Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Maximum limit of the Vistulian Glaciation in the vicinity of Nidzica, southwestern Mazury Lakeland

Morawski W.

Kwartalnik Geologiczny

|

1999

|

Vol. 43, Nr 1

61-68

EN

Maximum limit of the Vistulian Glaciation in the southwestern Mazury Lakeland was determined on the basis of detailed geomorphologic and geologic fieldworks. The main obstacle for the advancing ice sheet were the end moraines, formed during the Mława Stadial of the Wartanian Glaciation. In spite of lacking tills and morainal features of the last glaciation, a maximum limit of the ice sheet of the Vistulian Glaciation was determined in this area, basing on southern limit of glacial channels, lakes and kettle holes. On the Nidzica Plateau which was a forefield of the ice sheet during the Vistulian Glaciation, there are depressions with biogenic sediments of the Eemian Interglacial, surrounded by patches of older till and its residual lag concentrates.

PL

W dotychczasowych opracowaniach maksymalny zasięg lądolodu ostatniego zlodowacenia w rejonie południowo-zachodnich Mazur był wyznaczany głównie na podstawie danych geomorfologicznych. Szczegółowe prace geologiczno-zdjęciowe wykonane dla opracowania kolejnych arkuszy Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50000 dostarczyły nowych danych umożliwiających uściślenie linii maksymalnego zasięgu lądolodu zlodowacenia wisły na odcinku Dąbrówno-Nidzica-Muszaki-Wielbark oraz potwierdziły, że położona na południe od niej Wysoczyzna Nidzicka została uformowana w stadiale mławy zlodowacenia warty. W zachodniej części terenu zapora dla lądolodu był pas wzgórz morenowych w rejonie Szkotowa. Ku wschodowi, na przedpolu wysoczyzny występują ostańce erozyjne z niej wyodrębnione, uważane dotychczas za moreny czołowe maksymalnego zasięgu lądolodu ostatniego zlodowacenia. Stanowiły one pierwotnie ciąg dużych form akumulacyjnych - prawdopodobnie moren czołowych, powstałych w okresie zlodowacenia warty. Jest możliwe, że pomiędzy te formy (ostańce) wkroczyły ku południowi wąskie loby czy jęzory lodowe. Powierzchnia Wysoczyzny Nidzickiej jest zerodowana i zdenudowana. Charakteryzuje ją rozbudowana sieć drenażu, w który zostały włączone wszystkie zagłębienia bezodpływowe. Na obszarze tym brak jezior. W suchych dolinkach stwierdzono występowanie osadów organogenicznych, bez przykrycia osadami glacigenicznymi, datowanych palinologicznie na interglacjał eemski. Obszar na N od linii maksymalnego zasięgu lądolodu zlodowacenia wisły leży niżej niż Wysoczyzna Nidzicka. Cechuje go bardzo żywa rzeźba polodowcowa, z licznymi jeziorami i zagłębieniami bezodpływowymi, przeważnie nie włączonymi w bardzo słabo rozwiniętą sieć drenażu. Na obszarze tym występuje wyjątkowo gęsta sieć rynien subglacjalnych, których południowe zakończenia znaczą zasięg czaszy lodowej. Zakończenia rynien Łyny i Koniuszynu wykazują charakterystyczne wygięcia spowodowana zmianą kierunku płynięcia strumieni lodowych napotykających zaporę. W strefie maksymalnego zasięgu lądolód zlodowacenia wisły był ubogi w materiał morenowy i nie pozostawił znaczących form akumulacyjnych, a na przedpolu brak poziomu sandrowego związanego bezpośrednio z tym zasięgiem. Duże formy akumulacyjne występujące na północ od omawianego obszaru znaczą etapy recesyjne zlodowacenia wisły, zaś związane z nimi tarasy sandrowe tworzą na omawianym obszarze 6 poziomów. W strefie maksymalnego zasięga lądolodu występują silne deformacje glacitektoniczne (nasunięcia i wyciśnięcia), sięgające osadów oligocenu. Zdaniem autora, powyższe fakty przeczą opublikowanym ostatnio propozycjom (S. Lisicki, 1998; D. Gałązka i in., 1998) dotyczącym powstania wysoczyzny pomiędzy Mławą a Nidzicą w stadiale świecia zlodowacenia wisły i obniżenia - do stadiału -rangi omawianego zasięgu lądolodu.

2

Lithology of the Late Pleistocene sands for stratigraphic and palaeogeographic correlation in Muszaki area, southwestern Mazury Lakeland

Morawski W., Kenig K.

Kwartalnik Geologiczny

|

1999

|

Vol. 43, Nr 1

69-78

EN

Detailed geologic studies in the Muszaki region enabled testing of lithologic analysis of sandy series for stratigraphic and palaeogeographic correlation. Significant variation in grain size, content of heavy minerals and roundness of quartz grains was found for sands of the plateau, erosive outliers and erosive terraces of the Middle Polish Glaciations (Saalian), as well as for outwash terraces of the Vistulian Glaciation.

PL

W trakcie prac geologiczno-zdjęciowych dla opracowania arkusza Muszaki Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, rozpoznano ostańce erozyjne wyodrębnione z Wysoczyzny Nidzickiej z okresu zlodowaceń środkowopolskich. Pomiędzy ostańcami a wysoczyzną oraz wokół ostańców wyróżniono 6 poziomów tarasów sandrowych z deglacjacji ostatniego zlodowacenia. Tarasy I-III i VI są tarasami akumulacyjnymi, natomiast tarasy IV i V stanowią cokoły erozyjne, przykryte jedynie cienką i nieciągłą pokrywą sandrową. Zarówno ostańce erozyjne, jak i tarasy sandrowe są zbudowane z jednakowych makroskopowo piasków ze żwirami, o miąższości do ok. 80 m w ostańcach i do ponad 30 m na tarasach. Osady te zostały rozpoznane w profilach 7 wierceń badawczych (2 na ostańcach, 4 na tarasach i 1 na wysoczyźnie), gdzie zostały opróbowane, a próbki poddano badaniom laboratoryjnym. Dodatkowo wykonano kilkadziesiąt sond mechanicznych do głębokości 10-25 m, z których pobrano próbki piasków co 1 m. Duża różnorodność genetyczna i stratygraficzna osadów piaszczystych w bezpośrednio ze sobą sąsiadujących bardzo dobrze czytelnych formach przy szczegółowym rozpoznaniu stratygraficznym dawała wyjątkową szansę przetestowania przydatności badań litologicznych osadów piaszczystych dla wnioskowania stratygraficznego i paleogeograficznego. Dla 655 próbek z rozpoznanych serii piaszczystych zostały wykonane analizy uziarnienia, składu minerałów ciężkich, stopnia obtoczenia ziarn kwarcu oraz zawartości węglanu wapnia, Na podstawie badań litologicznych przeprowadzono analizę porównawczą serii piaszczystych w celu odróżnienia osadów budujących sąsiadujące ze sobą różne genetycznie i stratygraficznie formy. Celem tych badań było danie odpowiedzi na pytanie czy przy ogromnym zróżnicowaniu piaszczystych osadów plejstoceńskich jest możliwe uchwycenie przekonywających różnic lub podobieństwa. Badania te dały wyniki pozytywne. Porównanie zespołu cech litologicznym w ujęciu ilościowym pozwoliło z jednej strony stwierdzić podobieństwo serii piaszczystych budujących wysoczyznę, ostańce erozyjne z niej wyodrębnione oraz cokoły erozyjne im towarzyszące. Z drugiej strony stwierdzono pokrewieństwo serii piasków sandrowych budujących poszczególne tarasy akumulacyjne. W szczególności analizy składu minerałów ciężkich i stopnia obtoczenia ziarn kwarcu pozwoliły odróżnić osady wodnolodowcowe, o krótszym transporcie i bliższym związku z lądolodem, budujące ostańce i cokoły erozyjne, od osadów sandrowych, które podlegały droższemu transportowi. Odmienność ta jest czytelna mimo zróżnicowania facjalnego w obrębie osadów budujących ostańce i cokoły erozyjne, mimo zróżnicowania osadów budujących poszczególne tarasy sandrowe, jak również zróżnicowania w obrębie tych samych tarasów, co pozwoliło na wyróżnienie kilku stref przepływu wód sandrowych. Wyniki badań dostarczyły dodatkowych argumentów, które potwierdziły dokonane wcześniej ustalenia stratygraficzne i paleogeograficzne (W. Morawski, w druku a). Masyw Jastrzębiej Góry, dotychczas uważany za morene czołową z okresu ostatniego zlodowacenia (A. Mańkowska, W. Słowański, 1978), został zinterpretowany jako ostaniec erozyjny, podobnie jak ostaniec Złotych Gór. Ostańce te to prawdopodobnie moreny czołowe powstałe w stadiale mławy zlodowacenia warty. Tarasy IV i V wokół ostańców, uważane dotychczas za tarasy akumulacyjne z recesji ostatniego zlodowacenia (op. cit.), są cokołami erozyjnymi wyciętymi w osadach ostańców, jedynie z cienką pokrywą sandrową. Przedstawione wyniki badań mogą posłużyć do porównań ułatwiających interpretację paleogeograficzną i stratygraficzną piaszczystych poziomów międzymorenowych badanych w profilach wiertniczych.

3

Biogenic sediments of the Eemian Interglacial on the Nidzica Plateau, southwestern Mazury Lakeland

Morawski W., Krupiński K., Winter H.

Kwartalnik Geologiczny

|

1999

|

Vol. 43, Nr 1

79-84

EN

Biogenic deposits of small lakes and bogs of the Eemian Interglacial were found in kettle holes on the Nidzica Plateau, southwestern Mazury Lakeland. Absence of any glacigenic cover of these deposits proves that the plateau developed during the Mława Stadial of the Wartanian Glaciation. It has located therefore outside the ice sheet limit of the Vistulian Glaciation.

PL

W ramach badań geologicznych dla opracowania arkuszy Nidzica i Muszaki Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 zbadano cztery nowe stanowiska osadów biogenicznych na Wysoczyźnie Nidzickiej stanowiącej bezpośrednie przedpole maksymalnego zasięgu zlodowacenia wisły. Wszystkie cztery stanowiska to wypełnienia niewielkich jeziorek lub bagienek w lokalnych zagłębieniach, stanowiących fragmenty sieci drenażu na wysoczyźnie. Osady biogeniczne występują tuż pod powierzchnią terenu lub są przykryte jedynie osadami deluwialnymi. Powierzchnia wysoczyzny i zbocza dolinek są pokryte płatami gliny zwałowej stadiału mławy zlodowacenia warty lub kamienistymi rezyduami po tej glinie. Pod serią osadów biogenicznych występują piaski wodnolodowcowe ze żwirami, a pod nimi glina zwałowa stadiału wkry zlodowacenia warty, która miejscami odsłania się w zboczach wysoczyzny i dolinek ją rozcinających. Stanowisko Rogóżek znajduje się ok. 9 km na zachód od Nidzicy. Pod odwapnionymi deluwiami występują namuły torfiaste, które podściela mułek ilasty. Wyniki analizy pyłkowej wskazują, że sedymentacja tych osadów przebiegała w czasie występowania luźnych lasów sosnowo-brzozowych, a następnie zwartych, mieszanych zbiorowisk dębowych z leszczyną, wiązem i jesionem. Cechy spektrum pozwalają wiązać sedymentacje tych osadów ze starszą częścią interglacjału eemskiego. Dwa stanowiska Rozdroże są położone ok. 3 km na zachód od Nidzicy. W stanowisku południowym pod torfami i namułami torfiastymi występują iły jeziorne, podścielone glina zwałowa stadiału wkry zlodowacenia środkowopolskiego. W stanowisku północnym pod deluwiami występują namuły torfiaste i torf, niżej leży ił mułkowaty oraz mułek ilasty, a pod nim glina zwałowa. Spektra pyłkowe 3 próbek z profilu południowego wskazują na akumulację w czasie występowania umiarkowanie zwartych lasów sosnowych z brzozą, dębem i leszczyną, a w górnej części zwartych, mieszanych zbiorowisk dębowo-leszczynowych z domieszką wiązu, jesionu, cisa i lipy. Spektra pyłkowe 2 próbek osadów ze stanowiska południowego wskazują, że ich akumulacja przebiegała w czasie występowania lasów dębowych z obfitą leszczyną, a w górnej części umiarkowanie zwartych lasów sosnowych z nieliczną domieszką innych drzew. Cechy spektrów próbek z obu profili pozwalają wiązać akumulację tych osadów z interglacjałem eemskim. Stanowisko Bartoszki jest położone ok. 5 km na wschód od Nidzicy. Pod deluwialnymi namułami piaszczystymi występują namuły torfiaste oraz torf z kawałkami drewna. Osady biogeniczne są podścielone piaskami ze żwirami stadiału mławy zlodowacenia środkowopolskiego. W wyniku analizy pyłkowej trzech próbek stwierdzono spektra charakterystyczne dla integracjału eemskiego. Zbadane stanowiska świadczą, że zagłębieniach na powierzchni Wysoczyzny Nidzickiej występowały w interglacjale eemskim jeziorka i bagienka w których zachodziła akumulacja osadów biogenicznych. Ten wyniesiony obszar wysoczyzny nie został przykryty żadnymi osadami glacigenicznymi w okresie zlodowaceń północnopolskich. Powyższe dane wskazują, że Wysoczyzna Nidzicka została uformowana w stadiale mławy zlodowacenia warty.

4

New palyno-and lithostratigraphic interpretation of the Cenozoic lake sediments in the section Goleń, Mazury Lakeland

Winter H., Lisicki S.

Kwartalnik Geologiczny

|

1998

|

Vol. 42, nr 1

87-98

EN

Three lacustrine series were examined in the section Goleń. History of vegetation and respective climatic changes were presented on the basis of a palynological study. The Upper Miocene and Lower Pliocene sequence was defined at depth 119.10-138.75m. Fragment of pollen succession at depth 35.10-36.92m has been correlated with pollen periods II,III and IV of the Mazovian Interglacial. A new warm unit of the Pleistocene in Poland is represented by pollen succession recorded at depth 50.31-53,21m. Petrographic analysis determined lithotypes of tills within the Quaternary complex. The tills were ascribed to Sanian, Wilgian, Liviecian, Odranian, Wartanian and Vistulian Glaciations. Interglacial lacustrine sediments defined by a palynological study are to be located at two stratigraphic positions alternatively. According to the first one, they can be correlated with the Mazovian Interglacial with the lower series in situ, and the upper being a glacial raft. The warm unit in the stratigraphy of the Quaternary of Poland

PL

W 1981 r. w centralnej części Pojezierza mazurskiego wykonano kartograficzno-badawczy otwór wiertniczy Goleń. Do 1997 r. odwiercono w tym rejonie łącznie 60 otworów kartograficzno-badawczych. W profilach sześciu z nich stwierdzono, na podstawie badań palinologicznych, jeziorne osady interglacjału mazowieckiego. W profilu Goleń metodą analizy pyłkowej przebadano trzy serie osadów jeziornych. Na podstawie wyników analizy pyłkowej scharakteryzowano zbiorowiska roślinne, rozwój roślinności i zmiany klimatu. Spektra pyłkowe najstarszej serii jeziornej z głębokości 119.10-138.75 m charakteryzują różnego typu zbiorowiska leśne i zbiorowiska terenów otwartych. Zbiorowiska leśne reprezentowane są przez lasy mieszane z Pinus, Picea, Sciadopitys, Abies, Tsuga, Sequoia, Betula, Quercus, Carpinus, Castanea, Tilia i Aesculus, lasy łęgowe z Ulmus, Pterocarya, Fraxinus, Liquidanbar i Salix oraz lasy bagienne z przewagą Alnus, Nyssa i przedstawicielami Taxodiaceae-Cupressaceae. Roślinność zbiorowisk otwartych o charakterze stepu jest reprezentowana głównie przez Gramineae, Cruceferae, Chenopodiaceae oraz Artemisia. Pojawia się ona cyklicznie na przemian ze zbiorowiskami leśnymi. Tego typu zmiany uwarunkowane były zmianami klimatu w kierunku klimatu umiarkowanie ciepłego o zróżnicowanej wilgotności. Wiek osadów omawianej serii określono jako najwyższy górny miocen i najniższy dolny pliocen. W serii najmłodszej z głębokości 35.31-36.92m udokumentowano fragment mazowieckiej sukcesji pyłkowej obejmujący okres pyłkowy II,III i IV. Okres pyłkowy II charakteryzuje panowanie lasów świerkowo-olchowych, stopniowo przeobrażających się w lasy jodłowo-grabowe cechujące okres pyłkowy III. W okresie IV zanika grab, a powraca świerk, który stanowi najważniejszy składnik lasów świerkowo-jodłowo-olchowych. Fragment sukcesji pyłowej z osadów z głębokości 50.31-53.21m prezentuje początkowo mieszane lasy świerkowo-olchowe z liczną domieszką sosny, brzozy i wzrastającym udziałem jodły, dębu, graba, leszczyny i cisa oraz ze sporadycznym udziałem Ptecocarya i Juglans. Stopniowo następujące zmiany w składzie lasów cechujące się ekspansją brzozy i wzrostem udziału roślin zielonych wskazują na pogorszenie warunków klimatycznych. Dalsze zmiany w zbiorowiskach leśnych scharakteryzowane są przez wycofywanie się brzozy i formowanie się lasów sosnowo-świerkowych. Fragment sukcesji pyłkowej pochodzącej z głębokości 50.31-53.21m odbiega od innych sukcesji pyłowych. Jest to prawdopodobnie fragment nowej sukcesji pyłkowej o niepewnej randze klimatycznej i palinostratygraficznej, której pozycja stratygraficzna jest określona poprzez nadległe położenie gliny zwałowej i osadów reprezentujących okres pyłkowy II,III i IV interglacjału mazowieckiego. Na Pojezierzu Mrągowskim wyróżniono gliny zwałowe 8 zlodowaceń:narwi, nidy, sanu, wilgi, liwca, odry, warty i wisły, głównie na podstawie analizy składu petrograficznego żwirów (średnica 5-10mm) z glin zwałowych oraz obliczenia procentowej zawartości różnych skał skandynawskich, skał lokalnych i współczynników petrograficznych a także badań palinologicznych osadów interglacjalnych, pobranych z 32 profilów otworów kartograficzno-badawczych. Z rdzenia wiertniczego z profilu Goleń 42 próbki poddano badaniom litologiczno-petrograficznym. Utwory plejstoceńskie tworzą tu kompleksy osadów zlodowaceń: sanu, wilgi, liwca, odry, warty i wisły. Między glinami zwałowymi zlodowacenia wilgi i liwca przewiercono osady jeziorne o grubości 3,2m. Badania palinologiczne wykazały duże podobieństwo tej sukcesji do Szaferowskiego piętra pyłkowego II interglacjału mazowieckiego. W części spągowej starszej gliny zlodowacenia odry stwierdzono mułki jeziorne z muszelkami mięczaków, o grubości prawie 2 m. Badania palinologiczne pozwoliły skorelować tę sukcesję z Szaferowskim piętrem pyłkowym III interglacjału mazowieckiego. Jeśli przyjąć, że obie serie osadów jeziornych należą do interglacjału mazowieckiego, należy górne osady traktować jako leżące w pozycji porwaka, gdyż dolne i górne utwory jeziorne przedziela m.in. glina zwałowa litotypu grubości 5,2 m. W świetle nowych dociekań palinologicznych możliwa jest również inna interpretacja stratygraficzna osadów z profilu Goleń. Młodsze osady interglacjału mazowieckiego leżą in situ, a starsze osady jeziorne należą do ciepłej jednostki o nieznanej do tej pory randze stratygraficznej. W tej wersji należałoby w profilu Goleń określić pozycje gliny zwałowej litotypu jako starszą od interglacjału mazowieckiego.