Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

The maximum ice sheet extent and its retreat in the western part of the Holy Cross Mountains, Poland, during the Sanian 2 Glaciation/MIS 12 based on geological data and analysis of karst phenomena

Dzierżek Jan, Lindner Leszek, Cabalski Krzysztof, Urban Jan, Cyglicki Michał

Acta Geologica Polonica

|

2021

|

Vol. 71, no. 2

199--218

EN

The paper is focused on the palaeographic development of the western part of the Holy Cross Mountains, Poland, during the maximum extent of the Sanian 2 (MIS 12) ice sheet and its retreat. The studies were based on archival cartographic data, coupled with new lithological and petrographic analyses of limni- and fluvioglacial sands, i.e., grain-size composition, quartz grain morphology and heavy mineral analysis, as well as analysis of the erratic material of tills. The results confirm the regional variability of the erratic material in the Sanian 2 tills and point to the long-term development of fluvioglacial sands cover documenting cold climate conditions. They also evidence that the western part of the Holy Cross Mountains was the area where two oppositely directed ice sheet lobes (Radoszyce and Sandomierz) advanced during the Sanian 2 Glaciation and that deglaciation of the area took place in two stages. Huge quantities of meltwater released at that time contributed to the intensification of earlier initiated karst phenomena, as well as filling of the existing caves by fluvioglacial sands.

2

Evolution of Early and Middle Pleistocene river valley systems in Polish-Ukraine-Belarus cross-border areas based on geological and malacological proxies

Lindner L., Szymanek M.

Geological Quarterly

|

2018

|

Vol. 62, No. 3

620--630

EN

The geological setting of the Bug-Pripyat interfluve and the close proximity of the source of the Pripyat River to the well-developed Middle Bug River valley suggest that these rivers may have been connected in the past. Analysis of geological cross-sections around the Polish-Ukraine-Belarus cross-border areas together with study of associated Pleistocene palaeoflora shows that buried alluvial deposits of the proto-Bug and proto-Pripyat clearly represent the Preglacial (MIS 103-23), Podlasian/Turskian-Donian/Brest Interglacial (Cromerian I-II; MIS 21-17) and the Mazovian/Likhvinian/Alexandrian Interglacial (Holsteinian; MIS 11c). Their elevated position in mid-eastern Poland suggests the possibility of accumulation by proto-Bug waters flowing eastwards, which determined the formation and development of the lower-lying proto-Pripyat valley system in northwestern Ukraine at those times. The occurrence of the Ponto-Caspian species Lithoglyphus naticoides (C. Pfeiffer, 1828), Borysthenia naticina (Menke, 1845) and Corbicula fluminalis (O.F. Müller, 1774) in the mollusc assemblages of the Mazovian/Likhvinian/Alexandrian Interglacial implies that the main watershed between the Baltic Sea and the Black Sea drainage basins might have been situated in the northern part of the area studied. Presumably its main part was drained by the waters of the proto-Bug catchment connected with the proto-Pripyat and flowing farther to the east towards the Dnieper River entering the Black Sea.

3

First 230Th/U date of middle Pleistocene peat bog in Siberia (key section Krivosheino, Western Siberia)

Maksimov F. E. F. E., Laukhin S. A., Arslanov K. A., Kuznetsov V. Y., Shilova G. N.

Geochronometria

|

2012

|

Vol. 39, no. 4

241-251

EN

A ¹⁴C date older than 53900 yrs BP was obtained for the uppermost part of the buried peat bog in Krivosheino section (Middle Pleistocene of Western Siberia). These sediments also yielded ²³⁰Th/U dates of 195 _-9.1 ka using the leachate alone (L/L) and 204 ⁺¹⁷ _-13 ka using total sample dissolution (TSD) models. Peculiarities of 230Th/U dating are discussed. Palynological investigation of the buried peat bog together with underlying and overlaying sediments, and comparison with palynologi-cal data from Baikal and Elgygytgyn lakes revealed that the peat layer in Krivosheino section was formed at the end of Shirta Interglacial (Marine Isotopic-Oxygenous stages MIS-7), when climate conditions at all studied sites were more severe compared to the modern ones.

4

Infrared radiofluorescence (IR-RF) dating of Middle Pleistocene fluvial archives of the Heidelberg Basin (Southwest Germany)

Lauer T., Krbetschek M., Frechen M., Tsukamoto S., Hoselmann C., Weidenfeller M.

Geochronometria

|

2011

|

Vol. 38, no. 1

23-33

EN

The infrared radiofluorescence (IR-RF) dating technique was applied to eight fluvial samples that were collected from two sediment cores at the Heidelberg Basin located near Viernheim and Ludwigshafen in southwest Germany. Based on the IR-RF derived ages of the samples it was possible to establish a chronological framework for the Mid-Pleistocene fluvial deposits of the Heidelberg Basin. The results allow us to distinguish between four main periods of aggradation. The lowermost sample taken from 100 m core depth lead to an IR-RF age of 643 š 28 ka pointing to a Cromerian period of aggradation (OIS 17-16). For the Elsterian it is now possible to distinguish between two aggradation periods, one occurring during the Lower Elsterian period (OIS 15) and a second during the Upper Elsterian period (OIS 12-11). For the so called Upper interlayer (or “Oberer Zwischenhorizont” – a layer of organic-rich and finer-grained deposits), the IR-RF results point to a deposition age of around 300 ka, with samples taken directly on top and out of this layer yielding IR-RF ages of 288 š 19 ka and 302 š 19 ka, respectively. Hence, the measured IR-RF ages clearly point to a deposition during the Lower Saalian period (OIS 9-8) whereas earlier studies assumed a Cromerian age for the sediments of the Upper Interlayer based on pollen records and also mollusc fauna. The new IR-RF dataset indicates that significant hiatuses are present within the fluvial sediment successions. In particular the Eemian and Upper Saalian deposits are missing in this part of the northern Upper Rhine Graben, as the 300 ka deposits are directly overlain by Weichselian fluvial sediments. It is obvious that time periods of increased fluvial aggradation were interrupted by time periods of almost no aggradation or erosion which should have been mainly triggered by phases of increased and decreased subsidence of the Heidelberg Basin.

5

A bi-partite Ferdynandovian succession from Łuków, Eastern Poland: a new palynostratigraphic approach

Pidek I. A., Małek M.

Geological Quarterly

|

2010

|

Vol. 54, No 1

69-84

EN

The paper presents a new approach to the Middle Pleistocene lacustrine deposits at the Łuków site (Łuków Plain, E Poland). The resultsof pollen analysis document a rarely found complete Ferdynandovian pollen succession with evidence of two warm periods of interglacial rank and two cold ones. New geological and palynological data are presented and interpreted against a background of earlier researchby Rühle and Sobolewska from 1969, including a comparison with the nearest complete Ferdynandovian succession at Zdany (SiedlceUpland) and with the stratotype section of Ferdynandów. The proposed division of the Łuków sequence into two warm periods separatedby a succession typical of glacial periods has been based on a new division of Ferdynandovian pollen succession applied for the first timeto the Podgórze B1 pollen profile. Two warm units and the intervening cold one in the Łuków pollen sequence correspond to theclimatostratigraphical units Ferdynandovian 1 and 2 separated by the cooling/glaciation (Ferdynandovian 1/2) and can be related to theCromerian Complex.

6

Propozycja interglacjalnych stanowisk stratotypowych dla środkowego plejstocenu Polski

Lindner L., Marciniak B.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2008

|

nr 428

35-54

PL

W artykule przedstawiono uzasadnioną propozycję stanowisk stratotypowych dla czterech jednostek (formacji) interglacjalnych ze starszej i środkowej części środkowego plejstocenu Polski. Dla pierwszej, a jednocześnie najstarszej z tych jednostek (interglacjału kozi grzbiet) stanowiskiem tym jest bogato udokumentowany, m.in. faunistycznie i paleomagnetycznie, profil osadów jaskiniowych z Koziego Grzbietu koło Kielc. Drugą, młodszą jednostkę (interglacjał ferdynandów), bardzo dobrze dokumentuje, m.in. palinologicznie i diatomologicznie, profil osadów jeziorno-bagiennych w Ferdynandowie koło Kocka. Trzecią jednostkę (interglacjał mazowsze) dokumentuje także bardzo dobrze opracowany, m.in. palinologicznie i diatomologicznie, profil osadów jeziorno-bagiennych z Krępca koło Lublina. Czwartą, najmłodszą jednostkę (interglacjał zbójno) dokumentuje opracowany palinologicznie profil osadów jeziorno-bagiennych ze Zbójna koło Przedborza. Wymienione stanowiska i definiowane na ich podstawie jednostki interglacjalne są od lat powszechnie cytowane w polskiej i zagranicznej literaturze oraz uznawane przez wielu badaczy za przewodnie dla plejstocenu Polski.

EN

The paper presents a justified proposal of stratotype sites for four interglacial units (formations) in the lower and middle part of the Middle Pleistocene of Poland. The stratotype site for the lowermost (oldest) unit (Kozi Grzbiet = Małopolanian Interglacial) is a richly documented, e.g. by palaeontological and palaeomagnetic data, succession of deposits on Kozi Grzbiet near Kielce. The second, younger unit (Ferdynandovian Interglacial) is a succession of lacustrine-marsh deposits in Ferdynandów near Kock, documented by e.g. pollen and diatom data. In turn, the stratotype site for the third unit, (Mazovian Interglacial) is the succession of lacustrine-marsh deposits in Krępiec near Lublin, with pollen and diatom data. The fourth, youngest unit (Zbójnian Interglacial) is documented based on pollen data by the lacustrine-marsh deposits in Zbójno near Przedbórz. All mentioned sites and the defined interglacial units have for a long time been commonly cited in Polish and foreign papers and are considered by many scientists as typical for the Pleistocene of Poland.

7

Geneza misy jeziornej i warunki środowiskowe akumulacji limniczno-bagiennej w interglacjale mazowieckim w rowie Kleszczowa (środkowa Polska)

Balwierz Z., Goździk J., Marciniak B.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2008

|

nr 428

3-21

PL

W długiej sekwencji zdarzeń plejstoceńskich zapisanych w osadach rowu Kleszczowa ważne ogniwo stanowią utwory jeziorne interglacjału mazowieckiego. Utwory tego wieku stwierdzono w stanowisku Folwark 93K. W rejonie Folwarku osady jeziorne występowały w nieckowatym obniżeniu, utworzonym przez lądolód w stropie gliny moreny dennej. Bezpośrednio na glinie spoczywały piaski z okresu deglacjacji. Po ich akumulacji na początku interglacjału rozpoczęła się sedymentacja jeziorna. Zapisany w osadach ciąg zdarzeń wskazuje, że interglacjał mazowiecki poprzedzony był zlodowaceniem środkowej Polski. Przeczy to poglądowi, że ten okres ciepły od poprzedniego interglacjału oddzielał okres zimny z panującymi wyłącznie warunkami peryglacjalnymi. Osady organiczne wypełniające zagłębienie w stanowisku Folwark 93K zostały opracowane metodą analizy pyłkowej i okrzemkowej. Wyniki obu analiz wskazują, że akumulacja osadów zachodziła w interglacjale mazowieckim. Na podstawie zmian składu gatunkowego i relatywnej frekwencji (udziału procentowego) okrzemek, w badanych osadach wyróżniono siedem lokalnych poziomów okrzemkowych. Poziomy te reprezentują sukcesję okrzemek, na podstawie której scharakteryzowano cztery główne stadia rozwoju kopalnego jeziora w Folwarku, w nawiązaniu do wyników badań palinologicznych opisanych w sześciu lokalnych poziomach pyłkowych interglacjału mazowieckiego. Stadia rozwoju jeziora w stanowisku Folwark 93K porównano ze stadiami rozwoju równowiekowego jeziora w Adamówce (Kotlina Sandomierska) oraz wykazano ich podobieństwo do rozwoju jezior interglacjału lichwińskiego w Rosji oraz interglacjału aleksandryjskiego na Białorusi.

EN

In the long sequence of Pleistocene events recorded in the Kleszczów Graben deposits, lacustrine sediments of the Mazovian Interglacial constitute an important member. Mazovian deposits were encountered in the Folwark 93K site. In the Folwark area, lacustrine sediments occurred in a syncline formed by an ice-sheet in a basal moraine till. The till was overlain by a sand layer deposited during a deglaciation period. Later, lacustrine accumulation was initiated at the beginning of the interglacial. The sequence of events recorded in the deposits indicates that the area of Central Poland already was glaciated before the Mazovian Interglacial. This conclusion contradicts the opinion that the warm period was separated from the previous interglacial by a cool period with an exclusively periglacial environment. Organic deposits, infilling the depression at the Folwark 93K site, were investigated by a pollen and diatom analysis. The results of the both the analyses indicate that accumulation of these deposits took place during the Mazovian Interglacial. According to changes in diatom composition and relative diatom frequency (percentage contribution of diatoms), seven local diatom assemblage zones were distinguished. These zones represent the diatom succession being the basis for characterisation of four main evolutionary phases of the ancient lake at Folwark, supported by the results of palynological investigations. The evolutionary phases of the Folwark lake were compared with development phases of the Adamówka lake (Sandomierz Basin), which is of the same age. The study also proved similarities in the development of these lakes to the lakes of the Likhvinian Interglacial in Russia and Alexandrian Interglacial in Belarus.

8

Palinologiczne i diatomologiczne badania osadów interglacjału mazowieckiego z odsłonięcia w kopalni Bełchatów

Balwierz Z., Goździk J., Marciniak B.

Przegląd Geologiczny

|

2006

|

Vol. 54, nr 1

61-67

EN

The thickness of Pleistocene deposits in the Kleszczów Graben reach 300 m. Data from these deposits are important for stratigraphic schemes of the Pleistocene of Poland. However, up to now the Mazovian Interglacial deposits were recognized from boreholes only, not from the exposures in the open-cast mine and they comprise incomplete interglacial successions. The present analysis of organic deposits from closed depression exposed on the escarpment of the mine,reveals almost the full pollen succession of the Mazovian Interglacial. The succession started with dominance of birch forest followed by birch-pine and afterwards birch-pine forest with increasing share of alder, spruce and thermophilous trees that led to development of mixed forest which corresponded to climatic interglacial optimum. First there were forests with share of yew which later were replaced by hornbeam and fir. The fir-hornbeam phase closed the climatic optimum. The distinctly colder pine phase following fir-hornbeam phase ended the interglacial succesion of plants in Folwark 93K site. On the basis of changes in diatom composition and relative (percentage) diatom frequency in this site it was determined that the fossil lake sediments represent the diatom succession of the Mazovian Interglacial. The diatom succession from Folwark has been divided into 7 local diatom assemblage zones (LDAZ Fd 1–Fd7). These zones represent four stages of paleolake development and correspond to the local and regional pollen assemblage zones of the Mazovian Interglacial. The Mazovian Interglacial age of the organic deposits from the site Folwark 93K implies the revision of the stratigraphical position of some lithostratigraphic units from the Middle Pleistocene in the Kleszczów Graben. The obtained results indicate also that at least some intensive deformations of the Lower Pleistocene deposits were completed before the Mazovian Interglacial.

9

Kluczowy profil interglacjału mazowieckiego w Krukienicach na międzyrzeczu Sanu i Dniestru (Ukraina)

Łanczont M., Pidek I. A., Boguckyj A., Wieliczkiewicz Feliks, Wojtanowicz J.

Przegląd Geologiczny

|

2003

|

Vol. 51, nr 7

597-608

PL

Obszar międzyrzecza Sanu i Dniestru na Wschodnim Podkarpaciu (północno-zachodnia część Ukrainy)- teren o kluczowym znaczeniu dla wielu problemów paleogeografii i stratygrafii czwartorzędu - uległ zlodowaceniu tylko w okresie glacjału san 2, ok. 500 ka BP. Osady staroglacjalne położone na dziale wodnym występują bezpośrednio przy powierzchni lub pod niewielką pokrywą osadów młodszych. Wyraźnie są tu zachowane formy rzeźby poglacjalnej. Dla problematyki mezoplejstocenu tego obszaru podstawowe znaczenie ma profil Krukienice. Przeprowadzono w nim kompleksowe badania osadów mineralnych (lessowych, jeziornych i glacigenicznych) oraz osadów organicznych (torf, gytia), dla których wykonano pełną analizę paleobotaniczną. Datowane metodą TL osady mineralne powyżej torfów i gytii reprezentują glacjały liwca i odry, zaś poniżej-osady związane z pobytem na międzyrzeczu Sanu i Dniestru lądolodu sanu 2. W stanowisku tym występuje prawie pełna mazowiecka sukcesja pyłkowa. Diagram pyłkowy przedstawia sześć lokalnych poziomów zespołów pyłkowych (L PAZ), które przyporządkowano czterem interglacjalnym okresom pyłkowym. Bogata flora makroszczątkowa stanowiska wykazuje obecność kilkunastu nasion cisa i kilku egzotycznych taksonów. Podobieństwa pomiędzy makroflorą z Krukienic i innymi makroflorami mazowieckiego wieku dowodzą jednolitego charakteru warunków klimatycznych panujących na dużych obszarach. Osady organogeniczne, występujące w kotlinowatych zagłębieniach sąsiadujących z kopalnym jeziorem, są związane ze schyłkową częścią interglacjału mazowieckiego. W artykule została zaprezentowana paleogeograficzna interpretacja rozwoju tego jeziora i sąsiadującego obszaru.

EN

The San and Dniester interfluve in the East Carpathian Foreland (north-western part of the Ukraine) - an extremely important area when considering many questions related to Quaternary palaeogeography and stratigraphy - was glaciated only once, during the San 2 Glaciation, about 500 ka BP. Old glacial deposits occurring in watershed areas are exposed or overlain by a thin cover of younger sediments. The glacial landforms are well preserved. The Krukienice profile of the Quaternary deposits is of fundamental importance for the problems connected with the Mesopleistocene in the studied area. The complex research of this profile concerned both mineral (loess, lacustrine, glacigenic) and organic (peat, gyttja) deposits. TL dated mineral deposits overlying peat and gyttja represent the Liwiec and Odra Glaciations, and those occurring under organic deposits are related to the San 2 Glaciation in the San and Dniester interfluve. Palaeobotanical analysis revealed almost complete pollen succession of the Mazovian Interglacial occurring in organic deposits of a fossil lake. Six local pollen assemblage zones (L PAZ), corresponding to four interglacial pollen periods, are presented as a simplified pollen diagram. The rich macroscopic flora of the site with the presence of a dozen or so seeds of Taxus and several exotic taxa is noteworthy. The similarities between Krukenyći macroflora and other macrofloras of the Mazovian Interglacial age evidence the uniformity of climatic conditions on vast areas. Organic deposits occurring in the depressions adjacent to the fossil lake are related to the end part of the Mazovian Interglacial. Palaeogeographical interpretation of the lake and neighbouring area development is presented.

10

The last Middle Pleistocene interglacial in Lithuania : insights from ESR-dating of deposits at Valakampiai, and from stratigraphic and palaeoenvironmental data

Molodkov A., Bolikhovskaya N., Gaigalas A.

Geological Quarterly

|

2002

|

Vol. 46, No 4

363-375

EN

The penultimate (Snaigupele, oxygen isotope stage (OIS) 7) interglacial has proved controversial in Lithuania because of palynological similarities between Holsteinian, SnaigupĹlĹ and Eemian interglacial deposits in the Lithuanian terrestrial record. Furthermore, no warm interglacial period has been recognised between the Holsteinian (OIS 11) and Eemian (OIS 5) in the neighbouring Baltic countries, Estonia and Latvia. In this study, we provide electron spin resonance (ESR) dates of two freshwater mollusc shell samples collected from lacustrine sediments at the Valakampiai site which are thought to be Snaigupele in age. Shells analysed gave mutually consistent dates of 116.0 š 10.8 and 110.0 š 12.1 ka with an average age of about 113.3 ka. These dates are thus significantly younger than OIS 7, and more closely correspond to OIS 5 (Eemian). The possible occurrence of this late Middle Pleistocene OIS 7 interglacial episode in Lithuania and other Baltic countries is evaluated with reference to the nearest and most complete long terrestrial sequences from the central and southeastern parts of the East-European Plain.

11

Interpretacja palinostratygraficzna zimnej jednostki pomiędzy dwiema ciepłymi w ferdynandowskiej sukcesji ze Zdan (Polska E)

Pidek I.A.

Przegląd Geologiczny

|

2000

|

Vol. 48, nr 11

1035-1038

PL

W stanowisku osadów jeziornych ze Zdań we wschodniej Polsce występuje rzadko spotykana pełna ferdynandowska sukcesja pyłkowa. Załączony uproszczony diagram pyłkowy przedstawia tylko część tej sukcesji, obejmującą dwie jednostki zimne i dwie ciepłe dotychczas powszechnie nazywane dwoma optimami klimatycznymi. Porównanie z diagramem pyłkowym z profilu Podgórze Bl) wykazało znaczne podobieństwa charakteru roślinności zimnej jednostki dzielącej dwie ciepłe. Korelacja z profilem stratotypowym z Ferdynandowa wykazała, że w Zdunach w obrębie osadów korelowanych z szóstą fazą ferdynandowska występują cechy charakteryzujące roślinność pięter glacjalnych.

EN

Rarely found, full Ferdynandowian pollen succession occurs at Zdany site in eastern Poland. Simplified pollen diagram represents only apart of this succession, i.e. two cold and two warm units. The latter have been commonly termed two climatic optima till now. Comparison with the pollen diagram from the Podgórze Bl profile shows great similarities in the vegetation character of the cold unit separating two warm ones. Correlation with the stratotype profile from Ferdynandów has shown that at Zdany profile sediments correlated with the 6 th Ferdynandowian phase, have features distinctive for plants of glacial stages.

12

The Middle and Late Pleistocene glacial-interglacial succession of eastern Belarus

Pavlovskaya I.E.

Geological Quarterly

|

2000

|

Vol. 44, Nr 2

199-203

EN

Detailed geological and palaeobotanical study of about 400 boreholes through Quaternary deposits in eastern Belarus has enabled the recognition of a number of Middle and Late Pleistocene interglacial sites and demonstrated the stratigraphical position of Alexandrian (Holsteinian) and Muravian (Eemian) Interglacial sediments. These stratigraphic markers are separated by a single glacial sequence, corresponding to the Dnieper (Saalian) Glaciation. This contradicts previous views suggesting the occurrence of two glaciations during the Late Middle Pleistocene in eastern Belarus (Dnieper and Sozh). The glacial sediments represent the recession phases of a glacial stage that may be correlated with the Drenthe Substage of the Saalian Glaciation.

13

New approach to stratigraphy of palaeolake and glacial sediments of the younger Middle Pleistocene in mid-eastern Poland

Lindner L., Marks L.

Kwartalnik Geologiczny

|

1999

|

Vol. 43, Nr 1

1-8

EN

Basing on 10 key sections from mid-eastern Poland, the three interglacials (Mazovian, Zbójnian and Lubavian, which follow the Sanian 2 (Wilgian) Glaciation and precede the Wartaniam are separated from one another by two glacial episodes. The older is the Liviecian Glaciation and the younger is the Krznanian Glaciation (named after the River Krzna). The Krznanian Glaciation occupies a stratigraphic location of the previous Odranian Glaciation. The latter is postulated to be incorporated into the Wartanian Glaciation as the maximum stadial. Such stratigraphic subdivision of the younger Middle Pleistocene of Poland indicates a very close relationship to the most recent stratigraphic schemes of glacial and interglacial units in Germany and in the Russian Plain.

PL

Przedstawiono nowy pogląd na stratygrafię młodszej części środkowego plejstocenu Polski, a zwłaszcza na liczbę i wiek zlodowaceń środkowopolskich Charakterystyka tego okresu została oparta między innymi na analizie 10 profili osadów czwartorzędowych (Grabówka, Nowiny, Goleń, Raczki Wielkie, Losy, Nidzica, Krąpiec, Ossówka, Zbójno i Bedlno) ze środkowo-wschodniej i północno-wschodniej Polski. Podstawą rozważań było wyłączenie z interglacjału eemskiego osadów tzw. morza sztumskiego, coraz liczniejsze doniesienia o bardziej południowym zasięgu gliny zwałowej o parametrach geochronologicznych i litologicznych właściwych dla zlodowacenia warty, odkrycie nowych stanowisk interglacjału zbójna w Polsce oraz przeprowadzona rekonstrukcja sieci rzecznej interglacjału mazowieckiego w Polsce środkowej. Nawiązano do wcześniejszych prób korelacji poszczególnych jednostek zlodowacenia solawy w środkowo-zachodniej Europie (L. Marks, 1991) oraz opinii o występowaniu 4 interglacjałów młodszych od zlodowacenia Sanu 2 (elstery 2) na kontynencie europejskim (L,. Lindner, B. Marciniak, 1998). Umożliwiło to nieco inne spojrzenie na zagadnienie zlodowaceń środkowopolskich oraz na bardziej uzasadnioną korelację głównych jednostek podziału klimatostratygraficznego młodszej części środkowego plejstocenu Polski z analogicznymi jednostkami na obszarze Niemiec i Równiny Rosyjskiej. Wyróżnione ostatnio na obszarze Niemiec w profilu Schtiningen (por. B.Urban, 1995, 1997) dwa nowe interglacjały: reinsdorf i schöningen , mimo że nie są oddzielone od siebie i starszego od nich interglacjału holsztyńskiego pokładami glin zwałowych, to jednak należy uznać za odpowiedniki interglacjałów: zbójna i lubawy (por. L. Lindner, B. Marciniak, 1998)ź Osady jeziorne interglacjału holsztyńskiego w tym profilu, wraz z poprzedzającymi i następującymi po nim stadiałami i interstadiałami, leżą na glinie zwałowej zlodowacenia elstery 2, a osady najmłodszego z wymienionych interglacjałów (schöningen) przykryte są gliną zwałową stadium drenthe i wyżej leżącymi osadami ekstraglacjalnymi(?) stadium warthe oraz eemskimi (B. Urban, 1997). Na obszarze Równiny Rosyjskiej w profilu Czekalin (por. N. S. Bolikhovskaya, N. G.Sudakova, 1996) wyróżniono ostatnio dwa nowe interglacjały: czekalinski i czerepiecki, jako mlodsze od integracjału lichwińskiego i również nie rozdzielone osadami lodowcowymi. Leżą one na glinie zwałowej zlodowacenia oki i na niżej położonych osadach interglacjału bialowieskiego. Są one w tym profilu rozdzielone osadami odpowiadającymi ochłodzeniom klimatycznym: kałuskiemu i żizdrińskiemu, a osady najmłodszego z tych interglacjałów (czerepieckiego) przykryte są dwiema glinami zwałowymi zlodowacenia dnieprowskiego. Stwierdzono daleko idące podobieństwo w liczbie i randze klimatostratygraficznej jednostek młodszej części środkowego plejstocenu na obszarze Niemiec, Polski i Równiny Rosyjskiej. Zarówno w Niemczech, jak i na Równinie Rosyjskiej, wykształcenie tych jednostek w dużym stopniu przypomina rytm ociepleń i ochłodzeń klimatycznych identyfikowanych na obszarze Polski w interglacjale wielkim (w rozumieniu S. Z. Różyckiego, 1964, 1972) czy też interglacjału mazowieckiego s. 1. (w rozumieniu E. Rühlego, 1973). Nowsze dane potwierdzają istnienie tego rytmu w owym czasie na obszarze Polski, ale tylko w obrębie kopalnych systemów obniżeń, których rozwój był uwarunkowany procesami neotektonicznymi i działalnością rzeczną. W strefie kopalnych wysoczyzn polodowcowych przetrwały na obszarze Polski pokłady glin zwałowych oddzielające interglacjały mazowiecki, zbójna i lubawy, wskazujące na co najmniej dwukrotną transgresję lądolodu skandynawskiego. Z dotychczas zebranych materiałów dotyczących plejstocenu Polski oraz z przykrycia osadów interglacjału schöningen przez glinę zwałowa stadium drenthe (B. Urban, 1995), a osadów interglacjału czerepieckiego przez dwie gliny zwałowe zlodowacenia dnieprowskiego (N. S. Bolikhovskaya, N. G. Sudakova, 1996), mogą wynikać ponadto dwa kolejne wnioski. Pierwszym z nich jest to, że wyróżniany na obszarze Polski środkowo-wschodniej epizod glacjalny w dotychczasowej pozycji zlodowacenia odry, oddzielajŕcego interglacjaůy zbójna i lubawy, jest prawdopodobnie starszy od stadium drenthe w Niemczech i zlodowacenia dnieprowskiego na Równinie Rosyjskiej. W niniejszym artykule proponuje się dla niego nazwę zlodowacenia krzny. Drugim wnioskiem jest propozycja uznania dotychczasowego rozprzestrzenienia lądolodu skandynawskiego o zasięgu zlodowacenia odry za stadiał maksymalny zlodowacenia warty.

14

Mrongovian and Brokian, new stratigraphical units of the Middle Pleistocene in northeastern Poland

Lisicki S., Winter H.

Kwartalnik Geologiczny

|

1999

|

Vol. 43, Nr 1

9-18

EN

Results of palynologie and lithologic analyses of 6 key sections from northeastem Poland have been reinterpreted. Two new stratigraphic units within the Middle Pleistocene were defined, the warm Mrongovian and the cold Brokian. A completely new interstadial pollen succession, named the Mrongovian one, was distinguished. Lace and lace-fluvial deposits of the Mazovian Interglacial (upper series) and Mrongovian Interstadial (lower series) are separated with a till. Stratigraphic rank of the separating till results from determination of a new stratigraphic units of the Middle Pleistocene in northeastern Polandnew palynostratigraphic unit. Petrographic character of its lithologic type and stratigraphic location suggest correlation of this till either to a younger stadial of the Wilgian Glaciation or to a new glaciation.

PL

W artykule przedstawiono reinterpretację wyników badań palinologicznych i litologiczno-stratygraficznych osadów z profili Gawrych Ruda, Goleń, Koszarki, Śniadowo, Węgorzewo III i IV. Szczególną uwagę zwrócono na osady jeziorne, bagienne i jeziorne-rzeczne. Osady te, przedzielone gliną zwałową, a miejscami piaskami i żwirami wodnolodowcowymi, zostały początkowo na podstawie badań palinologicznych zaliczone do interglacjału mazowieckiego (S. Lisicki, 1997). Jednak powtórna analiza wyników badań palinologicznych i litologiczne-petrograficznych w profilu Goleń (H. Winter, S. Lisicki, 1998) pozwoliła na wyróżnienie dwóch odrębnych sukcesji pyłkowych. W Goleniu seria górna obejmuje osady interglacjału mazowieckiego, czyli okresy pyłkowe II-IV, natomiast seria dolna prezentuje fragment nowej, interstadialnej sukcesji pyłkowej - sukcesji mrągowskiej. Do cech charakterystycznych tej sukcesji należą: duża rola świerka (Picea) w całej sukcesji ze znaczącym udziałem olchy (Alnus) na początku, wczesne pojawienie się jodły (Abies) wraz z grabem (Carpinus), niski udział procentowy ciepłolubnych drzew liściastych, głównie dębu (Quercuc), obecność pyłku Taxuc, kulminacja brzozy Betula) łącznie z roślinami zielnymi i jodłą (Abies), a następnie z sosną (Pinus) i świerkiem (Picea). Występowanie dwóch różnych sukcesji pyłkowych - mazowieckiej i mrągowskiej - stwierdzono również w profilach: Gawrych Ruda, Śniadowo, Węgorzewo III i Koszarki. Jedną z podstaw opracowania podziału stratygraficznego plejstocenu Polski północne-wschodniej było szczegółowe zbadanie 32 profilów otworów kartograficzne-badawczych z centralnej części Pojezierza Mazurskiego (S. Lisicki, 1996, 1997). Na podstawie badań litologiczne-petrograficznych, w tym głównie analizy składu petrograficznego żwirów (średnica 5-l0 mm) z próbek glin zwałowych i badań palinologicznych osadów interglacjalnych (Z. Borówko-Dłużakowa, W. Słowański,1991; M. Sobolewska,1975), wyodrębniono 14 litotypów glin morenowych. Ważnym poziomem stratygraficznym w Polsce północno-wschodniej są osady czerwonego kompleksu ilastego. Wykształcone są one w facji ilastych glin spływowych i iłów zbiornikowych z pojedynczymi małymi ziarnami żwiru. Są to utwory jeziorne-peryglacjalne i jeziorne chłodniejszego odcinka ciepłego okresu mrŕąowskiego (R). W omawianych profilach do cieplejszego odcinka tego okresu należy zaliczyć osady wykształcone w facji jeziornej, bagiennej i jeziorne-rzecznej. W profilu Goleń na Mazurach na szarej glinie spływowej spoczywają osady bagienne i jeziorne o miąższości 3,2 m. Zostały one zbadane palinologicznie, a otrzymane wyniki ponownie zinterpretowane przez H. Winter (H. Winter, S. Lisicki, 1998). W profilu Koszarki osady jeziorne i bagienne opracowane palinologicznie (Z. Borówko-Dłużakowa, W. Słowański,1991 ) są kontynuacją utworów czerwonego kompleksu ilastego. W profilu Węgorzewo IV serii tej odpowiadają prawdopodobnie piaski rzeczne z fragmentami szczątków roślinnych. Osady te nie były badane palinologicznie. Na Suwalszczyźnie w profilu Gawrych Ruda osady jeziorne w środkowej części zawierają liczny detrytus roślinny. W profilu Śniadowo, między Łomżą a Ostrołęką, do ciepłego okresu mrągowskiego (R) zaliczono osady jeziorno-rzeczne wykształcone w dwóch cyklach akumulacyjnych. Na osadach ciepłego okresu mrągowskiego zalega najczęściej glina zwałowa lub rezyduum żwirowo-głazowe, przykryte utworami interglacjału mazowieckiego. Występują one w profilach: Goleń, Węgorzewo IV i Śniadowo. Litotyp gliny charakteryzują średnie współczynniki petrograficzne wynoszące 1,46-0,73-1,29 w Goleniu (4 próbki), a 1,53-0,75-1,12 w Śniadowie (1 próbka-tylko 61 żwirów). W profilu Węgorzewo III rezyduum po tej glinie stanowi zapewne bruk żwirowo-głazowy, leżący na osadach czerwonego kompleksu ilastego. Utwory interglacjału mazowieckiego występują we wszystkich analizowanych profilach. Są to osady bagienne, jeziorne, jeziorno-rzeczne i rzeczne. W profilu Gawrych Ruda na głębokości 97,3-106,0 m występują zbadane palinologicznie jeziorne mułki interglacjału mazowieckiego. Jednak w tym profilu znajdują się one w pozycji porwaka (kry lodowcowej) w spągowej części glacjalnego kompleksu zlodowacenia warty. Powtórna analiza dokumentacji paleobotanicznej i litologiczno-petrograficznej dała podstawy do wyróżnienia nowego, ciepłego okresu mrągowskiego (R), interpretowanego dawniej w niektórych dyskutowanych profilach jako Szaferowski II okres pyłkowy interglacjału mazowieckiego. Do podstaw tych należy odrębność sukcesji mrągowskiej w stosunku do innych znanych sukcesji interglacjalnych i interstadialnych, konsekwentny związek osadów tego okresu z utworami reprezentującymi interglacjał mazowiecki, rozdzielność osadów obu okresów ciepłych w postaci gliny zwałowej lub bruku żwirowo-głazowego oraz częste występowanie w spągu osadów okresu mrągowskiego utworów czerwonego kompleksu ilastego. Nowo odkryty okres jest chłodnym interglacjałem albo ciepłym interstadiałem. W takiej sytuacji glinę zwałową o nowym litotypie, rozdzielającą osady okresu mrągowskiego od utworów interglacjału mazowieckiego należy określić jako należącą do nowego zlodowacenia albo do młodszego stadiału zlodowacenia wilgi. S. Lisicki przychyla się do pierwszej wersji interpretacji i nazywa nowy zimny okres zlodowaceniem broku (D) -od nazwy prawego dopływu Bugu na Międzyrzeczu Łomżyńskim, a nowy litotyp oznacza literą D

15

Middle Pleistocene lake deposits in southern Podlasie (eastern Poland)

Lindner L., Marciniak B.

Studia Geologica Polonica

|

1998

|

Vol. 113

65-83

EN

This paper focuses on the results of geological and diatom investigations of the Mazovian Interglacial, that provide a basis for the reconstruction of ancient lakes in southern Podlasie. The deposits of a younger lake series, dated to the anaglacial part of the Liviecian Glaciation and to the initial part of the Zbójnian Interglacial have been analyzed. Four types (A-D) of ancient lakes, as well as the sequence of glacial and glacifluvial deposits occurring above, have been described with an attempt to establish their age and range of the Scandinavian ice-sheet during the Odranian and/or Wartanian Glaciation.