępny przegląd literatury przedmiotu wykazał, że przykłady takich rozwiązań przetrwały w różnych częściach Europy do dziś, ale tylko w małej liczbie. Z terenu Polski jest to póki co jedyny znany taki przykład z XIV w. Badaniami architektonicznymi objęto obecnie pozostałe więźby wolne ze ściągami katedry, nad oboma ramionami transeptu i prezbiterium. Warto pokusić się o przygotowanie szerszego studium na temat tego typu więźb średniowiecznych oraz próbę zestawienia więźb katedry kamieńskiej z więźbami z innych miejsc.

13

Buildings at 14 Franciszkańska Street and 24 Fosa Staromiejska Street in Toruń in the light of architectural research and source queries

Kucharzewska Joanna

Architectus

|

2022

|

Nr 4 (72)

91--102

EN

The article presents the results of architectural research carried out at the basement level at 14 Franciszkańska and 24 Fosa Staromiejska Streets in Toruń. The aforementioned research was supplemented with source studies concerning both cellars and above-ground parts. The aim of the architectural research was to determine stages of construction on the plots in question from the Middle Ages to the beginning of the 20th century. An important issue was to identify the content of the oldest historic substance from the medieval period and the moment of functional and spatial integration of the opposite plots. The plot is located in the northern part of the Old Town of Toruń, within a triangular block of buildings, the outline of which was determined by the course of the north-eastern section of the city walls. Currently, on two opposite plots there is a tenement house, which received its final shape in the early 20th century. During the research, it was found that the oldest, Gothic fragments are present in the southern part (on the side of Franciszkańska Street). In the second Gothic stage, the northern part (from the side of Fosa Staromiejska Street) was given a basement and the stone foundations of the earlier building were used to create it. In the modern period, the two parts, which had been two independent units until then, were connected by a side outbuilding. In the 18th century, on the plot facing Franciszkańska Street, there was a two-story, brick granary. From the side of Fosa Staromiejska Street, there was a timber frame coach house. Both buildings burnt down at the beginning of the 19th century. In the mid-19th century, a large, fivestorey granary covering both plots was erected. The granary was founded on medieval and modern cellars. The ultimate change of buildings took place in 1906, when, after the demolition of the granary, two tenement houses were built with a common central route containing a staircase and an inner courtyard. Architectural research together with the source material was an effective tool for reconstructing individual stages of construction and expanding our knowledge about the forms of development of the walled part of the Old Town in Toruń.

PL

W artykule zaprezentowano wyniki badań architektonicznych przeprowadzonych na poziomie piwnic przy ul. Franciszkańskiej 14 i Fosa Staromiejska 24 w Toruniu, uzupełnione o kwerendy źródłowe dotyczące zarówno piwnic, jak i części naziemnych. Celem badań architektonicznych było ustalenie kolejnych etapów budowlanych zachodzących na omawianych działkach od średniowiecza do początków XX w. Istotną kwestią było rozpoznanie zawartości najstarszej substancji zabytkowej pochodzącej z okresu średniowiecznego oraz momentu scalenia funkcjonalno-przestrzennego przeciwległych działek. Będąca tematem pracy działka znajduje się w północnej części Starego Miasta Torunia, w obrębie trójkątnego bloku zabudowy, którego zarys determinowany był przez przebieg północno-wschodniego odcinka murów miejskich. Obecnie na dwóch przeciwległych parcelach znajduje się kamienica, która ostateczny kształt uzyskała na początkuXXw. W trakcie badań stwierdzono, że najstarsze gotyckie fragmenty znajdują się w części południowej (od strony ul. Franciszkańskiej). W drugim etapie gotyckim podpiwniczono część północną (od strony Fosy Staromiejskiej), wykorzystując kamienne fundamenty założone dla wcześniejszej budowli.W okresie nowożytnym te dwie, do tej pory funkcjonujące niezależnie, części połączyła oficyna boczna.W XVIII w. na działce od strony ul. Franciszkańskiej znajdował się 2-piętrowy, murowany spichlerz, a od strony Fosy Staromiejskiej wozownia o konstrukcji szkieletowej. Obydwa budynki spłonęły na początku XIX w. W połowie XIX w. powstał duży, obejmujący obie działki, 5-kondygnacyjny spichlerz, który założono na średniowiecznych i nowożytnych piwnicach. Ostateczna zmiana zabudowy nastąpiła w 1906 r., kiedy po rozbiórce spichlerza wybudowano dwie kamienice ze wspólnym traktem środkowym wypełnionym klatką schodową i wewnętrznym podwórkiem. Badania architektoniczne wraz z materiałem źródłowym stanowiły skuteczne narzędzie do rekonstrukcji poszczególnych etapów budowy i poszerzenia wiedzy na temat form zabudowy przymurnego fragmentu Starego Miasta w Toruniu.

14

Digital survey of the late 1960's villa in Ustroń: creating a virtual model of a heritage site of Polish post-war modernist architecture

Bródka Jakub, Wałek Magdalena

Architecture Civil Engineering Environment

|

2022

|

Vol. 15, no. 3

13--22

EN

The paper undertakes the topic of architectural heritage of post-war modernism in Poland. Beside the typical single-family housing solutions from the second half of 20th century (the so-called “Polish cube”) it is possible to point out some examples of houses designed according to the world’s leading design tendencies of that time. Those buildings were established on individual requests of the social elites including scientists, directors and government officials. One of such objects is a modernist villa from the 1960s located in Ustroń - a popular resort at the foot of the Beskid Mountains and built for General Jerzy Ziętek. There is a lack of its accurate, systematic documentation, which would become a basis for a conservation project. Here, we demonstrate a response to this problem which results in the development of a precise inventory documentation and representation of the investigated object, which is a valuable heritage of post-war modernism architecture. Methodology presented in this paper is based on combination of digital tools such as UAV photogrammetry and HBIM modelling and by adding a rich database obtained through thorough research.

15

The aesthetic geometry of holy places: A case study of intrinsic relations through traces

Miguel Molines-Cano Jose, Almerich-Chulia Ana

Wiadomości Konserwatorskie

|

2021

|

Nr 68S

26--34

EN

The Santos Juanes Church in Valencia, Spain, is one of the most important religious buildings in the city. Based on this church, this work proposes an analysis that can be extrapolated to other historic buildings where, like this one, no detailed documents on constructive measurement reasons exist. Hence the present work outlines the unpublished hypothesis of how the sequential process of traces on both the plan and section might have been based on the different ancient and medieval architectural treatises. All this will allow the existing intrinsic relations between the shape of the building and its current aesthetics to be obtained through a metric and geometric analysis of the church.

PL

Kościół Santos Juanes w Walencji jest jednym z najważniejszych budynków sakralnych miasta. Na podstawie tej świątyni artykuł proponuje analizę, która może być przeniesiona na inne budynki historyczne, nieposiadające – podobnie jak ona – szczegółowej dokumentacji dotyczącej wymiarów konstrukcyjnych. W związku z tym tekst przedstawia niepublikowaną hipotezę odnośnie do sekwencyjnego rozmierzania zarówno rzutu, jak i przekroju, które mogło być oparte na różnych starożytnych i średniowiecznych traktatach. Wszystko to pozwoli ustalić relacje pomiędzy kształtem budynku i jego obecną estetyką poprzez metryczną i geometryczną analizę kościoła.

16

Średniowieczny Targ Rybny na Podzamczu w Szczecinie w świetle dotychczasowych badań (na tle wybranych miast portowych południowego pobrzeża Bałtyku)

Płotkowiak Maciej, Słowiński Sławomir, Paszkowski Zbigniew

Wiadomości Konserwatorskie

|

2021

|

Nr 67

71--85

PL

Targ Rybny, położony w najstarszej dzielnicy Szczecina – Podzamczu, przedstawiano w dotychczasowej historiografii miasta nie jako plac targowy, lecz ulicę o niewyróżniającej się formie, łączącą Targ Warzywny z Rynkiem Nowym. W niniejszym artykule zaprezentowano wyniki badań archeologicznych i architektonicznych z lat 1999–2000 i 2017, które stały się podstawą rekonstrukcji układu urbanistycznego tej części miasta. Dowiedziono, że średniowieczny Targ Rybny w Szczecinie miał formę ciągu ulicznego (Strassemarkt) o szerokości około 19 m – czyli analogiczną do form ulic targowych zastosowanych w miastach portowych południowego i południowo-wschodniego wybrzeża Bałtyku lokowanych w średniowieczu, w okresie kolonizacji niemieckiej (m.in. w Lubece, Gdańsku, Elblągu, Braniewie, Kłajpedzie). Targ Rybny wraz z Targiem Warzywnym, Rynkiem Nowym i Rynkiem Siennym tworzył system przestrzeni rynkowych o interesującej kompozycji urbanistycznej, odtwarzanej współcześnie w trakcie odbudowy Podzamcza.

EN

The Fish Market, located in Szczecin’s oldest district- Podzamcze- had been presented in the city’s previous historiography not as a market square, but a street with an indistinct form that linked the Vegetable Market with the New Market. This paper presents the findings of archaeological and architectural studies from the years 1999–2000 and 2017, which became the basis for reconstructing the urban layout of this part of the city. It was proved that the medieval Fish Market in Szczecin had the form of a street sequence (Strassemarkt) with a width of around 19 m - analogous to the forms of commercial streets featured in port towns of the southern and south-eastern coast of the Baltic Sea that had their charters granted in the Middle Ages, during the period of German colonization (e.g., in Lübeck, Gdańsk, Elbląg, Braniewo and Klaipėda). The Fish Market, together with the Vegetable Market, the New Market and the Hay Market, formed a system of commercial spaces with an interesting urban composition that is currently being reconstructed as Podzamcze is being rebuilt.

17

Przekształcenia średniowiecznego klasztoru kanoników laterańskich w Kaliszu w świetle badań architektonicznych elewacji

Prarat Maciej

Wiadomości Konserwatorskie

|

2021

|

Nr 65

157--168

PL

Klasztor kanoników laterańskich w Kaliszu jest jednym z ważniejszych zabytków architektury średniowiecznej zarówno miasta, jak i regionu. W dotychczasowym stanie badań podnoszono, że dzisiejsza bryła zapewne kryje w sobie dwa średniowieczne budynki. Nigdy jednak budynek ten nie był przedmiotem szerszych analiz. Tekst ma na celu prezentację wyników badań architektonicznych, wykonanych w latach 2016–2017. Objęto nimi wszystkie elewacje celem zarówno rozpoznania przekształceń, jak i określenia wniosków do prac konserwatorsko-restauratorskich. Na ich podstawie wyodrębniono osiem głównych faz budowlanych. Pierwotnie budynek ten był o połowę krótszy i nieco wyższy niż obecna bryła. Jeszcze w okresie średniowiecza został rozbudowany w kierunku zachodnim. Nowa część uzyskała jednak zupełnie inną artykulację. Najbardziej charakterystycznym jej elementem były podwójne, wąskie blendy z małymi otworami okiennymi piętra. W drugiej ćwierci XIX w. zmieniono jego funkcję na plebanię, przemurowano wtedy większość otworów. W takim też stanie dawny klasztor zachował się do dziś.

EN

The Monastery of the Canons Regular of the Lateran in Kalisz is one of the most significant monuments of medieval architecture in both the city and the whole region. In the current state of research, it has been emphasized that its present shape probably hides two medieval buildings. However, the building has never been the subject of wider analyzes. The aim of the text is to present the results of architectural research carried out in the years 2016–2017, which covered all the facades, in order to recognize the transformations and determine the conclusions for conservation and restoration works. Consequently, eight main construction phases were distinguished. Originally the building was half shorter and slightly taller than it is today. As soon as in the Middle Ages, it was extended towards the west. The new part, however, was given a completely different articulation. Its most characteristic element were double, narrow blendes with small window openings on the first floor. In the second quarter of the nineteenth century its function was changed into a rectory, and most of the openings were then remodeled. The former monastery has survived in this condition to this day.

18

Historia budowlana kościoła w Łobdowie w świetle badań architektonicznych. Przyczynek do techniki wznoszenia i przekształceń kamienno-ceglanych średniowiecznych, wiejskich świątyń ziemi chełmińskiej

Zimna-Kawecka Karolina, Piaskowska Beata, Prarat Maciej

Wiadomości Konserwatorskie

|

2021

|

Nr 67

86--100

PL

Celem artykułu jest prezentacja wyników badań historyczno- architektonicznych średniowiecznego kościoła w Łobdowie, ukazujących jego historię budowlaną. Zabytek ten reprezentuje pod względem konstrukcji i układu funkcjonalno-przestrzennego typowy przykład wiejskich kościołów wznoszonych w granicach państwa zakonu krzyżackiego. Przedstawione wnioski dotyczą w szczególności techniki budowy konstrukcji murowanych ścian i drewnianych konstrukcji dachowych pod względem typologicznym i warsztatowym. Obecna kubatura budynku powstała w czterech głównych fazach przekształceń. W dwóch pierwszych, średniowiecznych, zbudowano najpierw wieżę, potem zaś korpus z zakrystią. W okresie nowożytnym oraz w wiekach XIX i XX podejmowano prace związane z naprawą i odbudową zniszczonych fragmentów. Uzyskana wiedza pozwoliła z jednej strony na weryfikację ustaleń, a z drugiej na wyartykułowanie nowych pytań badawczych związanych z wiejskim budownictwem sakralnym w państwie zakonu krzyżackiego.

EN

The aim of this paper is to present the results of historical and architectural research that focused on a medieval church located in Łobdów, showing its construction history. The monument, in terms of its structure and functional and spatial arrangement, represents a typical example of a rural church built within the state of the Teutonic Order. The presented conclusions relate in particular to the construction techniques of brick walls and wooden roof structures in terms of typology and workmanship. The current capacity of the building was created in four main stages of transformation. In the first two, dated to the Middle Ages, a tower was built first, then the main body with a sacristy. In the early modern period and in the nineteenth and twentieth centuries, damaged fragments were rebuilt. The knowledge obtained allowed, on the one hand, to verify the findings, and on the other, to form new research questions related to rural religious architecture in the state of the Teutonic Order.

19

Dzieje latarni w Twierdzy Wisłoujście w świetle badań architektonicznych z roku 2018

Samól Piotr, Hirsch Robert, Woźniakowski Arkadiusz

Wiadomości Konserwatorskie

|

2021

|

Nr 66

21--36

PL

W roku 2018 zespół autorski wykonał badania architektoniczne wieży w Twierdzy Wisłoujście w Gdańsku w związku z planowanymi pracami konserwatorskimi. Pierwszy raz podjęto metodologiczne badania architektoniczne najstarszej struktury zespołu – wieży- latarni morskiej wzniesionej w 1482, a następnie rozbudowywanej w wiekach XVI–XX. Wyniki badań oraz weryfikacja źródeł historycznych i archeologicznych pozwoliły zrekonstruować 6 głównych etapów budowy. Ustalono, że obecne wejście do wieży jest wtórne, a forma jej zwieńczenia (krenelaż) jest ahistoryczną kreacją zrealizowaną pod koniec lat pięćdziesiątych XX stulecia, nieznajdującą historycznego uzasadnienia. Wyniki badań – pomimo nowych ustaleń – wskazują na wiele dalszych wątpliwości na temat historii, a zwłaszcza przekształceń twierdzy, które do tej pory nie zostały rozpoznane. Dowodzą też konieczności kontynuowania analiz twierdzy poprzez badania architektoniczne i archeologiczne w powiązaniu z badaniami archiwalnymi.

EN

In 2018, the authors performed architectural research of the tower in Wisłoujście Fortress, in Gdańsk, in connection with planned conservation works. For the first time, methodological architectural studies of the oldest structure of the complex were undertaken-focusing on the tower-lighthouse, which was erected in 1482, and which was extended in the sixteenth and twentieth centuries. The results of the research and verification of historical and archaeological sources allowed to identify six main stages of the structure’s construction. It was established that the current entrance to the tower is a secondary one, and the form that is placed at the top of the tower (battlements) is an ahistorical creation built at the end of the 1950s, with no historical justification. The results of the research-despite the new findings-indicate more uncertainties about the history and especially the transformation of the fortress, that have not been discovered yet. The study also proved the necessity to continue the analysis of the fortress by means of architectural and archaeological research, along with archival research.

20

Brzezice Manor House as an example of changing the function of a structure from production to a manor house

Janus Krzysztof

Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych

|

2020

|

T. 16, nr 1

50--57

EN

This article presents the history of the manor house in Brzezice in the municipality of Piaski as an unusual example of changing the function of a manor house/production facility into a residence/ manor house. Even nowadays, the transformation from a productive to a residential function is not a frequent occurrence and this change took place at the turn of the 19th and 20th century. The building originally had a single-space interior with a vaulted ceiling hidden in a mansard roof measuring 7.5×23 m and 7 m high. The walls and vaults were entirely made of brick, and not of the commonly occurring limestone, which is quite unique on a local scale. The adaptation probably took place due to the insufficient area of the original manor house, but with the owners' considerable income, the reason why they adapted the existing production building and did not erect a new palace as it used to be at the time is not certain.

PL

Niniejszy artykuł przedstawia historię dworu w Brzezicach w gminie Piaski, jako nietypowego przykładu zmiany funkcji obiektu folwarcznego/produkcyjnego na rezydencjonalny/dworski. Przekształcenia z funkcji produkcyjnej na mieszkalną nawet obecnie nie są częstym przykładem a omawiana zmiana miała miejsce na przełomie XIX i XX-tego wieku. Obiekt pierwotnie posiadał jednoprzestrzenne wnętrze ze sklepieniem ukrytym w mansardowym dachu o wymiarach 7,5×23 m i wysokości 7 m. Ściany i sklepienie w całości wykonane były z cegły, a nie z powszechnie występującego tu kamienia wapiennego, co jest wręcz ewenementem na skalę lokalną. Adaptacja miała miejsce najpewniej ze względu na niewystarczającą powierzchnię pierwotnego dworu, jednak przy znacznych dochodach właścicieli nie jest pewnym z jakiej przyczyny zaadaptowali istniejący budynek produkcyjny a nie wznieśli nowego pałacu jak w ówczesnym czasie bywało.