Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Zakrzówek a hitlerowska wizja transformacji prawobrzeżnego Krakowa

Laskowski Andrzej

Wiadomości Konserwatorskie

|

2021

|

Nr 65

37--53

PL

Autor omawia okupacyjne losy Zakrzówka, od roku 1910 dzielnicy Krakowa. Z uwagi na rolniczy charakter, niemal zupełny brak przemysłu (wyjąwszy kamieniołomy), słabe skomunikowanie z centrum miasta oraz nikłą, w większości niską i przeciętną jakościowo zabudowę teren ten był dogodny do kompleksowego zagospodarowania. Dostrzegli to okupanci: sprowadzony do Krakowa wybitny architekt i urbanista Hubert Ritter zaprojektował na Dębnikach, Zakrzówku i Ludwinowie ogromną dzielnicę rządową, mającą podkreślać rangę Krakowa jako stolicy Generalnego Gubernatorstwa. Koncepcja zakładała powstanie, po wyburzeniu istniejącej zabudowy, monumentalnych budowli, reprezentacyjnych placów i układu komunikacyjnego złożonego z szerokich arterii, linii kolejowej i kilku mostów na Wiśle. Projekt, ukończony w maju 1941, nie doczekał się realizacji. Zdecydował o tym konflikt architekta z hitlerowskimi notablami i urzędnikami w Krakowie oraz agresja III Rzeszy na ZSRR. Potencjał Zakrzówka pozostał niewykorzystany, ocalała jednak jego dotychczasowa zabudowa.

EN

The author discusses the history of Zakrzówek (a district of Cracow since 1910) under Nazi occupation. In view of its agricultural nature, virtually non-existent industry (local quarry excepted), poor connection to the city center and dispersed, low, average-quality buildings, the territory seemed promising as a site for comprehensive development, the quality swiftly discovered by the occupants: eminent architect and urban planner Hubert Ritter, summoned to Cracow to the purpose, designed an enormous government district to be developed across Dębniki, Zakrzówek and Ludwinów with intent to emphasize Cracow’s importance as the capital of the General Governorate. Upon demolition of all existent housing, the proposition assumed the erection of monumental buildings, magnificent squares, and a passageway system comprising wide arteries, a railway line and several bridges on the river Vistula. Completed in May 1941, the design never saw daylight, the main reasons involving the architect’s clash with Nazi notables and officials in Cracow, and the Third Reich’s attack on the USSR. While Zakrzówek’s potential has remained untapped, its old development remained untouched.

2

Geologiczno-górnicza problematyka złóż kamienia dla budowli wczesnośredniowiecznego Krakowa

Bromowicz J., Magiera J.

Górnictwo Odkrywkowe

|

2008

|

R. 49/2, nr 2-3

62-71

PL

We wczesnośredniowiecznych budowlach współczesnego Krakowa zastosowano kamienne materiały miejscowe: różne odmiany wapieni górnojurajskich, występujących na obszarze Krakowa i w jego najbliższych okolicach oraz piaskowców karpackich, pozyskiwanych w odległości do około 15 km od miasta. Rozwijająca się z czasem umiejętność obróbki powodowała ewolucję w użyciu kamieni. Najstarsze miały naturalną podzielność płytkową lub były nieregularnymi bryłami. Płytki wykorzystywano do wznoszenia lica murów. Z nieregularnych brył wapiennych budowano fundamenty i wypełniano nimi wnętrza murów (technika opus emplectum). Wraz z pierwszymi kamieniołomami i rozwojem metod wydobycia i obróbki kamienia pojawiły się piaskowcowe elementy grubopłytowe (kościół św. Gereona na Wawelu, kościół klasztoru benedyktynów w Tyńcu) i kształtki wapienne (najstarsze kamienne kościoły pod wezwaniem Najśw. Salwatora i św. Wojciecha).'Analiza wielkości kształtek wskazuje, że najmniejsze stosowano w budowlach najważniejszych (katedra " hermanowska ", kościół Najśw. Salwatora). Najważniejsze dla budowniczych murów były właściwości fizykomechaniczne kamienia. Walory dekoracyjne (barwa, uziarnienie) były natomiast wykorzystywane w detalach architektonicznych (np. kolumny w krypcie św. Leonarda). Najstarsze miejsca wydobycia wapieni to najprawdopodobniej szczyt i stoki Wzgórza Wawelskiego. Występująca tam płytkowa odmiana wapienia, łatwa w wydobyciu, była zapewne pierwszym użytym materiałem kamiennym. Inne miejsca to: wzgórze Skałka, Zakrzówek, wschodnia krawędź zrębu Lasku Wolskiego. Piaskowce miękkie, ciosowe, pochodzą z Karpat. Ich źródłem są warstwy środkowogodulskie, warstwy istebniańskie oraz warstwy ciężkowickie. Zwięzłych piaskowców płytowych dostarczały warstwy ligockie i gazowe z terenów położonych na południe od Wieliczki. Kamieniołom na Krzemionkach, pod kościołem św. Benedykta, uważany za jeden z najstarszych w Krakowie, posłużył do próby oszacowania wielkości wydobycia wapienia. Przed 1859 r wydobyto stamtąd około 27 tys. m3 kamienia, a do zakończenia eksploatacji - około 124 tys. m3

EN

Local Stones have been used in the construction of the early mediaeval Krakow buildings (mostly churches): limestone (Upper Jurassic) and Carpathian flysch sandstone (Cretaceous - Paleogene). The stones were exploited within the city limits or in its close vicinity (up to 15 km). Stones, which cracked naturally in plates, were used in early stages of the town development. They were used for making-up external faces of the walls. Gaps between the faces were infilled with irregular stone blocks (technique opus emplectum), which were also used for foundations. Development of the extraction and masonry methods allowed for using thick-p^ac't'ea^^afcałttrmr (e.g.: St. Gereon church, Benedictines church in Tyniec) and regularly shaped limestone plates (e.g.: King Hermans Cathedral, St. Salvator church). The smallest limestone plates were used in the most important churches. Obviously, technical properties of the stone were the main selection criterion for the builders of the walls. Decorative attributes were considered in smaller architectonic elements (e.g.: tombstones and columns). The earliest sites where piaty limestone was extracted are: the Wawel and the Zakrzówek Hills, eastern end of the Lasek Wolski horst. Soft sandstone came from the Carpathian Mts.: middle Godula Beds, Itsebna Beds and Ciężkowice Beds. Hard platy sandstone were extracted from the Lgota and Gaize Beds, located S of Wieliczka. The quarry located on the Krzemionki Hill, considered as one of older within the city limits, was usedjor approximate calculation of the volume of the stone extracted. DEM based on historical and contemporary topographic maps was used. 27,000 mS of the limestone was extracted prior to 1859 and totally 124,000 m3 till the end of the nineteenth century, when the quarry was abandoned.

3

Karola Wojtyły kamieniołom w mieście

Górecki J., Szwed E.

Górnictwo Odkrywkowe

|

2006

|

R. 48, nr 3-4

200-202

PL

W latach 1940 - 1944 Karol Wojtyła pracował w kamieniołomach na krakowskim Zakrzówku. Będąc już Papieżem, wspominał ten okres jako szczególne życiowe doświadczenie. Eksploatację wapieni górnej jury zakończono tam w roku 1991, a główne wyrobisko zostało zalane wodą. Dla kamieniołomu i okolicy przewidziano wodny i parkowo-wodny kierunek zagospodarowania terenów poeksploatacyjnych mieszczących się w granicach Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego. Proponuje się rozważenie idei uczczenia pamięci Jana Pawła II poprzez realizację na Zakrzówku pierwszego na terenach górniczych pomnika pracy ludzkiej i ludzi górniczego trudu. Miałaby to być inicjatywa całego środowiska polskich górników i geologów.

EN

Karol Wojtyła worked in a quarry in Krakow Zakrzówek in 1940-1944. When he was a pope, he recalled this period as a special life experience. The exploitation of upper jura was finished in 1991, and the main excavation was flooded. Water and park-water direction of development is planned for this quarry and the environs which are in the boundaries of Bielańsko-Tyniecki Landscape Park. An idea of john Paul II commemoration through realization of first, on mining areas, monument of peoples work and efforts, in Zakrzów, is planned. It should be an initiative of whole environment of polish miners and geologists.