Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Depositional conditions of the Upper Younger Loess during the Last Glacial Maximum in central and eastern Europe

Dzierżek Jan, Lindner Leszek, Chlebowski Roman, Szymanek Marcin, Bogucki Andriy, Tomeniuk Olena

Acta Geologica Polonica

|

2022

|

Vol. 72, no. 4

369--389

EN

This paper is a summary of the results of research on the accumulation conditions of the Upper Younger Loess (LMg) in Poland and Bug loess (bg) in Ukraine from the maximum stage (MIS 2) of the Vistulian (Weichselian) Glaciation in central and eastern Europe. These studies included an analysis of the morphological (topographic) situation of the loess cover, its grain size and heavy mineral composition, the preserved structures of loess sedimentation as well as mollusc and pollen analyses of this loess. They revealed that the accumulation of Upper Younger Loess (UYL) might have been more dependent on the prevailing moisture conditions than previously thought. These conditions could have been caused by cold air masses from an ice sheet and warm air masses from the Mediterranean Sea and Atlantic coming together in the Carpathians and the Holy Cross Mountains and favouring the formation of dust storms and precipitation. In this process, a loading of loess dust (formed from local rocks weathering in periglacial conditions) by atmospheric moisture particles was especially significant. The moist substrate not only favoured the periodic development of vegetation and molluscs but also enabled the interception of dust and the accumulation of an increasingly thick loess cover. Westerly and south-westerly winds predominated in the UYL as indicated by the topographic position of loess patches and the mineral composition of the studied loess. Periodically an increased air circulation from the east and northeast occurred.

2

Przebieg zlodzenia dolnej Wisły zimą 2013 r. na odcinku powyżej zapory we Włocławku

Pawłowski B., Strzyżewski T.

Gospodarka Wodna

|

2013

|

Nr 11

420--423

PL

Przedstawiono przebieg zlodzenia Wisły zimą 2013 r. na tle wybranych elementów meteorologicznych oraz wyniki sondowania lodowego wypełnienia koryta rzeki. Wskazano ich uwarunkowania oraz cechy charakterystyczne sezonu zimowego.

EN

The article presents the course of Vistula icing in winter 2013 in connection with chosen meteorological elements and the results of riverbed ice filling sounding. It describes its conditionality and characteristics of the winter period.

3

Heavy and light minerals as a tool for reconstructing depositional environments: an example from the Jałówka site (northern Podlasie region, NE Poland)

Woronko Barbara, Rychel Joanna, Karasiewicz Mirosław T., Ber Andrzej, Krzywicki Tomasz, Marks Leszek, Pochocka-Szwarc Katarzyna

Geologos

|

2013

|

Vol. 19, No. 1-2

47--66

EN

Part of northern Podlasie (NE Poland), shaped during the Wartanian stadial of the Odranian glaciation (Saalian), was situated in the periglacial zone during the Vistulian (Weichselian) glaciation. Both landforms and sediments were affected by the periglacial conditions. This is recorded at the Jałówka site, at the floor of a dry valley, where mineral deposits of 4.13 m thick, overlying organic deposits from the Eemian interglacial, were examined. These mineral deposits form four units, from bottom to top: a fluvial unit (I), a loess-like unit (II), a solifluction unit (III), and an aeolian unit with ice wedges (IV) on top of unit III. The heavy and light minerals were analysed, as well as the geochemistry, in order to find out about the parent material and to reconstruct the climatic conditions during deposition. The mineral analysis indicates that the Saalian till was predominantly derived from shallow-marine deposits; erosion accompanied by sorting of the heavy minerals took place on the basis of their mass and grain size. The original material of the till seems therefore to be sedimentary rocks from the eastern Central Baltic Basin. This material became strongly weathered under the periglacial conditions, resulting in the destruction of the quartz grains, as well as in leaching, leading to complete decalcification of the deposits. Aeolian activity resulted in infilling of ice wedges and the creation of thin layers. The intensity and the duration of these processes was limited, so that the effects of the aeolian abrasion are insignificant. Neither resulted the aeolian activity in significant reshaping of the landscape.

4

Przebieg i korelacja sukcesji pyłkowych późnego plejstocenu na terenie Polski i Białorusi

Granoszewski W., Winter H., Rylova T. B., Savcenko I. E.

Przegląd Geologiczny

|

2012

|

Vol. 60, nr 11

605–-614

EN

The most representative and long Late Pleistocene pollen sequences covering the late glacial of the penultimate glaciation (Warta/Pripiat), the last interglacial (Eemian/Muravian) and the early glacial of the Last Glaciation (Vistulian/Poozerie) from the territory of Poland and Belarus have been correlated. The resemblance ofpollen spectra in these pollen sequences and a parallel succession of Regional Pollen Assemblage Zones in the considered time intervals suggest that the natural environment of Poland and Belarus underwent synchronous changes under unidirectional climatic transformations. Qualitative and quantitative features of the Regional Pollen Assemblage Zones show similarities and differences in vegetation and climate changes in the study area. A comparison of the pollen spectra from Poland and Belarus suggests that both territories were affected by a similar climate particularly during the cold intervals. Some differences between the compositions of the pollen spectra were noticed as concerns the interglacial period. For instance, Abies and Taxus pollen as well as significantly high percentages of Calluna vulgaris pollen in NE Poland towards the end of the period are present only in the Polish sections. This may suggest a more Atlantic type of the climate during the Last Interglacial in Poland than in Belarus.

5

Zapis glacilimnicznej sedymentacji w basenie Niecki Skaliskiej - północna część Pojezierza Mazurskiego

Pochocka-Szwarc K.

Przegląd Geologiczny

|

2010

|

Vol. 58, nr 10

1014-1022

EN

The investigation area is situated in the north part of Mazurian Lakeland in NE from Węgorzewo in the borderland between Poland and Russia. It was covered with the ice sheet during the upper stage of the Vistulian Glaciation. During the recession of the maximum range of the ice-sheet (Pomeranian Phases) the 6 ice-sheet retreated were left. Skaliska Basin this is end depression, between two end moraine zones. The glaciolacustrine and lacustrine sediments was recorded late glacial and postglacial history. The results of the multidisciplinary investigations including cartographical, sedymentological methods indicate that in the ice-dammed lake in Skaliska Basin was existed in front of the ice. The outflow from Skaliska ice-dammed was connected with the ice sheet retreat (behind the Pregoła Valley) and development of the new erosion base level (like Pregoła Valley).

6

Zastosowanie wskaźnika urzeźbienia powierzchni sandrowych jako informacji o charakterze drenażu lądolodu Wisły na Pomorzu

Szafraniec J.

Landform Analysis

|

2010

|

Vol. 13

117-128

PL

Wskaźnik urzeźbienia pozwala opisywać stopieńurozmaicenia rzeźby młodoglacjalnej. Umożliwia wstępne rozpoznawanie obrazu morfometrycznego form strefy marginalnej. Ponadto można wykorzystać go do analizy porównawczej analogicznych form w różnych szerokościach geograficznych oraz niezależnie od przyjętego pola odniesienia modelu. Wskaźnik ten zastosowano do analizy morfometrycznej sandrów Pomorza. Na bazie analogii do współczesnych form, procesów i prawidłowości wyróżniono 4 typy powierzchni sandrowych. Każdy z nich jest informacją o rodzaju odpływu wód lodowcowych i ma ścisły związek ze stanem dynamicznym lądolodu oraz charakterem deglacjacji obszaru. Wszystkie typy stanowią schemat rozwoju powierzchni sandrowych w odpowiedzi na wygasanie zlodowacenia. Najlepiej opisuje to model ewolucji lodowców spitsbergeńskich w odpowiedzi na zmiany klimatu. Elementem tego modelu są lodowce szarżujące. Również dla terenu Pomorza na bazie wielu przesłanek geologicznych i geomorfologicznych przyjęto jako wielce prawdopodobną hipotezę, że wyprowadzające loby skraju lądolodu Wisły miały charakter szarżujących jęzorów. Przyspieszyły one zanik zlodowacenia tam, gdzie recesja lądolodu odbywała się skokowo, przerywana epizodami transgresji w czasie fazy aktywnej szarży.

EN

The relief intensity coefficient allows describing the mark of the young-glacial relief diversity. It enables preliminary pattern recognition of forms of the marginal zone. Moreover it is possible to use it for the comparative analysis of analogous forms in different latitudes, irrespective of the used model resolution. The coefficient was used for the morphometric analysis of the Pomeranian outwash plains. On the basis of the observed contemporary forms and processes (Spitsbergen, Iceland) four types of outwash plain surfaces were distinguished. Each of them informs about the meltwater runoff nature. All types could be considered as a scheme of the outwash surfaces development and seem to be the response for the glaciation termination. The model of the Spitsbergen glaciers evolution due to climate changes is also the best description for Pomerania. Surging glaciers are the element of this model. It is possible to consider the hypothesis that outlet lobes of the vistula ice sheet edge also could be surging tongues. They accelerated the deglaciation and the ice sheet recession was progressing interrupted by advance episodes during the active phase of the surge.

7

Nowe dane odnośnie do genezy i wieku form stożkopodobnych południowej części Niziny Środkowomazowieckiej

Kalińska E., Wyszomierski M.

Landform Analysis

|

2010

|

Vol. 13

27-31

PL

Południowa część Niziny Środkowomazowieckiej wykształcona jest z reguły jako prawie płaska powierzchnia zbudowana z osadów piaszczystych. Została ona określona mianem form stożkopodobnych. Szczegółowa analiza cech teksturalnych wskazała na eoliczne środowisko depozycji osadów. Rozwój form odbywał się w czterech etapach podczas środkowego i górnego vistulianu.

EN

The southern Mazovian Lowland is a almost flat plain build of fine- and medium-grained sands as a rule. It has been described as a fan-like forms. Detailed textural analysis indicated aeolian sedimentary environment. Forms were developed in four phases during middle and upper vistulianu.

8

Międzymorenowa formacja dolnopowiślańska na tle budowy osadów plejstoceńskich Pomorza Nadwiślańskiego i jej rozwój w młodszym plejstocenie

Makowska A.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2009

|

nr 437

59-123

PL

W artykule zaprezentowano wyniki wieloletnich badań międzymorenowej formacji dolnopowiślańskiej, rozciągającej się na obszarze Pomorza Nadwiślańskiego wzdłuż Doliny Dolnej Wisły, od Kotliny Toruńskiej po Zalew Wiślany. Badania przeprowadzono na podstawie analiz profili wierceń kartograficzno-badawczych dla map geologicznych. Osady międzymorenowe powstawały w czasie od schyłku zlodowacenia warty, przez interglacjał eemski, po glacjalną część zlodowacenia toruńskiego. Leżą one na glinach zwałowych zlodowacenia warty i są przykryte glinami zwałowymi zlodowacenia toruńskiego (starszego z dwóch zlodowaceń wisły). W składzie formacji wyróżniono wiele kompleksów litologiczno-genetycznych, obejmujących osady jezior peryglacjalnych, zastoiskowych, dolinne oraz deltowe osady rzeczne i jeziorne, a także osady morskie poziomu tychnowskiego. Litologię oraz genezę formacji przedstawiono na tle starszych i młodszych od niej osadów plejstoceńskich. Omówiono także rozwój procesów paleogeograficznych w czasie sedymentacji osadów formacji dolnopowiślańskiej.

EN

The paper presents the results of many-years' studies on the intermorainic Lower Vistula Formation that extends in Vistula Pomerania along the Lower Vistula river valley from the Toruń Valley to Vistula Lagoon. The researches were based on data from mapping-exploratory boreholes drilled for the construction of geological maps. The intermorainic deposits accumulated from the end-Wartanian Glaciation through the Eemian Interglacial to the glacial part of the Torunian Glaciation. They overlie Wartanian tills and are overlain by tills of the Torunian Glaciation (the older one of the two Vistulian glaciations). The formation includes a number of lithological-genetic complexes comprising deposits of periglacial and ice-dammed lakes, fluvial and lacustrine deposits on deltas, as well as marine deposits of the Tychnowy horizon. The lithology and origin of the formation is presented against the background of older and younger Pleistocene deposits. Development of palaeogeographical processes during deposition of the Lower Vistula Formation is also discussed.

9

Chronostratigraphy of the Vistulian glaciation on the Kujawy Moraine Plateau (Central Poland) based on lithostratigraphic research and OSL dating

Przegiętka K. R., Chruścińska A., Oczkowski H. L., Molewski P.

Geochronometria

|

2008

|

Vol. 32

69-77

EN

The subject of the investigations presented here is fixing dilemmatic character (transgressive or recessive) of the Poznań phase of the Vistulian (Weichselian) Glaciation and answering the question about the possibility of lithostratigraphic separation of this phase from the Leszno phase in the region of so called Vistula lob. Here we present the outcomes of the research project carried out on a few tills exposures, which constitute the sedimentological record of the last ice sheet advance on the Kujawy Moraine Plateau. The absolute ages of 17 samples (collected from fluvial deposits uncovered in the geological logs) have been determined by means of the OSL method applying the single aliquots regenerative (SAR) dose protocol. The OSL data are analysed with regard to supposed bleaching conditions at the moment of the last transport and deposition of the material. In conclusion, some remarks on suitability of fluvial sands for OSL dating are made. In most of the investigated sites, there appears to exist only a single till level associated with the main stage of the Vistulian Glaciation. This fact and the results of OSL dating support the hypothesis, that the Poznań phase in Kujawy Moraine Plateau is not a distinct lithostratigraphic unit, but it is a recessive phase of the last glaciation.

10

Zbiorniki jeziorne okolic Kalisza w świetle analizy pyłkowej (Nizina Wielkopolska)

Malkiewicz M.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2008

|

nr 428

55-63

PL

W artykule przedstawiono wyniki badań palinologicznych osadów jeziornych i torfów z okolic Kalisza. Analizie pyłkowej poddano dwa profile W44 i W48 z Grudzielca Nowego oraz profil z Gutowa. Diagramy pyłkowe przedstawiają sukcesję roślinności charakterystyczną dla schyłku zlodowacenia warty, interglacjału eemskiego i wczesnego glacjału zlodowacenia wisły. Wyniki badań porównano z wcześniej uzyskanymi danymi z sąsiednich stanowisk: Grudzielec Nowy, Bieganin, Kwiatków Las i Gałązki Wielkie. We wszystkich zbiornikach miała miejsce sedentacja torfów na przemian z akumulacją mułków mineralnych i organicznych o różnej miąższości. Badania palinologiczne pozwoliły stwierdzić, że sedymentacja osadów w badanych zbiornikach rozpoczęła się prawie jednocześnie i miała prawie ten sam przebieg, lecz zakończyła się w różnych odcinkach plejstocenu.

EN

The paper presents the results of palynological investigations of lacustrine deposits from the W44, W48 sections at Grudzielec Nowy, and from Gutów near Kalisz. The vegetation succession is characteristic of the Eemian Interglacial with protocratic, mesocratic and thelocratic phases. In the Gutów section, Wartanian Glaciation and Vistulian Glaciation sediments occur above the interglacial deposits. The results were compared with earlier data from nearby localities of Grudzielec Nowy, Bieganin, Kwiatków Las and Gałązki Wielkie. Two types of the Eemian lake basins existed in the Kalisz Upland. At Grudzielec Nowy and Bieganin, they formed in a subglacial trough dated for the Wartanian Glaciation. At Kwiatków Las, Gałązki Wielkie and Gutów, those were closed basins developed from melting of dead-ice blocks. Deposition of peats and organic and mineral silts of different thicknesses occurred in all the lakes. Palynological investigations proved that the deposition started almost at the same time - at the beginning of the Eemian Interglacial, but it finished during different Pleistocene phases.

11

Geneza i rozwój rzeźby Kotliny Biebrzy Górnej

Micun K.

Zeszyty Naukowe Politechniki Białostockiej. Inżynieria Środowiska

|

2006

|

Z. 17

5-23

PL

Celem badań autora było odtworzenie genezy rzeźby i głównych etapów rozwoju morfologicznego Kotliny Biebrzy Górnej oraz ustalenie zasięgu lądolodu zlodowacenia wisły w samej Kotlinie Biebrzy Górnej i na terenach przyległych. Rzeźba glacjalna Kotliny Biebrzy Górnej jest efektem działalności lądolodów zlodowacenia warty i wisły oraz ich wód roztopowych. Lądolód zlodowacenia warty kształtował rzeźbę glacjalną Wysoczyzny Białostockiej i Wzgórz Sokólskich oraz wysp morenowych w obrębie Kotliny. Deglacjacja lądolodu przebiegała frontalnie, a na zapleczu moren czołowych arealnie. W najniższych partiach terenu powstały rynny podlodowcowe. Założenia rynnowe mają dzisiejsze doliny Biebrzy-Pripilii i Niedźwiedzicy. Lądolód stadiału świecia nasunął się na północną część Wyspy Lipska, a dalej na zachodzie doszedł do dzisiejszych wysp morenowych Jastrzębnej i Sztabina. Lądolód stadiału głównego również dotarł do wysp Jastrzębnej i Sztabina, a we wschodniej części terenu prawdopodobnie w pobliże miejscowości Ostryńskie i Gruszki. Z lądolodem stadiału głównego wiąże się również krajobraz martwego lodu występujący na północ od wysp Jastrzębnej i Sztabina. W czasie kolejnych faz ze stadiału głównego dolina - rynna Biebrzy funkcjonowała jako fragment pradoliny warszawsko - wileńskiej. Pod koniec plejstocenu i we wczesnym holocenie w Kotlinie Biebrzy Górnej dominowały procesy eoliczne. W holocenie zaznaczyła się dolinie Biebrzy i obniżeniach akumulacja torfów. W ostatnich wiekach głównym czynnikiem morfogenetycznym w kotlinie jest człowiek.

EN

The genesis and main stages of relief development of the Upper Biebrza River Basin as well as finding the range of the Vistulian glaciation in the Upper Biebrza River Basin itself and area adjacent to it were the aim of the study. The Upper Biebrza River Basin relief resulted from the ice-sheets activity during Vistulian and Wartianian glaciations and ice-melting water originated from them. The glacial relief of the Białystok Upland and Sokółka Hills as well as morainic islands in the Biebrza River Basin were created by the ice-sheet of the Wartianian glaciation. The deglaciation had frontal character, but behind the frontal moraines the areal deglaciation took place. In the lowest parts of the area the glacial channels developed. The Biebrza-Pripilia River valley and the Niedźwiedzica River valley are glacial channel origin. The ice-sheet of the Świecie Stadial moved on the northern part of the Lipsk Island and on the far west it reached the current morainic islands of Jastrzębna and Sztabin. The ice-sheet of the Main Stadial reached the Jastrzębna and Sztabin islands as well and on the eastern part of the area it presumably moved close to the Ostryńskie and Gruszki villages. The dead-ice landscape located to the north of the Jastrzębna and Sztabin islands origins from the ice-sheet of Main Stadial. During the consecutive phases of the Main Stadial the valley-channel of the Biebrza River was functioning as a part of Warszawa-Wilno marginal stream valley. At the end of Pleistocene and in the early Holocene in the Upper Biebrza River Basin the eolian processes dominated. In the Holocene in the Biebrza River valley and in the other lowerings the accumulation of peat took place. In the last centuries the anthropopressure is the main morphogenetic factor in the valley.

12

Wpływ zmian klimatycznych na temperaturę podpowierzchniową Ziemi

Szewczyk J.

Przegląd Geologiczny

|

2005

|

Vol. 53, nr 1

77--86

EN

Climate changes are accompanied by temperature changes on the Earth’s surface. Over the past cen-tury the Earth’s surface temperature has been increasing. Is the observed warming simply a natural climatic fluctuation or is it tied to industrialization? A key to the understanding of the climate changeis to understand past climate fluctuations. Temperature changes at the Earth’s surface spread into the subsurface by heat conduction, and manifest at a later time by perturbations in the background of temperature field. Boreholes of several hundreds or thousands of meters depth contain a record of responses to ground surface temperature history over thousands or even of hundreds of thousands years, back to the last glaciation. Geothermal data provide an important supplement to traditional proxy records of surface temperature change. The paper presents results of our investigations of this problem starting from daily temperature fluctuations to the temperature of Weichselian glaciation.

13

Budowa geologiczna i glacitektonika klifu orłowskiego w Gdyni

Kaulbarsz D.

Przegląd Geologiczny

|

2005

|

Vol. 53, nr 7

572--581

EN

The Orłowo Cliff is built of glacial and fluvioglacial deposits, Middle Polish Glaciations (possibly Odranian and Warthanian) and Vistulian Glaciation. Deposits are heavily deformed glaciotectonically. In the northern part of the cliff, Miocene sediments are exposed. It is possible, that the Miocene sediments were dislo-cated from their primary position. There were observed overthrusts and intermingling with Pleistocene material in the lower part of the exposure. The Orłowo Headland is built of glacial tills. It is probably a part of fold, similar in pattern to the structure of overthrust folds present in silty-sandy-grained deposits in the southern part of the cliff. Apart from folds and overthrusts there are many faults and the boudinage. Structural analysis of glaciotectonic deformations in conjunction with origin of deposits and statigraphic research enabled the recognition of several stages of development of deformations. Two local directions of glaciotectonic transport were marked clearly: from the north-east, which was connected with glacier invasion in the OEwiecie Stadial of the Vistulian Glaciation, and direction from north-west (north north-west), related to the Main Stadial of the Vistulian Glaciation.

14

The maximum ice sheet limit of the Vistulian Glaciation in northeastern Poland and neighbouring areas

Krzywicki T.

Geological Quarterly

|

2002

|

Vol. 46, No 2

165-188

EN

This paper outlines a new approach to reconstructing Vistulian ice sheet limits in NE Poland and adjacent areas of Lithuania and Belarus. It is based on geological investigations of landforms and deposits either of a hypothetical boundary to the Vistulian ice sheet limits. The main conclusions are: 1 - the area was covered twice by the Vistulian ice sheet; the first time during the Świecie Stadial (67-50 ka BP) and the second time during the Main Stadial (24-12 ka BP); 2 - the limit of the older stadial was farther to the south a that of the younger one; 3 - due to covering of the Eemian sediments by the ice sheet of the Świecie Stadial the limit of the Vistulian Glaciation has moved about 15-20 km southwards.

15

Chronology of the Vistulian (Weichselian) glacial events in the Lower Vistula region, middle-north Poland

Wysota W., Lankauf K. R., Szmańda J., Chruścińska A., Oczkowski H. L., Przegiętka K. R.

Geochronometria

|

2002

|

Vol. 21

137-142

EN

Stratigraphy of the Vistulian glacial events in the southern part of the Lower Vistula region in the north Poland is presented. Lithostratigraphic units and TL dating of Vistulian deposits exposing along the Vistula valley between Toruń and the Chełmno Lakeland are described in detail. The obtained results indicate that the Vistulian sequences in the Lower Vistula region were deposited during five palaeogeographical episodes. Three glacial events were distinguished: the first at the beginning of the Middle Vistulian (~65O70 ka) and two younger ones during the Late Vistulian. The Middle and Late Vistulian glacial events were separated by a long ice-free period, between 65 and 30 ka.

16

Sediments of the Pleistocene terraces of the Bug and Huczwa Rivers in the vicinity of Hrubieszów

Dolecki L.

Kwartalnik Geologiczny

|

1999

|

Vol. 43, Nr 1

27-38

EN

Geologic structure of the Pleistocene terraces of the Bug River within the Horodło Hills and the southern Dubienka Basin, and of the Bug and Huczwa Rivers in the Hrubieszów Basin, are described. There are three overbank terraces, two of them with a loess cover from the Upper Pleniglacial of the Vistulian Glaciation. The highest terrace was formed in the Wartanian Glaciation, the higher overbank terrace in the Lower Pleniglacial and the lower overbank terrace in the Upper Pleniglacial of the Vistulian Glaciation

PL

Teren badań stanowiły tarasy Bugu i Huczwy w obszarze przygranicznym Polski i Ukrainy, w bezpośrednim sąsiedztwie Grzędy Horodelskiej w okolicach Hrubieszowa. Rozpatrywano budowę tarasów nadzalewowych Bugu przed i za przełomem tej rzeki przez Grzędę Horodelską oraz tarasy nadzalewowe dolnego odcinka Huczwy w obrębie Kotliny Hrubieszowskiej. Podłoże czwartorzędu stanowią skały górnokredowe. Wyżej leżą zróżnicowane litologicznie i genetycznie osady eo- i mezoplejstoceńskie, tworzące w wielu miejscach powierzchnię bazalną tarasów neoplejstoceńskich. Najwyższy taras nadzalewowy (III) stwierdzony został pod przykryciem lessów z ostatniego zlodowacenia. Jest to taras ze zlodowacenia warty, o czym świadczą daty TL, a także wykształcony w stropie osadów tarasowych kompleks glebowy interglacjału eemskiego i wczesnej części zlodowacenia wisły. Łącznie z przykryciem młodszego lessu (4-12 m) taras ma wysokość względną rzędu 23 m. Taras nadzalewowy wyższy (IIb), erozyjno-akumulacyjny, zbudowany jest z osadów aluwialnych starszej części zlodowacenia wisły, z nadbudową w obrębie Grzędy Horodelskiej lessów młodszych górnego pleniglacjału tego zlodowacenia, natomiast utworów lessopodobnych i piasków poza Grzędą Horodelską. Wysokość względna tarasu nadzalewowego wyższego jest rzędu 7-12 m, w zależności od istnienia pokrywy lessu subaeralnego. Wysokość bezwzględna wynosi 190-197 m n.p.m. Powierzchnię bazalną tarasu stanowią głównie utwory plejstocenu, ale miejscami także kreda. Powszechnie utwory tarasu włożone są w różnogenetyczne osady zlodowacenia warty. Taras nadzalewowy niższy (IIa), erozyjno-akumulacyjny, powstał w wyniku erozji w interpleniglacjale podczas zlodowacenia wisły, a osady akumulowane w obrębie tarasu pochodzą głównie z górnego pleniglacjału tego zlodowacenia. Wysokość względna tarasu jest zróżnicowana w obrębie Grzędy Horodelskiej oraz jej sąsiedztwie, zwykle waha się w zakresie 5-6 m w stosunku do poziomu wody w rzece. Wysokości bezwzględne sę rzędu 180-l85 m n.p.m. Powierzchnię bazalną tarasu stanowią utwory aluwialne dolnego pleniglacjału zlodowacenia wisły lub starsze osady plejstoceński

17

Maximum limit of the Vistulian Glaciation in the vicinity of Nidzica, southwestern Mazury Lakeland

Morawski W.

Kwartalnik Geologiczny

|

1999

|

Vol. 43, Nr 1

61-68

EN

Maximum limit of the Vistulian Glaciation in the southwestern Mazury Lakeland was determined on the basis of detailed geomorphologic and geologic fieldworks. The main obstacle for the advancing ice sheet were the end moraines, formed during the Mława Stadial of the Wartanian Glaciation. In spite of lacking tills and morainal features of the last glaciation, a maximum limit of the ice sheet of the Vistulian Glaciation was determined in this area, basing on southern limit of glacial channels, lakes and kettle holes. On the Nidzica Plateau which was a forefield of the ice sheet during the Vistulian Glaciation, there are depressions with biogenic sediments of the Eemian Interglacial, surrounded by patches of older till and its residual lag concentrates.

PL

W dotychczasowych opracowaniach maksymalny zasięg lądolodu ostatniego zlodowacenia w rejonie południowo-zachodnich Mazur był wyznaczany głównie na podstawie danych geomorfologicznych. Szczegółowe prace geologiczno-zdjęciowe wykonane dla opracowania kolejnych arkuszy Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50000 dostarczyły nowych danych umożliwiających uściślenie linii maksymalnego zasięgu lądolodu zlodowacenia wisły na odcinku Dąbrówno-Nidzica-Muszaki-Wielbark oraz potwierdziły, że położona na południe od niej Wysoczyzna Nidzicka została uformowana w stadiale mławy zlodowacenia warty. W zachodniej części terenu zapora dla lądolodu był pas wzgórz morenowych w rejonie Szkotowa. Ku wschodowi, na przedpolu wysoczyzny występują ostańce erozyjne z niej wyodrębnione, uważane dotychczas za moreny czołowe maksymalnego zasięgu lądolodu ostatniego zlodowacenia. Stanowiły one pierwotnie ciąg dużych form akumulacyjnych - prawdopodobnie moren czołowych, powstałych w okresie zlodowacenia warty. Jest możliwe, że pomiędzy te formy (ostańce) wkroczyły ku południowi wąskie loby czy jęzory lodowe. Powierzchnia Wysoczyzny Nidzickiej jest zerodowana i zdenudowana. Charakteryzuje ją rozbudowana sieć drenażu, w który zostały włączone wszystkie zagłębienia bezodpływowe. Na obszarze tym brak jezior. W suchych dolinkach stwierdzono występowanie osadów organogenicznych, bez przykrycia osadami glacigenicznymi, datowanych palinologicznie na interglacjał eemski. Obszar na N od linii maksymalnego zasięgu lądolodu zlodowacenia wisły leży niżej niż Wysoczyzna Nidzicka. Cechuje go bardzo żywa rzeźba polodowcowa, z licznymi jeziorami i zagłębieniami bezodpływowymi, przeważnie nie włączonymi w bardzo słabo rozwiniętą sieć drenażu. Na obszarze tym występuje wyjątkowo gęsta sieć rynien subglacjalnych, których południowe zakończenia znaczą zasięg czaszy lodowej. Zakończenia rynien Łyny i Koniuszynu wykazują charakterystyczne wygięcia spowodowana zmianą kierunku płynięcia strumieni lodowych napotykających zaporę. W strefie maksymalnego zasięgu lądolód zlodowacenia wisły był ubogi w materiał morenowy i nie pozostawił znaczących form akumulacyjnych, a na przedpolu brak poziomu sandrowego związanego bezpośrednio z tym zasięgiem. Duże formy akumulacyjne występujące na północ od omawianego obszaru znaczą etapy recesyjne zlodowacenia wisły, zaś związane z nimi tarasy sandrowe tworzą na omawianym obszarze 6 poziomów. W strefie maksymalnego zasięga lądolodu występują silne deformacje glacitektoniczne (nasunięcia i wyciśnięcia), sięgające osadów oligocenu. Zdaniem autora, powyższe fakty przeczą opublikowanym ostatnio propozycjom (S. Lisicki, 1998; D. Gałązka i in., 1998) dotyczącym powstania wysoczyzny pomiędzy Mławą a Nidzicą w stadiale świecia zlodowacenia wisły i obniżenia - do stadiału -rangi omawianego zasięgu lądolodu.

18

Influence of bedrock on the Quaternary deposits in the central Krajna Lakeland

Niewiarowski W., Pasierbski M.

Kwartalnik Geologiczny

|

1999

|

Vol. 43, Nr 1

49-60

EN

An elevated bedrock (Więcbork Elevation), caused by uplifting related mostly to salt tectonics, significantly affected types of the Quaternary sediments in the central Krajna Lakeland. It caused development of destructive processes which resulted that the older Pleistocene deposits, from sediments of the Odranian Glaciation (Drenthe, Older Saalian), have not been preserved. The bedrock topography also affected thickness variability of the Quaternary deposits, from 80 to 95 m in topographic depressions and from 30 to 60 m at elevations. Sediments of three stadials of the Wartanian Glaciation (Warthe, Younger Saalian), which constitute more than 50% of the entire thickness, are the most significant. They caused considerable planation which reduced effects of bedrock topography on deposition of sediments of the Vistulian Glaciation (Weichselian). Ice sheets of the Early and Middle Vistulian Glaciation, advancing to the Lower Vistula Region as well as the Warmia and the Mazury, have not reached the study area. Hence, occurring here the sediments of the Vistulian Glaciation were deposited during the Main Stadial (about 20-16 ka BP). The bedrock elevated at the watershed resulted in a very poor development of fluvial ice-dam lake, and lake-marshy deposits. The latter are the most important among the Holocene sediments. Six tills of five glacial episodes, forming about 70% of the entire deposit thickness, are the main Pleistocene sediments. Petrographic composition of tills of the Wartanian and the Vistulian Glaciations is closely related to the one of tills from central Wielkopolska (Great Poland), reflecting similar directions of advancing ice sheets. A till of the Mława Stadial of the Wartanian Glaciation, which occurs in the Krajna Lakeland, probably does not occur in central Wielkopolska. The Krajna Lakeland, as far as thickness and structure of the Quaternary deposits is concerned, belongs to the Kujawy-Pomeranian Region which is significantly different from the Lower Vistula Region, Warmia and Mazury.

PL

Na wykształcenie osadów czwartorzędowych w środkowej części Pojezierza Krajeńskiego bardzo istotny wpływ miała rzeźba podłoża. Głównymi jej elementami są: elewacja więcborska, wznosząca się ponad otaczające tereny, uwarunkowana głównie tektoniką solną oraz obniżenia powstałe na skutek egzaracji w czasie starszych zlodowaceń oraz denudacji i erozji przez wody rzeczne i lodowcowe. Aktualna rzeźba podłoża podlegała zmianom do stadiału głównego ostatniego zlodowacenia (wisły). Wysokie położenie podłoża i zachodzące w nim procesy niszczące sprawiły, że nie zachowały się tu osady starsze od zlodowacenia odry. Duże deniwelacje (około 75 m) spowodowały, że miąższość osadów plejstoceńskich waha się od 80 do 95 m w obniżeniach i od 35 do 60 m na elewacji. Wśród osadów plejstoceńskich niewielką rolę odgrywają utwory zlodowacenia odry oraz interglacjalne i interstadialne. Najpełniej są wykształcone i mają największy udział osady glacjalne zlodowacenia warty (około 50% całości osadów), powstałe w czasie trzech stadiałów (trzy odrębne poziomy glin zwałowych). Maja one większą miąższość w obniżeniach niż na elewacji. Przyczyniły się do znacznego wyrównania i zasypania obniżeń podłoża. Osady zlodowacenia wisły (stanowiące około 35%) pochodzą z fazy leszczyńsko-poznańskiej oraz z subfaz chodzieskiej i krajeńsko-wąbrzeskiej stadiału głównego. Usytuowanie obszaru na wododziale oraz stosunkowo wysokie położenie podłoża czwartorzędu spowodowały słabe wykształcenie osadów rzecznych (które też odgrywają nikłą rolę wśród osadów holoceńskich) i zastoiskowych. Osady fluwioglacjalne stanowią około l5%, zaś 6 poziomów glin zwałowych -70% osadów plejstoceńskich. Zostały one osadzone w czasie pięciu epizodów glacjalnych różnej rangi stratygraficznej. Miąższność ich jest zmienna i waha się od kilku do 70 m. Największą miąższość mają gliny zwałowe zlodowacenia warty oraz fazy leszczyńsko-poznańskiej ostatniego zlodowacenia. Badania petrograficzne wykazały, że istnieje bliskie pokrewieństwo glin dwu starszych stadiałów zlodowacenia warty i zlodowacenia wisły z glinami środkowej Wielkopolski, co świadczy, że w obu regionach prądy lodowe nasuwały się z tych samych kierunków. W środkowej Wielkopolsce nie ma prawdopodobnie odpowiednika gliny zwałowej stadiału mławy zlodowacenia warty, w czasie którego lądolód wkroczył na Pojezierze Krajeńskie, ale prawdopodobnie nie dotarł na teren środkowej Wielkopolski. Wśród osadów plejstoceńskich wyjątkowo słabo zachowały się osady jeziorne. W obrębie osadów holoceńskich największą rolę odgrywają tu osady jeziorno-bagienne (gytia, torfy). Rzeźba podłoża nie odgrywała już istotnej roli w czasie ostatniego zlodowacenia, a zróżnicowanie form i osadów tego zlodowacenia jest uwarunkowane dynamiką ruchu lądolodu oraz rzeźbą jego przedpola. Pojezierze Krajeńskie pod względem miąższości i struktury osadów czwartorzędowych należy do regionu kujawsko-pomorskiego, cechującego się m.in. niewielką miąższością osadów czwartorzędowych, tendencją do ruchów wznoszących w czwartorzędzie, głównie w obrębie występujących tu struktur solnych, i nie zachowaniem się osadów starszego czwartorzędu Różni się wiec on istotnie pod tym względem m.in. od regionu dolnej Wisły Warmii i Mazur.

19

Ice sheet maximum limit of the Vistulian Glaciation in the mid-eastern Chełmno-Dobrzyń Lakeland, northern Poland

Wysota W.

Kwartalnik Geologiczny

|

1999

|

Vol. 43, Nr 2

189-202

EN

The maximum extent of the Vistulian Glaciation in the mid-eastern Chełmno-Dobrzyń Lakeland fell on the Maximum Phase of the Main Substage (ca. 20-18 ka BP). Geomorphologic and sedimentologic record of this phase combines a separate horizon of a lodgement till and associated glaciotectonites, a broad higher level of the Dobrzyń sandur, hills and ridges of end moraines, a push moraine ridge, tunnel valleys, as well as melt-out tills and sands with boulders. The ice sheet maximum limit is marked by a sedimentary scarp to the south of Bryńsk, a morphologic scarp within a higher level of the Dobrzyń sandur to the south of Lidzbark Welski, and a morainic hill to the south-east of Koszelewy. Two glacial lobes became distinct within the ice sheet during the maximum phase: the Bryńsk lobe in the west (unfrozen to the bed, with its ice front in steady-state conditions), and the Lidzbark Welski lobe in the east (with complex thermal conditions). A well-developed subglacial drainage system was active within the Bryńsk ice lobe, with meltwaters runoff along the glacial tunnel valleys of the Lake Bryńsk and the Lake Lidzbark. At the maximum extent, the Lidzbark Welski lobe was in the steady-state conditions, similarly to the Bryńsk lobe, and the higher level of the Dobrzyń sandur was formed to the south of Lidzbark Welski. To the south of Koszelewy, short ice-marginal fans were formed. A minor oscillation of the ice front and development of a push moraine occurred in the western part of the Lidzbark Welski ice lobe.

PL

Szczegółowe badania geologiczne, geomorfologiczne i sedymentologiczne prowadzone przez autora w ostatnich dziesięciu latach w środkowo-wschodniej części Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego umożliwiły stosunkowo dokładne poznanie maksymalnego zasięgu ostatniego zlodowacenia na tym terenie. Miał on miejsce podczas fazy maksymalnej stadiału głównego, tj. około 20-18 ka BP. Zapis geomorfologiczny i sedymentologiczny tej fazy obejmuje oddzielny pokład gliny bazalnej z nałożenia i stowarzyszone z nią glacjotektonity, rozległą równinę wyższego poziomu sandru dobrzyńskiego, wzgórza i wały moren czołowych akumulacyjnych, wał moreny pchnięcia, rynny subglacjalne, a także gliny i piaski z wytopienia z głazami. Maksimum zasięgu ostatniego lądolodu analizowano w trzech obszarach testowych: Bryńsk, Lidzbark Welski oraz Koszelewy. W ich obrębie prowadzono szczegółowe badania geomorfologiczne i sedymentologiczne strefy marginalnej. W rejonie Bryńska maksymalny zasięg zlodowacenia wisły wyznacza skarpa sedymentacyjna wyższego poziomu sandrowego. Powstała ona na kontakcie z lobem lodowcowym Bryńska, w warunkach stałej równowagi dynamicznej czoła lądolodu. Brzeźna część lądolodu cechowała się ciepłym reżimem bazalnym i miała dobrze rozwinięty system drenażu subglacjalnego. W rejonie Lidzbarka Welskiego maksymalny zasięg lądolodu wyznacza wyraźna krawędź morfologiczna w obrębie wyższego poziomu sandrowego. Na zapleczu tej krawędzi występuje wał moreny pchniętej. Formy marginalne związane z maksymalnym zasięgiem zlodowacenia wisły na wschód od Lidzbarka Welskiego zostały w znacznym stopniu zniszczone przez młodsze odpływy sandrowe. Jedną z nielicznych zachowanych form jest wzgórze akumulacyjnej moreny czołowej na SE od Koszelew. Kształtowanie strefy marginalnej w rejonie Lidzbarka Welskiego i Koszelew związane było z lobem lodowcowym Lidzbarka Welskiego o złożonym reżimie termicznym i zróżnicowanej dynamice. Podczas maksimum zasięgu formował się wyższy poziom sandru dobrzyńskiego na S od Lidzbarka Welskiego, a na S od Koszelew zachodziła sedymentacja, krótkich stożków glacjomarginalnych. Brzeźna część lądolodu była prawdopodobnie przymarznięta do podłoża. Po krótkotrwałej stagnacji, w zachodniej części tego lobu doszło do niewielkiej oscylacji czoła lądolodu. W wyniku glacitektoniki proglacjalnej powstał wał moreny pchnięcia na S od Lidzbarka Welskiego. Podczas maksimum zasięgu lądolodu zlodowacenia wisły na jego przedpolu istniała wieloletnia zmarzlina. W wyniku procesów mrozowych w warstwie czynnej doszło do znacznego przeobrażenia stropowej części (około 1,2 m) osadów wyższego poziomu sandrowego. Recesja lądolodu fazy maksymalnej postępowała na drodze stagnacji mas lodowych, które stopniowo traciły kontakt z lodem żywym (aktywnym) i podlegały wyłącznie ablacji.