Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Piece hypokaustyczne w klasztorach Małopolski. Wybrane przykłady pieców i systemów grzewczych, odkrytych podczas badań

Bojęś-Białasik Anna

Wiadomości Konserwatorskie

|

2019

|

Nr 59

73--82

PL

Piece hypokaustyczne jako elementy dawnych systemów ogrzewania pomieszczeń za pomocą gorącego powietrza zostały odkryte podczas badań architektonicznych w wielu obiektach, w tym w klasztorach różnych zgromadzeń. Przedstawione w publikacji przykłady dwóch takich pieców i jednego systemu pochodzą z różnych miejsc: opactwa cystersów w Mogile, klasztoru norbertanek w Imbramowicach oraz klasztoru karmelitanek bosych w Krakowie. Zabytki pochodzące z różnych okresów – od średniowiecza, przez wczesną nowożytność do współczesności – ukazują ciągłość i trwałość idei ogrzewania pomieszczeń za pomocą gorącego powietrza emitowanego przez podpodłogowy piec. Zasada działania pieców hypokaustycznych narodziła się w starożytności i przez kolejne stulecia była udoskonalana i racjonalizowana. Efektem końcowym tej ewolucji był późnośredniowieczny dwukomorowy piec, który upowszechnił się jako najistotniejszym element systemów grzewczych we wszystkich rodzajach budownictwa, w tym również w klasztorach. Dawne piece stanowiące zabytki kultury i techniki podlegają ochronie konserwatorskiej na równi z architekturą i wystrojem artystycznym obiektów, dając świadectwo poziomu rozwoju cywilizacyjnego i kultury materialnej.

EN

Hypocaust furnaces as elements of former hot-air heating systems have been discovered in the course of architectonic research in numerous buildings, including monasteries of various religious orders. The examples of two such furnaces and one heating system, presented in this publication, come from different places: the Cistercian abbey in Mogiła, the Norbertine convent in Imbramowice and the convent of Discalced Carmelites in Krakow. The monuments dating back to various periods, from the medieval through the early modernity to the present, display the continuity and permanence of the concept of heating rooms using hot air emitted by an underfloor furnace. The operating principle of hypocaust furnaces was invented in the antiquity, and then developed and perfected during the next centuries. The final result of this evolution was the late-medieval two-chamber furnace that was commonly used as the vital element of heating systems in all kinds of buildings, including monasteries. The former furnaces, which are monuments of culture and technology, are under conservation protection, just like architecture and artistic decor of buildings, bearing testimony to the development of our civilization and material culture.

2

Rewitalizacja Podziemnej Trasy Turystycznej w Przemyślu w latach 2009–2014. Część I. Stan badań i literatura

Stojak G.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2017

|

Nr 52

96--110

PL

Artykuł pt. Rewitalizacja Podziemnej Trasy Turystycznej w Przemyślu w latach 2009–2014 przedstawiony będzie w dwóch częściach, z racji dużej objętości zgromadzonego materiału badawczego. Część I omawia zarys dotychczasowego stanu badań zabytkowego zespołu przyrynkowych kamienic w Przemyślu, a także przedstawia wybór literatury odnoszącej się do przedmiotowych zabytków. Przytoczone są najstarsze artykuły poświęcone przemyskim kamienicom, ze szczególnym uwzględnieniem opracowań prof. dr. hab. inż. arch. J.T. Frazika oraz mgr inż. arch. Renaty Frazikowej, będącej także historykiem sztuki. Ukazany jest również zarys konserwatorskich zmagań lokalnych służb konserwatorskich z restauracją kamienic w II połowie XX wieku. Omówiono także stan prawny piwnic oraz kolektora sanitarnego, jak też poszczególne formy ochrony zabytkowego rynku, kamienicy mieszczącej piwnice pod budynkiem przy Rynku 1. Część tę zamyka przestawienie historii piwnic wedle ustaleń oraz badań architektonicznych Renaty Frazikowej odnoszących się do piwnic i przyziemia budynku przy Rynku 1. Na koniec przedstawione zostały rozważania na temat dziejów kolektora sanitarnego, co należy do trudnych spraw, zważywszy na szczupły zasób informacji, materiałów kartograficznych i archiwalnych. W kolejnym numerze „Wiadomości Konserwatorskich” w 2018 roku opublikowana zostanie część II artykułu. Poświęcona będzie omówieniu prac projektowych i całego procesu zaplanowanej rewitalizacji, a także trwającemu po dziś dzień zagospodarowaniu piwnic oraz kolektora. Podsumowaniem będzie przedstawienie Podziemnej Trasy Turystycznej w Przemyślu, w tym ukazanie jej na tle zasobów podziemnej architektury w Polsce oraz jej wykorzystania w turystyce i promocji dziedzictwa kulturowego regionu.

EN

The article entitled Revitalisation of the Underground Tourist Route in Przemyśl in the years 2009–2014 will be presented in two parts because of the large amount of collected research material. Part 1 discusses the current state of research of the historic complex of market square tenement houses in Przemyśl, and presents a selection of literature referring to the monuments in question. The oldest articles devoted to tenement houses in Przemyśl are quoted, with particular attention to the studies by Prof. dr hab. inż. arch. J. T. Frazik, and mgr inż. arch. Renata Frazikowa, an art historian. It also describes the outline of a conservation struggle of the local conservation services to restore tenement houses during the 2nd half of the 20th century. The legal state of the cellars and the collector sewer was described, as well as particular forms of protecting the historic market square, and the tenement house with cellars underneath it at 1 Market Square. This part concludes with a presentation of the history of the cellars according to the fi ndings and architectonic research conducted by Renata Frazikowa, related to the cellars and basement of the building at 1 Market Square. And finally, considerations on the history of the collector sewer are presented, which is a difficult issue considering the limited amount of information, cartographic and archive materials. Part 2 of the article will be published in the next issue of “Conservation News” in the year 2018. It will be devoted to describing project work and the whole process of planned revitalisation, as well as the development of cellars and the collector sewer continuing till today. It will conclude with the presentation of the Underground Tourist Route in Przemyśl, including showing it against the background of underground architecture in Poland and its use in tourism and promotion of the cultural heritage of the region.

3

Rola badań architektonicznych prowadzonych w zabytkach na przykładzie adaptacji przedzamcza w Lidzbarku Warmińskim

Skarżyńska-Wawrykiewicz M., Wawrykiewicz L.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2011

|

Nr 30

7-42

PL

Badania architektoniczne zabytku, prowadzące do rozwarstwienia chronologicznego jego struktury i ustalenia przemian jego formy architektonicznej, rzetelnego wartościowania substancji zabytkowej oraz wyznaczenia priorytetów natury konserwatorskiej, powinny mieć charakter podstawowego zabiegu wykonywanego przed rozpoczęciem czynności projektowych, a następnie prowadzonego także w trakcie realizacji inwestycji w zabytku. Przykład przedzamcza zamku biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim pokazuje, jak istotne dla prawidłowego przeprowadzenia badań architektonicznych jest dokonanie kwerendy archiwalnej i bibliograficznej, postawienie właściwych pytań badawczych, uwzględniających także wyniki kwerendy, oraz podjęcie próby odnalezienia na nie odpowiedzi. Właściwe ukierunkowanie badań architektonicznych wraz z rzetelnym zadokumentowaniem ich wyników może stanowić wówczas podstawę nie tylko do remontu lub adaptacji, lecz także do usystematyzowania wiedzy o zabytku. Prowadzone prace remontowo-adaptacyjne potwierdziły jak ważnym i jak jeszcze nie rozpoznanym zabytkiem są obiekty przedzamcza. Dotychczasowa wiedza o przedzamczu w wielu kwestiach opierała się na przypuszczeniach i jako pozyskana z mniej lub bardziej jednoznacznych źródeł archiwalnych wymagała uszczegółowienia lub nawet potwierdzenia bezpośrednio na obiekcie. Następujące na przestrzeni wieków przemiany budowlano-funkcjonalne przedzamcza stanowiły bowiem zazwyczaj temat poboczny w zderzeniu ze zrozumiałym dążeniem do szczegółowego poznania dziejów zamku właściwego. Dokonana próba rozwarstwienia chronologicznego obiektów przedzamcza umożliwiła częściowe zweryfikowanie i uzupełnienie dotychczasowego stanu wiedzy na temat dziejów jego budowy. Badania architektoniczne umożliwiają odnalezienie ukrytych reliktów starszych budowli, poszerzenie wiedzy o zabytku, i na tej podstawie przewartościowanie dotychczasowych ocen formułowanych na jego temat. Kompleksowe i szczegółowe badania architektoniczne umożliwiają także zweryfikowanie stopnia zachowania substancji zabytkowej z poszczególnych faz budowlanych, co jest szczególnie ważne, gdy planowane jest odtworzenie wyglądu zabytku z jednej z wielu jego faz budowlanych. Prace restauratorskie w zabytku architektury muszą być zawsze poprzedzone kompleksowymi badaniami historycznymi, architektonicznymi i archeologicznymi, bo jedynie w oparciu o ich wyniki możliwe jest dokonanie prawidłowego i pełnego wartościowania substancji zabytkowej.

EN

Architectonic research of a historic building, leading to chronological stratification of its structure and determining the transformations in its architectonic form, thorough evaluation of historic substance and identifying priorities of conservation character, ought to constitute essential treatment applied before commencing any project work, and subsequently continued while carrying out an investment in the monument. The example of the bailey from the castle of the Bishops of Warmia in Lidzbark Warmiński shows how important for the proper conduct of architectonic research is carrying out archive and bibliographic preliminary research, posing appropriate research questions which would take into account the results of preliminary research, and trying to find answers to them. Directing architectonic research properly and thoroughly documenting its results could then constitute a basis not only for renovation or adaptation work, but also for systematising knowledge concerning the monument. The carried out renovation and adaptation work confirmed how significant yet still unrecognised are the historic objects in the bailey. Previous knowledge about the bailey was based on guesswork in various issues and, as acquired from more or less explicit archive sources, required to be expanded or even confirmed directly in the object. Building and functional transformations of the bailey, which took place over centuries, usually constituted a side issue when confronted with an understandable desire to learn the detailed history of the proper castle. The successful attempt of chronological stratification of the bailey objects allowed for partially verifying and completing the current state of knowledge concerning its building history. Architectonic research allows for discovering concealed relics of older buildings, expanding our knowledge of the monument and, on such basis, reevaluating previous opinions concerning it. Complex and detailed architectonic research allows for verifying the degree of preservation of historic substance from particular building phases, which is of great significance when it is planned to recreate the appearance of the historic building from one of its many construction phases. Restoration work in a monument of architecture always has to be preceded by complex historical, architectonic and archaeological research, because only on the basis of its results it is possible to fully and properly evaluate the historic substance.

4

Kościół Wizytek w Lublinie w świetle ratowniczych badań archeologicznych w 2010 roku. Cz. I

Hadamik C.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2011

|

Nr 30

58-70

PL

Celem tekstu jest próba opisowego odtworzenia pierwotnej formy architektonicznej dawnego kościoła Wizytek w Lublinie, w dalszej kolejności zastanowienia się nad inspiracjami takiej, a nie innej formy, wreszcie nad możliwościami wytypowania najbardziej prawdopodobnego architekta kościoła i całego zespołu. Część I artykułu zawiera opis i interpretację wyników badań archeologicznych. Fundacja klasztoru miała miejsce około 1720 roku, a jej geneza łączy się ze zgromadzeniem Wizytek w Krakowie, skąd w 1723 roku siostry przybyły do Lublina. Fundatorami byli Ewa z Leszczyńskich i jej mąż Jan Szembek, kanclerz wielki koronny, oraz Dorota Tarło i jej mąż Stanisław Chomentowski, wojewoda mazowiecki i hetman polny koronny. Budowę murowanego klasztoru rozpoczęto przed 1730 rokiem, a zakończono najwcześniej w 1752 roku, kiedy nastąpiła konsekracja kościoła. W 1810 roku budynki klasztorne zaadaptowano na lazaret wojskowy, a siostry zostały przeniesione do klasztoru Karmelitanek Bosych. W latach 1836-1839 prowadzono prace przy adaptacji dawnego kościoła na cerkiew prawosławną. W późniejszym okresie świątynia została odarta z wszelkiego detalu, w XIX lub w początkach XX stulecia przedzielono ją na dwie kondygnacje, przez co utraciła całkowicie charakter sakralny. Wykopy wykonane w trakcie badań objęły kruchtę i północną część nawy oraz prezbiterium dawnego kościoła, zewnętrzne lico jego fasady głównej oraz środkowy fragment zamknięcia prezbiterium, w obrębie korytarza północnej galerii tzw. wielkiego wirydarza. Podczas prac odsłonięto i udokumentowano kilkadziesiąt struktur i reliktów murowanych datowanych od połowy XVIII do XX wieku. Zidentyfikowano struktury związane z XVIII-wiecznym kościołem Wizytek, w postaci murów fundamentowych kruchty, nawy i prezbiterium, a także cokołów filarów chóru muzycznego, oddzielających krótki przedsionek-kruchtę od nawy. Z tego samego okresu pochodziła wtopiona w dawną fasadę główną, zachowana w dobrym stanie profilowana stopnica - próg dawnego kościoła, wykonana z jednego bloku piaskowca. Detal ten zachował się in situ, o czym świadczą ślady jego poziomowania do założonej rzędnej. Z fazą budowy kościoła trzeba również łączyć wtórnie wykonaną w murze fundamentowym zamknięcia prezbiterium niszę z zamurowaną wnęką, zawierającą kamień węgielny (skrzynkę piaskowcową ze skarbem wotywno-memoratywnym), a także mury i fragmenty sklepienia krótkiej krypty podołtarzowej, dostawionej do ściany południowej prezbiterium na jej osi, w okresie poprzedzającym instalację głównego ołtarza i konsekrację świątyni, to jest w latach 1748-1752.

EN

The purpose of the text is an attempt at a descriptive recreation of the original architectonic form of the former church of the Visitationists in Lublin, subsequently considering the inspirations of such a form, and finally possibilities of selecting the most likely architect of the church and of the whole complex. Part 1 of the article encompasses the description and interpretation of the results of archaeological research. The monastery was founded in about 1720, and its origin is associated with the Visitation Order in Krakow from where the nuns came to Lublin in 1723. The founders were Ewa from the Leszczyński family and her husband Jan Szembek, the Great Chancellor of the Crown, and Dorota Tarło and her husband Stanisław Chomentowski, Voivode of Mazovia and the Field Hetman of the Crown. Construction of the masonry monastery commenced before 1730 and was completed in 1752 at the earliest, when the church was consecrated. In 1810, monastery buildings were adapted to serve as a military hospital, and the sisters were moved to the convent of the Discalced Carmelites. In the years 1836-1839, work on adapting the former catholic church into an orthodox church was carried out. At a later period the shrine was stripped of all detail, in the 19th and the 20th century it was divided into two stories due to which it completely lost its sacred character. Digs excavated during the research encompassed the porch, the northern part of the nave and the presbytery of the former church, the outer face of its main facade and the middle fragment of the presbytery end within the corridor of the north gallery of the so called great garth. During the work several dozens of masonry structures and relics dating back from the mid-18th to the 20th century were exposed and documented. Structures associated with the 18th-century church of the Visitationists were identi- fied in the form of foundation walls of the porch, nave and the presbytery, as well as pedestals for pillars of the music choir separating the short porch from the nave. From the same period came a well-preserved profiled stair tread-threshold of the former church made from a single block of sandstone, integrated into the former main facade. That detail was preserved in situ, which is confirmed by the traces of its relation to the assumed ordinate. With the construction stage of the church one must also connect the niche with a walled-in alcove, made in the foundation of the presbytery end, containing the cornerstone (a sandstone box containing a votive-commemorative treasure), as well as walls and fragments of the vault of the short crypt located beneath the altar, added to the south wall of the presbytery in its axis in the period preceding the installation of the main altar and the consecration of the church, which took place in the years 1748-1752.