Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Eter tert-butylometylowy

Gradecka D, Czerczak S.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2009

|

Nr 3 (61)

51--74

PL

Eter tert-butylometylowy (MTBE) jest bezbarwną cieczą o nieprzyjemnym zapachu eteru stosowaną głównie w przemyśle petrochemicznym jako składnik benzyn podwyższający liczbę oktanów, a także w niektórych procedurach medycznych, np. do rozpuszczania kamieni żółciowych oraz w reakcjach i analizach chemicznych jako np. rozpuszczalnik w reakcjach polimeryzacji i eluent do chromatografii. Eter tert-butylometylowy ulega szybkiemu wchłanianiu z dróg oddechowych, przewodu pokarmowego i krwi, a nieco wolniej wchłania się przez skórę. Związek nie ulega kumulacji w organizmie, a jego większość jest wydalana w postaci niezmienionej, część może ulegać metabolizmowi i zostać wydalona w postaci innych związków: tert-butanolu, formaldehydu, kwasu mrówkowego i ditlenku węgla. Eter tert-butylometylowy jest zaliczany do substancji skrajnie łatwopalnych – F, R11 i działających drażniąco (Xi) na skórę (R38). U ludzi ostre narażenie na eter tert-butylometylowy o stężeniach nieprzekraczających 270 mg/m3 przez 3 h nie wywoływało żadnych poważnych zmian w stanie zdrowia. Podczas narażenia przewlekłego u pracowników narażanych na eter tert-butylometylowy o stężeniach 0,1 ÷ 98 mg/m3 oraz na inne substancje obecne w powietrzu środowiska pracy (brak danych na temat wielkości stężenia) obserwowano: podrażnienie oczu, błon śluzowych nosa, mdłości, bóle i zawroty głowy. Eter tert-butylometylowy powoduje zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego, które objawiają się stanami narkotycznymi, niezbornością ruchową – ataksją, a także zaburzeniami oddychania. Ponadto eter działa drażniąco na: oczy, błony śluzowe dróg oddechowych i skórę. U myszy narażenie na pary eteru tert-butylometylowego o stężeniach nieprzekraczających 30 000 mg/m3 przez 1 h powodowało zależny od wielkości narażenia, spadek częstości oddychania. Wyliczona wartość RD50 związku wynosi 16 600 mg/m3. Na podstawie danych z toksyczności ostrej (6 h) i długoterminowej (13 tygodni) narażania szczurów F-344 na pary eteru tert-butylometylowego największym nietoksycznym stężeniem związku było stężenie wynoszące 2860 mg/m3. Eter tert-butylometylowy nie wykazuje działania mutagennego w komórkach bakterii i drożdży. Nie indukuje również efektów genotoksycznych w komórkach ssaków narażanych w wa-runkach in vitro i in vivo. Niektóre dane ujawniają słaby potencjał genotoksyczny eteru tert- -butylometylowego w obecności frakcji S9. Eter tert-butylometylowy działa rakotwórczo na zwierzęta. Związek indukował raka i gruczolaka nerek u samców szczurów F-344 narażanych na eter tert-butylometylowy o stężeniu 10 800 mg/m3 przez 105 tygodni oraz gruczolaka wątroby u samic myszy CD-1 narażanych na eter tert-butylometylowy o stężeniu 28 800 mg/m3 przez 18 miesięcy. Po podaniu dożołądkowym związku w dawce 250 lub 1000 mg/kg m.c. u samic szczurów Sprague-Dawley występował statystycznie istotny wzrost częstości białaczek i chłoniaków. Eter tert-butylometylowy wykazywał stosunkowo niski potencjał embrio- i fetotoksyczny oraz niewielki wpływ na rozród zwierząt laboratoryjnych. U szczurów i królików narażanych na eter tert-butylometylowy drogą inhalacyjną o stężeniach nieprzekraczających 28 800 mg/m3 związek działał głównie neurotoksycznie na ciężarne samice, natomiast nie wpływał toksycznie na płody zwierząt. Embriotoksyczne, fetotoksyczne i teratogenne działanie związku obserwowano u potomstwa samic myszy CD-1 narażanych na eter tert-butylometylowy o stężeniach 14 400 lub 28 800 mg/m3. Eter tert-butylometylowy o tych stężeniach powodował zmniejszenie liczby żywych implantacji w miocie, zmniejszenie odsetka męskich płodów oraz zmniejszenie masy ciała młodych i wzrost liczby rozszczepów podniebienia. Do ustalenia wartości NDS (najwyższego dopuszczalnego stężenia) eteru tert-butylometylowego wzięto pod uwagę wartość RD50 (dawka powodująca redukcję akcji oddechowej do 50% wartości należnej) wyznaczoną u myszy na poziomie 16 600 mg/m3. Na podstawie wartości RD50 wartość NDS eteru tert-butylometylowego mieści się w zakresie 166 1660 mg/m3. Postanowiono przyjąć stężenie 180 mg/m3 eteru tert-butylometylowego za wartość NDS związku. Z uwagi na łagodne działanie drażniące związku, obserwowane u ochotników narażanych na eter tert-butylometylowy o stężeniu 270 mg/m3 przez 3 h, przyjęto za wartość NDSCh (najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego) związku stężenie 270 mg/m3. Normatyw oznakowano literą „I” (substancja o działaniu drażniącym).

EN

Methyl tertiary-buthyl ether (MTBE) is a colorless liquid. This substance produces irritation and transiet corneal injury to the eye, and it is an irritant of mucous membranes. Prolonged skin contact produces dermatitis. The proposed maximum exposure limit MAC (TWA) was calculated on the basis of the RD50 value of 16 600 mg/m3. The Expert Group for Chemical Agents recommended MAC of 180 mg/m3 and STEL of 270 mg/m3.

2

Heksan-2-on

Soćko R., Czerczak S.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2008

|

Nr 3 (57)

159--178

PL

Heksan-2-on jest bezbarwną, lotną cieczą o ostrym, gryzącym zapachu podobnym do acetonu, która jest stosowana jako rozpuszczalnik farb, lakierów, nitrocelulozy, żywic, tłuszczów, wosków i olejów oraz stanowi składnik zmywaczy lakierów i pokostu. Heksan-2-on w warunkach przemysłowych, ze względu na dużą lotność, wchłania się głównie przez układ oddechowy, a ponadto w postaci ciekłej wchłania się przez nieuszkodzoną skórę oraz drogą pokarmową. W obowiązującym w Polsce wykazie niebezpiecznych substancji chemicznych heksan-2-on został zaklasyfikowany jako produkt łatwopalny i toksyczny po wchłonięciu drogą inhalacyjną oraz o możliwym szkodliwym działaniu na funkcje rozrodcze człowieka. Pary heksan-2-onu mogą wywoływać uczucie senności i zawroty głowy. Heksan-2-on o dużych stężeniach wywołuje u ludzi działanie drażniące na oczy i błony śluzowe dróg oddechowych. W przypadku przewlekłego narażenia na heksan-2-on u ludzi narządem krytycznym jest obwodowy układ nerwowy. Skutkiem krytycznym jest zespół objawów klinicznych, zmian elektrofizjologicznych i morfologicznych w nerwach i mięśniach określany mianem polineuropatii obwodowej, czuciowej lub czuciowo-ruchowej. Na podstawie wyników badań doświadczalnych przeprowadzonych na zwierzętach narażanych przewlekle potwierdzono działanie heksan-2-onu na obwodowy układ nerwowy. Na podstawie wyników badań doświadczalnych przeprowadzonych na zwierzętach w warunkach narażenia ostrego można przypuszczać działanie heksan-2-onu na ośrodkowy układ nerwowy. Związek wywołuje działanie narkotyczne, zniesienie odruchu rogówkowego, zwolnienie pracy serca, obniżenie temperatury ciała i częstości oddychania oraz zmiany w zachowaniu zwierząt, a ponadto działa drażniąco na skórę, oczy i błony śluzowe dróg oddechowych. Nie ma doniesień o działaniu mutagennym i rakotwórczym heksan-2-onu. Na podstawie wyników badań przeprowadzonych na zwierzętach można stwierdzić, że związek wpływa ujemnie na rozrodczość. Został zaklasyfikowany jako produkt o możliwym szkodliwym działaniu na funkcje rozrodcze człowieka. W celu ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia heksan-2-onu uwzględniono wyniki 6-miesięcznego doświadczenia inhalacyjnego przeprowadzonego na szczurach, w którym wartość LOAEL wyniosła 204,85 mg/m3. U zwierząt narażonych obserwowano zwolnienie szybkości przewodzenia o 76% w nerwach obwodowych (nerw kulszowy) i zmiany neuropatologiczne (wieloogniskowe obrzmienia aksonów). Wyliczona z wartości LOAEL wartość NDS wynosi 10 mg/m3. Heksan-2-on o dużych stężeniach wykazuje działanie drażniące, dlatego nie ustalono dla związku wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh). Zaproponowano przyjęcie wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) 2,5-heksanodionu w moczu równą 0,4 mg/l dla próbek niepoddanych hydrolizie. Ponieważ heksan 2-on wchłania się przez skórę, zaproponowano oznaczenie go literami „Sk”. Zaproponowana wartość normatywu higienicznego powinna zabezpieczyć pracowników przed działaniem związku na układ nerwowy.

EN

Hexsan-2-one is a colorless, volatile liquid with a characteristic, pungent, acetone-like odor. Hexsan-2-one is a ketonic solvent used in a wide variety of materials, including paints, lacquers, ink thinners, nitrocellulose, glues, resins, oils, fats, waxes and in printing plasticized fabrics. Acute intoxication of hexsan-2-one causes eye and upper respiratory tract irritation, coma, narcosis and death. Several investigators have reported peripheral and central distal axonopathy in animals exposed by inhalation to hexsan-2-one. Chronic hexsan-2-one intoxication leads to neurologic disturbances with characteristic electrodiagnostic abnormalities. Muscle weakness and electromyographic abnormalities are predominantly distal. Sensory deficits are distal and limited to pain, touch and temperature discrimination, with occasional loss of vibration sense. On the basis of literature data 204.85 mg/m3 has been accepted as a LOAEL and the MAC value of hexsan-2-one in Poland has been established at 10 mg/m3 with Sk symbols (substance absorbed through the skin).

3

Zasady ustalania wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych czynników szkodliwych w środowisku pracy

Czerczak S.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2004

|

Nr 4 (42)

5--18

PL

Przedstawiono historię dotyczącą ustalania wartości NDS w Polsce. Omówiono system ustalania wartości NDS dla środowiska pracy w Polsce. Pełne dokumentacje substancji chemicznych przygotowane w celu ustalenia standardów higienicznych są publikowane w kwartalniku Międzyresortowej Komisji „Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy”.

EN

The paper presents the history of hygienic standards in Poland, as well as the current situation, and a system of establishing Polish MAC values for chemical compounds in the working environment. Full documentation is successively published in Polish in the Principles and Methods of Assessing the Working Environmental.

4

Sulfotep - metoda oznaczania

Nazimek T., Badach H.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2003

|

Nr 4 (38)

179--183

PL

Metoda polega na pobieraniu zawartego w powietrzu sulfotepu na sorbent - żel krzemionkowy z chemicznie związaną fazą oktadecylową (ODS-CI8) i ekstrakcji z sorbentu eterem dietylowym. Suchą pozostałość po odparowaniu eteru rozpuszcza się w izooktanie. Sulfotep oznacza się w otrzymanym roztworze metodą chromatografii gazowej z detektorem azotowo- -fosforowym (NPD) na kolumnie kapilarnej. Najmniejsze stężenie sulfotepu, jakie można oznaczać podaną metodą, wynosi 0,025 mg/m3.

EN

This method is based on the adsorption of sulfotep vapours on silica gel with chemically bounded octadecyl phase ODS-Cig, extraction of the compound with diethyl ether and then determination in the obtained solution by capillary gas chromatography (GC-NPD). The determination limit of this method is 0.025 mg/m3.

5

Eter dimetylowy. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Starek A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2003

|

Nr 2 (36)

177--187

PL

Eter dimetylowy jest bezbarwnym gazem stosowanym jako środek dyspergujący, chłodniczy, paliwo rakietowe oraz starter do silników benzynowych. W Polsce nie ma informacji o narażeniu na ten związek. Eter dimetylowy wywiera bardzo słabe, ostre działanie toksyczne, manifestujące się depresją ośrodkowego układu nerwowego (OUN). W warunkach narażenia powtarzanego, obok depresji OUN, pojawiają się zmiany hematologiczne we krwi obwodowej oraz hepatotoksyczne wyrażone wzrostem aktywności enzymów wskaźnikowych w surowicy. Nie wykazano działania genotoksycznego, rakotwórczego, embriotoksycznego, fetotoksycz- nego i teratogennego eteru dimetylowego. Za efekt krytyczny działania eteru dimetylowego przyjęto wzrost masy ciała i skrócenie czasu życia zwierząt w doświadczeniu przewlekłym. Wychodząc z wartości LOAEL eteru dimetylowego na poziomie 19100 mg/m3, wyznaczonej w doświadczeniu na szczurach na podstawie działania układowego i trzech współczynników niepewności o łącznej wartości 18, obliczono wartość NDS eteru dimetylowego i zaproponowano ustalenie jej na poziomie 1000 mg/m3. Nie ma podstaw do zaproponowania wartości NDSCh eteru dimetylowego, ponieważ substancja działa układowo i nie wykazuje działania drażniącego.

EN

Dimethyl ether (DME) is a colourless gas used mainly as a dispersant, refrigerant, racket fuel, and starter in a petrol engine. DME is relatively low toxic in laboratory animals during a single exposure. The central nervous system, hematopoietic system, and liver are major targets in DME subchronic and chronic toxicity. This compaund does not cause genotoxic, carcinogenic, embriotoxic, fetotoxic, and teratogenic effects. The proposed maximum exposure limit (MAC) of 1000 mg/m3 is based on the LOAEL value (19100 mg/m3) derived from long-term (104 weeks) studies on rats and relevant uncertainty factors.

6

2-Izopropoksyetanol- metoda oznaczania

Jeżewska A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2003

|

Nr 4 (38)

99--104

PL

Metoda polega na adsorpcji par 2-izopropoksyetanolu na węglu aktywnym, desorpcji roztworem metanolu w dichlorometanie i analizie chromatograficznej (GC-FID) otrzymanego roztworu. Oznaczalność metody wynosi 2,5 mg/m3.

EN

The method is based on the adsorption of 2-(isopropoxy)ethanol vapours on active charcoal, desorption with solvent mixture (dichloromethane, methanol) and gas chromatographic (GC-FID) analysis of the obtained solution. The determination limit of the method is 2.5 mg/m3.

7

1,1 –Dimetylohydrazyna. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Starek A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2003

|

Nr 2 (36)

157--173

PL

1,1 - Dimetylohydrazyna (UDMH) jest bezbarwną cieczą o zapachu amoniaku. Stosowana jest jako komponent płynnych paliw rakietowych, absorbent kwaśnych gazów, substancja redukująca oraz półprodukt w syntezie organicznej. Narażenie na ten związek występuje podczas magazynowania, transportu i stosowania substancji. Dane na temat toksyczności UDMH u ludzi są niewystarczające. Ostra toksyczność u zwierząt klasyfikuje ten związek do grupy substancji szkodliwych. W warunkach narażenia powtarzanego UDMH działa diuretycznie, immunosupresyjnie, hemolitycznie, pobudzająco lub depresyjnie na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy, a także hepatotoksycznie, nefrotoksycznie i rakotwórczo. Ponadto związek ten wywiera działanie genotoksyczne i mutagenne. W warunkach narażenia przewlekłego efektem krytycznym u psów jest niedokrwistość hemolityczna. Wartość NDS 1,1 -dimetylohydrazyny obliczono na podstawie wyznaczonego doświadczalnie najniższego obserwowanego poziomu działania szkodliwego (LOAEL), wynoszącego 12 mg/m3. Zaproponowano przyjęcie wartości NDS na poziomie 0,1 mg/mJ wraz z oznakowaniem substancji literami Sk, co wskazuje na łatwe wchłanianie związku przez skórę. Nie znaleziono merytorycznych podstaw do zaproponowania wartości NDSCh i DSB 1,1-dimetylohydrazyny.

EN

1,1- Dimethylhydrazine (UDMH) is a colourless liquid with an ammonia odour. This compound is used as a component of racket fuels, absorbent of acidic gases, reducer, and an intermediate in organic synthesis. The acute toxicity of UDMH in animals qualifies this compound as a harmful substance. During repeated exposure UDMH exerted diuretic, immunosuppresive, hemolytic, depressive or exiciting, hepatotoxic, nephrotoxic, and car-cinogenic effects. Moreover, its genotoxic and mutagenic effects have been confirmed. The MAC value of 0,1 mg/m3 was estimated on the basis of the LOAEL value (12 mg/m3) obtained in experiments on dogs (24 weeks) and relevant uncertainty factors. Skin (Sk) notation is recommended.

8

Pyretryny. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Soćko R., Czerczak S.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 1 (31)

123--136

PL

Pyretryny są to związki wyodrębnione na drodze ekstrakcji z wysuszonych koszyczków kwiatowych roślin Chrysanthemum cinerariaefolium (Bertram szarolistny, złocień, pyretrum) i Taracetum cinerańaefolium, u których zawartość tych związków waha się w granicach 0,7-3,0%. Pyretryny należą do najstarszych środków owadobójczych używanych przez człowieka. Powodem dużego zainteresowania tą grupą związków jest nie spotykana w innych grupach insektycydów wybiórczość działania, duża aktywność szkodnikobójcza, a jednocześnie niewielka toksyczność dla ludzi i innych organizmów wyższych. Pyretryny stosowane są najczęściej do zwalczania szkodników w pomieszczeniach zamkniętych, w przechowalnictwie, w higienie sanitarnej, a także w rolnictwie i sadownictwie. Zatrucia pyretrynami są sporadyczne, ponieważ związki te szybko ulegają rozkładowi organizmach ssaków. Dawka, stanowiąca bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka (IDLH), wynosi 5000 mg/m3 tej substancji. Według rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 21 sierpnia 1977 r. w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla zdrowia lub życia pyretryny zaklasyfikowano jako substancje szkodliwe i oznakowano następującymi symbolami: R 21- działa szkodliwie w przypadku kontaktu ze skórą, R 22 - działa szkodliwie w przypadku spożycia i R 20 - działa szkodliwie w przypadku narażenia drogą oddechową. W działaniu bezpośrednim pyretryny powodują przede wszystkim kontaktowe zapalenie skóry oraz uczulenia. W zatruciach drogą wziewną następuje podrażnienie dróg oddechowych. Zatrucie dużymi dawkami drogą pokarmową przebiega z objawami silnego pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego, drgawkami, drżeniem mięśniowym, porażeniem i biegunką. Występuje ponadto znieczulenie języka, kichanie, szum w uszach, zaburzenia koordynacji oraz porażenie ośrodka oddechowego, które jest bezpośrednią przyczyną śmierci. Ze względu na niewystarczające dane toksykologiczne do wyprowadzenia wartości NDS pyretryn proponujemy, aby wartość NDS przyjąć analogicznie jak w ACGIH, czyli na poziomie 5 mg/m3. Narażenie na pyretryny w stężeniu 5 mg/m3 powinno zapobiec wystąpieniu objawów układowych. Proponujemy nie ustalać wartości NDSCh do czasu uzyskania dodatkowych danych pochodzących z badań toksykologicznych. Częstotliwość badań okresowych: raz w roku.

EN

Pyrethrum is a botanical insecticide obtained from Chrysanthemum cinerariaefolium that was formerly used as a powder. Pyrethrins belong to oldest insecticides’ used resources through man. Pyrethrins are used in household sprays for a wide range of insects and in veterinary flea powders for cats and dogs and have been used to control head lice. Poisonings pyrethrins are sporadic, because natural pyrethrins induce hepatic microsomal enzymes and are rapidly detoxified. NIOSH established an IDLH value of 5000 mg/m3 for this substance. Pyrethrins cause inflammation of skin and allergy. Sensitization of the skin and respiratory tract can be most troublesome. Ingestion of massive doses of these substances can induce convulsions, vomiting, and bradycardia. In animals, systemic effects include liver damage and death through respiratory failure. We propose, value MAC (TWA) of pyrethrins on level 5 mg/m3, similarly how as ACCGIH. Value MAC (TWA) - 5 mg/m3 should prevent to the potential risk for systemic effects. We propose not fixing values MAC (STEL) to time of obtainment additional toxicological data.

9

Platyna metaliczna. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Jakubowski M.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 2 (32)

153--157

PL

Platyna jest srebrzystoszarym metalem szlachetnym. Jest stosowana jako katalizator w samochodach, w procesach uwodornienia, odwodomienia, izomeryzacji i utleniania w przemyśle chemicznym. Znajduje także zastosowanie w przemyśle elektronicznym, w medycynie oraz w przemyśle jubilerskim. Toksyczność metalicznej platyny jest znikoma. Podanie szczurom do przewodu pokarmowego ziaren platyny średnicy 1,5 |im spowodowało niewielkie zmiany martwicze nabłonka przewodu pokarmowego i obrzmienie u-nabłonka kanalików nerkowych. Platyna nie powodowała śmierci zwierząt w największej z zastosowanych dawek (25 mg/kg m.c.). W wyniku narażenia inhalacyjnego szczurów na metaliczną platynę znakowaną izotopem 191Pt w pierwszym dniu w płucach pozostało 93,5%, a w tchawicy 3,9% aktywności. Eliminacja platyny z płuc odbywała się głównie z udziałem nabłonka migawkowego, a połknięte ziarna pyłu były wydalane z kałem. Jedynie niewielki odsetek dawki uległ wydaleniu z moczem Ze względu na małą toksyczność metalicznej platyny zaproponowano przyjęcie wartości NDS równej 1 mg/m3. Wartość ta jest zgodna z wartością indykatywną UE oraz wartościami zalecanymi przez ACGIH, NIOSH OSHA w USA.

EN

Platinum is a silver-gray metal. Metallic platinum is used mainly as a catalyst in cars, and in nie numerous chemical processes such as hydrogenation, dehydrogenation, oxidation, isomerization. It has also been used in electronic industry, in medicine, and in jewellery. In its metallic state, platinum has an extremely low acute toxicity. Fine dust particles of metallic platinum, 1 + 5 ¡im in diameter, orally administered to rats caused only slight necrotic changes in the gastrointestinal epithelium and swelling in the epithelium of the convoluted renal tubules. The highest dose (25 mg/kg) was not lethal. After a single nose inhalation (7-8 mg/nr1) of 191Pt metal aerosol, most of the dose was cleared from lungs by mucociliary action, and then swallowed and excreted via the feaces. A small fraction of the l91Pt was detected in urine, indicating that little was absorbed by the lungs and the gastrointestinal tract. The proposed MAC value was calculated at 1 mg/m . This value is the same as included in EU Commission directives and in ACGIH, OSHA and NIOSH recommendations in the USA.

10

Peroksodisiarczan(VI) potasu – pyły. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Skowroń J., Puchalska H.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 3 (33)

195-205

PL

Peroksodisiarczan(VI) potasu (nadsiarczan potasu, K2S20s) występuje w postaci bezbarwnych lub białych, bezwonnych kryształów. Jako związek o silnych właściwościach utleniających jest stosowany w galwanizerniach, przy produkcji kauczuku syntetycznego oraz w przemyśle tekstylnym. Ponadto znalazł zastosowanie jako składnik preparatów rozjaśniających włosy (we fryzjerstwie), w fotografice, w przemyśle kosmetycznym i w oczyszczalniach ścieków. W warunkach pracy zawodowej główną drogą narażenia na pyły i roztwory K2S208 jest układ oddechowy i skóra. Peroksodisiarczan(VI) potasu działa drażniąco na błony śluzowe oczu i dróg oddechowych oraz na skórę. Kontakt z pyłami i roztworami tej substancji może powodować zarówno toksyczne, jak i alergiczne zapalenie skóry, a narażenie inhalacyjne na pyły może być przyczyną powstania astmy oskrzelowej. Mechanizm prowadzący do takiej reakcji nie jest znany. Z badań doświadczalnych na zwierzętach wynika, że K2S208 należy do grupy związków szkodliwych (wg klasyfikacji przyjętej w WE). Wartość LD50 dla szczurów po podaniu dożołądkowym peroksodisiarczanu(VI) potasu wynosi 802 mg/kg m. c. Narażenie inhalacyjne szczurów na aerozol nadsiarczanu amonu o stężeniu 1 mg/m3, 23,5 h dziennie przez 7 dni, nie wywołało statystycznie istotnych zmian w układzie oddechowym. Podostre 13-tygodniowe narażenie zwierząt na nadsiarczan sodu w dawce 241 4031 mg/kg paszy (w przeliczeniu na S208_ nie wywołało żadnych skutków szkodliwych działania tego związku. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono informacji o rakotwórczym, embriotoksycznym i teratogennym działaniu peroksodisiarczanu(VI) potasu na ludzi i zwierzęta doświadczalne. W Polsce nie ma limitów narażenia zawodowego odnoszących się do peroksodisiarczanu(VI) potasu. W Danii przyjęto OEL na poziomie 2 mg/m3, a w Wielkiej Brytanii - na poziomie 1 mg/m3. ACGIH rekomenduje limit TLV na poziomie 0,1 mg/m3 (dla peroksodisiarczanu(VI) potasu, nadsiarczanu sodu i amonu). Za podstawę wartości NDS dla pyłów peroksodisiarczanu(VI) potasu przyjęto wyniki badań, które nie wykazały toksycznego działania nadsiarczanu amonu na drogi oddechowe zwierząt w warunkach narażenia podostrego na pyły związku o stężeniu 1 mg/m3 (NOAEL). Proponuje się przyjęcie wartości NDS dla pyłów peroksodisiarcza- nu(VI) potasu na poziomie 0,1 mg/m3. Nie ma podstaw do zaproponowania najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) i dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB). Ze względu na działanie drażniące i uczulające peroksodisiarczanu(VI) potasu na skórę i drogi oddechowe należy wprowadzić oznakowanie normatywu higienicznego symbolami „I” - substancja o działaniu drażniącym i „A” - substancja o działaniu uczulającym.

EN

Potassium persulfate exists as colourless or white odourless crystals. Potassium persulfate is an oxidizing agent. It is utilized primarily where this property is needed, as in bleaching agents and oxidation reactions. The main routes in occupational exposure for potassium persulfate are the respiratory system and the skin. The occurrence of frequent skin rashes, causing both irritant dermatitis and hypersensitivity reactions, was found in workers producing potassium persulfates. Asthma has been reported in hairdressers. It has been induced by exposure to persulfates. No subchronic toxicity studies have been reported for potassium persulfate. Despite the absence of data, potassium persulfate is expected to be as potentially irritating as ammonium persulfate; so the study on rats inhaling 4-21 mg/m3 of ammonium persulfate 23.5 hours/day for 7 days is the basis of occupational limit. Rats which inhale 4 mg/m3 of ammonium persulfate exhibited symptoms of lung inflammation and/or oedema and loss of body weight; at exposures of 1 mg/m3, these effects were not statistically significant. The concentration of 1 mg/m3 was adopted as the NOAEL (no observed adverse effect level) value. Given these data, the MAC value was calculated at 0.1 mg/m3. The recommended MAC should minimize the potential for skin, throat, and respiratory irritation. No MAC-STEL value has been determined for this compound, but I notation (irritating) and A (allergic) are recommended.

11

Etylenodiamina. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Sapota A., Ligocka D.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 1 (31)

25--35

PL

Etylenodiamina (EDA) jest gęstą, bezbarwną cieczą o słabym amoniakalnym zapachu. Stosowana jest głównie jako półprodukt do otrzymywania związków chelatujących, fungicydów, wosków syntetycznych, żywic poliamidowych i środków antykorozyjnych oraz jako emulgator i stabilizator gumy. EDA u ludzi wykazuje, w zależności od stężenia, działanie drażniące na błony śluzowe - od umiarkowanego do silnego. Zgodnie z kryteriami toksyczności obowiązującymi w Unii Europejskiej EDA należy do związków szkodliwych. Pary etylenodiaminy mają działanie drażniące na oczy i błony śluzowe oraz drogi oddechowe zwierząt doświad¬czalnych, natomiast ciekła EDA ma działanie żrące na skórę i oko królika. W doświadczeniu przewlekłym przeprowadzonym na szczurach eksponowanych drogą inhalacyjną na EDA o dużych stężeniach obserwowano zmiany patologiczne w wątrobie, nerkach, płucach i nadnerczach. Nie wykazano żadnych skutków szkodliwego działania tego związku o stężeniu 147,5 mg/mJ, które przyjęto za wartość NOEL. Na podstawie wyników badań na zwierzętach nie stwierdzono działania rakotwórczego, teratogennego, embriotoksycznego EDA ani też wpływu na rozrodczość. Za podstawę ustalenia wartości NDS przyjęto układowe działanie toksyczne etylenodiaminy. Do obliczenia proponowanej wielkości NDS przyjęto wartość NOEL, uzyskaną na podstawie wyników badań na zwierzętach doświadczalnych, stosując następujące współczynniki niepewności: A = 2 - współczynnik wrażliwości osobniczej; B = 2 - różnice międzygatunkowe oraz droga podania; C = 2 - przeniesienie z badań 30-dniowych na badania przewlekłe; D = 1 - za podstawę obliczeń przyjęto wartość NOEL; E - współczynnik dotyczący oceny eksperta o kompletności danych oraz potencjalnych skutków odległych.

EN

Ethylenediamine is a thick clear liquid having the weak odour of ammonia. It is used as semiproduct to obtain chelating compounds, fungicides, synthetic waxes, polyamide resins and anticorrosive agents as well as emulsifier and rubber stabilizer. In human beings EDA demonstrates, dependently on concentration, moderate to strong irritating activity on nasal mucosa. In accordance with toxicity criteria currently in force in European Union, EDA belongs to harmful compounds. Ethylenediamine vapours have irritating action on eyes, mucosa and respiratory tract of experimental animals, however, liquid EDA has caustic effect on skin and eye of a rabbit. In a long-lasting experiment on rats exposed to EDA inhaled in high concen¬tration, pathological changes were observed in liver, kidneys, lungs and adrenal glands. No harmful effects were observed at the compound concentration of 147.5 mg/nr’. This concen¬tration was assumed to be the NOEL value. In studies on animals no EDA carcinogenic, teratogenic or embryotoxic activity was found nor any effect on reproduction. Systemic toxic effect of ethylenediamine was accepted as the base of MAC (TWA) value determination. NOEL value obtained on the basis of studies on experimental animals, was used for the suggested MAC (TWA) value calculation, applying the following uncertainty coefficients: A = 2 - individual sensitivity; B = 2 - interspecies differences and way of administration; C = 2 - shifting from 30-day study to long-lasting; D = 1 - for the base of NOEL value calculation = 1 was assumed; E - coefficient related to an expert’s evaluation on the data complexity and potential distant effects. Ethylenediamine MAC (TWA) value was suggested at the level 20 mg/m3 (the so far valid value: 2 mg/m3). Due to strong irritating action of EDA we suggest to establish the MAC (STEL) value at the level 2.5-fold higher than MAC (TWA) value, that is at the level of 50 mg/m3. Considering the fact that the value of LD5o determined after application on skin is lower than 1000 mg/kg we suggest to determine the substance with the symbol “Sk”. There are no sufficient grounds for the determination of ethylenediamine BEI value.

12

Etanol. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Starek A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 2 (32)

47--65

PL

Etanol jest stosowany jako rozpuszczalnik, środek konserwujący, półprodukt do syntezy organicznej i używka. Poziom zawodowego narażenia na etanol, mierzony stężeniem tego związku w środowisku pracy, nie przekracza na ogół obowiązującej w Polsce wartości NDS, chociaż 73 pracowników było narażonych na większe stężenia. Z obserwacji na ludziach wynika, że etanol w stężeniach powyżej 9400 mg/m3 działa drażniąco na oczy i górne drogi oddechowe. Nie ma informacji na temat zatruć tym związkiem oraz odnośnie do układowych zmian patologicznych u ludzi w warunkach przemysłowych. Wiadomo jednak, że związek ten, spożywany w dużych ilościach przez dłuższy czas, wywołuje wieloukładowe i wielonarządowe zmiany patologiczne, określane mianem choroby alkoholowej. Ostra toksyczność etanolu u zwierząt laboratoryjnych jest znikoma. Natomiast duże dawki etanolu zarówno u ludzi jak i zwierząt działają fetotoksycznie i teratogennie. Ponadto etanol może być promotorem procesu nowotworowego w obrębie przełyku, żołądka i wątroby. Na podstawie danych o działaniu drażniącym etanolu u ludzi we wszystkich państwach, z wyjątkiem Polski, przyjęto wartość NDS na poziomie 1900 mg/m3. Biorąc za podstawę wartość LOEL i dwa współczynniki niepewności, obliczono wartość NDS etanolu na pozio-mie 2350 mg/m3. Zaproponowano wartość NDS równą 1900 mg/m3. Nie znaleziono podstaw do zaproponowania NDSCh i DSB.

EN

Ethyl alcohol (EA) (CAS Registry No. 64-17-5) is a colourless, flamable and volatile liquid with wine odour and burning taste. EA is used as an intermediate in organic syntesis, fuel, an organic solvent for varnishes, synthetic resins, cosmetics, and pharmaceutical products. Also it is used for consumptions purposes. EA is an irritant to the eyes and upper respiratory tract at concentrations over 9400 mg/m . In the available literature no data have been found on the toxicity of EA in humans in industrial conditions. It is well-known that consumption of this compound at high dose levels for a long time leads to multiorgan pathological changes, i.e. alcoholic disease. The acute toxicity of EA is very low. High doses of this compound are fetotoxic and teratogenic in both the human and the animals. Based on LOEL value from human observations and appropriate uncertainty factors the MAC value was calculated and proposed at 1900 mg/m . No STEL value has been established for EA.

13

Dimetoat. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Sapota A., Skrzypińska-Gawrysiak M

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 3 (33)

67--92

PL

Dimetoat (DM) jest bezbarwną, krystaliczną substancją o zapachu merkaptanu. Stosowany jest jako insektycyd io zwalczania wielu insektów i roztoczy na uprawach roślinnych. W Polsce nie jest produkowany, narażenie na 2n związek dotyczy zatem tylko jego użytkowników. Związek ten wchłania się do organizmu człowieka w drogach oddechowych, drogą pokarmową oraz przez skórę. Kontakt przez skórę należy do najistotniejszych dróg narażenia pracowników stykających się z pestycydami. Najczęściej występującymi objawami zatrucia DM u ludzi i zwierząt są: zahamowanie aktywności cholinoesterazy osocza, erytrocytów i mózgu oraz zespół objawów charakterystycznych dla zatrucia związkami fosforoorganicznymi. W badaniach na ochotnikach DM podawany doustnie w dawce 0,2 mg/kg m.c./dzień, przez 39 dni, nie wywoływał u osób narażonych istotnych zmian biologicznych (NOAEL), natomiast podawany przez 39 dni w większej dawce, tj. 0,43 mg/kg m.c./dzień, powodował obniżenie ChE osocza o 24% (LOAEL). Wyniki badań przewlekłych na szczurach, którym podawano dimetoat w dawce 5 mg/kg paszy (0,25 mg/kg m.c.) przez 5,5 miesiąca, wykazały brak istotnych zmian biologicznych u tych zwierząt (NOAEL). DM wykazuje działanie mutagenne u bakterii, owadów i myszy, a wyniki badań na zwierzętach nie są jednoznaczne w ocenie działania rakotwórczego tego związku. DM zaburza funkcje rozrodcze u zwierząt doświadczalnych. Ponadto -istnieją przesłanki, że u ludzi narażonych na insektycydy fosforoorganiczne (w tym dimetoat) może dojść do zaostrzeń funkcji reprodukcyjnych oraz powstawania wad rozwojowych potomstwa. Za podstawę wyprowadzenia wartości NDS przyjęto wartość NOAEL uzyskaną z badań na ochotnikach. Zaproponowano ustalenie wartości NDS dla dimetoatu w powietrzu na stanowiskach pracy na poziomie 0,2 mg/m3.

EN

Dimethoate (DM) is clear, crystalline substance of mercaptan odour. It is used as insecticide to fight against numerous insects and acarids on crops. It is not produced in Poland, so exposure to this compound concerns only its users. This compound is absorbed into human organism through respiratory and alimentary tract and skin. Skin contact is the most important way of exposure of agricultural workers to these pesticides. The most frequent symptoms of DM poisoning in humans and animals are: inhibition of plasma, erythrocytes and cerebral cholinesterase activity and symptoms characteristic for poisoning with phosphoroorganic compounds. In experiments on volunteers, DM administered in an oral dose 0.2 mg/kg b.m. for 39 days did not evoke any significant biological changes (NOAEL) in the exposed subjects, but administered for 39 days in a higher dose, that is 0.43 mg/kg b.m./daily decreased plasma ChE by 24% (LOAEL). The results of long-term experiments on rats, when DM was administered in a dose 5 mg/kg diet (0.25 mg/kg b.m.) for 5.5 months, demonstrated lack of significant biological changes in these animals (NOAEL). DM demonstrates mutagenic action in bacteria, insects and mice and the results of investigations on animals are not explicit in the assessment of this compound carcinogenic effect. DM disturbs reproductive function in experimental animals. Moreover, there are premises that in humans exposed to phosphoroorganic insecticides (including DM), there may come to reproductive dysfunction and occurrence of developmental anomalies in progeny. NOAEL value obtained from investigations on volunteers was the basis for MAC value introduction. 0.2 mg/m3 was suggested as MAC value for dimethoate in the air at work-places. This value should prevent from the effect of long-term exposure to DM in occupational exposure conditions. STEL value three times higher than MAC value was also suggested, that is 0.6 mg/mJ. In accordance with WHO recommendations BEI value, that is decrease of AChE activity to the level of 70% of initial activity, should be determined. Considering DM absorption, it should be placed in MAC list with index Sk.

14

Cykloheksen. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Sapota A., Ligocka D.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 3 (33)

41--47

PL

Cykloheksen jest bezbarwną cieczą o słodkawym zapachu, nie mieszającą się z wodą. Jest stosowany głównie w syntezie jako środek alkilujący oraz jako rozpuszczalnik katalizatorów podczas ekstrakcji olejów. Zgodnie z klasyfikacją przyjętą w krajach Unii Europejskiej cykloheksen należy do grupy związków szkodliwych. Istnieją tylko nieliczne dane na temat działania toksycznego cykloheksenu u zwierząt doświadczalnych. Nie ma danych na temat działania toksycznego u ludzi. Niewiele jest również danych na temat toksyczności cykloheksenu u zwierząt doświadczalnych, które pozwoliłyby na zweryfikowanie wartości NDS. Za podstawę obliczenia wartości NDS można byłoby przyjąć wyniki badań uzyskane w 6-miesięcznym inhalacyjnym doświadczeniu przeprowadzonym na szczurach, świnkach morskich i królikach. Stężenie 2010 mg/m3 spowodowało u szczurów statystycznie znamienne zmniejszenie przyrostu masy ciała w porównaniu z grupą kontrolną. Skutek ten nie był obserwowany w mniejszych stężeniach. Nie obserwowano żadnych skutków u po¬zostałych gatunków zwierząt (świnki morskie, króliki) poddanych badaniu w tym samym eksperymencie. Ponieważ obserwowany skutek wystąpił tylko u jednego gatunku zwierząt i tylko w jednym stężeniu, nie ma podstaw do zweryfikowania istniejącej wartości NDS dla cykloheksenu. Zaproponowano więc pozostawienie bez zmian dotychczas obowiązującej wartości NDS równej 300 mg/m3 i NDSCh równej 900 mg/m3. Nie ma podstaw do ustalenia wartości DSB.

EN

Cyclohexene is a clear liquid of sweetish odour, not mixing with water. It is mainly used in synthesis as alkylating agent and as solvent of catalysts during oils extraction. According to the European Union classification, cyclohexene belongs to the group of harmful compounds. There are only sparse data concerning cyclohexene toxic action in experimental animals. There is lack of data on its toxic effect on humans. Furthermore, not much is known on cyclohexene toxicity in experimental animals. These data would allow to verify MAC values. The results of investigations obtained after a 6-month inhaling experiment on rats, guinea pigs and rabbits could be accepted as the base for MAC value calculation. The concentration of 2010 mg/mJ caused in rats statistically significant decrease of body mass in comparison with the control group. This effect was not observed at lower concentrations. No effect was observed in other animal species (guinea pigs, rabbits) subjected to the same experiment. As that effect was observed only in one animal species and only at one concentration, there is no basis for the verification of MAC value for cyclohexene. Thus, the so far valid MAC-TWA value 300 mg/m3 and MAC-STEL - 900 mg/m3 were suggested to be left without change. There is no basis for BEI value determination.

15

Bifenylo-4-amina. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Starek A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 1 (31)

5--23

PL

Bifenylo-4-amina (BA) jest substancją stałą, występującą w postaci wolnej aminy lub soli amoniowych z kwasami nieorganicznymi. Pierwsza postać rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych, podczas gdy druga w wodzie. Związek może występować także jako zanieczyszczenie aniliny oraz innych amin aromatycznych i ich pochodnych.BA stosowano jako antyutleniacz w przemyśle gumowym oraz jako półprodukt do syntezy barwników azowych. BA wykazuje słabą toksyczność ostrą i przewlekłą, ma działanie mutagenne po aktywacji metabolicznej oraz indukuje nowotwory, głównie raka pęcherza moczowego, u ludzi i zwierząt. Związek został zaliczony do grupy 1., tj. do czynników rakotwórczych dla ludzi, zgodnie z kryteriami IARC.W celu ustalenia wartości NDS bifenylo-4-aminy zastosowano metodę obliczeniową, opartą na przeliczeniu potencjału rakotwórczego związku obserwowanego u myszy na taki sam potencjał u człowieka. Na podstawie dawki BA wchłoniętej przez mysz i obserwowanego efektu kancerogennego, obliczono ekwiwalentną dawkę dla człowieka, przy założeniu, że ryzyko choroby nowotworowej wynosi lO-3. Następnie wchłoniętą dawkę tego związku przeliczono na jego stężenie w powietrzu środowiska pracy.Zaproponowano przyjęcie wartości NDS na poziomie 0,001 mg/m3 jako średnie stężenie ważone 8-godzinnym dniem pracy.

EN

4-Aminobiphenyl (BA) (CAS Registry No. 92-67-1) is a solid substance. It is used in rubber industry as an antioxidant and in synthesis of azo dye. BA is relatively low toxic but it is highly genotoxic and carcinogenic. The oral LD50 values for this compound in rodents range from 205 to 500 mg/kg b.w. BA and its metabolite IV-hydroxy-4-aminobiphenyl demonstrate the ability to induce gene mutations, usually in bacterial tests. This and other metabolites produce adducts with DNA and RNA of bladder epithelial cells. Carcinogenic potential of BA has been evidenced in some animal species and human beings. The compound induces bladder tumours. The proposed maximum exposure limit MAC (TWA) - 0.001 mg/m3 was calculate on the basis of slope factor (SF = 21 mg/kg/day) and accepted risk at 10m3.

16

5 -Metyloheksan-2-on. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Sapota A., Kilanowicz A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 1 (31)

99--109

PL

5-Metyloheksan-2-on (MIAK) jest bezbarwną, łatwo palną cieczą o przyjemnym, owocowym zapachu, należącą do siedmioweglowych ketonów alifatycznych. MIAK znalazł zastosowanie głównie jako rozpuszczalnik estrów celulozy, tworzyw akrylowych i winylowych. Narażenie zawodowe na MIAK występuje przez wdychanie i kontakt dermalny podczas produkcji i stosowania tego związku. Brak jest danych w dostępnym piśmiennictwie dotyczących działania toksycznego tego związku u ludzi. U zwierząt doświadczalnych MIAK wykazuje słabe działanie drażniące na skórę i oczy. Wykazuje także działanie drażniące na drogi oddechowe; wartość RD50 dla myszy wynosi 5695 mg/m3. W doświadczeniu podprzewlekłym, przeprowadzonym na szczurach obu płci, zwierzęta narażono przez 96 dni drogą inhalacyjną na MIAK o stężeniach: 932; 4660 i 9320 mg/m3. U szczurów obu pici narażonych na MIAK o stężeniach: 4660 i 9320 mg/m3 obserwowano znamienne statystycznie, w porównaniu do zwierząt z grupy kontrolnej, zmiany histopatologiczne w wątrobie i nerkach, natomiast u szczurów narażonych na stężenie najmniejsze (923 mg/mJ) nie wykazano żadnych objawów działania toksycznego związku. Stężenie to przyjęto w niniejszym opracowaniu za wartość NOAEL. Brak jest danych w dostępnym piśmiennictwie dotyczących odległych skutków działania MAK. Za efekt krytyczny przyjęto działanie nefrotoksyczne i hepatotoksyczne MIAK. Po zastosowaniu łącznego współczynnika niepewności równego 8, wyliczona wartość NDS wynosi 116,5 mg/m3 i jest nieco większa od wartości NDS przyjętej w Unii Europejskiej na poziomie 95 mg/nr5. W związku z tym, proponujemy przyjęcie wartości NDS na poziomie przyjętym w państwach Unii, to jest-95 mg/m3. Zaproponowana wartość NDS powinna zabezpieczyć pracowników narażonych na pary MIAK przed potencjalnym działaniem narządowym (nefrotoksycznym i hepatotoksycznym) oraz drażniącym tego związku. Brak jest podstaw do ustalenia wartości DSB 5-metyloheksan-2-onu. Brak jest podstaw w dostępnym piśmiennictwie uzasadniających przyjęcie wartości NDSCh 5-metylohekson-2- 5-methylhexan-2-one keton izopentylowo-metylowy, keton metylowo- izoamylowy, metyloizoamyloketon, isoamyl methyl ketone, isopentyl methyl ketone, ketone, methyl isoamyl, methyl isopentyl ketone, 5-methyl-2- hexanone; 2-methyl-5-hexanone; methyl isoamyl ketone; 2-hexanone, 5-methyl-MIAK. Zgodnie z klasyfikacją według rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 21.08.1997 r. w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla zdrowia lub życia 5-metyloheksan-2-onu oznaczono: RIO - substancja łatwo palna.

EN

5-methylhexan-2-on (MIAK) a clear, flammable liquid with a nice odour of fruit; it belongs to 7-carbonic aliphatic ketones. MIAK is mainly used as ester, cellulose, acrylic and vinyl plastic solvent. Occupational exposure to MIAK takes place through inhalation and dermal contact during production and the use of this compound. There is no data in the available literature, concerning toxic action of this compound in humans. In laboratory animals MIAK demonstrates weak irritating action on the skin and eyes. It also shows irritating activity on the respiratory tract; the RD50 value for mice is '5695 mg/nr\ In a long-term experiment carried out on rats (both sexes), the animals were exposed through inhalation for 96 days to MIAK of 932, 4660 and 9320 mg/m3 concentrations. In rats of both sexes exposed to MIAK of 4660 and 9320 mg/m3 concentrations, statistically significant histopathological changes were observed in the liver and kidneys as compared to a control group of animals, whereas in rats exposed to a lower concentration (923 mg/m3) no toxic effect of the compound was found. This concentration was in the present study accepted as the NOAEL value. There is no data in the available literature concerning late outcome of the MIAK effect. MIAK nephrotoxic and hepatotoxic action has been regarded as critical effect. After application of total uncertainty coefficient = 8, the calculated MAC (TWA) value is 116.5 mg/m" and is slightly greater than the MAC (TWA) value accepted in the European Union (95 mg/m3). Thus, we suggest accepting the latter value, that is 95 mg/m . There is no basis in the available literature justifying acceptance of a MAC (STEL) value. The suggested MAC value should protect employees exposed to MIAK vapours against potential organ effect (nephrotoxic and hepatotoxic) as well as irritating action of this compound. There is no basis for establishing 5-methylhexan-2-on BEI value.

17

3-Metylobutan-l-ol. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Konieczko K., Czerczak S.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2002

|

Nr 1 (31)

79--98

PL

3-Metylobutan-l-ol jest bezbarwną, oleistą cieczą o charakterystycznym zapachu. Powstaje jako produkt uboczny w trakcie fermentacji alkoholowej - jest jednym z głównych składników oleju fuzlowego. 3-Metylobutan-l-ol jest stosowany jako substrat lub półprodukt w przemyśle chemicznym (m.in. do produkcji syntetycznych środków zapa¬chowych) i farmaceutycznym. Znalazł również wiele zastosowań wynikających z faktu, że jest bardzo dobrym rozpuszczalnikiem takich substancji, jak: tłuszcze, alkaloidy, żywice, woski, olejki zapachowe, kauczuk syntetyczny, farby i lakiery. 3-Metylobutan-l-ol wchłania się dobrze przez drogi oddechowe i z przewodu pokarmowego. Pary 3-metylobutan-l-olu działają drażniąco na błony śluzowe oczu i górnych dróg oddechowych, a w skrajnych przypadkach mogą uszkodzić rogówkę. U ludzi 3 - 5-minutowe narażenie na pary 3-metylobutan-l-olu o stężeniu 360 mg/m3 wywołuje lekkie podrażnienie gardła u osób niezaklimatyzowanych, natomiast o stężeniu 540 mg/m3 - podrażnienie oczu i górnych dróg oddechowych. Brak jest danych dotyczących skutków układowych przewlekłego narażenia na 3-metylobutan-l-ol u ludzi. Po przedłużającym się lub powtarzającym narażeniu może wystąpić wysuszenie, pękanie skóry oraz jej stany zapalne. Ostra toksyczność 3-metylobutan-l-olu u zwierząt laboratoryjnych po podaniu dożołądkowym i na skórę jest stosunkowo mała. 3-Metylobutan-l-ol działa silnie drażniąco na oczy królika, natomiast powoduje jedynie minimalne podrażnienie skóry. Pary alkoholu działają również drażniąco na drogi oddechowe. U myszy, narażonych na 3-metylobutan-l-olu o stężeniu wynoszącym ponad 10830 mg/m3 (3000 ppm) częstość oddechów zmalała średnio o około 38%. W pracach przeglądowych są cytowane dwie, znacznie różniące się, wartości RD50 dla 3-metylobutan-l-olu: 2639 mg/m3 (731 ppm) i 16072 mg/mJ (4452 ppm). W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono danych dotyczących działania mutagennego 3-metylobutan-l-olu. Alkohol ten nie jest klasyfikowany przez IARC pod względem działania rakotwórczego. Nie wykazuje działania em- briotoksycznego, fetotoksycznego ani teratogennego po narażeniu inhalacyjnym ciężarnych samic królików i szczurów na pary tego alkoholu o stężeniu 10000 mg/m3 w warunkach narażenia podostrego. Obowiązująca obecnie w Polsce wartość NDS wynosi 100 mg/m3, a wartość NDSCh 450 mg/m3. W większości państw wartość NDS została ustalona na poziomie 360 mg/m3, a wartość NDSCh na poziomie 450 mg/m3. Biorąc pod uwagę powyższe dane, zaproponowano przyjęcie wartości NDS dla 3-metylobutan-l-olu na poziomie 200 mg/m3. Podstawą były wyniki badania przeprowadzonego na ochotnikach, u których stwierdzono, w przypadku osób niezaklimatyzowanych, lekkie podrażnienie gardła po narażeniu przez 3 -s- 5 minut na 3-metylobutan-l-ol o stężeniu 360 mg/m3. Wartość tę przyjęto za wartość NOAEL dla działania drażniącego 3-metylobutan-l-olu, współczynnik niepewności związany z wrażliwością osobniczą przyjęto równy 2, obliczona stąd wartość NDS po zaokrągleniu wynosi 200 mg/m3. Wartość NDSCh zaproponowano na poziomie 400 mg/m3 (2 razy wartość NDS), czyli tak jak dla substancji o działaniu drażniącym.

EN

3-Methylbutan-l-ol is a colorless, oily liquid with a pungent taste and a characteristic odor. Isoamyl alcohol is the primary constituent of fusel oil, a by-product of alcoholic carbohydrate fermentation. 3-Methylbutan-l-ol is used in manufacturing pharmaceutical and chemical products. It is also used as a solvent. Methylbutan-l-ol irritates mucous membranes of the respiratory tract and eyes. Exposure to isoamyl alcohol can produce corneal damage. Following exposure at high concentration, it produced narcosis. Human volunteers complained of slight throat irritation at 360 mg/m3 and of ocular and upper respiratory tract irritation after exposure at 540 mg/m3 for 3 to 5 minutes.

18

Węglan wapnia. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Rydzyński K., Kuchowicz E.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

Nr 1 (27)

147--153

PL

Węglan wapnia w naturalnym środowisku występuje w postaci takich minerałów, jak: aragonit, kalcyt oraz waleryt. Krystaliczne formy kalcytu tworzą marmur oraz szpat. Aragonit w temperaturze 825 °C ulega dekompozycji do kalcytu, który w temperaturze 898,6 °C rozkłada się z wytworzeniem tlenku wapnia i ditlenku węgla. Narażenie na węglan wapnia jest związane z wydobywaniem minerałów wapniowych: kalcytu i aragonitu, a także z obróbką wapieni i marmuru. Narażenie może także występować podczas stosowania go do produkcji farb, past do zębów, żywności oraz w rolnictwie podczas stosowania wapna nawozowego. Informacje zawarte w dostępnym piśmiennictwie świadczą o braku narządowego działania toksycznego czystego węglanu wapnia u zwierząt i u ludzi. Narażenie na pyły, pochodzące z minerałów wapiennych, wywołują efekt toksyczny tylko w przypadku jednoczesnego występowania innych składników, a wśród nich przede wszystkim kwarcu. Działanie miejscowe węglanu wapnia wyraża się umiarkowanym działaniem drażniącym na skórę i silnym działaniem drażniącym na oczy. W związku z tym, proponowana wartość normatywu higienicznego oparta jest na opracowaniu, w którym opisano wyniki badań pracowników narażonych na pyły węglanu wapnia, o zawartości innych składników około 3%, w tym krzemionki ok. 1%. Wśród badanych osób nie stwierdzono szkodliwych skutków działania toksycznego pyłów węglanu wapnia w następstwie narażenia przez okres od 12 do 35 lat. Wiadomo jednak, że praca w narażeniu na pyły nietoksyczne, do których należy także węglan wapnia, związana jest z uciążliwością jaką powoduje pył osadzający się na skórze i mogący przedostawać się do oczu. Proponujemy, w związku z powyższymi danymi, przyjęcie wartości NDS węglanu wapnia na poziomie 10 mg/m3 z zaznaczeniem, że zanieczyszczenie krzemionką nie może przekraczać 2%. Taka wartość normatywu powinna zabezpieczyć pracowników przed uciążliwością działania pyłu na skórę i oczy. Nie ma podstaw do ustalenia wartości NDSCh.

EN

Calcium carbonate is an odourless, tastleless powder or crystal. It exists In nature as mineral aragonite, calcite, walerite, limestone (chalk and marble). Calcium carbonate is a moderate skin irritant and severe eye irritant. Because of no adverse helath effects have been reported among workers using CaC03 it is recomended 10 mg/m3as a value of TLV for calcium carbonate containing quartz < 2%.

19

Pyły gipsu zawierające wolną krystaliczną krzemionkę poniżej 2% i nie zawierające azbestu. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Woźniak H., Więcek E.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

Nr 1 (27)

113--121

PL

Siarczan wapnia występuje w przyrodzie w dwóch postaciach: jako uwodniony siarczan wapnia (gips), o wzorze CaS04 2H20) i anhydryt (CaS04). Najbogatsze złoża w Polsce znajdują się w Niecce Nadnidziańskiej. Gips słabo rozpuszcza się w wodzie, natomiast dobrze rozpuszcza się w glicerynie, kwasach i solach amonowych. Gipsy są stosowane np.: jako materiał budowlany, siarkonośny surowiec przy produkcji kwasu siarkowego, a także w rolnictwie i w medycynie. Z dostępnych danych literaturowych wynika, że pył czystego gipsu nie wykazuje działania toksycznego dla ludzi : zwierząt może natomiast powodować podrażnienie blon śluzowych, spojówek oczu oraz stany zapalne górnych dróg oddechowych. Najwyższe dopuszczalne stężenia dla pyłu gipsu kształtują się następująco: Niemcy 6 mg/m3 pył respirabilny; USA (OSHA) 15 mg/m3 pył całkowity, 5 mg/m3 pył respirabilny; ACGIH 10 mg/m3 pył całkowity. Proponowana wartość NDS dla pyłu całkowitego, zawierającego poniżej 2% wolnej krystalicznej krzemionki i nie zawierającego azbestu, wynosi 10 mg/m3.

EN

Calcium sulfate occurs in the nature in two forms: as calcium sulfate hydratum (gypsum: CaS04 2H20), and anhydride (CaS04). The most abundant gypsum deposits in Poland are located in the Nida River basin. Gypsum is weakly soluble in water and well soluble in glycerol, acids and ammonium salts. Gypsum is used as a construction material, as a source of sulfur in the production of sulfuric acid, and also in agriculture and medicine. The data from the available literature show that dust of pure gypsum is not toxic to people or animals; it may, however, cause irritation of mucosa, conjunctiva, and inflammatory symptoms in the upper respiratory tract. The highest admissible values for gypsum dust concentrations are as follows: Germany 6 mg/m3 (respirable dust); USA (OSHA) 15 mg/m3 (total dust), 5 mg/m3 (respirable dust); ACGIH 10 mg/m3 (total dust). The proposed MAC value for the total gypsum dust containing less than 2% free crystalline silica is 10 mg/m .

20

Propyn. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego

Starek A.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

|

2001

|

Nr 1 (27)

105--111

PL

Propyn (metyloacetylen) jest gazem palnym o dużej prężności. Jest stosowany głównie w syntezie organicznej do otrzymywania alkoholi, kwasów karboksylowych, węglowodorów aromatycznych i związków heterocyklicznych. Dane na temat toksyczności tego związku są nieliczne. Brak jest danych pochodzących z narażenia ludzi. U zwierząt laboratoryjnych metyloacetylen działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy (OUN). Stężenie narkotyczne u szczurów wynosi 69300 mg/m3. W warunkach narażenia podprzewlekłego na poziomie 47400 mg/m3, obok cofających się objawów toksycznego działania tego związku na ośrodkowy układ nerwowy, obserwowano również śmierć zwierząt i zmiany w układzie oddechowym, świadczące o działaniu drażniącym związku. Wartość NDS dla metyloacetylenu została obliczona przez podzielenie wartości jego stężenia efektywnego na poziomie 47400 mg/m3 u szczurów przez iloczyn współczynników niepewności równy 36 (przejście od stężenia efektywnego do wartości LOAEL • przejście od wartości LOAEL do wartości NOAEL • przejście od narażenia podprzewlekłego do narażenia przewlekłego • różnica wrażliwości gatunkowej zwierzę - człowiek). Zaproponowano przyjęcie wartości NDS metyloacetylenu na poziomie 1500 mg/m3, natomiast wartości NDSCh arbitralnie na poziomie 2000 mg/m3. Wartości te odpowiadają normatywom zalecanym w innych państwach. Powinny one chronić pracowników przed wystąpieniem objawów senności i utratą przytomności.

EN

Propyne (CAS Registry No. 74-99-7) is a colourless gas with a sweet odour. It is flammable and has high pressure. Propyne is mainly used as an intermediate in organic synthesis. No data on the toxicity of propyne in humans have been found. Animal studies indicate that it exerts both a narcotic effect and an irritant action on the respiratory tract. Based on the effective concentration value obtained from experiment on rats and appropriate uncertainty factors the MAC value was calculated at 1500 mg/m3 and a STEL of 2000 mg/m3 was proposed.