Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Mikołaj Kopernik - rys biograficzny

Mikulski Krzysztof

Postępy Fizyki

|

2023

|

T. 74, z. 1

32--33

PL

Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu 19 lutego 1473 roku o godzinie 4.48, w rodzinie bogatego kupca Mikołaja Kopernika i Barbary z domu Watzenrode. Jego datę urodzin utrwalono w drukowanym horoskopie z około 1541 roku. Podał ją pewnie sam astronom, inaczej nigdy byśmy jej nie poznali, w Toruniu bowiem nie prowadzono wówczas jeszcze ksiąg metrykalnych ani urzędowej rejestracji urodzeń. Ochrzczono go w kościele parafialnym pod wezwaniem Świętych Janów Chrzciciela i Ewangelisty wodą z brązowej chrzcielnicy.

EN

Nicolaus Copernicus was born in Toruń on February 19, 1473 at 4.48 am, in the family of a wealthy merchant Nicolaus Copernicus and Barbara née Watzenrode. His date of birth was recorded in a printed horoscope from around 1541. It was probably given by the astronomer himself, otherwise we would never have known it, because at that time in Toruń there were no record books or official registration of births. He was baptized in the parish church of Saints John the Baptist and the Evangelist with water from a bronze font.

2

500 lat olsztyńskiej Tablicy Kopernika

Chroboczek Jan

Postępy Fizyki

|

2021

|

T. 72, z. 3

8--17

PL

Wiosną 1517roku Mikołaj Kopernik prowadził obserwacje ruchu Słońca, za pomocą tablicy astronomicznej znajdującej się na murze zamku w Olsztynie, w celu dokładnego wyznaczenia momentu równonocy. Tablica przetrwała do dziś, ale zakodowany w niej moment równonocy nie został odczytany przez Kopernika – dokonano tego niedawno.

EN

In the spring of the year 1517 Nicolaus Copernicus carried out solar observations with help the astronomical table constructed on the wall of the Olsztyn Castle, attempting to determine a precise moment of the vernal quinox. He table is still there, but Copernicus was not able to determine the exact time of the equinox encoded therein – that was done recently.

3

The origin of Copernicus’s heliocentrism reconsidered

Goddu A.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

|

2018

|

R. 63, nr 4

9--19

EN

The essay re-examines the detailed arguments by Ludwik Antoni Birkenmajer (1855-1929) and Curtis Wilson (1921-2012) about how Copernicus’s rejection of Ptolemy’s solution to the problem of the non-uniform motions of the planets and the Moon led him to his first version of the heliocentric theory. The essay then acknowledges the speculative character of their reconstructions, the problem of anachronism in both accounts, and the mistakes that Copernicus himself made. By following their basic insights, however, readers can understand how the inconsistency in Ptolemy’s preservation of the axiom of uniform motion motivated Copernicus - first, to seek an alternative solution, and, second, to question eccentrics, which, in turn, led him to investigate epicycles. The concluding section complements their accounts, leading to an original interpretation of Copernicus’s reliance on medieval Polish developments in dialectical reasoning and on a comment in one of the books (now at Uppsala) that he annotated to develop his new vision and to construct the postulates near the beginning of Commentariolus (ca. 1510).

4

Toruńskie Copernicana

Woszczyk A.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

|

2008

|

R. 53, nr 3-4

61-68

5

Symbolika pieczęci Mikołaja Kopernika

Mossakowski S.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

|

2008

|

R. 53, nr 3-4

87-100

6

Sesja naukowa "Mikołaja Kopernika Opera Omnia- zwieńczenie edycji 2007"

Lietz N.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

|

2008

|

R. 53, nr 3-4

101-106

7

Ostatni etap prac nad tomem trzecim Opera Omnia Mikołaja Kopernika

Bartnicka K.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

|

2008

|

R. 53, nr 3-4

27-41

8

O tomie III Dzieł Wszystkich Mikołaja Kopernika

Wyczański A.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

|

2008

|

R. 53, nr 3-4

23-26

9

Kulisy edycji Dzieł Wszystkich Mikołaja Kopernika pod kierunkiem profesora pawła Czartoryskiego. Garść wspomnień

Soczyński J.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

|

2008

|

R. 53, nr 3-4

43-50

10

Kopernk jako pisarz łaciński (uwagi o ideologii i stylu twórczości)

Bieńkowski T.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

|

2008

|

R. 53, nr 3-4

51-60

11

Co dalej z Mikołajem Kopernikiem? Historia, stan aktualny i perspektywy badań Kopernikańskich w Polsce

Kokowski M.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

|

2008

|

R. 53, nr 3-4

69-82

PL

Celem tego referatu jest określenie perspektyw badań kopernikańskich w Polsce. By cel ten osiągnąć: (a) przedstawię historię tych badań w Polsce; (b) przypomnę kluczowe fakty dotyczące historii organizowania dyscypliny historii nauki w naszym kraju; (c) zarysuję dorobek uzyskany na polu badań kopernikańskich w dwóch wiodących obok Polski krajach; (d) naszkicuję aktualną sytuację badawczą na polu badań kopernikańskich; (e) przedstawię szkicową analizę uwarunkowań finansowych badań kopernikańskich w Polsce i, szerzej, badań z zakresu historii nauki; (e) w takim kontekście sformułuję ostatecznie kilka fundamentalnych pytań. Mam przy tym nadzieję, że nie pozostaną one tylko pytaniami retorycznymi i że doczekają się właściwej reakcji ze strony odpowiednich władz naukowych.

12

Próba zrozumienia idei konstrukcji tablicy astronomicznej M. Kopernika na olsztyńskim zamku z pomocą pomiarów fotogrametrycznych

Miałdun J.

Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji

|

2008

|

Vol. 18b

387--395

PL

Na wewnętrznej ścianie krużganka olsztyńskiego zamku znajduje się niezwykła pamiątka po Mikołaju Koperniku. Jest to tablica o szerokości 7.2 m i wysokości 1.45 m uznawana za jedyny zachowany instrument badawczy, wykonany przez samego astronoma. W ciągu wieków znaczne fragmenty tablicy zostały zniszczone podczas robót budowlanych. W XIX w. podjęto nieprofesjonalną próbę odtworzenia brakujących fragmentów. Pod koniec lat 50 ub. wieku zespół konserwatorów z warszawskich Pracowni Konserwacji Zabytków usunął wszystkie przemalowania i uzupełnienia, które nie miały szesnastowiecznej metryki. Po przeszło 50 latach od tamtej pory nagromadziło się wiele pytań o funkcję jaką miała pełnić ta tablica na zamku. Czy na pewno był to instrument astronomiczny? Powołany jesienią 2006 r. zespół badawczy miał za zadanie wykonanie dokładnej inwentaryzacji fotogrametrycznej i konserwatorskiej oraz wstępnej interpretacji uzyskanych danych. W pierwszej kolejności wykonano barwny fotoplan tablicy. Pomiary oparto o punkty GPS zastabilizowane na dziedzińcu zamku. Zadanie to wykonali pracownicy Katedry Geodezji Satelitarnej i Nawigacji UWM. Współrzędne tych punktów oraz punktów na tablicy przeliczono do sferycznego układu współrzędnych geograficznych. Następnie wyznaczono azymut płaszczyzny tablicy względem południka miejscowego (przechodzącego przez środek tablicy). Wg badaczy zajmujących się w przeszłości tą tablicą, rysunek na jej powierzchni jest swoistym słonecznym zegarem refleksyjnym. Snując swe przypuszczenia nie określali precyzyjnie położenia zwierciadła względem tablicy. Rozwiązanie tego problemu znajduje się w tej pracy. Mimo nikłych i niepewnych danych wyznaczono położenie zwierciadła z dość dobrą dokładnością. Potwierdzeniem słuszności przyjętego toku badań, jest trwający ciągle eksperyment pomiarowy prowadzony na replice tablicy. Badania konserwatorskie wsparte były wykonaniem i interpretacją zdjęć w podczerwieni oraz luminescencji w ultrafiolecie. Potwierdziły one istnienie wielu przemalowań i zniszczeń na powierzchni tablicy. Analizy barwników, podłoża i tynku potwierdziły, że najstarsze warstwy pochodzą z XVI wieku. Wynikiem precyzyjnych pomiarów fotogrametrycznych rysunku na tablicy jest zbudowanie jej matematycznego modelu. Model ten niestety dość poważnie odstaje w niektórych partiach od rzeczywistości. Oparty jest on na obliczeniach astronomicznych. Żadne XVI-wieczne źródła pisane nie wspominają o tablicy i sam Kopernik nie pisze o niej ani słowem. Stąd wykreowany model jest tylko prawdopodobnym obrazem pierwotnego stanu przyrządu. Czy rzeczywiście był to instrument pomiarowy astronoma? W świetle dotychczasowych badań był to raczej kalendarz astronomiczny i jednocześnie zegar słoneczny i mógł być wykonany przez Kopernika.

EN

On the inner wall of the gallery in the Olsztyn Castle, there is an unusual memento, left there by Nicholas Copernicus. It is a table, 7.2 m wide and 1.45 m high, regarded as the only research instrument built by the astronomer himself. Over the centuries, fragments of the table have been damaged during construction works. In the 19th century, amateur restorers made an attempt to reconstruct the missing fragments. In the 1960s, a team of restorers from the Warsaw Monument Conservation Workshop removed all the paint coats and fillings added on past the 16th century. Now, forty years later, numerous questions persist as to the function the table was to fulfill in the castle. Was it really an astronomical instrument? In autumn 2006, a research team was charged with the task of preparing a complete photogrammetric and conservation stocktaking and preliminary interpretation of the data. First, a precise colour orthophotomap of the table was made. The measurements were based on GPS points, stabilised on the castle courtyard. The task was performed by the personnel of the Department of Satellite Geodesy and Navigation of the University of Warmia and Mazury. The coordinates of those points and of the points on the table were recalculated into a spherical system of geographical coordinates. The azimuth of the table plane was then determined in relation to the local meridian (running through the table centre). According to the scholars who studied the table in the past, the drawing on its surface is a kind of reflective sundial. Those researchers did not determine the mirror’s position against the table with any precision. The problem has been solved in this study. Despite scarce and uncertain data, the mirror’s position has been determined with considerable precision. The working hypothesis has been confirmed by an ongoing experiment involving a replica of the table. The restoration study has been aided by infrared photographs and UV luminescence. Analysis and interpretation of the results have confirmed the table to have been covered by numerous coats of paint and to have damaged fragments. Analyses of dyes, base, and plaster showed the oldest layers to derive from the 16th century. The precise photogrammetric measurements of the table's drawing allowed to develop its mathematical model. However, in some parts, the model significantly deviates from the original and is based on astronomical calculations. None of the 16th century sources mentioned the table and Copernicus himself did not write a word about it. Hence, the model developed is only a putative image of the original condition of the instrument. Was it really the astronomer’s measurement instrument? In the light of the research conducted so far, it appears that it was an astronomical calendar, and that it may have indeed been made by Copernicus.

13

Niezastąpiony rurmistrz

Kuliczkowski A., Parka A.

Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne

|

2006

|

Nr 2

42

PL

Mikołaj Kopernik – renesansowy uczony od sfer niebieskich i ujarzmiania wód.

14

O Mikołaju Koperniku w rocznicę łacińskiego i polskiego wydania dzieła Jego życia

Wojnarowski J.

Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej. Elektrotechnika

|

2004

|

z. 26 [214]

9--18

15

Profesor Jerzy Dobrzycki (1927-2004)

Zasztowt L.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

|

2004

|

R. 49, nr 3/4

7--38

PL

Dnia 1 lutego 2004 r. zmarł w Warszawie Jerzy Dobrzycki, historyk nauki, specjalizujący się w dziejach astronomii, uczony o wszechstronnych zainteresowaniach, profesor w Instytucie Historii Nauki PAN. Był jednym z jego twórców i pierwszym z wyboru dyrektorem (w latach 1989-1995). Od roku 1983 aktywnie działał w Towarzystwie Naukowym Warszawskim (w latach 1992-1995 jako Sekretarz Generalny, po roku 1995 jako Sekretarz Wydziału III i członek Komisji Rewizyjnej). Był pochodzącym z wyboru członkiem Międzynarodowej Akademii Historii Nauki (Academie Internationale d 'Histoire des Sciences), Międzynarodowej Unii Historii i Filozofii Nauki (International Union o f the History and Philosophy o f Science) oraz Międzynarodowej Unii Astronomicznej (International Astronomical Union). Jako członek komitetów redakcyjnych „Studi Galileani” (Castel Gandolfo) i „Journal for the History o f Astronomy” (Cambridge) przyczynił się do trwałej obecności polskich badań z zakresu historii nauki w kręgu zachodnioeuropejskim. Przez wiele lat (1976-1997) wykładał historię nauki w Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Był członkiem licznych komitetów naukowych: Komitetu Historii Nauki i Techniki, Komisji Neolatynistycznej Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej, następnie Komitetu Nauk o Kulturze PAN, Komitetu Astronomii, a także rad naukowych: Instytutu Historii Nauki, Archiwum i Muzeum Ziemi PAN. Za najważniejsze swoje prace uważał publikacje z zakresu astronomii przedkopemikowskiej i historii astronomii polskiej1. Na trwałe zapisały się prace kopernikańskie, w tym angielska edycja dzieła O obrotach zamieszczona w Opera Orunia Kopernika2, wydana również w Anglii i USA. Wśród innych książek Profesora trwałe miejsce zajęła, napisana razem z Marianem Biskupem, praca o Koperniku, wydana w języku polskim, angielskim, japońskim i trzykrotnie w niemieckim3, a także biogram Kopernika zamieszczony w Polskim Słowniku Biograficznym4. Wśród licznych wyróżnień i nagród Profesor otrzymał m.in.: nagrodę Ministra Szkolnictwa Wyższego (1953), Krzyż Komandorski OOP (2003), Krzyż Kawalerski OOP (1983), Medal 25-lecia PAN (1985) i Odznakę honorową „Za zasługi dla archiwistyki” (1995). Ostatnie lata życia poświęcił pracom nad zamykającym edycję tomem Dzieł wszystkich Mikołaja Kopernika, zawierającym pisma pomniejsze astronoma, przygotowywanym w ramach grantu prowadzonego przez profesora Andrzeja Wyczańskiego. Prace te udało się ukończyć mimo szybkich postępów trawiącej Profesora choroby. Wysoki, szczupły, potrafił utrzymywać dystans, zwłaszcza w sytuacjach oficjalnych. Na wielu robił wrażenie człowieka oschłego i kostycznego. Wielu też obawiało się jego przenikliwego spojrzenia - łatwo potrafił dostrzec wszelkie śmiesznostki, niekonsekwencje, irracjonalność w zachowaniu i sytuacjach. Był wtedy bezceremonialnie uszczypliwy. Nienawidził przede wszystkim głupoty i w tej materii potrafił być szczerym do bólu. Jego krytycyzm miał też przełożenie na poglądy polityczne, w których nie było miejsca na akceptację rzeczywistości przed rokiem 1989. Był zdecydowanym zwolennikiem pierwszej „Solidarności” i krytykiem ancien regime’u. Ci, którym dane było poznać Go bliżej, przekonywali się, że Profesor to nie tylko doskonały gawędziarz (choć nie każdy był w stanie docenić ten Jego walor), ale także człowiek z gruntu życzliwy, zawsze gotowy przyjść drugiemu z pomocą. W trudnych sytuacjach, gdy decydowały się czyjeś losy, a brakowało oparcia, Profesor Dobrzycki był jedną z niewielu osób, które potrafiły, nie licząc się z konsekwencjami, podać pomocną dłoń. Zewnętrzny chłód maskował Jego autentyczną osobowość. Zazwyczaj małomówny, bywał cholerykiem, ale cholerykiem wesołym, który potrafił cieszyć się życiem. Uwielbiał robić kawały, w których dominowało angielskie poczucie humoru, żart sytuacyjny, słowne kalambury i humor abstrakcyjny. Wszystko to czynił w jak najlepszym stylu i z niebywałą klasą. Choć, znowu, nie każdemu było dane uchwycić komizm tych fraz czy sytuacji. Nie wszyscy też potrafili zrozumieć niuanse Jego wypowiedzi (dzięki czemu niektórzy adresaci uszczypliwych uwag nie zdawali sobie nawet sprawy z krytyki). Był typem człowieka zmieniającego rzeczywistość. Choć zajmował się astronomią i jej historią, doskonale orientował się w mechanizmach życia ziemskiego. Wiedzę tę potrafił skutecznie wykorzystywać, nie licząc się z konsekwencjami, często poważnymi dla Niego osobiście. Cecha ta, w środowisku naukowym rzadka i zaskakująca, z jednej strony poszerzała grono Jego zwolenników, z drugiej sprawiała, że rosły również szeregi wrogów. Postawa Profesora sprawiała, że trudno było pozostać obojętnym wobec istniejących sporów czy dekować się na uboczu toczących się wydarzeń; wymuszała też na środowisku konieczność angażowania się i opowiadania po którejś ze stron. Profesor Dobrzycki był pod tym względem zaprzeczeniem typowego, unikającego konfliktów naukowca, charakterystycznego dla Polski okresu realnego socjalizmu.

16

Odrodzenie astronomii ptolemejskiej we Włoszech w XIV-XV w. Wpływ na wczesne prace Kopernika tablice planetarne w uppsalskim „zeszycie” Kopernika (kodeks Copernicana 4)

Rosińska G.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

|

2003

|

R. 48, nr 3/4

33--56

EN

One of the most interesting codices from Copernicus’s book collection preserved at the University Library (Carolina Rediviva) in Uppsala, shelf mark Copemicana 4, contains, apart from the incunabula editions of the Alphonsine astronomical tables and Regiomontanus’s Tabulae directionum, also the planetary tables (Tabulae latitudinum planetarum) written down by Copernicus on attached sheets of paper - the so called „Uppsala notebook“ - bound together with the prints materials. The codex was of the most important tools used by Copernicus in his work, beginning from his studies at the University of Cracow (1491-1495?) until almost the end of his life. As for the handwritten tables of the latitude of planets, being a testimony of Copernicus’s early astronomical interests, they constitute an important source for the study of the reception of Ptolemy’s mathematical astronomy in the Renaissance Europe, on the one hand, and of the genesis of Copernicus’s heliocentric system on the other. The research on the sources of „Copernicus’s“ tables was conducted in Cracow and in Italy (astronomical manuscripts from the circle of the University of Padua). It confirmed that Copernicus rearranged the tables of the latitudes of planets known in the 15th century as the tables by Giovanni Bianchini (ca. 1400 - ca. 1470) an astronomer from Ferrara. Actually, Bianchini himself derived them from the tables by Giovanni de Dondi (d. 1389), an astronomer from Padua. Finally, most probably, de Dondi based his tables not directly on Ptolemy’s tables but on the tables calculated by Al-Battani (ca. 850-929) on the base of the Ptolemean parameters, which had been known in Europe since the 12th century, thanks to the translation from Arabic into Latin of Al-Battani’s Opus astronomicum.

17

Przełom w trygonometrii połowy XV wieku Kopernik jako spadkobierca i jako kontynuator tego przełomu

Rosińska G.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

|

2002

|

R. 47, nr 4

7--32

EN

The article points out the transformations in trigonometry (tables of trigonometric functions) initiated around the middle of the 15th century. Up until then, trigonometry, described in Latin culture as a „science of lines in a circle” that was subordinate to astronomy, had been known in the form transmitted in the first book of Ptolemy’s Almagest (ca. 150 AD). Insignificant improvements made in the 14th century at Oxford and Paris under the influence of Islamic mathematics and mathematical astronomy mainly concerned recalculating Ptolemy’s table of chords into a table of sines and attempts to replace the Menelaus theorem of the ratios of six quantities, the use of which made astronomical calculations extremely difficult, by a theorem of the ratio of four quantities, derived from Geber (Jabir ibn Afflah). In the section of the paper dealing with 15u'-century trigonometry, the achievements of Bianchini and of Regiomontanus are considered in relation to the Renaissance mathematics: these were marked by the evolution of the computational techniques, on the one hand, and by the extension of the concept of number, on the other. As a consequence of this evolution, the first tables of the decimal trigonometric functions were calculated about 1440 by Bianchini, the author of the exposition on the arithmetic of the decimal positional fractions (more than one hundred years before Simon Stevin’s De Thiende). Copernicus continued the work of the earlier 1 S^-century mathematicians: he calculated tables of the decimal trigonometric functions, and was interested in functions other then the sine (in fact, he is the author of the decimal table of secants). He began modestly, by copying down a simple sexagesimal table of sines, embedded in the tradition of John of Lineriis’s sine table based on Ptolemy’s table of chords. Copernicus’s own table of sines, included in the De revolutionibus, which follows the pattern of Bianchini’s trigonometric tables (the decimal radius and steps of 10'), is discussed in relation to Regiomontanus’s tables of sines, known in Cracow by the end of the 15th century, included the table calculated on the R=107 and one minute intervals. As for Copernicus’s table of secants, calculated in the 16th century and not used explicitly in his works, it was not influenced by Bianchini’s table of cosecants, calculated about the mid of the 15th century, and known in Cracow a little later. The paper concludes with a hypothesis concerning the existence of a table of sinescosines that was originally appended to Copernicus’s De lateribus (1542), and subsequently substituted by the Table of Regiomontanus, calculated on the R=107. In fact, Copernicus refers himself in the De lateribus to a table of sines calculated on the R=106 (and not on the R=107), it could therefore be assumed that s uch a table would be found in the appendix. Apparently, the remnants of a such table can be found in the table appended eventually to the De lateribus (for instance, the value of the sin 90° equal to 106 instead of 107).

18

Kwestia „krakowskich autografów“ Kopernika w kodeksie Copernicana 4 Biblioteki Uniwersyteckiej w Uppsali

Rosińska G.

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

|

2001

|

R. 46, nr 3

71--94

EN

The aim of the present study is to show the continutity in the development of Copernicus’s handwriting from the early 1490’s, until the thierties of the 16th century. First he wrote in Gothic script until the period when he developed his humanist calligraphy at the turn of the 15lh and 16lh centuries, a handwriting which is well known from Copernicus’s letters, dated and signed, as well as from the autograph o f the De revolutionibus.