Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Między archeologią, architekturą a renowacją. Zamek rycerski w Witkowie w świetle dotychczasowych badań

Michalak Arkadiusz

Wiadomości Konserwatorskie

|

2024

|

Nr 77

40--57

PL

W położonym ok. 10 km na północ od Szprotawy Witkowie znajduje się jeden z najciekawszych małych rycerskich obiektów rezydencjonalno-obronnych Polski zachodniej. Prowadzone w ostatnich latach na jego terenie badania archeologiczne i architektoniczne pozwoliły na zmianę wielu dotychczasowych poglądów na temat jego historii, chronologii i faz użytkowania. Znane dokumenty związane z Witkowem i przeprowadzone badania archeologiczno- architektoniczne pozwalają umieścić początki siedziby rycerskiej w tej wsi ok. połowy XIV w. Jej fundatorami byli prawdopodobnie członkowie rodu von Nechern, a po 1419 r. stała się własnością łużyckiego rodu von Warnsdorf. Po śmierci ostatniego członka witkowskiej linii tej rodziny obiekt przechodził z rąk do rąk, w końcu opuszczony po 1945 r. uległ znacznej dewastacji. Realizowane obecnie prace restauratorskie i budowlane przywracają założeniu pierwotny, gotycko-renesansowy wygląd.

EN

The titular defensive complex belongs to one of the most intriguing and better-preserved Gothic knightly seats in Western Poland. Current archaeological and architectural research carried out on the site, focused on the defensive enclosure and tower, has changed many previous views on its history and phases of use. As evidenced by the available documents and the archaeological and architectural research, the origins of the castle date to the middle of the fourteenth century. The founders of the castle were probably members of the von Nechern family, and after 1419, it became the property of the Lusatian family von Warnsdorf. After the death of the last member of the Witków line of this family, the castle passed from one owner to another, and finally, abandoned after 1945, it suffered considerable damage. Current restoration work is recovering its original Gothic-Renaissance appearance.

2

The issue of limitatio in early Silesian urban planning

Mruczek Roland, Kastek Tomasz

Architectus

|

2024

|

Nr 1 (77)

39--48

EN

The economic and legal changes taking place in Silesia during the times of melioratio terrae undoubtedly brought a revolution in the cultural landscape. The concept of a border in the non-urbanized space of the early Middle Ages had a completely different dimension than its foundation counterpart. The rapidly progressing colonization campaign and the development of large monastic land ownership resulted in a significant density of the settlement network, as well as a change in the ownership structure of the land itself, which was increasingly equipped with immunity. The borders – previously of a blurry, strip-like nature – increasingly took on a linear, precisely defined course. The culmination of this process was the marking of the boundaries of the chartered city (fossata), soon consolidated by city fortifications. Our study is an attempt to outline the issues of more recent research on the matter of the boundaries of a medieval city, which are the result of the progressive stratification of the settlement space in Silesia. The presented case study was intended to draw attention to new, surprising discoveries showing the evolutionary transition from the strip-like, highly conventional nature of early medieval borders to linear delimitations typical of the late and declining Middle Ages. The presented sketch is based on the results of more recent archaeological and architectural research conducted in Silesian cities, as well as analyzes of historical and iconographic sources. It is the first part of a series devoted to the stratification of urban space in the Middle Ages. The fortifications of individual elements of the early medieval Wrocław agglomeration, which had different owners, are still an open research problem, although their existence cannot be questioned today. In turn, marking the boundaries of the chartered city in the form of a rampart and moat had primarily legal and administrative significance and, in this sense, separated the area endowed with immunity from the space covered by princely law and its burdens. In the case of Wrocław, however, the flood protection and later defensive nature of the newly built structures were at least as important.

PL

Przemiany ekonomiczno-prawne zachodzące na Śląsku w czasachmelioratio terrae przyniosły niewątpliwie rewolucję w krajobrazie kulturowym. Pojęcie granicy w niezurbanizowanej przestrzeni wczesnego średniowiecza miało zupełnie inny wymiar niż jego lokacyjny odpowiednik. Szybko postępująca akcja kolonizacyjna i rozwój wielkiej klasztornej własności ziemskiej spowodowały znaczne zagęszczenie sieci osadniczej, a także zmianę struktury własnościowej samej ziemi, coraz częściej wyposażonej w immunitet. Granice – dotąd o niewyraźnym, pasowym charakterze – coraz częściej przybierały liniowy, ściśle określony przebieg. Punktem kulminacyjnym tego procesu było wytyczenie granic miasta lokacyjnego (fossata), wkrótce utrwalonych przez obwarowania miejskie. Praca stanowi próbę zarysowania problematyki nowszych badań nad zagadnieniem granic miasta średniowiecznego, będących wynikiem postępującej stratyfikacji przestrzeni osadniczej na Śląsku. Zaprezentowane studium przypadku miało za zadanie zwrócenie uwagi na nowe, zaskakujące odkrycia, ukazujące ewolucyjne przejście od pasowego, mocno umownego charakteru wczesnośredniowiecznych granic, do delimitacji liniowych, typowych dla późnego i schyłkowego średniowiecza. Zaprezentowany szkic opiera się na wynikach nowszych badań archeologiczno-architektonicznych prowadzonych w miastach śląskich, analizach źródeł historycznych oraz ikonograficznych. Stanowi pierwszą część cyklu poświęconego stratyfikacji przestrzeni miejskiej w średniowieczu. W dalszym ciągu otwartym problemem badawczym pozostają umocnienia poszczególnych członów wczesnośredniowiecznej aglomeracji wrocławskiej, mających różnych właścicieli, choć dziś już nie można zakwestionować ich istnienia. Z kolei wyznaczenie granic miasta lokacyjnego w postaci wału i fosy miało znaczenie przede wszystkim administracyjno-prawne i w tym sensie oddzielało teren obdarzony immunitetem od przestrzeni objętej prawem książęcym i jego ciężarami. W wypadku Wrocławia co najmniej tak samo ważny był jednak charakter przeciwpowodziowy, a później obronny nowo powstałych struktur.

3

Romantic and enthusiast or an architect in excavations

Niemczyk Ernest

Architectus

|

2024

|

Nr 1 (77)

85--90

EN

This outline is an attempt to show the beginnings of the wide-ranging archaeological and architectural research of the Old Town of Głogów, almost completely destroyed as a result of the defense of Festung Glogau in 1945, carried out under the leadership of Professor Tadeusz Kozaczewski, in which the author participated since his studies at the Faculty of Architecture of the Wrocław University of Science and Technology. He shows the changing role of the architect in the research process; from a romantic explorer and discoverer – in the likeness of Winckelmann or Schliemann – to the head of a large, interdisciplinary research team and chief coordinator of the documentation work. It focuses on a forgotten episode in the research on the chancel of St. Peter’s Church, when numerous burials of prehistoric and medieval chronology were discovered. It became a pretext for re-presenting the discovery along with the archaeological context. As a long-time educator, the author draws attention to the need to conduct and constantly improve methods of interdisciplinary research and systematically verify findings with representatives of other sciences.

PL

Niniejszy szkic stanowi próbę ukazania początków szerokopłaszczyznowych badań archeologiczno-architektonicznych Starego Miasta w Głogowie, zniszczonego niemal doszczętnie w wyniku obrony Festung Glogau w 1945 r., prowadzonych pod kierownictwem Prof. Tadeusza Kozaczewskiego, w których autor uczestniczył od czasów studiów na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Pokazuje zmieniającą się rolę architekta w procesie badawczym; od romantycznego eksploratora i odkrywcy – na podobieństwo Winckelmanna czy Schliemanna – po kierownika dużego, interdyscyplinarnego zespołu badawczego i głównego koordynatora prac dokumentacyjnych. Koncentruje się na zapomnianym epizodzie z badań prezbiterium kościoła p.w. św. Piotra, kiedy to odkryto liczne pochówki o chronologii pradziejowej i średniowiecznej. Stał się on pretekstem do ponownej prezentacji odkrycia wraz z szerszym kontekstem archeologicznym. Jako wieloletni dydaktyk, autor zwraca uwagę na konieczność prowadzenia i ciągłego doskonalenia metod badań interdyscyplinarnych oraz systematycznej weryfikacji ustaleń z przedstawicielami innych nauk.

4

Medieval malt house at 24–25 Mennicza Street in Wrocław

Limisiewicz Aleksander

Architectus

|

2024

|

Nr 1 (77)

58--63

EN

The study concerns excavations carried out in the courtyard of the “Lord’s Malt House” located at 24–25 Mennicza Street in the Old Town of Wrocław, within the Malt House Quarter. They covered an undeveloped space measuring 24 m ×20 m. They were interpreted as the location of an earlier, medieval malt house. Archaeological investigations were carried out to determine the function and chronology of the uncovered objects. Some of them were related to the Renaissance “Lord’s Malt House”: a ceramic water pipe, an end casting, four negatives of pillars placed at the entrance to the malt house, presumably used to fix a crane intended for transporting building materials and grain and malt. The last structure, a well, functioned until the construction of the waterworks (first half of the 17th century) The other cavities were associated with the medieval malt house. It consisted of two production runs terminating in malt vats.

PL

Opracowanie dotyczy prac wykopaliskowych przeprowadzonych na dziedzińcu „Słodowni Pańskiej” znajdującej się przy ulicy Menniczej 24–25 na Starym Mieście we Wrocławiu, w obrębie Kwartału Słodowników. Obejmowały one niezabudowaną przestrzeń o wymiarach 24 m × 20 m. Interpretowano je jako miejsce usytuowania wcześniejszej, średniowiecznej słodowni. Prowadzone badania archeologiczne miały na celu określenie funkcji i chronologii odkrywanych obiektów. Część z nich była związana z renesansową „Słodownią Pańską”: ceramiczny wodociąg, rząp końcowy, cztery negatywy słupów umieszczone przy wejściu do słodowni, przypuszczalnie służące do umocowania dźwigu przeznaczonego do transportu materiałów budowlanych oraz ziarna i słodu. Ostatni z obiektów, studnia, funkcjonował do czasu wybudowania wodociągu (pierwsza połowa XVII wieku). Pozostałe jamy były związane ze średniowieczną słodownią. Tworzyły ją dwa ciągi produkcyjne zakończone kadziami słodowymi.

5

Zastosowanie środowiska 3D w badaniach nad dziedzictwem prehistorycznym Jordanii. Przykłady z projektu Heritage- Landscape-Community

Karmowski Jacek

Wiadomości Konserwatorskie

|

2023

|

Nr 73

117--131

PL

W artykule omówiono zastosowanie środowiska 3D w badaniach nad materialnym dziedzictwem prehistorycznym na przykładzie projektu Heritage-Landscape-Community (HLC). Przedstawia on przegląd kilku podejść do wykorzystania metod związanych ze środowiskiem 3D. Wspomniane podejścia podzielone są na trzy sekcje, z których każda opisuje przykłady: dokumentacji, analizy i rozpowszechniania. Od zbierania i pozyskiwania danych w 3D poprzez ich analizę w wirtualnej rzeczywistości po rozpowszechnianie w formie interaktywnej gry komputerowej. W artykule przytoczono przykłady, które mogą być użyteczne nie tylko w badaniach archeologicznych, ale także w innych dyscyplinach zajmujących się ogólnie rozumianym dziedzictwem materialnym. Zaprezentowany w tej pracy wgląd w metodologię ma na celu zbadanie możliwych sposobów zastosowania środowiska 3D, jednocześnie koncentrując się na wykorzystaniu darmowego oraz niskokosztowego oprogramowania.

EN

This paper discusses the application of 3D environment in research on prehistoric tangible heritage using the example of the Heritage–Landscape– Community (HLC) project. It provides an overview of several approaches to using 3D-related methods, divided into three sections: documentation, analysis, and dissemination. These range from collecting and acquiring data in 3D, through their analysis in virtual reality, to dissemination in the form of an interac - tive computer game. The article presents examples that can be useful not only in archaeological research but also in other disciplines dealing with material heritage in general. The methodology presented in this work aims to explore possible ways of using the 3D environment, while focusing on the use of free and low-cost software.

6

UAV LiDAR mapping in the historical sanctuary of Machu Picchu: challenges and preliminary results, part 2

Ćmielewski Bartłomiej, Sieczkowska Dominika, Kościuk Jacek, Bastante José M., Wilczyńska Izabela

Wiadomości Konserwatorskie

|

2023

|

Nr 75

32--40

EN

Besides the well-recognized central part, the National Archaeological Park of Machu Picchu encompasses approximately sixty lesser-known sites. Chachabamba and Inkaraqay are two examples. When using traditional field prospection on steep slopes covered by rainforest, it is challenging to detect traces of anthropogenic structures. A method that could help is the light detection and ranging (LiDAR) survey from airplanes or helicopters. The authors propose an alternative method using a self-developed LiDAR system mounted on a drone platform, able to detect even relicts of walls less than one meter high. This approach’s main advantages are the speed and flexibility of prospection, high-resolution 3D point clouds, and the ability to penetrate the rainforest. The authors discussed data collecting methods, filtration, classification, and different visualization algorithms in the first part of the paper. The second part presents the preliminary results of the LiDAR survey over Chachabamba and Inkaraqay sites, the first validation of the outcomes, and general conclusions on UAV LiDAR feasibility in Peruvian rainforest conditions.

PL

Obok dobrze zbadanej centralnej części Narodowy Park Archeologiczny Machu Picchu obejmuje swoim zasięgiem także ponad 60 mniej znanych stanowisk. Chachabamba i Inkaraqay są tu dwoma przykładami. Na stromych, porośniętych gęstym lasem deszczowym zboczach tradycyjne metody prospekcji terenowej nie gwarantują wykrycia wszystkich struktur o antropogenicznym charakterze. Pomocne mogą tu być pomiary LiDAR (light detection and ranging) z pokładu samolotu lub helikoptera. Autorzy proponują alternatywną metodę z użyciem LiDAR’a zamontowanego na dronie, zdolnego do wykrywania reliktów murów o wysokości poniżej 1 m. Główne zalety tej metody to łatwość i prędkość prospekcji, wysoka gęstość chmur punktów 3D oraz zdolność do penetracji pokrywy leśnej. W pierwszej części artykułu przedstawiono metodę zbierania danych, filtracji i klasyfikacji oraz algorytmy wizualizacji wyników. Druga część artykułu zaprezentuje pierwsze wyniki pomiarów lidarowych w Chachabamba i Inkaraqay, wstępną ocenę uzyskanych rezultatów oraz możliwości zastosowania UAV LiDAR w warunkach peruwiańskiego lasu deszczowego.

7

Silesian landscape with a castle in the background. A Wrocław donjon of the prince-crusader

Chorowska Małgorzata, Mruczek Roland

Architectus

|

2023

|

Nr 1 (73)

3--16

EN

The article is an attempt at outlining the cultural landscape of Silesia in times of breakthrough, in the 2nd and 3rd thirds of the 12th century, which was seen through the prism of studies on the early patronage of the Silesian Piasts. The symbol of deep transformations – apart from colonization and rental economy – became the then brick architecture of Lombard genesis, which north of the Alps was connected with Italian aspirations and the imperial power of the Hohenstaufen’s dynasty (1154–1186). The purpose of this work is to present the genesis of the innovative brick eighteen-sided donjon of the princely castle in Ostrów Tumski in Wrocław against the background of the journey of Bolesław I the Tall (exile years: 1146–1163) as well as political, economic, and legal transformations which he initiated in Silesia in the first decades of melioratio terrae (rule years: 1163–1201). That time, which was initially dominated by the Piast conflict with magnates and then by the first successful economic and settlement experiments, preceded widely known in source literature huge architectural and urban investments of European momentum undertaken by his son Henry the Bearded (1201–1238). This work is based on archaeological and architectural research results and analyses of the selected existing tower objects, mainly European, as well as on historical sources. The brick Wrocław donjon is a manifesto of power of Prince Bolesław I the Tall returning from the exile who regained the main gords of the province with difficulty (1163/1166). Similarly to numerous early French and English towers, it was an innovative experimental building but it did not have any direct formal imitations. In the search for its genesis, it is appropriate to refer to Lombard brick models, among which Milan’s defensive walls, which were destroyed after a long siege in the years 1161–1162, can be of great importance. In 1163 Bolesław I the Tall returned to the country from a long exile and initiated a “brick breakthrough” in fragmented Poland. It constituted one of the stages of the great “brick revolution” north of the Alps, which was initiated by the Hohenstaufen’s Italian policy.

PL

Artykuł jest próbą nakreślenia krajobrazu kulturowego Śląska w czasach przełomu, w 2. i 3. tercji XII w., widzianego przez pryzmat studiów nad wczesnym mecenatem Piastów śląskich. Symbolem głębokich przemian – oprócz kolonizacji i gospodarki czynszowej – stała się wówczas ceglana architektura o genezie lombardzkiej, łączona na północ od Alp z włoskimi aspiracjami i mocarstwową polityką Hohenstaufów (1154–1186). Celem pracy jest ukazanie genezy nowatorskiego, ceglanego, osiemnastobocznego donżonu książęcego zamku na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu na tle podróży Bolesława I Wysokiego (lata wygnania: 1146–1163) oraz przemian politycznych i ekonomiczno-prawnych, jakie zainicjował na Śląsku w pierwszych dekadach melioratio terrae (lata panowania: 1163–1201). Czas ten, zdominowany początkowo przez konflikt Piastów z możnowładztwem, potem przez pierwsze udane eksperymenty gospodarcze i osadnicze, poprzedził szeroko znane w literaturze przedmiotu ogromne inwestycje architektoniczne i urbanistyczne o europejskim rozmachu podjęte przez jego syna Henryka Brodatego (1201–1238). Praca opiera się na wynikach badań archeologiczno-architektonicznych oraz analizach wybranych istniejących obiektów wieżowych, głównie europejskich, a także źródeł historycznych. Ceglany donżon wrocławski to manifest władzy powracającego z wygnania księcia Bolesława I Wysokiego, z trudem odzyskującego główne grody prowincji (1163/1166). Podobnie jak liczne wczesne wieże francuskie i angielskie był budowlą nowatorską, eksperymentalną i nie znalazł bezpośrednich naśladownictw formalnych. W poszukiwaniach jego genezy wypada sięgnąć do lombardzkich wzorców ceglanych, wśród których istotne znaczenie mogą mieć mury obronne Mediolanu zburzone po długim oblężeniu w latach 1161–1162. Powracając w 1163 r. do kraju z długiego wygnania, Bolesław I Wysoki zainicjował „ceglany przełom” w Polsce dzielnicowej, który stanowił jeden z etapów wielkiej „ceglanej rewolucji” na północ od Alp, zapoczątkowanej przez politykę włoską Hohenstaufów.

8

Wczesnośredniowieczne znaki garncarskie z wykopalisk przy placu Nowy Targ we Wrocławiu

Kmiecik Piotr, Szwed Robert

Szkło i Ceramika

|

2022

|

R. 73, nr 3

43--46

PL

Artykuł omawia wczesnośredniowieczne fragmenty ceramiki z zachowanymi znakami garncarskimi odnalezione w trakcie badań archeologiczno-architektonicznych w pobliżu placu Nowy Targ we Wrocławiu. Przedstawiono okoliczności i kontekst odkrycia, przeprowadzono próbę datowania i przedstawiono jego możliwe znaczenie dla dalszych badań nad najwcześniejszymi fazami rozwoju organizmu miejskiego Wrocławia.

EN

The article discusses early medieval pottery fragments with preserved pottery marks, found during the archaeological and architectural research in the vicinity of Nowy Targ square in Wrocław. The paper presents circumstances and context of the discovery, its possible significance for further research on the earliest stages of the development of the urban structure of Wrocław and gives the first attempt to its dating.

9

UAV LiDAR mapping in the Historic Sanctuary of Machupicchu: challenges and preliminary results: Part 1

Ćmielewski Bartłomiej, Sieczkowska Dominika, Kościuk Jacek, Bastante José M., Wilczyńska Izabela

Wiadomości Konserwatorskie

|

2021

|

Nr 67

259--170

EN

Besides the well-recognized central part, the National Archaeological Park of Machupicchu encompasses approximately 60 lesser-known sites. Chachabamba and Inkaraqay are two examples. When using traditional field prospection on steep slopes covered by rainforest, it is challenging to detect traces of anthropogenic structures. A method that could help is the light detection and ranging (LiDAR) survey from aeroplanes or helicopters. The authors propose an alternative method using a self-developed LiDAR system mounted on a drone platform able to detect even relicts of walls less than one meter high. This approach’s main advantages are the speed and flexibility of prospection, highresolution 3D point clouds and the ability to penetrate the rainforest. The authors discuss methods of data accumulation, filtration, classification and different visualization algorithms pointing to challenges related to UAV LiDAR use. The second part of this article will present the preliminary results for the LiDAR survey over Chachabamba and Inkaraqay sites and the first validation of the results.

PL

Obok dobrze zbadanej centralnej części, Narodowy Park Archeologiczny Machupicchu obejmuje także ponad 60 mniej znanych stanowisk. Przykładami są tutaj Chachabamba i Inkaraqay. Na stromych, porośniętych gęstym lasem deszczowym zboczach tradycyjne metody prospekcji terenowej nie gwarantują wykrycia wszystkich struktur o antropogenicznym charakterze, natomiast pomocne mogą być pomiary LiDAR (light detection and ranging) z pokładu samolotu lub helikoptera. Autorzy proponują alternatywną metodę z użyciem zamontowanego na dronie LiDAR-a, zdolnego do wykrywania reliktów murów o wysokości poniżej jednego metra. Główne zalety tej metody to łatwość i prędkość prospekcji, wysoka gęstość chmur punktów 3D oraz zdolność do penetracji pokrywy leśnej. Przedstawiono metodę zbierania danych, filtracji i klasyfikacji oraz algorytmy wizualizacji wyników. Jednocześnie wskazano wyzwania związane z użyciem systemów UAV LiDAR. Druga część artykułu zaprezentuje pierwsze wyniki pomiarów lidarowych w Chachabamba i Inkaraqay oraz ich wstępną ich ocenę.

10

Podziemia kolegiaty w Wiślicy: unikalne relikty średniowiecznej sztuki architektonicznej. Problematyka ich zabezpieczenia, konserwacji i ekspozycji

Kołodziejczyk Katarzyna, Przygodzki Dominik

Wiadomości Konserwatorskie

|

2021

|

Nr 66

156--171

PL

Wiślica jest szczególnym miejscem, o wyjątkowo bogatym zasobie architektury i sztuki średniowiecznej. Jej unikalny charakter oraz znaczenie naukowe, artystyczne, historyczne, edukacyjne i tożsamościowe stało się powodem przyjęcia szczególnych rozwiązań w zakresie zabezpieczenia, konserwacji i publicznej prezentacji. Szeroki zakres prac archeologicznych, badawczych i ratowniczych w rejonie kolegiaty wiślickiej przyczynił się do ukierunkowania rozważań nad formą udostępnienia ich wyników przyszłym badaczom i społeczeństwu. Dziedzictwo kulturowe wymaga wiarygodnej projekcji w świadomości ogólnej i indywidualnego odbiorcy, czyli takiej ekspozycji, która pozwala na interpretację przeszłości na podstawie czytelnej granicy pomiędzy autentyzmem materii a naukowo budowanym „modelem historycznej rzeczywistości”. To właśnie materia dzieła sztuki, jej wybór, sposób ukształtowania wyrażają stosunek autora, twórcy, do materii świata i bytu człowieka. Czy współcześnie nie utraciliśmy spójności wzajemnie dopełniających się materii z formą i treścią dzieła sztuki?

EN

Wiślica is a unique place, endowed with exceptionally rich medieval art and architecture assets. Its unique character and importance for science, arts, history, education, and identity of the place has become a reason for adopting specific solutions in terms of protection, conservation, and public presentation. A wide range of archaeological, research, and rescue works in the area of the collegiate church in Wiślica has contributed to channeling the deliberations regarding the manner of sharing their results with future scholars and society. Cultural heritage requires a credible projection in the awareness of the general public, as well as of an individual recipient, which boils down to an exposition which would allow to interpret the past on the basis of a legible border between the authenticity of matter and scientifically constructed model of historical reality. It is the matter of a work of art, its choice, the way it is formed that express the attitude of its author and creator to the matter of the world and the existence of man. Have we not lost the coherence of mutually complementary matter, form, and content of a work of art today?

11

Próba rekonstrukcji wizerunku na fragmencie malowanego szkła z wykopalisk przy pl. Jana Pawła II we Wrocławiu

Kmiecik Piotr

Szkło i Ceramika

|

2021

|

R. 72, nr 1

33--37

PL

Niniejszy artykuł omawia problematykę związaną z próbą graficznej rekonstrukcji wizerunku przedstawionego na fragmencie szkła odnalezionego podczas wykopalisk, prowadzonych w ramach wyprzedzających badań archeologiczno-architektonicznych, na obszarze dawnego Szpitala Wszystkich Świętych we Wrocławiu. Pierwotnie uważany za szkło witrażowe, detal ten okazał się być pochodzącym z połowy XVI w. fragmentem przedstawionego na szkle herbu Stefana Batorego, jako króla Polski. Dokonana na podstawie wielodyscyplinowej analizy rekonstrukcja wizerunku, stała się przyczynkiem do dalszych rozważań nad metodologią prowadzonych w ten sposób analiz, jako wymagających nie tylko rozbudowanej analizy graficznej, lecz również badań z zakresu dyscyplin pokrewnych, dla możliwie wiarygodnego odwzorowania.

EN

This article discusses the issues related to the attempt to graphically reconstruct the image depicted on a fragment of glass found during excavations carried out as part of preliminary archaeological and architectural research in the area of the former All Saints Hospital in Wrocław. Originally considered to be stained glass, this detail turned out to be a fragment of the coat of arms of Stefan Batory as the king of Poland from the mid-16th century. The reconstruction of the image made on the basis of a multidisciplinary analysis has become a contribution to further considerations on the methodology of analyzes carried out in this way, as requiring not only extensive graphic analysis, but also research in the field of related disciplines, for possibly reliable reproduction.

12

Fajans ze starożytnego Egiptu – pierwsza w dziejach ludzkości ceramika typu high-tech – tajemnice technologii produkcji

Trzciński Jerzy, Zaremba Małgorzata, Nachyła Olga

Szkło i Ceramika

|

2021

|

R. 72, nr 3

17--22

13

Luminescencyjne datowania w badaniach geoarcheologicznych

Kalicki Tomasz, Głuszewski Wojciech, Frączek Marcin, Przepióra Paweł

Postępy Techniki Jądrowej

|

2021

|

z. 3

34--41

PL

W artykule omówiono wyniki kilku interdyscyplinarnych geologicznych datowań wykonanych metodami optycznymi. Wiek starszych osadów, głównie plejstoceńskich określono za pomocą termoluminescencji (TL). Młodsze holoceńskie osady datowano z wykorzystaniem optycznie stymulowanej luminescencji (OSL). Na przykładzie osadów mineralnych zawierających kwarc wyjaśniono podstawy obu technik datowania. Często są one stosowane naprzemiennie, w zależności od materiału i jego szacowanego wieku. Metoda OSL rekomendowana jest do badania próbek na stanowiskach archeologicznych. W obu technikach analitycznych mierzy się wielkości dawek pochłoniętych naturalnego promieniowania jonizującego. Zwrócono uwagę na znaczenie laboratoryjnych źródeł promieniowania gamma w wyznaczaniu krzywych kalibracji.

EN

The article discusses the results of several interdisciplinary studies on the dating of geological sediments with optical methods. The age of older sediments, mainly Pleistocene ones, was determined by thermoluminescence (TL). Younger Holocene sediments were dated using optically stimulated luminescence (OSL). The basics of both methods of dating sediments containing quartz are explained. The OSL method is successfully used to determine the age of mineral sediment in archaeological sites. The basis of both analytical techniques is the measurement of the amount of absorbed doses of natural ionizing radiation. Also the importance of laboratory gamma radiation sources used for the determination of calibration curves has been emphasized.

14

Ocena archeometalurgicznych stopów miedzi po wytworzeniu i po badaniach grawimetrycznych w roztworze imitującym kwaśną glebę

Brojanowska Agnieszka, Budniak Karolina, Miśta-Jakubowska Ewelina A., Moszczyńska Dorota

Ochrona przed Korozją

|

2021

|

nr 4

106--117

PL

Niniejsza praca mieści się na styku inżynierii materiałowej, korozjii archeologii eksperymentalnej. Do badań wybrano 1 mosiądz i 3 brązy. Próbki uzyskano poprzez wytop tyglowy mieszaniny składników stopowych i scharakteryzowano (morfologia powierzchni – SEM i skład chemiczny – EDS). Próbki umieszczono w roztworach wodnych symulujących natlenioną glebę o pH równym 3,6 i zawierającą jony Cl- i SO42- na okres prawie 1600 dni. Po wyjęciu próbek wykonano badania morfologii powierzchni (SEM), składu chemicznego (EDS) i fazowego (XRD) produktów korozji. Wykonano obliczenia szybkości korozji metodą grawimetryczną oraz zbadano pH roztworów po ekspozycji. Wykazano obecność odcynowania, jako mechanizmu korozji brązów archeometalurgicznych przy jednoczesnym braku stałych produktów korozji tego pierwiastka, co może doprowadzić do błędnej klasyfikacji rzeczywistych znalezisk archeologicznych. Wskazano również perspektywiczny charakter badań pH gleby w aspekcie oceny szybkości korozji artefaktów archeologicznych.

EN

The present work straddles the fields of materials engineering, corrosion and experimental archaeology. One brass and three bronze samples were selected for the study. The samples were obtained by crucible melting of a mixture of alloying elements and characterised (surface morphology - SEM and chemical composition - EDS). The samples were placed in aqueous solutions simulating oxygenated soil with a pH of 3.6 and containing Cl- and SO42- ions for almost 1600 days. After removing the samples, surface morphology (SEM), chemical composition (EDS) and phase composition (XRD) of the corrosion products were studied. Corrosion rate calculations were performed using the weight loss method and the pH of the solutions after exposure was investigated. Detinning as a corrosion mechanism for archaeometallurgical bronzes was demonstrated, while the absence of solid corrosion products of this element can lead to misclassification of actual archaeological finds. The prospective nature of soil pH studies in terms of assessing the corrosion rate of archaeological artefacts is also indicated.

15

Spatial multi-criteria approach to the evaluation of archaeological sites

Magaš Lucija, Gajski Dubravko, Dzięgielewska-Gajski Katarzyna

GIS Odyssey Journal

|

2021

|

Vol. 1, no. 1

21--35

EN

One of the most demanding and challenging tasks for an archaeologist is discovering new archaeological deposits. The archaeologist considers many historical facts and explores their interconnectedness and impact on ancient life. The surrounding has the most significant impact on the life of the human community. Therefore ancient communities inhabit such places that provide them with favorable conditions for life and development, i.e., adequate climate, proximity to water, food and raw materials, and the possibility of protection from enemies. To draw the attention of the archaeologists to the areas where spatial conditions are fulfilled until some level, the spatial multi-criteria analysis of landscape features can be of great help. This paper aims to evaluate the landscape by the several predefined criteria using the multi-criteria analysis supported by Analytical Hierarchical Process (AHP). Finally, the evaluation result is visualized in GIS, showing the places where it is to expect an archaeological deposit. As a study area, the Požega valley was chosen because it represents many archaeological sites dating from the Iron Age. According to the personal preferences, five criteria were selected and ranked: proximity to water, altitude, terrain, slope, proximity to mineral resources, and land use. Five potential sites for archaeological research were identified using multi- criteria analysis in GIS and AHP. Finally, the possibilities of multi-criteria analysis in GIS in archaeological research are presented and discussed.

16

Smart and protective surveying of hidden mediterranean heritage

Paszkowski Zbigniew W.

Przestrzeń i Forma

|

2020

|

nr 44

109--128

EN

In the Mediterranean area, there are hundreds of ancient cities that have ceased to exist, and millions of valuable parts of buildings and sculptures remain hidden or abandoned. This resource requires special care and protection. There is probably a much larger part of this resource, as yet unexposed to view, remaining to be discovered. A number of historic buildings remain underground or underwater, and are not properly protected against damage or robbery. Protected areas, with limited access due to the potential occurrence of ancient monuments underground or underwater, should be designated. In order to assess the range of occurrence of such monuments from bygone cultures, it is necessary to carry out specialized field studies. The author indicates that smart digital technologies, such as digital maps of the area, satellite and aerial photographs and electromagnetic georadar surveys, could be used for such research.

PL

W rejonie Morza Śródziemnego istnieją setki starożytnych miast, które przestały istnieć, a miliony cennych części budynków i rzeźb pozostają ukryte lub opuszczone. Ten zasób wymaga specjalnej opieki i ochrony. Prawdopodobnie do odkrycia pozostaje jeszcze znacznie większa część tego zasobu, jeszcze nieodkryta. Wiele historycznych budynków pozostaje pod ziemią lub pod wodą i nie jest odpowiednio chronionych przed zniszczeniem lub rabunkiem. Należy wyznaczyć obszary chronione, do których dostęp jest ograniczony ze względu na potencjalne występowanie starożytnych zabytków pod ziemią lub pod wodą. Aby ocenić zasięg występowania takich zabytków z minionych kultur, konieczne jest przeprowadzenie specjalistycznych badań terenowych. Autor wskazuje, że do takich badań można by wykorzystać inteligentne technologie cyfrowe, takie jak cyfrowe mapy terenu, zdjęcia satelitarne i lotnicze oraz georadary elektromagnetyczne.

17

Arc-nucleart 50 lat radiacyjnej konserwacji obiektów o znaczeniu historycznym

Cortella Laurent, Albino Christophe, Tran Quoc Khoi, Froment Karine, Głuszewski Wojciech

Postępy Techniki Jądrowej

|

2020

|

z. 3

22--24

PL

Artykuł powstał z okazji 50 rocznicy utworzenia radiacyjnego laboratorium badawczego i profesjonalnej pracowni konserwacji dzieł sztuki ARC-NucleArt (Atelier de Recherche et de Conservation Nucléart). Przypomniano historię tej zasłużonej dla ratowania obiektów historycznych placówki. Jest ona pionierem w zastosowaniu technik radiacyjnych do dezynsekcji, dezynfekcji i konsolidacji. Krótko omówiono zasady wykorzystania promieniowania jonizującego do ratowania zagrożonych insektami, grzybami i bakteriami obiektów archeologicznych i dzieł sztuki. W przeglądzie literaturowym odsyłamy do publikacji podsumowujących światowe badania w zakresie radiacyjnej konserwacji różnych materiałów.

EN

The article was created on the occasion of the 50th anniversary of the creation of the radiation research laboratory and professional art conservation studio ARC-NucleArt (Atelier de Recherche et de Conservation Nucléart). The history of this institution merited for saving historical objects was recalled. She is a pioneer in the application of radiation techniques for disinfestation, disinfection and consolidation. The principles of using ionizing radiation to rescue archaeological sites and works of art endangered by insects, fungi and bacteria are briefly discussed. In the literature review, we refer to publications summarizing the global research in the field of radiation conservation of very different materials.

18

Post-Neolithic occupation in Tunel Wielki Cave (southern Poland)

Kot Małgorzata, Wojenka Michał, Czajka Grzegorz, Kontny Bartosz, Gryczewska Natalia

Folia Quaternaria

|

2020

|

nr 88

17--39

EN

Post-Neolithic cave occupation in Poland remains insufficiently recognised. The pur¬pose of this paper is to present the results of the analysis of pottery and metal objects discovered in Tunel Wielki Cave (Ojców area, SE Poland). The artefacts were collected during three fieldwork campaigns in 1967–68 and 2018. The results show that the cave was occupied at least several times. The most ephem¬eral settlement traces can be dated to the Early Bronze Age and these may be related to the Trzciniec culture. The site was more intensively used in the Late Bronze Age and Early Iron Age by communities representing the Lusatian culture. Roman Period artefacts are very scarce. Traces of most intensive use of the cave come from the Middle Ages. One can determine artefacts conditionally dated from the 11th to the 12th century, as well as younger objects, dated to the 13th − early 14th c. Single pieces of pottery can be attributed to the Modern period. The obtained results point to multiple short-term visits. The cave fill does not bear traces of permanent occupation during the Post-Neolithic period.

19

Grave of the Corded Ware culture from site 2 in Aleksandrowice, Kraków District

Peschel Kamil, Włodarczak Piotr

Folia Quaternaria

|

2020

|

nr 88

79--92

EN

Graves from the Final Eneolithic period are very common in the loess uplands of western Lesser Poland (Małopolska). Their predominant form is a catacomb construction, related to the Kraków-Sandomierz group of the Corded Ware culture. A grave from Aleksandrowice, Kraków district, belongs to a smaller group of features known from the western border of this region. The grave goods are comprised of a stone battle-axe and a long blade knife, and the bones of the burial have not survived due to unfavourable soil conditions. The grave construction and the type of furnishing allow us to suppose that the grave was originally covered with a barrow. The faceted stone battle-axe with western stylistic connotations (Bohemia, Central Germany) is a unique find. It is the first find of this type in the western part of Lesser Poland. Based on the nature of the finds, the grave can be dated to around 2700–2500 BC, which means to the younger stage of the “barrow phase” of the Corded Ware culture.

20

Archaeological materials from caves in the south Caucasus recovered by Stefan Krukowski during his stay in Georgia 1916–1918

Szymczak Karol

Folia Quaternaria

|

2020

|

nr 88

1--16

EN

The Polish archaeologist Stefan Krukowski stayed in Georgia from 1916 to 1918. During that time, apart from carrying out a comprehensive excavation in Gvarjilas Klde Cave, he also performed test digs in other Caucasian cave sites, the materials from which are still stored in the Georgian National Museum in Tbilisi but have never been published. In this paper these inventories are analysed and presented as a side note to a recently published book on the results of Krukowski’s field research in Gvarjilas Klde.