Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Twórczość architekta Gerarda Ciołka w okresie pracy w Zakładzie Architektury Polskiej na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej oraz jego metoda badań zabytkowych ogrodów

Brykowska Maria

Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce

|

2021

|

nr 4

62--119

PL

Prof. dr arch. Gerard Ciołek (1909–1966) był znanym specjalistą badań i konserwacji zabytkowych ogrodów oraz projektowania obszarów zielonych. Od rozpoczęcia studiów w 1929 roku był związany z Wydziałem Architektury Politechniki Warszawskiej, a od 1948 roku z Wydziałem Architektury Politechniki Krakowskiej, gdzie uczestniczył w tworzeniu szkoły badań i konserwacji ogrodów oraz ochrony i kształtowania krajobrazu. Nie ma wątpliwości, że zaczynając pracę na drugiej uczelni, posiadał już ogromną wiedzę historyczną i własną metodę badań terenów zielonych. Liczne prace na temat twórczości architektonicznej Gerarda Ciołka potwierdzają, że na Politechnice Krakowskiej kontynuował i doskonalił umiejętności wcześniej zdobyte w Zakładzie Architektury Polskiej i Historii Sztuki na Politechnice Warszawskiej – przed i po wojnie, do 1948 roku. Już podczas studiów znaczący wpływ na jego wiedzę i zainteresowania wywarli m.in. profesorowie: Oskar Sosnowski, Franciszek Krzywda-Polkowski (promotor jego dyplomu nt. parku), Tadeusz Tołwiński (pro- motor jego pracy doktorskiej) oraz zapewne konserwator Jarosław Wojciechowski i prowadzący zajęcia z projektowania – Czesław Przybylski. Pracowity, dociekliwy i uzdolniony artystycznie Gerard Ciołek, już w trakcie zaliczania przedmiotu „architektura polska” nawiązał bliższe kontakty z ZAPiHS PW. W 1934 roku (po półdyplomie) został przyjęty przez profesora Oskara Sosnowskiego na stanowisko asystenta, by po dyplomie w 1936 roku, awansować na starszego asystenta. W 1937 roku jako kierownik Studium 4 – Architektury Ogrodów, miał realizować wieloletni, wielofazowy program badawczy skoncentrowany na historii architektury parków i ogrodów polskich. Niniejszy artykuł poświęcony jego twórczości i metodzie badań prowadzonych w ZAP, oparty został m.in. na materiałach archiwalnych T.M. Ciołka (ujętych w ANEKSIE), opublikowanych w 2019 roku na Politechnice Krakowskiej. Praca składa się z dwóch tematów – Twórczość naukowa Gerarda Ciołka w okresie pracy w ZAP na WA PW (1934–1948) i Metoda badań zabytkowych ogrodów według Gerarda Ciołka. Pierwsze trzy rozdziały obejmują: 1. Twórczość Gerarda Ciołka w okresie pracy w ZAPiHS PW; 2. Działalność naukową i dydaktyczną w okresie okupacji (m.in. w ZAP na Tajnej Politechnice), podczas Powstania Warszawskiego, pobytu w niewoli i po wojnie w 1945 roku; 3. Prace w ZAP WA PW na stanowisku adiunkta do 1948 roku. W rozdziale 4, zawarto tematy i metody badań prowadzonych w rezydencjach w Wilanowie i w Nieborowie w latach 1943 –1948: 1. Badania topograficzne i otoczenia; 2. Dokumentacja stanu istniejącego – pomiary, fotografie, opisy analityczne; 3. Badania archiwalne założenia/ogrodu: źródeł pisanych, kartograficznych, ikonograficznych; opracowanie dziejów rezydencji; 4. Badania założenia/ogrodu jako dzieła sztuki, ich wartości (m.in. w kontekście teorii i stylu); 5. Badania czynników przyrodniczych i krajobrazu; 6. Opracowania rysunkowe rekonstrukcji założenia/ogrodu (w różnych fazach) i projektu. Wypracowanie metody badań przez Gerarda Ciołka było możliwe dzięki zdobytej wiedzy w okresie międzywojennym w ZAPiHS PW. Najważniejszy wpływ na niego miał profesor Oskar Sosnowski. To na jego zlecenie badał architekturę drewnianą i skanseny, analizował na określonym obszarze zabytki architektury i historyczne ogrody, jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej. Ponad to, Gerard Ciołek w ZAP współpracował z architektami – Janem Zachwatowiczem, Bohdanem Guerquinem, Stanisławem Żarynem i inżynierem ogrodów Krystyną Żelechowską oraz poznawał metodę badań naukowych historyka Stanisława Herbsta, historyków sztuki Michała Walickiego i Juliusza Starzyńskiego oraz badaczy architektury: Franciszka Piaścika, Kazimierza Piechotki, Z. Dmochowskiego, Piotra Biegańskiego i Czesława Witolda Krasowskiego. Utrzymywał także kontakt z kolegami urbanistami – Kazimierzem Wejchertem i Janem Olafem Chmielewskim. Od 1948 roku profesor doktor Gerard Ciołek prowadził (na zlecenie) na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej w Zakładzie Architektury Krajobrazu kierowanym przez profesora Witolda Plapisa (promotora pracy dyplomowej autorki), wykłady i ćwiczenia w zakresie historii i kompozycji przestrzeni zielonych. Wykształcił wielu architektów, ale jego dyscyplinę na Wydziale Archiktury PW kontynuowali nieliczni – m.in. profesorowie Sławomir Czajkowski (kierownik Pracowni Architektury Krajobrazu) i Jolanta Putkowska (asystent w ZAP, kierownik Zakładu Historii Budowy Miast) – autorka wielu prac nt. rezydencji z ogrodami w Warszawie i poza nią.

EN

Architect Prof. Gerard Ciołek, Ph.D. (1909–1966), was a well–known specialist in the study and conservation of historical gardens as well as in the design of green areas. From the very start of his studies in 1929, his life was coupled with the Faculty of Architecture of the Warsaw University of Technology, and from 1948 with the Faculty of Architecture of the Cracow University of Technology where he was a participant in the creation of a school of research and conservation of gardens as well as of the protection and shaping of the landscape. There can be no doubt that upon starting work at the second school, he already possessed enormous historical knowledge and his own method for studying green areas. Numerous works on the architectural creativity of Gerard Ciołek confirm that at the Cracow University of Technology he continued and improved upon skills gained earlier at the Department of Polish Architecture and Art History (ZAPiHS) of the Warsaw University of Technology, including after the war up to the year 1948. It was already during his studies that his knowledge and interests were influenced by professors O. Sosnowski, F. Krzywda-Polkowski (thesis supervisor on the topic of parks), T. Tołwiński (doctoral dissertation supervisor), and most certainly conservator J. Wojciechowski and Czesław Przybylski as well as A. Szyszko-Bohusz (doctoral dissertation supervisor of O. Sosnowski, renowned researcher into Wawel Castle) who conducted design classes. at the Warsaw school. Industrious, inquisitive, and artistically talented, Gerard Ciołek developed closer contacts with the Department of Polish Architecture and Art History of the Warsaw University of Technology while taking classes in Polish Architecture. In 1934 (after receiving a semi–diploma) he was taken on by Prof. O. Sosnowski as an assistant professor. Upon being awarded his diploma in 1936, he was advanced to a senior assistant professor position. In 1937, as head of Study Center 4 —The Architecture of Gardens, he was assigned the task of implementing a “multiyear, multiphase research program concentrated on the history of the architecture of the parks and gardens of Poland.” The article is devoted to his creativity and research methods as conducted at the Department of Polish Architecture (ZAP) and, among other sources, is based on the archival materials of T.M. Ciołek (described in the Appendix) published in 2019 by the Cracow University of Technology. The work covers two topics: the scientific creativity of Gerard Ciołek during the period of his work at the Department of Polish Architecture of the Faculty of Architecture of the Warsaw University of Technology (1934–1949) and a method for conducting research on historical gardens as developed by Gerard Ciołek. The first three chapters encompass (1) the creative work of Gerard Ciołek during his time at the Department of Polish Architecture and Art History of the Warsaw University of Technology, (2) research and educational work during the Occupation (including with the Department of Polish Architecture of the Covert University of Technology), during the Warsaw Uprising, and as prisoner of war, and (3) work at the Department of Polish Architecture of the Faculty of Architecture of the Warsaw University of Technology as an adjunct professor up to 1948. Chapter 4 encompasses topics and research as related to the residences in Wilanów and Nieborów over the years 1943–1948: (1) research into the topography and surroundings, (2) documentation of the existing state—measurements, photographs, and analytical descriptions, (3) archival research into the layout of the garden— textual, cartographic, and iconographic sources—and the development of the history of the residences, (4) research into the layouts of the gardens as works of art and their value, including in the context of theory and style, (5) research into natural and landscape factors, and (6) the reconstruction of the garden layouts (in various phases) in the form of drawings and designs. The research methods developed by Gerard Ciołek were possible thanks to knowledge gained during the interwar period at the Department of Polish Architecture and Art History of the Warsaw University of Technology. It was Prof. O. Sosnowski’s influence that was the greatest. Sosnowski com- missioned Ciołek’s research into timber architecture and that of open–air museums. Ciołek analyzed architectural heritage and historical gardens in a defined area thanks to a fellowship from the Fund for National Culture (FKN). Moreover, at the Department of Polish Architecture, Gerard Ciołek collaborated with architects J. Zachwatowicz, B. Guerquin, and S. Żaryn as well as garden engineer K. Żelechowska. He also observed the scientific research methods of historian S. Herbst, art historians M. Walicki and J. Starzyński, as well as researchers into architecture F. Piaścik, K. Piechotka, Z. Dmochowski, P. Biegański, and C.W. Krasowski. He maintained contacts with K. Wejchert and J.O. Chmielewski, colleagues involved in urban planning. Starting with 1948, Prof. Gerard Ciołek, Ph.D., was commissioned with the conducting of lectures and classes in “the field of the history and composition of green areas” at the Faculty of Architecture of the Warsaw University of Technology in the Department of Landscape Architecture, which was headed by Prof. Witold Plapis (this author’s thesis supervisor). He educated many architects, albeit not many carried on his discipline at the Faculty of Architecture of the Warsaw University of Technology. Those who did included Prof. S. Czajkowski (head of the Landscape Architecture Studio) and Prof. J. Putkowska (assistant professor with the Department of Polish Architecture and head of the Department of the History of the Building of Cities), author of many works on residences with gardens in Warsaw and beyond.

2

Zbiory fotograficzne Zakładu Architektury Polskiej jako uzupełniające źródło wiedzy na temat formy i wystroju wybranych budynków warszawskich utraconych po 1939 roku

Kilanowski Piotr

Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce

|

2020

|

nr 3

126--155

PL

Działania wojenne w latach 1939 –1945 zakończyły się dla Warszawy tragicznym bilansem obejmującym nie tylko dramatyczne straty ludzkie, ale również zniszczenie około 84% zabudowy. Zburzeniu lub poważnym uszkodzeniom uległa jednak nie tylko substancja budowlana miasta, ale również podstawowa ikonografia na jej temat – projekty architektoniczne spalone w 1944 roku wraz z archiwum miejskim. Wiązało się to ze stopniowym zanikiem świadomości na temat kształtu architektonicznego dawnej zabudowy wielu ulic i placów warszawskich. Rozpoznanie zniszczonych po 1939 roku obiektów co prawda w części umożliwiają bogate zbiory fotograficzne przechowywane w zbiorach instytucji, jak np.: Archiwum Państwowe w Warszawie, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Muzeum Powstania Warszawskiego czy Polska Agencja Prasowa. Wiele warszawskich ulic i placów nie doczekało się jednak ujęcia w ramach fotografii zgromadzonych we wspomnianych zasobach. Nadzieje na przybliżenie lub dokładniejsze rozpoznanie gabarytu, architektury i wystroju zabudowy wspomnianych ulic i placów stanowią mniej znane i często nie w pełni uporządkowane jeszcze zespoły, takie jak m.in. zbiory fotograficzne Zakładu Architektury Polskiej na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Mowa o kolekcji ponad 35000 fotografii, z których znaczna część obejmuje Warszawę i okolice. W ramach zbiorów zgromadzono materiały dokumentujące zarówno warszawskie obiekty najwyższej rangi, jak też budynki drugorzędne, szersze ujęcia ulic i placów, a także panoramy i fotografie z lotu ptaka. Część obiektów udokumentowano jedynie w zarysie, natomiast inne stosunkowo szczegółowo, uwzględniając detale fasad, wnętrza, a nawet stolarkę drzwiową i okienną. Omawiana kolekcja charakteryzuje się zróżnicowaniem zarówno pod względem tematyki, jak też autorów, wśród których odnajdziemy pracowników i współpracowników ZAP, ale również osoby zupełnie niezwiązane z tą instytucją, w tym uznanych warszawskich fotografów. Trzon zbiorów obejmuje fotografie pochodzące z lat 1918 –1939, jednakże zauważalną ich część stanowią również ujęcia wykonane krótko po zakończeniu drugiej wojny światowej oraz w kolejnych dekadach. Omawiane materiały pozwalają przybliżyć gabaryty, a w niektórych przypadkach również bardziej szczegółowe rozwiązania architektoniczne budynków w obrębie ulic i placów nie ujętych w innych, szerzej znanych i ogólnodostępnych zbiorach. Wspomniany aspekt czyni zbiory fotograficzne ZAP cennym źródłem uzupełniającej wiedzy na temat formy i wystroju wybranych budynków warszawskich utraconych po 1939 roku.

EN

Military action over the years 1939–1945 ended in a tragic balance for Warsaw. This balance embodied not only a dramatic loss in life, but also the destruction of approximately 84% of the city’s building tissue. It was not only the building tissue of the city that was demolished or significantly damaged. The primary iconography encompassing the city—the architectural designs—were burned in 1944 together with the municipal archives. This is linked with a gradual fading of awareness of the architectural form of Warsaw’s old buildings as well as of many streets and squares. It is certainly true that the identification of structures destroyed after 1939 was made possible, albeit only partially, thanks to large photographic collections preserved thanks to institutions such as the State Archives in Warsaw, the National Digital Archives, the Warsaw Rising Museum, and the Polish Press Agency. However, many Warsaw streets and squares were never captured on the photographs accumulated in those collections. Hope for an approximation or even a more precise assessment of the dimensions, architecture, and décor of the buildings on such streets and squares may be found in the less well known and often not yet fully ordered collections, such as the photographic collections of the Department of Polish Architecture (ZAP) of the Faculty of Architecture of the Warsaw University of Technology. The Department has a collection holding over 35,000 photographs, of which most encompass Warsaw and its vicinity. The materials accumulated in the collection document both the highest grade structures of Warsaw and second–rate buildings, wide–angle views of streets and squares as well as vistas and bird–eye–views. Some structures were documented only generally, but others in greater detail, including details of the façades, interiors, or window and door woodwork. The collection is characterized by its variety. This is true in terms of its subject matter as well as authors, who include the staff and associates of the ZAP as well as people in no way connected with the institution, including acclaimed Warsaw photographers. The core of the collection consists of photographs from the years 1918–1939. However, a noticeable quantity is made up of pictures taken soon after the conclusion of World War II and in successive decades. The discussed materials make it possible to roughly approximate the dimensions and in some cases even more detailed architectural solutions of buildings on streets and squares not covered by other, better–known and accessible collections. This aspect makes the photographic collections of the ZAP a valuable source supplementing knowledge on the form and décor of selected Warsaw buildings lost after 1939.

3

Przyczynki do międzywojennych dziejów Zakładu Architektury Polskiej

Wółkowski Wojciech

Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce

|

2020

|

nr 3

8--35

PL

Dzieje przedwojennego Zakładu Architektury Polskiej były już wielokrotnie opisywane. Również w suplemencie do niniejszego tomu znajdą państwo opisujący je artykuł. Zdecydowana większość tych publikacji jest jednak oparta na bardzo ograniczonej bazie źródłowej, składającej się w większości z materiałów publikowanych czy to jeszcze przed II wojną światową w postaci sprawozdań z działalności jednostki czy artykułów popularyzujących jej działalność, a także wydawanych już po wojnie artykułów, mających bardziej wspomnieniowy charakter. Niniejszy artykuł oparty został natomiast na zachowanych w zbiorach ZAP nielicznych dokumentach źródłowych pochodzących z okresu jego działalności (zdecydowana większość z nich przepadła w czasie powstania warszawskiego i tuż po nim), takich jak sprawozdania i rozliczenia kierującego nią profesora Oskara Sosnowskiego, resztkach jego notatek, czy zachowanych fragmentarycznie katalogach zbiorów przybywających do Zakładu. Tekst, nie jest więc kompleksowym opisem bardzo wszechstronnej działalności Zakładu Architektury Polskiej, a raczej uzupełnieniem wiedzy o nim w obszarach, dla których szczęśliwie zachowały się, nieznane dotąd, materiały źródłowe. Przykładami takich obszarów może być finansowanie bieżącej działalności jednostki oraz jej skład osobowy. Takim obszarem jest również słabo dotychczas znana działalność zakładowej modelarni, powstałej w 1926 roku i wykonującej drewniane i gipsowe bardzo skomplikowane makiety budowli historycznych – zarówno na potrzeby edukacyjne na Wydziale Architektury, ale też dla państwowych muzeów, m.in. Muzeum Śląskiego. Podobnie rzecz się ma z informacjami dotyczącymi Działu Inwentaryzacji Malarskiej, do którego kolekcji trafiały kopie dekoracji malarskich wnętrz kościołów, cerkwi, synagog i budowli rezydencjonalnych, wykonywane m.in. przez Zygmunta Kamińskiego, Jana Zachwatowicza czy Stefana Daukszę.

EN

The prewar history of the Department of Polish Architecture (ZAP) has already been described many times over. An article describing it may even be found in the supplement to this volume. However, the decided bulk of such publications is based on very limited source documents that, for the most part, consists of materials published either before the war in the form of reports on the activities of this unit or articles popularizing its undertakings. There are also articles published after the war whose character is more that of memoirs. For its part, this article is based on those rare source documents that have survived in the ZAP collections that originate from the period of its activity. While most source documents were lost during the Warsaw Uprising or in its aftermath, these include the reports and accounts of Prof. Oskar Sosnowski, who directed the Department. There is also what is left of his notes and the preserved fragmentary catalogues of collections deposited with the Department. Thus, this text is not a comprehensive description of the extremely wide–ranging activities of the ZAP. Rather, it provides a supplement to knowledge about it in areas that have happily been preserved and serve as source documents up till now unknown. Examples of such areas include the day–to–day financing of the unit as well as its personnel. One area whose operations are poorly investigated to this day is the model–building section. It was established in 1926 and was concerned with the making of extremely complex wood and plaster models of historical buildings as aids to teaching at the Faculty of Architecture as well as for state museums, including the Silesian Museum. The same is true with respect to information on the Painting Inventory Division. It was home to collections of copies of the painted decorations of the interiors of Roman Catholic and Orthodox churches, synagogues, and residences as executed by Zygmunt Kamiński, Jan Zachwatowicz, and Stefan Dauksza.

4

Oskar Sosnowski (1880–1939) – krąg rodzinny, edukacja szkolna, studia architektoniczne

Neff Monika

Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce

|

2019

|

nr 2

194--258

PL

Postaci Oskara Sosnowskiego poświęcono wiele opracowań. Wszechstronnie zbadano Jego drogę zawodową – naukowca, pedagoga, rysownika i rzeźbiarza, urbanisty, historyka, konserwatora, architekta, twórcy Zakładu Architektury Polskiej. Jednak dotychczas nie ujęto, w rozszerzonym zakresie, zagadnień mówiących o kręgu rodzinnym, okresie szkolnej edukacji gimnazjalnej czy czasach studiów na Wydziale Inżynieryjno-Budowlanym Warszawskiego Instytutu Politechnicznego. Tekst, za sprawą odnalezionych materiałów archiwalnych, w pewnym zakresie wypełnia tę lukę. Krąg rodzinny, w którym kształtowała się postawa trzech pokoleń Sosnowskich, związany był z Łomżą, w której około 1852 roku osiadł dziadek Oskara, Kalikst Tytus, szlachcic, urzędnik, działacz okresu powstania 1863 roku, kupiec, społecznik. Także tam, około 1871 roku, przeprowadziła się z guberni mińskiej rodzina Poźniaków – osierocona wcześnie Ewa Klaudia, przyszła matka Oskara, i jej dwaj starsi bracia. Wówczas splotły się na trwałe losy obu rodzin, mieszkających w Łomży do połowy lat 90. XIX wieku. Okres szkolnej edukacji Oskara Wiktora, przypadający na lata 1890–1898, związany jest już z Warszawą. Obejmuje sześć lat nauki w szkole prywatnej oraz dwie klasy szkoły rządowej, przygotowujące do podjęcia technicznych studiów uniwersyteckich, które Oskar Sosnowski rozpoczął 4 września 1898 roku będąc jednym z 94 studentów przyjętych na Wydział Inżynieryjno-Budowlany nowo utworzonego Warszawskiego Instytutu Politechnicznego. Wybrał specjalizację architektoniczną, studiując pod kierunkiem profesora zwyczajnego Mikołaja Tołwińskiego, kierownika katedry architektury. Ukończył je w grudniu 1902 roku, przed upływem pięcioletniego okresu ich trwania, uzyskując dyplom inżyniera budowniczego pierwszego stopnia.

EN

Many works have been devoted to the person of Oskar Sosnowski. His professional path—scholar, teacher, drawer and sculptor, urban planner, historian, heritage conservator, architect, and founder of the Department of Polish Architecture—has been examined at length. However, there has been no extensive look into questions of his family circle, his high school years, or his studies at the Department of Building Engineering of the Warsaw Polytechnic Institute to date. Thanks to discovered archival materials, this text fills that gap to a certain extent. The family circle responsible for shaping three generations of Sosnowskis was tied to the town of Łomża. It was there that Kalikst Tytus—nobleman, official, advocate of the January Uprising of 1863, merchant, and social activist—Oskar’s grandfather, settled around 1852. It was also there that the Poźniak family, the early orphaned Ewa Klaudia, Oskar’s mother, and her two older brothers, moved from the Minsk Guberniya. It was then that the fates of the two families living in Łomża up to the mid–eighteen nineties became forever inter-twined. The period of school education of Oskar Wiktor, the years 1890–1898, was already linked with Warsaw. It encompassed six years of study in a private school as well as two in a government one, preparing him for taking up university level technical studies. These, Oskar Sosnowski commenced on September 4, 1989 as one of ninety–four students enrolled by the Department of Building Engineering of the newly formed Warsaw Polytechnic Institute. His selected specialization was architectural studies under the guidance of Professor ordinarius Mikołaj Tołwiński, who held the Chair of Architecture. He completed his studies in December of 1902 in less that the allotted five years and was awarded a diploma of building engineer of the first degree.