Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Więźby dachowe kościoła w Karlinie. Przyczynek do analizy XVII-wiecznych konstrukcji ciesielskich na terenie Pomorza Zachodniego w świetle badań historyczno-architektonicznych

Zalewski Krystian

Wiadomości Konserwatorskie

|

2024

|

Nr 77

24--39

PL

Przedmiotem opracowania są więźby dachowe kościoła św. Michała Archanioła w Karlinie. Zostały wykonane w ramach stypendiów twórczych i stypendiów na przedsięwzięcia związane z upowszechnianiem kultury z budżetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na 2020 r. Celem badań architektonicznych było rozpoznanie przekształceń budowlanych, rozwarstwienie chronologiczne, a następnie próba rekonstrukcji poszczególnych faz budowlanych. W zakres badań wchodziła także analiza literatury i źródeł dotyczących całej świątyni. Dzięki szczegółowej analizie materiału użytego do budowy więźb dachowych i sposobu jego obróbki ustalono, że więźba jest zachowana w znacznej części w oryginale i powstała w 1685 r. To bez wątpienia wpływa na jej wartość i ma bardzo duże znaczenie dla analizy nowożytnego warsztatu ciesielskiego stosowanego wówczas na terenach Pomorza Zachodniego.

EN

The subject of the study are the roof trusses of the St. Michael the Archangel Church in Karlino. The research was conducted as a part of creative scholarships and grants for projects related to the promotion of culture from the budget of the Minister of Culture and National Heritage for the year 2020. The aim of the architectural investigation was to identify building transformations, chronological layering, and subsequently attempt the reconstruction of individual construction phases. The scope of the study also included an analysis of literature and sources related to the entire church. Through a detailed analysis of the materials used in the construction of roof trusses and their processing, it was determined that the truss is largely preserved in its original form and was created in 1685. This undoubtedly influences its value and holds great significance for the analysis of the early modern carpentry techniques applied in the West Pomeranian region at that time.

2

Turris latericia destructa – the court of Duchess Anna in Wrocław and the latest research

Biel Radosław

Architectus

|

2024

|

Nr 1 (77)

49--57

EN

In 2020, architectural relics were identified in the crypts of St Matthias Church in Wrocław, located in the centre of the riverside area of the left bank of the river, known in historiography as the princely grounds, some of which had so far escaped the attention of researchers. However, a synthetic study of the entire hospital and monastery complex of the Knights of the Cross with the Red Star, carried out as part of the author’s doctoral thesis, has shown that the discovered foundations may be the remains of a completely different, older building. On the basis of an analysis of historical records, the specifics of the building, the stratigraphy of the layers, the discovered movable historical material, palaeoenvironmental data and comparisons with other buildings of this type, it was hypothesised that the discovered building may be part of the “court of Princess Anne”, or even identical to the “destroyed tower” (turrem latericam destructa) mentioned in a document from 1253. In addition, it has been hypothesised that the tower may have been destroyed in the 1240s or 1350s, possibly as a result of the Tartar invasion of 1241. It was only after this event that St Matthias Church and other accompanying buildings were erected on the site in question, which were then given to the hospital and the order. This article presents the status of the research to date, the methods used, the interpretation of the discoveries made and the conclusions, shedding new light on the less explored history of the development of this part of medieval Wrocław.

PL

W 2020 roku w kryptach wrocławskiego kościoła św. Macieja, zlokalizowanego w centrum nadodrzańskich terenów lewobrzeżnego Wrocławia, określanych w historiografii terenami książęcymi, zidentyfikowano relikty architektoniczne, z których część dotąd umykała uwadze badaczy. Inne fragmenty z kolei błędnie interpretowano jako fundamenty tej świątyni, jednak syntetyczne studia całego zespołu szpitalno-klasztornego Rycerskiego Zakonu Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą prowadzone w ramach pracy doktorskiej autora wykazały, że odkryte fundamenty mogą stanowić pozostałość po całkiem innej, starszej budowli. Na podstawie analizy przekazów historycznych, specyfiki budowli, stratygrafii nawarstwień, odkrytego zabytkowego materiału ruchomego, danych paleośrodowiskowych oraz porównań z innymi obiektami tego typu, wysunięto hipotezę, że odkryta budowla może stanowić element „dworu księżnej Anny”, a nawet być tożsama ze „zniszczoną wieżą” (turrem latericam destructa), wzmiankowaną w dokumencie z 1253 roku. Dodatkowo postawiono tezę, że wieża mogła być zniszczona w latach 40. lub 50. XIII wieku, być może w wyniku najazdu tatarskiego w 1241 roku. Dopiero po tym wydarzeniu na omawianym terenie wzniesiono kościół św. Macieja i inne towarzyszące mu budynki, które następnie przekazano na potrzeby szpitala i zakonu. W artykule przedstawiono dotychczasowy stan badań, zastosowane metody, interpretację dokonanych odkryć oraz wnioski, rzucając nowe światło na mniej zbadaną historię zagospodarowania tej części średniowiecznego Wrocławia.

3

The issue of limitatio in early Silesian urban planning

Mruczek Roland, Kastek Tomasz

Architectus

|

2024

|

Nr 1 (77)

39--48

EN

The economic and legal changes taking place in Silesia during the times of melioratio terrae undoubtedly brought a revolution in the cultural landscape. The concept of a border in the non-urbanized space of the early Middle Ages had a completely different dimension than its foundation counterpart. The rapidly progressing colonization campaign and the development of large monastic land ownership resulted in a significant density of the settlement network, as well as a change in the ownership structure of the land itself, which was increasingly equipped with immunity. The borders – previously of a blurry, strip-like nature – increasingly took on a linear, precisely defined course. The culmination of this process was the marking of the boundaries of the chartered city (fossata), soon consolidated by city fortifications. Our study is an attempt to outline the issues of more recent research on the matter of the boundaries of a medieval city, which are the result of the progressive stratification of the settlement space in Silesia. The presented case study was intended to draw attention to new, surprising discoveries showing the evolutionary transition from the strip-like, highly conventional nature of early medieval borders to linear delimitations typical of the late and declining Middle Ages. The presented sketch is based on the results of more recent archaeological and architectural research conducted in Silesian cities, as well as analyzes of historical and iconographic sources. It is the first part of a series devoted to the stratification of urban space in the Middle Ages. The fortifications of individual elements of the early medieval Wrocław agglomeration, which had different owners, are still an open research problem, although their existence cannot be questioned today. In turn, marking the boundaries of the chartered city in the form of a rampart and moat had primarily legal and administrative significance and, in this sense, separated the area endowed with immunity from the space covered by princely law and its burdens. In the case of Wrocław, however, the flood protection and later defensive nature of the newly built structures were at least as important.

PL

Przemiany ekonomiczno-prawne zachodzące na Śląsku w czasachmelioratio terrae przyniosły niewątpliwie rewolucję w krajobrazie kulturowym. Pojęcie granicy w niezurbanizowanej przestrzeni wczesnego średniowiecza miało zupełnie inny wymiar niż jego lokacyjny odpowiednik. Szybko postępująca akcja kolonizacyjna i rozwój wielkiej klasztornej własności ziemskiej spowodowały znaczne zagęszczenie sieci osadniczej, a także zmianę struktury własnościowej samej ziemi, coraz częściej wyposażonej w immunitet. Granice – dotąd o niewyraźnym, pasowym charakterze – coraz częściej przybierały liniowy, ściśle określony przebieg. Punktem kulminacyjnym tego procesu było wytyczenie granic miasta lokacyjnego (fossata), wkrótce utrwalonych przez obwarowania miejskie. Praca stanowi próbę zarysowania problematyki nowszych badań nad zagadnieniem granic miasta średniowiecznego, będących wynikiem postępującej stratyfikacji przestrzeni osadniczej na Śląsku. Zaprezentowane studium przypadku miało za zadanie zwrócenie uwagi na nowe, zaskakujące odkrycia, ukazujące ewolucyjne przejście od pasowego, mocno umownego charakteru wczesnośredniowiecznych granic, do delimitacji liniowych, typowych dla późnego i schyłkowego średniowiecza. Zaprezentowany szkic opiera się na wynikach nowszych badań archeologiczno-architektonicznych prowadzonych w miastach śląskich, analizach źródeł historycznych oraz ikonograficznych. Stanowi pierwszą część cyklu poświęconego stratyfikacji przestrzeni miejskiej w średniowieczu. W dalszym ciągu otwartym problemem badawczym pozostają umocnienia poszczególnych członów wczesnośredniowiecznej aglomeracji wrocławskiej, mających różnych właścicieli, choć dziś już nie można zakwestionować ich istnienia. Z kolei wyznaczenie granic miasta lokacyjnego w postaci wału i fosy miało znaczenie przede wszystkim administracyjno-prawne i w tym sensie oddzielało teren obdarzony immunitetem od przestrzeni objętej prawem książęcym i jego ciężarami. W wypadku Wrocławia co najmniej tak samo ważny był jednak charakter przeciwpowodziowy, a później obronny nowo powstałych struktur.

4

Romantic and enthusiast or an architect in excavations

Niemczyk Ernest

Architectus

|

2024

|

Nr 1 (77)

85--90

EN

This outline is an attempt to show the beginnings of the wide-ranging archaeological and architectural research of the Old Town of Głogów, almost completely destroyed as a result of the defense of Festung Glogau in 1945, carried out under the leadership of Professor Tadeusz Kozaczewski, in which the author participated since his studies at the Faculty of Architecture of the Wrocław University of Science and Technology. He shows the changing role of the architect in the research process; from a romantic explorer and discoverer – in the likeness of Winckelmann or Schliemann – to the head of a large, interdisciplinary research team and chief coordinator of the documentation work. It focuses on a forgotten episode in the research on the chancel of St. Peter’s Church, when numerous burials of prehistoric and medieval chronology were discovered. It became a pretext for re-presenting the discovery along with the archaeological context. As a long-time educator, the author draws attention to the need to conduct and constantly improve methods of interdisciplinary research and systematically verify findings with representatives of other sciences.

PL

Niniejszy szkic stanowi próbę ukazania początków szerokopłaszczyznowych badań archeologiczno-architektonicznych Starego Miasta w Głogowie, zniszczonego niemal doszczętnie w wyniku obrony Festung Glogau w 1945 r., prowadzonych pod kierownictwem Prof. Tadeusza Kozaczewskiego, w których autor uczestniczył od czasów studiów na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Pokazuje zmieniającą się rolę architekta w procesie badawczym; od romantycznego eksploratora i odkrywcy – na podobieństwo Winckelmanna czy Schliemanna – po kierownika dużego, interdyscyplinarnego zespołu badawczego i głównego koordynatora prac dokumentacyjnych. Koncentruje się na zapomnianym epizodzie z badań prezbiterium kościoła p.w. św. Piotra, kiedy to odkryto liczne pochówki o chronologii pradziejowej i średniowiecznej. Stał się on pretekstem do ponownej prezentacji odkrycia wraz z szerszym kontekstem archeologicznym. Jako wieloletni dydaktyk, autor zwraca uwagę na konieczność prowadzenia i ciągłego doskonalenia metod badań interdyscyplinarnych oraz systematycznej weryfikacji ustaleń z przedstawicielami innych nauk.

5

Medieval malt house at 24–25 Mennicza Street in Wrocław

Limisiewicz Aleksander

Architectus

|

2024

|

Nr 1 (77)

58--63

EN

The study concerns excavations carried out in the courtyard of the “Lord’s Malt House” located at 24–25 Mennicza Street in the Old Town of Wrocław, within the Malt House Quarter. They covered an undeveloped space measuring 24 m ×20 m. They were interpreted as the location of an earlier, medieval malt house. Archaeological investigations were carried out to determine the function and chronology of the uncovered objects. Some of them were related to the Renaissance “Lord’s Malt House”: a ceramic water pipe, an end casting, four negatives of pillars placed at the entrance to the malt house, presumably used to fix a crane intended for transporting building materials and grain and malt. The last structure, a well, functioned until the construction of the waterworks (first half of the 17th century) The other cavities were associated with the medieval malt house. It consisted of two production runs terminating in malt vats.

PL

Opracowanie dotyczy prac wykopaliskowych przeprowadzonych na dziedzińcu „Słodowni Pańskiej” znajdującej się przy ulicy Menniczej 24–25 na Starym Mieście we Wrocławiu, w obrębie Kwartału Słodowników. Obejmowały one niezabudowaną przestrzeń o wymiarach 24 m × 20 m. Interpretowano je jako miejsce usytuowania wcześniejszej, średniowiecznej słodowni. Prowadzone badania archeologiczne miały na celu określenie funkcji i chronologii odkrywanych obiektów. Część z nich była związana z renesansową „Słodownią Pańską”: ceramiczny wodociąg, rząp końcowy, cztery negatywy słupów umieszczone przy wejściu do słodowni, przypuszczalnie służące do umocowania dźwigu przeznaczonego do transportu materiałów budowlanych oraz ziarna i słodu. Ostatni z obiektów, studnia, funkcjonował do czasu wybudowania wodociągu (pierwsza połowa XVII wieku). Pozostałe jamy były związane ze średniowieczną słodownią. Tworzyły ją dwa ciągi produkcyjne zakończone kadziami słodowymi.

6

Architektura kościoła parafialnego pw św. Jadwigi Śląskiej w Krośnie Odrzańskim od XIII do schyłku XIX wieku

Legendziewicz Andrzej

Wiadomości Konserwatorskie

|

2023

|

Nr 76

64--79

PL

Tematem artykułu jest przedstawienie historii powstania oraz przekształceń kościoła parafialnego w Krośnie Odrzańskim od XIII do schyłku XIX wieku. Na wstępie omówiono źródła, literaturę oraz ikonografię archiwalną. Bazując na pionierskich badaniach, wydzielono najstarszą fazę świątyni pochodzącą jeszcze z XIII stulecia oraz fragmenty bryły średniowiecznego kościoła zachowane w strukturze obecnego – barokowego. Omówiono odbudowę kościoła po pożarze z 1705 roku, a ukończoną w 1729 roku, podczas której nadano bryle obecnie znaną formę. Ostatnim etapem kształtowania kościoła była odbudowa barokowego hełmu w latach 1886–1889 roku – zniszczonego przez uderzenie pioruna. W podsumowaniu przedstawiono tło stylistyczne dla barokowej przebudowy świątyni wpisujące się w nurty płynące z Europy Zachodniej.

EN

This paper presents the history of the creation and transformation of a parish church in Krosno Odrzańskie from the thirteenth century to the end of the nineteenth century. At the beginning, sources, literature and archival iconography are discussed. Based on pioneering research, the oldest part of the church, which dates back to thethirteenth century, and fragments of the medieval churchthat is embedded in the structure of the current Baroque church, are identified. The reconstruction of the church after the fire in 1705 is described. During these works, which were completed in 1729, the building was given its present form. The last stage of shaping the church was there construction of the Baroque dome in the years 1886–1889, which had been destroyed by lightning. The summary presents the stylistic background for the Baroque reconstruction of the church, which is consistent with the trends from Western Europe.

7

Dendrochronological dating of an oak well frame from Wysoka, Opolskie Province

Barniak Joanna, Łonak Wojciech

Folia Quaternaria

|

2023

|

nr 91

31--38

EN

The paper presents the results of dendrochronological dating of wood fragments from a well frame discovered in Wysoka. Oak wood for the well frame was obtained from trees harvested in the first half of the 14th century. The presence of sapwood in one of the samples permits the conclusion that the well was built in the 1430s. The dendrochronological analysis and visual assessment of the wood fragments show that wood from two oak trunks was used.

8

Silesian landscape with a castle in the background. A Wrocław donjon of the prince-crusader

Chorowska Małgorzata, Mruczek Roland

Architectus

|

2023

|

Nr 1 (73)

3--16

EN

The article is an attempt at outlining the cultural landscape of Silesia in times of breakthrough, in the 2nd and 3rd thirds of the 12th century, which was seen through the prism of studies on the early patronage of the Silesian Piasts. The symbol of deep transformations – apart from colonization and rental economy – became the then brick architecture of Lombard genesis, which north of the Alps was connected with Italian aspirations and the imperial power of the Hohenstaufen’s dynasty (1154–1186). The purpose of this work is to present the genesis of the innovative brick eighteen-sided donjon of the princely castle in Ostrów Tumski in Wrocław against the background of the journey of Bolesław I the Tall (exile years: 1146–1163) as well as political, economic, and legal transformations which he initiated in Silesia in the first decades of melioratio terrae (rule years: 1163–1201). That time, which was initially dominated by the Piast conflict with magnates and then by the first successful economic and settlement experiments, preceded widely known in source literature huge architectural and urban investments of European momentum undertaken by his son Henry the Bearded (1201–1238). This work is based on archaeological and architectural research results and analyses of the selected existing tower objects, mainly European, as well as on historical sources. The brick Wrocław donjon is a manifesto of power of Prince Bolesław I the Tall returning from the exile who regained the main gords of the province with difficulty (1163/1166). Similarly to numerous early French and English towers, it was an innovative experimental building but it did not have any direct formal imitations. In the search for its genesis, it is appropriate to refer to Lombard brick models, among which Milan’s defensive walls, which were destroyed after a long siege in the years 1161–1162, can be of great importance. In 1163 Bolesław I the Tall returned to the country from a long exile and initiated a “brick breakthrough” in fragmented Poland. It constituted one of the stages of the great “brick revolution” north of the Alps, which was initiated by the Hohenstaufen’s Italian policy.

PL

Artykuł jest próbą nakreślenia krajobrazu kulturowego Śląska w czasach przełomu, w 2. i 3. tercji XII w., widzianego przez pryzmat studiów nad wczesnym mecenatem Piastów śląskich. Symbolem głębokich przemian – oprócz kolonizacji i gospodarki czynszowej – stała się wówczas ceglana architektura o genezie lombardzkiej, łączona na północ od Alp z włoskimi aspiracjami i mocarstwową polityką Hohenstaufów (1154–1186). Celem pracy jest ukazanie genezy nowatorskiego, ceglanego, osiemnastobocznego donżonu książęcego zamku na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu na tle podróży Bolesława I Wysokiego (lata wygnania: 1146–1163) oraz przemian politycznych i ekonomiczno-prawnych, jakie zainicjował na Śląsku w pierwszych dekadach melioratio terrae (lata panowania: 1163–1201). Czas ten, zdominowany początkowo przez konflikt Piastów z możnowładztwem, potem przez pierwsze udane eksperymenty gospodarcze i osadnicze, poprzedził szeroko znane w literaturze przedmiotu ogromne inwestycje architektoniczne i urbanistyczne o europejskim rozmachu podjęte przez jego syna Henryka Brodatego (1201–1238). Praca opiera się na wynikach badań archeologiczno-architektonicznych oraz analizach wybranych istniejących obiektów wieżowych, głównie europejskich, a także źródeł historycznych. Ceglany donżon wrocławski to manifest władzy powracającego z wygnania księcia Bolesława I Wysokiego, z trudem odzyskującego główne grody prowincji (1163/1166). Podobnie jak liczne wczesne wieże francuskie i angielskie był budowlą nowatorską, eksperymentalną i nie znalazł bezpośrednich naśladownictw formalnych. W poszukiwaniach jego genezy wypada sięgnąć do lombardzkich wzorców ceglanych, wśród których istotne znaczenie mogą mieć mury obronne Mediolanu zburzone po długim oblężeniu w latach 1161–1162. Powracając w 1163 r. do kraju z długiego wygnania, Bolesław I Wysoki zainicjował „ceglany przełom” w Polsce dzielnicowej, który stanowił jeden z etapów wielkiej „ceglanej rewolucji” na północ od Alp, zapoczątkowanej przez politykę włoską Hohenstaufów.

9

Więźba dachowa na ul. Szewskiej 49 we Wrocławiu. Jej charakterystyka i znaczenie w kontekście historycznej sztuki ciesielskiej

Schaaf Ulrich, Prarat Maciej

Wiadomości Konserwatorskie

|

2022

|

Nr 69

126--140

PL

Przedmiotem opracowania jest więźba dachowa znajdująca się nad budynkiem na ul. Szewskiej 49 we Wrocławiu. Celem podjętych badań architektonicznych była analiza obecnego zadaszenia, pochodzącego z połowy XIX wieku. Specyficzne rozwiązania konstrukcyjne zostały porównane z wiedzą zawartą w historycznych podręcznikach budowlanych. Znaczna część tej konstrukcji ma jednak widoczne ślady wtórnego użycia. Dzięki szczegółowej analizie wielkości budulca i sposobu jego obróbki, a także systemu ciesielskich znaków montażowych czy złącz ciesielskich wyodrębniono dwa wcześniejsze układy konstrukcyjne. Liczba zachowanych elementów pozwoliła na hipotetyczną rekonstrukcję obydwu więźb. Były to ustroje storczykowe o bardzo dużej rozpiętości wiązarów. Wykonane badania dendrochronologiczne dowiodły, że pochodzą one z lat siedemdziesiątych XIV wieku. Są to zatem jedne z nielicznych zachowanych elementów będących przykładami konstrukcji ciesielskich średniowiecznej architektury świeckiej Wrocławia.

EN

The subject of this study is the roof structure located over the building at 49 Szewska Street in Wrocław. The aim of the architectural research undertaken was an analysis of the present roof from the mid-nineteenth century. The specific structural solutions were compared with the knowledge contained in historical construction textbooks. However, a significant part of this structure bears visible traces of reuse. Thanks to the detailed analysis of the volume of the building material and the method of its trimming, and further the system of carpentry assembly marks or carpentry joints, two earlier structural systems were distinguished. The number of preserved elements made the hypothetical reconstruction of both roof structures possible. They were king strut systems with a very large span of trusses. The performed dendrochronological studies proved that they come from the 1470s. Therefore, they are one of the few preserved elements that are examples of the carpentry structures of medieval secular architecture in Wrocław.

10

Przestrzeń późnośredniowiecznego Czchowa. Analiza układu urbanistycznego

Żurek Dorota

Wiadomości Konserwatorskie

|

2022

|

Nr 70

50--63

PL

Artykuł poświęcony jest analizie rozwoju układu urbanistycznego małego miasta małopolskiego Czchowa w późnym średniowieczu i we wczesnej nowożytności. Ośrodek ten był własnością królewską. Podstawę źródłową badań stanowił rękopis najstarszej księgi miejskiej, będącej wytworem tamtejszej kancelarii, w której odnaleziono liczne zapiski przynoszące informacje o wyglądzie miasta. Połączenie ich z ustaleniami historyków urbanistyki oraz planem miasta z XIX wieku pozwoliło na dokładniejsze rozpoznanie przestrzeni miejskiej w badanym okresie. W księdze znajduje się także najstarszy, nieznany dotąd opis granic miasta lokacyjnego. W artykule analizie poddano takie elementy przestrzeni jak rynek i znajdujące się na nim obiekty, działka miejska wraz z zabudową, kształtowanie się sieci ulic, rozwój przedmieść. Zapiski źródłowe pozwoliły także na doprecyzowanie dotychczasowych ustaleń badaczy w kwestii istnienia, przebiegu oraz wyglądu umocnień obronnych.

EN

This paper presents an analysis of the development of the urban layout of Czchów, a Lesser Poland town, in the late Middle Ages and the early modern period. The town was not a royal estate. This study was based on the manuscript of the oldest city records book, the work of its chancellery, where numerous records containing information on the town’s appearance were found. The combination of these records with the findings of urban planning historians and a plan of the town from the nineteenth century allowed for a more precise identification of the town’s urban space in the period investigated. The book also featured the oldest, previously unknown description of the location town’s borders. This paper analyzes spatial elements like the market square and nearby buildings, the town plot and its development, the shaping of the street network and the suburbs. Written sources also allowed for supplementing previous findings on the matter of the existence, course and appearance of fortifications.

11

Średniowieczna technologia witrażowa we współczesnym rzemiośle artystycznym, na podstawie pracy mnicha Teofila

Włodarczyk Adam

Szkło i Ceramika

|

2022

|

R. 73, nr 2

45--49

PL

Witraż jest techniką o średniowiecznym rodowodzie. Jej tajniki opisał w XII w. benedyktyński mnich zwany Teofilem, zdradzając tajniki sztuki witrażowej tamtych czasów. Traktat jego autorstwa szczegółowo opisuje zasady produkcji barwnych przeszkleń, które w dużym stopniu pozostają aktualne także dziś. Pomimo współczesnych udogodnień technologicznych podstawowe składniki witrażu, czyli szkło barwione w masie, farby witrażowe, ołów i światło, pozostają takie same.

EN

Stained glass is an old technique with medieval origins. These secrets were described in the 12th century by a Benedictine monk named Theophilus and revealed the secrets of stained glass at that time. His treatise describes in detail the production rules for coloured glazing, which have remained largely unchanged to this day. Despite the technological conveniences of the modern world, the essential components of stained glass – tinted glass, stained glass paints, lead and light – remain a bridge between the centuries.

12

The ruins of the castle in Koło in the light of the latest architectural and archaeological research, and their conservation issues

Piaskowska Beata, Prarat Maciej, Różański Artur, Olszacki Tomasz, Schaaf Ulrich

Architectus

|

2022

|

Nr 4 (72)

47--58

EN

The ruins of the castle in Koło are one of the better-preserved examples of a stronghold from the times of Kazimierz Wielki in the lowlands. The building has been in a state of ruin since the 17th century. A prominent corner tower with a fragment of three curtains has survived to this day. The purpose of this text is to discuss the results of architectural and archaeological research carried out in the years 2019–2020 and the project of the castle’s partial protection. The analysis of the aforementioned research made it possible to state that the construction of the stronghold began with the residential tower in the northern part. Subsequently, a tower was built in the south-west corner. In the next few stages, curtain walls were erected, closing the courtyard. In the southern part there was a gatehouse. A different construction technique enables us to conclude that there were several workshops working on it, which used single-rack and overhang scaffolding. The condition of the ruins was so bad that it was necessary to arrange a project to protect parts of one of the walls, which was completed in 2020.

PL

Przedmiotem artykułu są ruiny zamku w Kole. To jeden z najlepiej zachowanych przykładów warowni z czasów Kazimierza Wielkiego na terenach nizinnych w Polsce. Budowla ta już od XVII w. znajdowała się w stanie ruiny. Do dziś zachowała się wydatna wieża narożna z fragmentem trzech kurtyn. Celem autorów niniejszego artykułu było omówienie wyników przeprowadzonych w latach 2019–2020 badań architektonicznych i archeologicznych ruin zamkowych oraz projektu częściowego zabezpieczenia tych pozostałości. Wykonane analizy pozwoliły na konstatację, że budowę warowni rozpoczęto od wieży mieszkalnej w części północnej. W dalszej kolejności powstała wieża w narożniku południowo-zachodnim. W kolejnych kilku etapach wzniesiono mury kurtynowe, zamykając dziedziniec. W części południowej funkcjonował budynek przybramia. Zastosowane różne techniki budowlane prawdopodobnie świadczą o tym, że pracowało przy niej kilka warsztatów, które wykorzystywały rusztowania jednosztandarowe i przewieszone. Stan zachowania ruin był na tyle zły, że konieczne było wykonanie projektu zabezpieczenia fragmentu jednej ze ścian, co też wykonano w 2020 r.

13

The mediaeval roof structure over the nave of the cathedral in Kamień Pomorski in the light of architectural and dendrochronological research

Schaaf Ulrich, Prarat Maciej, Ważny Tomasz

Architectus

|

2022

|

Nr 4 (72)

3--15

EN

The subject of the article is the roof structure over the central nave of the cathedral in Kamień Pomorski. Although there are numerous studies relating to the history of the construction of this cathedral or to the development of historic roof structures in general, none of them has yet included the roof structures discussed in this work. This situation and the need to repair the construction have justified the carrying out of the architectural research to learn its construction history and carpentry technique. The research on the existing material substance in the eastern trusses, taking into account the following aspects: load-bearing structure, sides of timber framing, carpentry joints, a system of carpentry assembly marks, building material, and its processing. The results of these analyses were supplemented and compared with the results of dendrochronological research and that presented in the literature on the subject. As a result of this research, it has been possible to establish that the chancel of the Kamień Pomorski cathedral is crowned with a cross-braced collar beam roof structure, which dates back to the early 1360s. It was strengthened in the late 1860s by additional entablature above the vault rise, and an inclined queen post structure and a king post structure. The next strengthening took place fragmentarily as part of the repair that has been underway since the end of the late 2010s. Despite its age and repairs, the original structure has survived to a great extent. The type of the roof structure used above the nave in Kamień Pomorski – a cross-braced collar beam roof structure – served a specific construction function in the Middle Ages – the construction of a roof over a vault within the boundaries of the roof. A preliminary literature review has shown that examples of such solutions have survived in various parts of Europe to the present day, but only in a small number. In the territory of Poland, so far it is the only known example of this kind from the 14th century. Currently, the remaining cross-braced collar beam roof structures over both arms of the transept and chancel of the cathedral in Kamień Pomorski are included in the architectural research. A wider study on this type of mediaeval roof structures, and attempts to compare the roof structures of the Kamień Pomorski cathedral against a broader background are desirable in the future.

PL

Tematem artykułu jest konstrukcja dachowa nad nawą środkową katedry w Kamieniu Pomorskim. Istnieją wprawdzie liczne opracowania odnoszące się do dziejów budowy tej świątyni lub do rozwoju historycznych więźb dachowych ogólnie, ale w żadnym z nich nie uwzględniono omawianych w tej pracy więźb dachowych. Sytuacja ta oraz konieczność naprawy konstrukcji uzasadniły wykonanie badań architektonicznych celem rozpoznania jej historii budowlanej oraz techniki ciesielskiej. Badania zastanej substancji materialnej przeprowadzono we wschodnich wiązarach, uwzględniając następujące aspekty: strukturę nośną, strony odwiązywania, złącza ciesielskie, system ciesielskich znaków montażowych, budulec i jego obróbkę. Rezultaty tych analiz uzupełniono i skonfrontowano z wynikami badań dendrochronologicznych oraz przedstawionymi w literaturze przedmiotu. W wyniku tych badań udało się ustalić, że nawę środkową katedry kamieńskiej zwieńczyła pierwotnie więźba wolna ze ściągami, która pochodzi z początku lat 60. XIV w. Została ona wzmocniona w końcu lat 60. XIX w. przez dodatkowe belkowanie powyżej strzałki sklepienia, konstrukcję stolca leżącego oraz konstrukcję wieszarową. Kolejne wzmocnienia nastąpiły fragmentarycznie już w ramach trwającej od końca drugiego dziesięciolecia XXI w. naprawy. Mimo wiekowości i napraw pierwotna konstrukcja przetrwała w dużym stopniu.Zastosowany w Kamieniu Pomorskim typ konstrukcji dachowej – więźba wolna ze ściągami – służył w okresie średniowiecznym do konkretnego zadania budowlanego – wykonania dachu nad sklepieniem wchodzącym w jego obręb. Wstępny przegląd literatury przedmiotu wykazał, że przykłady takich rozwiązań przetrwały w różnych częściach Europy do dziś, ale tylko w małej liczbie. Z terenu Polski jest to póki co jedyny znany taki przykład z XIV w. Badaniami architektonicznymi objęto obecnie pozostałe więźby wolne ze ściągami katedry, nad oboma ramionami transeptu i prezbiterium. Warto pokusić się o przygotowanie szerszego studium na temat tego typu więźb średniowiecznych oraz próbę zestawienia więźb katedry kamieńskiej z więźbami z innych miejsc.

14

Medieval architecture of the Dominican church in Opole (the so-called "na Górce") and its transformations from the end of the 13th century to the beginning of the 18th century

Lasota Czesław, Legendziewicz Andrzej

Architectus

|

2022

|

Nr 4 (72)

37--46

EN

The article concerns the transformations of the architecture of the Dominican church of Our Lady of Sorrows and St. Wojciech (the so-called "na Górce") in Opole. The paper presents the results of original architectural research conducted from 2008 to 2017. Previous analyses regarding the construction and transformation of the church "na Górce" are based on the findings of pre-war researchers, which relied on a general inspection of the plastered building. The discussed architectural research enabled the scope of the original monastic church, and its expansion from around 1361, to be distinguished. This also applies to the enlargement of the chancel and its adaptation, as well as to the construction of a two-nave, four-bay nave. The chancel of this church was enlarged in around 1399 by adding a polygonal eastern closure, and the church itself was probably renovated and enlarged in around 1430 by the construction of an outbuilding adjacent to the nave. The presented research results significantly change the previously published description concerning the construction and transformation of the architecture of the Dominican church in Opole.

PL

Tematem artykułu są przekształcenia architektury kościoła dominikańskiego pw. Matki Boskiej Bolesnej i św. Wojciecha (tzw. na Górce) w Opolu. W pracy przedstawiono rezultaty autorskich badań architektonicznych prowadzonych między 2009 a 2017 r. Dotychczasowe analizy powstania i przekształceń kościoła na Górce opierają się na ustaleniach badaczy przedwojennych bazujących na ogólnym oglądzie otynkowanej budowli. Omówione badania architektoniczne umożliwiły wydzielenie zasięgu pierwotnego kościoła zakonnego oraz jego rozbudowy około 1361 r. obejmującej powiększenie prezbiterium i dostosowanie go do funkcji chóru zakonnego, a także wzniesienie dwunawowego, czteroprzęsłowego korpusu. Prezbiterium tej świątyni powiększono o wieloboczne wschodnie zamknięcie około 1399 r., a kościół odnowiono i powiększono o przybudówkę przy korpusie zapewne około 1430 r. Nowożytne przekształcenia bryły kościoła związane są ze wzniesieniem nawy południowej oraz przebudową korpusu i szczytu zachodniego po dwóch pożarach w 1682 i 1739 r. Zaprezentowane wyniki badań znacząco zmieniają dotychczas publikowany obraz powstania i przekształceń architektury kościoła dominikańskiego w Opolu.

15

The functional analysis of the 15th century fortification of the Grodno Castle

Biel Radosław

Architectus

|

2021

|

Nr 4 (68)

29--37

EN

The aim of the article is to discuss the potential purpose, and then a functional analysis of the structure, the stone relics of which were discovered during the archaeological research conducted in 2018 and 2019, on the zwinger of the Grodno Castle, located in Zagórze Śląskie. The chronology of the structure, based on the analysis of the accompanying artefacts, was established in the first half of the 15th century, linking its destruction with the Hussite wars that were going on at that time. The analysis of the iconographic material and the results of research carried out on similar sites in Silesia, the Czech Republic and Moravia allowed for a hypothesis that the structure in question was a relic of a so called parkan – the oldest, previously unknown line of additional fortifications. Such wooden or stone-and-wooden objects would be the first response to the firearms spreading at that time. The theoretical model of the effectiveness of this type of fortification is considered, taking into account a number of basic factors, such as the terrain, the possibilities of armaments at that time, and the location of attackers and defenders. Various scenarios are discussed, taking into consideration the results of practical and theoretical experiments related to the use of early modern firearms and artillery published in the literature on the subject. The results of the conducted analyses seem to confirm both the proposed function of the structure and a number of benefits of its construction.

PL

Celem artykułu jest omówienie potencjalnego przeznaczenia, a następnie analiza funkcjonalna konstrukcji, której kamienne relikty odkryto w trakcie badań archeologicznych prowadzonych w 2018 i 2019 r. na międzymurzu zamku Grodno, położonym w Zagórzu Śląskim. Chronologię konstrukcji, w oparciu o analizę towarzyszącego mu zabytkowego materiału ruchomego, ustalono na 1. połowę XV w., wiążąc jej zniszczenie z trwającymi wówczas wojnami husyckimi. Analiza materiału ikonograficznego i wyników badań prowadzonych na analogicznych obiektach na Śląsku, w Czechach i na Morawach pozwoliła na wysunięcie hipotezy, wedle której omawiana konstrukcja stanowiła relikt parkanu – najstarszej, nieznanej dotąd linii dodatkowych umocnień. Tego typu drewniane lub kamienno-drewniane obiekty miałyby stanowić pierwszą odpowiedź na rozpowszechniającą się wówczas broń palną. Rozpatrywany jest teoretyczny model skuteczności tego typu umocnień, biorący pod uwagę wiele podstawowych czynników, takich jak ukształtowanie terenu, możliwości ówczesnego uzbrojenia oraz lokalizacja stanowisk atakujących i obrońców. W dyskusji omawiane są różne scenariusze, uwzględniające publikowane w literaturze przedmiotu wyniki eksperymentów praktycznych i teoretycznych związanych z wykorzystaniem wczesnonowożytnej broni palnej i artylerii. Wyniki przeprowadzonych analiz wydają się potwierdzać zarówno proponowaną funkcję konstrukcji, jak i szereg korzyści płynących z jej budowy.

16

Papal bull of Benedict XIII (1394-1417) from Grodno Castle

Orlicki Łukasz

Architectus

|

2021

|

Nr 4 (68)

83--90

EN

The article aims at discussing a unique cultural property, which is the papal bull of Pope Benedict XIII that was discovered during the archaeological research conducted in Grodno Castle in 2017, as well as at determining the potential connections, as a result of which this cultural property found its place in Lower Silesia. The number of papal bulls which are discovered in contemporary Poland has been growing significantly from year to year. They are not only visually impressive artifacts, but above all good dating proofs due to the name of their issuer on each of them. In the case of identification of the papal bull discovered in Grodno Castle, initially there was a problem connected with the fact that in the history of the Catholic Church there were two popes bearing the name of Benedict XIII, i.e. Pedro de Luna who was in office at the turn of the 15th century and Francesco Orsini who ruled in the 18th century. Thanks to the source query and the comparative analysis, the issuer of the copy from Grodno Castle is undoubtedly the first of them – in historiography referred to as the Pope of Avignon obedience and colloquially as an anti-pope, due to the schism prevailing in the Church at that time. At the same time, it was ruled out that this cultural property might have been placed on the secondary deposit due to the analysis of the stratigraphy of the context layers in which it was discovered. On the basis of the query, the article also presents several hypotheses about a possible way the papal bull got to Lower Silesia. The conclusion which can be drawn from the research is the need to conduct further studies, not only on this particular cultural property, but first of all, in a broader aspect of papal bulls in Poland.

PL

Artykuł ma na celu omówienie unikatowego zabytku, jakim jest bulla papieża Benedykta XIII odkryta w trakcie badań archeologicznych prowadzonych na zamku Grodno w 2017 r., a także ustalenie potencjalnych powiązań, na skutek których zabytek znalazł się na terenie Dolnego Śląska. Z roku na rok liczba bulli odkrywanych na obszarze współczesnej Polski znacząco wzrasta. Są one nie tylko wizualnie imponującymi artefaktami, ale przede wszystkim dobrymi datownikami, z racji imienia swojego wystawcy znajdującego się na każdej z nich. W przypadku identyfikacji egzemplarza odkrytego na zamku Grodno natrafiono początkowo na problem związany z faktem występowania w historii Kościoła katolickiego dwóch papieży noszących imię Benedykta XIII – Pedra de Luny pełniącego urząd na przełomie XIV i XV w. oraz Francesca Orsiniego sprawującego władzę w wieku XVIII. Dzięki przeprowadzonej kwerendzie źródłowej i analizie porównawczej bezsprzecznie jako wydawcę egzemplarza z zamku Grodno można wskazać pierwszego z nich – w historiografii określanego mianem papieża obediencji awiniońskiej, a potocznie antypapieża, ze względu na panującą wówczas w Kościele schizmę. Jednocześnie wykluczono, że zabytek mógł znaleźć się na złożu wtórnym z racji analizy stratygrafii nawarstwień kontekstu, w którym go odnaleziono. W oparciu o przeprowadzoną kwerendę w artykule zaprezentowano też kilka hipotez dotyczących sposobu, w jaki bulla trafiła na Dolny Śląsk. Wnioskiem płynącym z przedstawionych badań jest potrzeba przeprowadzenia dalszych studiów, nie tylko nad tym konkretnym zabytkiem, ale przede wszystkim w szerszym aspekcie bulli papieskich na terenie Polski.

17

Medieval fortifications of Czech towns

Chorowska Małgorzata

Architectus

|

2021

|

Nr 1 (65)

95--97

EN

The review contains the discussion on the monumental catalog of medieval fortifications of cities and towns in the present-day Czech Republic by Vladislav Razím. The catalog has been published in parts by Národní Památkový Ústav in Prague since 2019. So far, parts two and three were published, which are devoted respectively to: part 2, in two volumes – to cities from the historic territory of Bohemia and Moravia, and part 3 – to the Czech part of Silesia. The first part – interpretative, will be a synthesis of the issues of urban medieval defensive architecture. Noteworthy are both the volume of the work, which includes a total of 260 catalog entries, as well as the capacity and length of the texts of individual entries, richly illustrated with the material from historical and architectural research – inventory, iconographic, and photographic. What is most important is the methodology of the research conducted, which was consistently applied in all of the developed defense objects, guaranteeing an in-depth recognition of their ori-gins, architectural changes, functions, and spatial context. Summing up, it can be said that the literature on medieval Czech defense architecture has been enriched with an exceptionally valuable position.

PL

W recenzji omówiono monumentalny katalog obwarowań średniowiecznych miast i miasteczek z terenu obecnej Republiki Czeskiej, autorstwa Vladislava Razíma, wydawany od 2019 r. przez Národní Památkový Ústav w Pradze. Dotychczas ukazały się część druga i trzecia, poświęcone odpowiednio: część 2, w dwóch tomach – miastom z terenu historycznych Czech i Moraw, a część 3 – czeskiej części Śląska. Pierwsza część – interpretacyjna – będzie stanowić syntezę zagadnień miejskiej średniowiecznej architektury obronnej. Na uwagę zasługują zarówno objętość pracy obejmującej w sumie 260 haseł katalogowych, jak i pojemność oraz długość tekstów poszczególnych haseł, bogato zilustrowanych materiałem pochodzącym z badań historyczno-architektonicznych – inwentaryzacyjnym, ikonograficznym i fotograficznym. To, co najważniejsze, to metodyka przeprowadzonych badań, konsekwentnie zastosowana we wszystkich opracowywanych obiektach obronnych, dająca gwarancję dogłębnego rozpoznania ich metryki, przemian architektonicznych, funkcji i kontekstu przestrzennego. Podsumowując, można powiedzieć, że literatura poświęcona średniowiecznej architekturze obronnej Czech została wzbogacona o wyjątkowo cenną pozycję.

18

Chronology of transformations in Grodno Castle from the 13th to the mid-16th century

Chorowska Małgorzata

Architectus

|

2021

|

Nr 4 (68)

3--19

EN

The aim of the article is to present the results of the architectural research on Grodno Castle which was carried out by the author in the years 2017-2019 in cooperation with Radosław Biel and a query of published written sources by Agnieszka Gryglewska. They shed new light on the chronology of transformations in the structures of the upper castle in the period from the end of the 13th to around the mid-16th century. Contrary to what has been previously thought, the shape of the upper castle consisting of three wings of buildings with a height of 3-4 storeys was formed in a different way at that time. This was previously attributed to construction actions undertaken in the early modern age. The late-medieval origin also refers to the tower perimeter of the middle castle and the lower part of the wall protecting the zwinger. As a result of the conducted studies and field research, construction actions which were undertaken in the Middle Ages in the upper castle, can be grouped into three phases that occurred in around 1300, 1350 and 1500. In phase 1, a high perimeter wall with battlements and a hoarding overhanging the entrance gate to the castle and a section of the southern wall from the rocky slope and the road running along the River Bystrzyca Valley, were constructed. The wall climbed a rocky slope, culminating on the eastern side. There, at the highest point of the hill, it formed a square tower in plan with the same height as its adjacent sections. This fact makes us connect Grodno Castle with the type of the so-called coat castles, relatively rare in Silesia, but numerous in the territory of Bohemia. The wall surrounded a large courtyard and the rock on which the princely house was built. The entrance to the castle led from the south-west through a high ogival gate arcade secured with a portcullis. In around the mid-14th century, a long two-winged house was added to the inner side of the defensive wall. It had two storeys and reached half the height of the present 2nd storey of the castle. From the east, the southern wing reached the rock on which the oldest castle building was built. The last medieval extension probably took place at the beginning of the 16th century, due to the fact that the Czetryc family obtained a royal privilege in 1502 and a lucrative customs house in Jedlinka. As a result, the two-storey stone house was transformed into a four-storey stone and brick house, although some of its internal divisions and the rooms above the kitchen were made of wood. The storeys of the heightened house "climbed onto the rock" on which the house from phase 1 previously stood and were closed from the north with a thick stone wall. Even further to the north there was a brick kitchen. The most important room in the house was a magnificent two-storey hall which occupied the entire central part of the southern wing on the 3rd storey. Thus, it turned out once again that the scope of construction works which were carried out in the castle in the Middle Ages and the size of its body turned out to be larger than originally assumed.

PL

Celem artykułu jest przedstawienie wyników badań architektonicznych zamku Grodno przeprowadzonych przez autorkę w latach 2017-2019, przy współpracy Radosława Biela, oraz kwerendy publikowanych źródeł pisanych przygotowanej przez Agnieszkę Gryglewską. Rzucają one nowe światło na chronologię przeobrażeń zabudowy górnego zamku w okresie od końca XIII do około połowy XVI w. Inaczej niż dotychczas sądzono, ukształtowała się wówczas bryła zamku górnego, złożona z trzech skrzydeł zabudowy o wysokości 3-4 kondygnacji, co przypisywano dotąd działaniom budowlanym podejmowanym w dobie nowożytnej. Średniowieczną metrykę przypisano także do obwodu basztowego średniego zamku i dolnej części muru osłaniającego międzymurze. W wyniku przeprowadzonych studiów i badań terenowych stwierdzono, że działania budowlane podejmowane w średniowieczu na górnym zamku można pogrupować w trzech fazach zaistniałych ok. 1300 r., ok. 1350 i ok. 1500 r. W pierwszej fazie powstał wysoki mur obwodowy z blankowaniem i hurdycją nadwieszoną nad bramą wjazdową do zamku i odcinkiem muru południowego od strony skalnego zbocza i traktu drożnego biegnącego doliną rzeki Bystrzycy. Mur wspinał się po skalnym zboczu, osiągając kulminację po stronie wschodniej. Tam, w najwyższym punkcie wyniesienia formował kwadratową w planie basztę, o tej samej wysokości co przyległe jego odcinki. Stwierdzenie tego faktu każe wiązać zamek Grodno z typem tzw. zamków płaszczowych, stosunkowo rzadkich na Śląsku, lecz licznych na terenie Czech. Mur opasywał obszerny dziedziniec i skałę, na której zbudowano książęcy dom. Wjazd do zamku prowadził od południowego zachodu przez wysoką, ostrołuczną arkadę bramną zabezpieczoną broną. Około połowy XIV w. do wewnętrznej strony muru obronnego został dobudowany długi, dwuskrzydłowy dom. Miał on dwie kondygnacje i sięgał do połowy wysokości obecnego I piętra zamku. Od wschodu skrzydło południowe dobijało do skały, na której wznosił się najstarszy budynek zamkowy. Ostatnia średniowieczna rozbudowa nastąpiła zapewne w początkach XVI w., w związku z uzyskaniem przez właścicieli zamku przywileju królewskiego i lukratywnej komory celnej w Jedlince. W jej efekcie dwukondygnacyjny, kamienny dom został przekształcony w czterokondygnacyjny dom kamienno-ceglany, choć część jego wewnętrznych podziałów i izby nad kuchnią pozostały wykonane w drewnie. Piętra podwyższonego domu „weszły na skałę”, na której wcześniej stał dom z I fazy, i zostały zamknięte od północy grubą, kamienną ścianą. Jeszcze dalej na północ znajdowała się murowana kuchnia. Najważniejszym pomieszczeniem domu była potężna, dwukondygnacyjna aula zajmująca na poziomie II piętra całą środkową część skrzydła południowego. Tym samym po raz kolejny okazało się, że zakres prac budowlanych, jakie prowadzono na zamku w średniowieczu, i jego bryła były znacznie bardziej rozległe, niż początkowo przypuszczano.

19

Ruiny zamku w Czchowie – analiza prac konserwatorskich i budowlanych

Martyka Anna

Wiadomości Konserwatorskie

|

2020

|

Nr 64

28--44

PL

Średniowieczny zamek w Czchowie, usytuowany na jednym ze wzgórz nad Dunajcem, stanowi niezwykle malowniczą dominantę w krajobrazie miasta i okolicy. Jest to jeden z najstarszych zamków królewskich zbudowanych przy trakcie handlowym na Węgry. Jako pierwsza powstała wieża strażnicza, której inicjatorem był prawdopodobnie król Wacław II. Strażnica wraz z komorą celną zapewniały militarną i administracyjną ochronę interesów państwa polskiego na jego południowym pograniczu. O wyjątkowości zamku w Czchowie świadczy jego sąsiedztwo w postaci średniowiecznego układu urbanistycznego z gotyckim kościołem i drewnianą dzwonnicą oraz wczesnośredniowiecznej osady o nazwie Grodzisko. W wyniku zakończonej w roku 2018 konserwacji i rekonstrukcji założenia zamkowego dominantą wysokościową krajobrazu miejskiego stała się już nie tylko wolno stojąca wieża, lecz także zrekonstruowana baszta bramna. Oprócz znaczenia w wymiarze symbolicznym i kulturowym zabytek zyskał nowe wartości użytkowe i ekonomiczne jako atrakcja oraz miejsce edukacji i wypoczynku turystów i mieszkańców.

EN

The medieval castle in Czchów, situated on one of the hills above the Dunajec River, is an exceedingly picturesque landmark in the landscape of the town and the nearby countryside. It is one of the oldest royal castles to be built near the trade route to Hungary. A guard tower was the first to be built, probably on the orders of king Wenceslaus II. The guard tower, along with a customs chamber, ensured the military and administrative protection of the Polish state’s interests in its southern borderlands. The exceptionality of Czchów Castle is highlighted by its proximity to a medieval urban layout with a Gothic church and a timber bell tower, along with an early medieval settlement named Grodzisko. As a result of the conservation and reconstruction of the castle complex, it was not only the freestanding tower that acted as the vertical landmark of the townscape, but also the reconstructed gatehouse tower. Apart from its symbolic and cultural significance, the heritage site gained new utilitarian and economic values as an attraction and place of education and rest for tourists and residents.

20

Ochrona konserwatorska kamienic w Toruniu – analiza 100 lat doświadczeń i prognozy

Prarat Maciej, Zimna-Kawecka Karolina

Wiadomości Konserwatorskie

|

2020

|

Nr 63

17--32

PL

Celem niniejszego artykułu jest próba podsumowania dotychczasowych działań konserwatorskich podejmowanych w stosunku do historycznych kamienic mieszczańskich w Toruniu. Najstarsze prace prowadzili już na początku XX wieku niemieccy konserwatorzy, a w okresie międzywojennym polscy. Dotyczyły one głównie fasad. Dopiero po II wojnie światowej przyjęto jasno określone kryteria postępowania. Konserwacji i restauracji podlegały nie tylko elewacje, lecz także układ przestrzenno-funkcjonalny oraz wystrój. Zakres ingerencji konserwatorskiej wynikał ze stopnia zachowania historycznej struktury: od pozostawienia świadków w elewacjach po odtworzenie pierwotnego układu przestrzennego. Ewolucja podejścia konserwatorskiego do kamienic odzwierciedlała ogólne zmiany w teorii ochrony zabytków. Dziś natomiast konieczna wydaje się intensyfikacja prac badawczych, których celem powinna być synteza rozwoju jednego z najważniejszych zespołów domostw w Polsce.

EN

The aim of this paper is to summarize the restoration activities carried out so far in relation to historic tenement houses in Toruń. The earliest procedures were conducted at the beginning of the twentieth century by German conservators, and in the interwar period by Polish ones. They mainly concerned the facades. Only after the Second World War, clearly defined restoration criteria of were adopted. It was not only the facades that were subjected to conservation and restoration, but also the spatial and functional layout and ornamentation. The scope of the conservation intervention resulted from the degree of preservation of the historical structure: from leaving witnesses in the facades to recreating the original spatial arrangement. The evolution of the conservation approach to tenement houses reflected general changes in the theory of monument protection. Today, however, it seems necessary to intensify research work, the aim of which should be to synthesize the development of one of the most important complexes of households in Poland.