Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Między archeologią, architekturą a renowacją. Zamek rycerski w Witkowie w świetle dotychczasowych badań

Michalak Arkadiusz

Wiadomości Konserwatorskie

|

2024

|

Nr 77

40--57

PL

W położonym ok. 10 km na północ od Szprotawy Witkowie znajduje się jeden z najciekawszych małych rycerskich obiektów rezydencjonalno-obronnych Polski zachodniej. Prowadzone w ostatnich latach na jego terenie badania archeologiczne i architektoniczne pozwoliły na zmianę wielu dotychczasowych poglądów na temat jego historii, chronologii i faz użytkowania. Znane dokumenty związane z Witkowem i przeprowadzone badania archeologiczno- architektoniczne pozwalają umieścić początki siedziby rycerskiej w tej wsi ok. połowy XIV w. Jej fundatorami byli prawdopodobnie członkowie rodu von Nechern, a po 1419 r. stała się własnością łużyckiego rodu von Warnsdorf. Po śmierci ostatniego członka witkowskiej linii tej rodziny obiekt przechodził z rąk do rąk, w końcu opuszczony po 1945 r. uległ znacznej dewastacji. Realizowane obecnie prace restauratorskie i budowlane przywracają założeniu pierwotny, gotycko-renesansowy wygląd.

EN

The titular defensive complex belongs to one of the most intriguing and better-preserved Gothic knightly seats in Western Poland. Current archaeological and architectural research carried out on the site, focused on the defensive enclosure and tower, has changed many previous views on its history and phases of use. As evidenced by the available documents and the archaeological and architectural research, the origins of the castle date to the middle of the fourteenth century. The founders of the castle were probably members of the von Nechern family, and after 1419, it became the property of the Lusatian family von Warnsdorf. After the death of the last member of the Witków line of this family, the castle passed from one owner to another, and finally, abandoned after 1945, it suffered considerable damage. Current restoration work is recovering its original Gothic-Renaissance appearance.

2

Socio-cultural challenges of coal regions and their transformative capacities – a case study of Silesia

Kowalik Wojciech, Hubert Wit, Pepłowska Monika, Kryzia Dominik, Gawlik Lidia, Komorowska Aleksandra

Gospodarka Surowcami Mineralnymi

|

2024

|

T. 40, z. 1

167--186

EN

This article presents the results of a study of the determinants of energy transformation of coal-dependent regions. The case study was on the region of Silesia. This region is the main producer of hard coal and coking coal in Poland, with nineteen mines and numerous coal-fired power plants. Silesia is highly industrialized and urbanized, contributing significantly to Poland’s GDP. However, it is also a leader in terms of methane and carbon dioxide emissions. The study used an approach based on Alvin L. Bertrand’s ‘stress-strain’ theory, to investigate the socio-cultural stresses emerging as a result of the interaction of external factors and internal process dynamics within the region itself. Then, using Marc Wolfram’s systems-based analytical framework approach, the current transformative capacity of Silesia was analyzed. The theoretical framework adopted assumes that socio-cultural stress can be inferred from past situations of tension, influencing the social structure of the region and shaping accepted patterns of adaptation to change. Socio-cultural stress emerges as a key determinant of a region’s coping strategy and shapes its ability to transform in the long term. The research approach presented in this article adopts a comprehensive framework that integrates socio-cultural, socio-ecological and technological dimensions, providing a holistic view of a region’s transformation challenges and opportunities. The research was conducted using focus group interviews and a structured interview questionnaire. Participants in the research were individuals representing a diverse community of experts and activists involved in the energy transition process in Silesia, including local government officials, businesses, professional associations and social activists.

PL

Artykuł przedstawia wyniki badań nad uwarunkowaniami transformacji energetycznej regionów węglowych na przykładzie Śląska. Region ten jest głównym producentem węgla kamiennego i koksującego w Polsce, z 19 kopalniami i licznymi elektrowniami węglowymi. Śląsk jest wysoce uprzemysłowiony i zurbanizowany, wnosząc znaczący wkład w polski PKB. Jest jednak również liderem pod względem emisji metanu i dwutlenku węgla. W prezentowanych badaniach wykorzystano podejście bazujące na teorii „napięć-odkształceń” Alvina L. Bertranda, do badania stresu społeczno-kulturowego pojawiającego się w efekcie oddziaływania czynników zewnętrznych i wewnętrznych procesów w samym regionie. Następnie, korzystając z ram analitycznych Marca Wolframa opartych na podejściu systemowym, przeanalizowano obecne zdolności transformacyjne Śląska. Przyjęte ramy teoretyczne zakładają możliwość wnioskowania o stresie społeczno-kulturowym z przeszłych sytuacji napięć, wpływających na strukturę społeczną regionu i kształtujących przyjęte wzory adaptacji do zmian. Stres społeczno-kulturowy wyłania się jako kluczowy czynnik determinujący strategię radzenia sobie regionu i kształtuje jego zdolność do transformacji w perspektywie długoterminowej. Zaprezentowane w artykule podejście przyjmuje perspektywę, która integruje wymiar społeczno-kulturowy, społeczno-ekologiczny i technologiczny, zapewniając holistyczny obraz wyzwań i możliwości transformacji w regionie. Badania przeprowadzone były przy wykorzystaniu zogniskowanych wywiadów grupowych oraz ustrukturyzowanego kwestionariusza wywiadu. Uczestnikami badań były osoby reprezentujące zróżnicowane środowisko ekspertów i działaczy zaangażowanych w proces transformacji energetycznej Śląska – samorządowców, przedsiębiorstw, stowarzyszeń zawodowych czy działaczy społecznych.

3

Turris latericia destructa – the court of Duchess Anna in Wrocław and the latest research

Biel Radosław

Architectus

|

2024

|

Nr 1 (77)

49--57

EN

In 2020, architectural relics were identified in the crypts of St Matthias Church in Wrocław, located in the centre of the riverside area of the left bank of the river, known in historiography as the princely grounds, some of which had so far escaped the attention of researchers. However, a synthetic study of the entire hospital and monastery complex of the Knights of the Cross with the Red Star, carried out as part of the author’s doctoral thesis, has shown that the discovered foundations may be the remains of a completely different, older building. On the basis of an analysis of historical records, the specifics of the building, the stratigraphy of the layers, the discovered movable historical material, palaeoenvironmental data and comparisons with other buildings of this type, it was hypothesised that the discovered building may be part of the “court of Princess Anne”, or even identical to the “destroyed tower” (turrem latericam destructa) mentioned in a document from 1253. In addition, it has been hypothesised that the tower may have been destroyed in the 1240s or 1350s, possibly as a result of the Tartar invasion of 1241. It was only after this event that St Matthias Church and other accompanying buildings were erected on the site in question, which were then given to the hospital and the order. This article presents the status of the research to date, the methods used, the interpretation of the discoveries made and the conclusions, shedding new light on the less explored history of the development of this part of medieval Wrocław.

PL

W 2020 roku w kryptach wrocławskiego kościoła św. Macieja, zlokalizowanego w centrum nadodrzańskich terenów lewobrzeżnego Wrocławia, określanych w historiografii terenami książęcymi, zidentyfikowano relikty architektoniczne, z których część dotąd umykała uwadze badaczy. Inne fragmenty z kolei błędnie interpretowano jako fundamenty tej świątyni, jednak syntetyczne studia całego zespołu szpitalno-klasztornego Rycerskiego Zakonu Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą prowadzone w ramach pracy doktorskiej autora wykazały, że odkryte fundamenty mogą stanowić pozostałość po całkiem innej, starszej budowli. Na podstawie analizy przekazów historycznych, specyfiki budowli, stratygrafii nawarstwień, odkrytego zabytkowego materiału ruchomego, danych paleośrodowiskowych oraz porównań z innymi obiektami tego typu, wysunięto hipotezę, że odkryta budowla może stanowić element „dworu księżnej Anny”, a nawet być tożsama ze „zniszczoną wieżą” (turrem latericam destructa), wzmiankowaną w dokumencie z 1253 roku. Dodatkowo postawiono tezę, że wieża mogła być zniszczona w latach 40. lub 50. XIII wieku, być może w wyniku najazdu tatarskiego w 1241 roku. Dopiero po tym wydarzeniu na omawianym terenie wzniesiono kościół św. Macieja i inne towarzyszące mu budynki, które następnie przekazano na potrzeby szpitala i zakonu. W artykule przedstawiono dotychczasowy stan badań, zastosowane metody, interpretację dokonanych odkryć oraz wnioski, rzucając nowe światło na mniej zbadaną historię zagospodarowania tej części średniowiecznego Wrocławia.

4

The issue of limitatio in early Silesian urban planning

Mruczek Roland, Kastek Tomasz

Architectus

|

2024

|

Nr 1 (77)

39--48

EN

The economic and legal changes taking place in Silesia during the times of melioratio terrae undoubtedly brought a revolution in the cultural landscape. The concept of a border in the non-urbanized space of the early Middle Ages had a completely different dimension than its foundation counterpart. The rapidly progressing colonization campaign and the development of large monastic land ownership resulted in a significant density of the settlement network, as well as a change in the ownership structure of the land itself, which was increasingly equipped with immunity. The borders – previously of a blurry, strip-like nature – increasingly took on a linear, precisely defined course. The culmination of this process was the marking of the boundaries of the chartered city (fossata), soon consolidated by city fortifications. Our study is an attempt to outline the issues of more recent research on the matter of the boundaries of a medieval city, which are the result of the progressive stratification of the settlement space in Silesia. The presented case study was intended to draw attention to new, surprising discoveries showing the evolutionary transition from the strip-like, highly conventional nature of early medieval borders to linear delimitations typical of the late and declining Middle Ages. The presented sketch is based on the results of more recent archaeological and architectural research conducted in Silesian cities, as well as analyzes of historical and iconographic sources. It is the first part of a series devoted to the stratification of urban space in the Middle Ages. The fortifications of individual elements of the early medieval Wrocław agglomeration, which had different owners, are still an open research problem, although their existence cannot be questioned today. In turn, marking the boundaries of the chartered city in the form of a rampart and moat had primarily legal and administrative significance and, in this sense, separated the area endowed with immunity from the space covered by princely law and its burdens. In the case of Wrocław, however, the flood protection and later defensive nature of the newly built structures were at least as important.

PL

Przemiany ekonomiczno-prawne zachodzące na Śląsku w czasachmelioratio terrae przyniosły niewątpliwie rewolucję w krajobrazie kulturowym. Pojęcie granicy w niezurbanizowanej przestrzeni wczesnego średniowiecza miało zupełnie inny wymiar niż jego lokacyjny odpowiednik. Szybko postępująca akcja kolonizacyjna i rozwój wielkiej klasztornej własności ziemskiej spowodowały znaczne zagęszczenie sieci osadniczej, a także zmianę struktury własnościowej samej ziemi, coraz częściej wyposażonej w immunitet. Granice – dotąd o niewyraźnym, pasowym charakterze – coraz częściej przybierały liniowy, ściśle określony przebieg. Punktem kulminacyjnym tego procesu było wytyczenie granic miasta lokacyjnego (fossata), wkrótce utrwalonych przez obwarowania miejskie. Praca stanowi próbę zarysowania problematyki nowszych badań nad zagadnieniem granic miasta średniowiecznego, będących wynikiem postępującej stratyfikacji przestrzeni osadniczej na Śląsku. Zaprezentowane studium przypadku miało za zadanie zwrócenie uwagi na nowe, zaskakujące odkrycia, ukazujące ewolucyjne przejście od pasowego, mocno umownego charakteru wczesnośredniowiecznych granic, do delimitacji liniowych, typowych dla późnego i schyłkowego średniowiecza. Zaprezentowany szkic opiera się na wynikach nowszych badań archeologiczno-architektonicznych prowadzonych w miastach śląskich, analizach źródeł historycznych oraz ikonograficznych. Stanowi pierwszą część cyklu poświęconego stratyfikacji przestrzeni miejskiej w średniowieczu. W dalszym ciągu otwartym problemem badawczym pozostają umocnienia poszczególnych członów wczesnośredniowiecznej aglomeracji wrocławskiej, mających różnych właścicieli, choć dziś już nie można zakwestionować ich istnienia. Z kolei wyznaczenie granic miasta lokacyjnego w postaci wału i fosy miało znaczenie przede wszystkim administracyjno-prawne i w tym sensie oddzielało teren obdarzony immunitetem od przestrzeni objętej prawem książęcym i jego ciężarami. W wypadku Wrocławia co najmniej tak samo ważny był jednak charakter przeciwpowodziowy, a później obronny nowo powstałych struktur.

5

Medieval malt house at 24–25 Mennicza Street in Wrocław

Limisiewicz Aleksander

Architectus

|

2024

|

Nr 1 (77)

58--63

EN

The study concerns excavations carried out in the courtyard of the “Lord’s Malt House” located at 24–25 Mennicza Street in the Old Town of Wrocław, within the Malt House Quarter. They covered an undeveloped space measuring 24 m ×20 m. They were interpreted as the location of an earlier, medieval malt house. Archaeological investigations were carried out to determine the function and chronology of the uncovered objects. Some of them were related to the Renaissance “Lord’s Malt House”: a ceramic water pipe, an end casting, four negatives of pillars placed at the entrance to the malt house, presumably used to fix a crane intended for transporting building materials and grain and malt. The last structure, a well, functioned until the construction of the waterworks (first half of the 17th century) The other cavities were associated with the medieval malt house. It consisted of two production runs terminating in malt vats.

PL

Opracowanie dotyczy prac wykopaliskowych przeprowadzonych na dziedzińcu „Słodowni Pańskiej” znajdującej się przy ulicy Menniczej 24–25 na Starym Mieście we Wrocławiu, w obrębie Kwartału Słodowników. Obejmowały one niezabudowaną przestrzeń o wymiarach 24 m × 20 m. Interpretowano je jako miejsce usytuowania wcześniejszej, średniowiecznej słodowni. Prowadzone badania archeologiczne miały na celu określenie funkcji i chronologii odkrywanych obiektów. Część z nich była związana z renesansową „Słodownią Pańską”: ceramiczny wodociąg, rząp końcowy, cztery negatywy słupów umieszczone przy wejściu do słodowni, przypuszczalnie służące do umocowania dźwigu przeznaczonego do transportu materiałów budowlanych oraz ziarna i słodu. Ostatni z obiektów, studnia, funkcjonował do czasu wybudowania wodociągu (pierwsza połowa XVII wieku). Pozostałe jamy były związane ze średniowieczną słodownią. Tworzyły ją dwa ciągi produkcyjne zakończone kadziami słodowymi.

6

Urządzony we włoskim guście. Rynek w Świdnicy i jego barokowe dziedzictwo

Ludwig Bogna

Wiadomości Konserwatorskie

|

2023

|

Nr 75

55--70

PL

Rynek świdnicki stanowi przykład kompleksowego rozwiązania, w którego skład wchodzą elementy architektury i urbanistyki, powstałe etapami i spontanicznie, lecz tworzące spójną, doskonale zakomponowaną całość. To wyjątkowe wnętrze urbanistyczne zachowało w dużej mierze wygląd z dwóch etapów przebudowy w okresie dojrzałego i późnego baroku. Nadały one średniowiecznej strukturze miejskiej nową szatę o wyróżniających się specyficznych formach. Artykuł stara się scharakteryzować specyficzne formy i rozwiązania urbanistyczne tego cennego wnętrza urbanistycznego.

EN

The Market Square in Świdnica is an example of a complex solution consisting of architectural and urban planning elements, created in stages and spontaneously, but forming a coherent, perfectly composed whole. This unique urban interior has retained much of its appearance from two stages of reconstruction in the middle and late Baroque periods. They gave a new look of distinctive specific forms to the medieval urban structure. The paper characterizes the specific forms and urban solutions of this valuable urban interior.

7

Od gotyku do neogotyku – przemiany architektury kościoła parafialnego pw. św. Michała Archanioła w Świebodzinie między XV stuleciem a połową XIX wieku

Legendziewicz Andrzej

Wiadomości Konserwatorskie

|

2023

|

Nr 74

20--35

PL

Tematem artykułu jest przedstawienie historii powstania oraz przekształceń średniowiecznej architektury kościoła parafialnego w Świebodzinie od XV do schyłku XIX wieku. Na wstępie omówiono źródła, literaturę oraz ikonografię archiwalną. Bazując na pionierskich badaniach, wydzielono najstarszą fazę świątyni z początku XV wieku i zasięg jej przekształceń w ciągu XV stulecia. Omówiono prace zrealizowane w latach 1541–1555 obejmujące wprowadzenie sklepień, a także z lat 1855–1857 pod kierunkiem A. Langera, kiedy wprowadzono neostylowy wystrój szczytów elewacji zachodniej. W podsumowaniu zwrócono uwagę na charakterystyczny plan, dekorację sieciową sklepień oraz bardzo udaną restaurację neogotycką.

EN

The article presents the history of the creation and transformation of the medieval architecture of the parish church in Świebodzin from the fifteenth to the end of the nineteenth century. At the beginning, the sources, literature and archival iconography are discussed. Based on pioneering research, the oldest phase of the church, from the beginning of the fifteenth century, and the range of its transformations during the fifteenth century, are distinguished. The works carried out in the years 1541–1555, including the introduction of vaults, and the works carried out in the years 1855–1857 under the direction of A. Langer, when the neo-style decoration of the gables of the western facade were introduced, are discussed. In the summary, attention is paid to the characteristic plan, the net decoration of the vaults and the very successful Gothic Revival restoration.

8

Architektura kościoła parafialnego pw św. Jadwigi Śląskiej w Krośnie Odrzańskim od XIII do schyłku XIX wieku

Legendziewicz Andrzej

Wiadomości Konserwatorskie

|

2023

|

Nr 76

64--79

PL

Tematem artykułu jest przedstawienie historii powstania oraz przekształceń kościoła parafialnego w Krośnie Odrzańskim od XIII do schyłku XIX wieku. Na wstępie omówiono źródła, literaturę oraz ikonografię archiwalną. Bazując na pionierskich badaniach, wydzielono najstarszą fazę świątyni pochodzącą jeszcze z XIII stulecia oraz fragmenty bryły średniowiecznego kościoła zachowane w strukturze obecnego – barokowego. Omówiono odbudowę kościoła po pożarze z 1705 roku, a ukończoną w 1729 roku, podczas której nadano bryle obecnie znaną formę. Ostatnim etapem kształtowania kościoła była odbudowa barokowego hełmu w latach 1886–1889 roku – zniszczonego przez uderzenie pioruna. W podsumowaniu przedstawiono tło stylistyczne dla barokowej przebudowy świątyni wpisujące się w nurty płynące z Europy Zachodniej.

EN

This paper presents the history of the creation and transformation of a parish church in Krosno Odrzańskie from the thirteenth century to the end of the nineteenth century. At the beginning, sources, literature and archival iconography are discussed. Based on pioneering research, the oldest part of the church, which dates back to thethirteenth century, and fragments of the medieval churchthat is embedded in the structure of the current Baroque church, are identified. The reconstruction of the church after the fire in 1705 is described. During these works, which were completed in 1729, the building was given its present form. The last stage of shaping the church was there construction of the Baroque dome in the years 1886–1889, which had been destroyed by lightning. The summary presents the stylistic background for the Baroque reconstruction of the church, which is consistent with the trends from Western Europe.

9

Ślązacy zasłużeni w rozwoju elektrotechniki

Gierlotka Stefan

Napędy i Sterowanie

|

2023

|

R. 25, nr 5

52--58

PL

Śląsk w swej przeszłości historycznej przynależny był do Polski, Czech, Węgier, Austrii i Prus. Cały region śląski od 1335 roku stanowił lenno Korony Czeskiej [...] Pierwszą na Śląsku uczelnią kształcącą inżynierów była utworzona w 1910 roku Wyższa Szkoła Techniczna we Wrocławiu (Königlische Technische Hochschule Breslau) [krótkie biografie zasłużonych naukowców związanych ze Śląskiem przed I wojną światową po do czasy współczesne].

10

Silesian landscape with a castle in the background. A Wrocław donjon of the prince-crusader

Chorowska Małgorzata, Mruczek Roland

Architectus

|

2023

|

Nr 1 (73)

3--16

EN

The article is an attempt at outlining the cultural landscape of Silesia in times of breakthrough, in the 2nd and 3rd thirds of the 12th century, which was seen through the prism of studies on the early patronage of the Silesian Piasts. The symbol of deep transformations – apart from colonization and rental economy – became the then brick architecture of Lombard genesis, which north of the Alps was connected with Italian aspirations and the imperial power of the Hohenstaufen’s dynasty (1154–1186). The purpose of this work is to present the genesis of the innovative brick eighteen-sided donjon of the princely castle in Ostrów Tumski in Wrocław against the background of the journey of Bolesław I the Tall (exile years: 1146–1163) as well as political, economic, and legal transformations which he initiated in Silesia in the first decades of melioratio terrae (rule years: 1163–1201). That time, which was initially dominated by the Piast conflict with magnates and then by the first successful economic and settlement experiments, preceded widely known in source literature huge architectural and urban investments of European momentum undertaken by his son Henry the Bearded (1201–1238). This work is based on archaeological and architectural research results and analyses of the selected existing tower objects, mainly European, as well as on historical sources. The brick Wrocław donjon is a manifesto of power of Prince Bolesław I the Tall returning from the exile who regained the main gords of the province with difficulty (1163/1166). Similarly to numerous early French and English towers, it was an innovative experimental building but it did not have any direct formal imitations. In the search for its genesis, it is appropriate to refer to Lombard brick models, among which Milan’s defensive walls, which were destroyed after a long siege in the years 1161–1162, can be of great importance. In 1163 Bolesław I the Tall returned to the country from a long exile and initiated a “brick breakthrough” in fragmented Poland. It constituted one of the stages of the great “brick revolution” north of the Alps, which was initiated by the Hohenstaufen’s Italian policy.

PL

Artykuł jest próbą nakreślenia krajobrazu kulturowego Śląska w czasach przełomu, w 2. i 3. tercji XII w., widzianego przez pryzmat studiów nad wczesnym mecenatem Piastów śląskich. Symbolem głębokich przemian – oprócz kolonizacji i gospodarki czynszowej – stała się wówczas ceglana architektura o genezie lombardzkiej, łączona na północ od Alp z włoskimi aspiracjami i mocarstwową polityką Hohenstaufów (1154–1186). Celem pracy jest ukazanie genezy nowatorskiego, ceglanego, osiemnastobocznego donżonu książęcego zamku na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu na tle podróży Bolesława I Wysokiego (lata wygnania: 1146–1163) oraz przemian politycznych i ekonomiczno-prawnych, jakie zainicjował na Śląsku w pierwszych dekadach melioratio terrae (lata panowania: 1163–1201). Czas ten, zdominowany początkowo przez konflikt Piastów z możnowładztwem, potem przez pierwsze udane eksperymenty gospodarcze i osadnicze, poprzedził szeroko znane w literaturze przedmiotu ogromne inwestycje architektoniczne i urbanistyczne o europejskim rozmachu podjęte przez jego syna Henryka Brodatego (1201–1238). Praca opiera się na wynikach badań archeologiczno-architektonicznych oraz analizach wybranych istniejących obiektów wieżowych, głównie europejskich, a także źródeł historycznych. Ceglany donżon wrocławski to manifest władzy powracającego z wygnania księcia Bolesława I Wysokiego, z trudem odzyskującego główne grody prowincji (1163/1166). Podobnie jak liczne wczesne wieże francuskie i angielskie był budowlą nowatorską, eksperymentalną i nie znalazł bezpośrednich naśladownictw formalnych. W poszukiwaniach jego genezy wypada sięgnąć do lombardzkich wzorców ceglanych, wśród których istotne znaczenie mogą mieć mury obronne Mediolanu zburzone po długim oblężeniu w latach 1161–1162. Powracając w 1163 r. do kraju z długiego wygnania, Bolesław I Wysoki zainicjował „ceglany przełom” w Polsce dzielnicowej, który stanowił jeden z etapów wielkiej „ceglanej rewolucji” na północ od Alp, zapoczątkowanej przez politykę włoską Hohenstaufów.

11

Zasłużeni Ślązacy w elektrotechnice

Gierlotka Stefan

Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej

|

2022

|

Nr 74

177--184

PL

Region śląski zawsze związany z przemysłem należał w przeszłości historycznej do Polski, Czech, Austrii i Prus. Po pierwszej wojnie światowej większa część Górnego Śląska została przyłączona do państwa polskiego. Cały Śląsk wrócił do Polski dopiero w 1945 roku po zakończeniu wojny. Artykuł ze względów historycznych podzielono na dwie części przed i po pierwszej wojnie światowej. Omawiani elektrycy w części pierwszej kwalifikacje zawodowe zdobywali na politechnikach we Wrocławiu lub Berlinie. Elektrycy omawiani w części drugiej są absolwentami politechnik we Lwowie, Wrocławiu i Gliwicach.

EN

The Silesian region, always associated with industry, belonged in the historical past to Poland, the Czech Republic, Austria and Prussia. After the First World War, most of Upper Silesia was incorporated into the Polish state. All of Silesia did not return to Poland until 1945 after the end of the war. For historical reasons, the article was divided into two parts before and after the First World War. In the first part, the electricians in question obtained their professional qualifications at universities of technology in Wrocław or Berlin. The electricians discussed in the second part are graduates of polytechnics in Lviv, Wrocław and Gliwice.

12

Searching for forms of decentralized city development: Silesian early modernist housing estates in the Weimar Republic (1919–1929)

Ludwig Bogna, Lisowska Agnieszka

Wiadomości Konserwatorskie

|

2022

|

Nr 70

17--27

EN

The growing population of cities created a burning housing problem in the nineteenth century, and Silesia became a key region for new developments. This article attempts to examine the ways in which housing estates were a response to the recommendations of decentralized urban development theory. Inter-war estates were classified into three types. The suburban housing estates became inscribed into the natural landscape due to the limited height of buildings and the presence of greenery. The inner-city complexes were arranged in strips before changing gradually into free-standing “blocks” divided by green areas with service facilities. The solution of the so-called Flachbausiedlung was a specific combination of the two earlier concepts of shaping housing estates. Despite its urban spatial form, it had similar qualities to a village, being a well-thought response to the demands of the time.

PL

Rosnąca populacja miast stworzyła palący problem w XIX wieku, a Śląsk stał się kluczowym regionem dla nowej zabudowy. Artykuł podejmuje próbę klasyfikacji osiedli zrealizowanych według teorii zdecentralizowanego rozwoju urbanistycznego. Międzywojenne osiedla zostały sklasyfikowane w trzy typy. Podmiejskie osiedla wpisały się w naturalny krajobraz ze względu na ograniczoną wysokość budynków i obecność zieleni. Osiedla miejskie wpierw zaaranżowano w pasy, by następnie stopniowo zmieniać je w wolno stojące „bloki” podzielone przez obszary zielone z obiektami usługowymi. Rozwiązanie tzw. Flachbausiedlung było szczególnym połączeniem dwóch wcześniejszych koncepcji kształtowania osiedli mieszkaniowych. Pomimo swojej urbanistyczno-przestrzennej formy posiadały podobne cechy do wsi, będąc dobrze przemyślaną odpowiedzią na potrzeby swoich czasów.

13

Renesansowy ratusz w Bytomiu Odrzańskim i jego nowożytne przekształcenia

Legendziewicz Andrzej, Grodzka Elżbieta

Wiadomości Konserwatorskie

|

2022

|

Nr 71

48--64

PL

Artykuł prezentuje historię nowożytnych przekształceń renesansowego ratusza w Bytomiu Odrzańskim między XVI a XX wiekiem. Na wstępie omówiono źródła i literaturę. Na podstawie badań wydzielono główne fazy jego przekształceń. Ratusz powstał w latach 1602–1609, prawdopodobnie na reliktach dawnej karczmy, jako dwukondygnacyjna budowla z wieżą w narożu działki, na planie prostokąta o układzie trójtraktowym, trójpasmowym. Budynek w roku 1694 został zniszczony przez pożar, a następnie odbudowany w latach 1694–1697 według projektu C. Millera z Bolesławca. Zmieniono wówczas m.in. podziały wewnętrzne i wprowadzono nowe, drewniane stropy w parterze. Dalsze przebudowy barokowe wykonano w połowie XVIII wieku. Zmieniono wówczas układ wnętrza oraz dobudowano od zachodu dwukondygnacyjne skrzydło tylne. Około 1860 r. podwyższono bryłę ratusza oraz dodano neobarokowe detale na froncie. Duże zmiany układu wnętrz na pierwszym i drugim piętrze przyniosła przebudowa z początku XX wieku.

EN

This paper presents the history of the modern transformations of the Bytom Odrzański Renaissance town hall between the sixteenth and twentieth centuries. At the outset, the sources and literature are discussed. Based on research, the main transformation phases were distinguished. The town hall was built in the years 1602–1609, probably on the remains of a tavern, as a two-story structure with a tower in its plot's corner, on a rectangular plan with a three-bay, three-strip layout. In 1694, it burned down and was later rebuilt to a design by C. Miller from Bolesławiec. This introduced internal divisions and new wooden ceilings on the ground floor. Further Baroque reconstructions were made in the mid-eighteenth century. The interior layout was then changed, and a two-story rear wing was added from the west. Around 1860, the building’s main body was raised and Baroque Revival details were added to its front. An early-twentieth-century remodeling significantly changed the first- and second-floor interior layouts.

14

Gotycki klasztor Magdalenek w Szprotawie i jego przekształcenia od XIV do początku XIX wieku

Legendziewicz Andrzej

Wiadomości Konserwatorskie

|

2022

|

Nr 69

72--88

PL

Artykuł prezentuje historię powstania i przekształceń klasztoru sióstr Magdalenek w Szprotawie od pierwszej połowy XIV do początków XIX wieku. We wstępie przedstawiono opis klasztoru oraz informacje źródłowe i kronikarskie, a także dotychczasową literaturę. Na podstawie przeprowadzonych badań architektonicznych i analizy detalu wydzielono najważniejsze fazy przekształceń budowli. Początki istniejącego skrzydła klasztoru osadzono około roku 1314, gdy konwent magdalenek został przeniesiony z Bytomia Odrzańskiego. Prawdopodobnie u schyłku XIV wieku lub na początku kolejnego stulecia rozbudowano go w kierunku południowym i wschodnim. Klasztor przebudowano pod koniec XVI lub na początku XVII wieku, a następnie po pożarach w latach 1672 i 1702. Zabudowania zostały opuszczone przez konwent po sekularyzacji dóbr klasztornych w roku 1810. Na omówionych w tekście badaniach architektonicznych można się było oprzeć przy podejmowaniu decyzji m.in. o zakresie prac konserwatorskich i rekonstrukcyjnych.

EN

This paper presents the history of the construction and transformation of the Magdalene sisters’ convent in Szprotawa from the first half of the fourteenth century to the early nineteenth century. The introduction presents a description of the abbey, source and chronicle information, as well as the literature written to date. Based on architectural research and detail analysis, key phases of the building’s transformation were isolated and identified. The beginnings of the existing wing of the abbey were determined to be around 1314, when the convent was relocated from Bytom Odrzański. At the end of the fourteenth century or the beginning of the next, it was probably extended to the south and east. The abbey was rebuilt at the end of the sixteenth, or in the early seventeenth century, and again after fires in 1672 and 1702. The buildings were abandoned by the convent after its property’s secularization in 1810. The architectural research discussed provided a basis for decision-making on the scope of conservation andreconstruction work.

15

Rewitalizacja zdegradowanych terenów poprzemysłowych – remediacja stawu Kalina

Stańkowska Emilia, Surma Piotr

Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne

|

2022

|

Nr 4

48--49

PL

Skażenie środowiska naturalnego na terenie województwa śląskiego stanowi poważny problem w skali całego kraju. Związane jest to z historycznymi uwarunkowaniami aglomeracji śląskiej, na obszarze której były lub są zlokalizowane liczne zakłady przemysłowe emitujące szkodliwe związki chemiczne do otoczenia. Problem skażenia terenów zdegradowanych może rozwiązać odpowiednio przeprowadzona remediacja.

16

Prächtiges haus – festes haus: Notes on the "urban" and "country" architectural modus of the house of Wrocław patricians in the Early Modern Period

Kwaśniewski Artur

Architectus

|

2022

|

Nr 1 (69)

15--26

EN

In contemporary studies of historical architecture, the social sense and context of a work of architecture increasingly often becomes a crucial matter. From this standpoint, it is justified to define the field of study and to analyze phenomena from the perspective of the community that used the given architecture and not following the traditional approach of "architectural theme", or "artistic genesis". The author of this paper explores the phenomenon of residential architecture in the community of Wrocław's patrician class during the early modern period and postulates that the relations between the urban and country patrician houses should be made a subject of study. This paper focuses on the distinctive architectural elements of these residences, as interpreted from the perspective of the messages and meanings they conveyed. The author briefly characterizes the features of urban residences (distinguishing a group of houses that embodied the formula of the "urban palace") and country residences (pointing to the prevalence of the castle formula). The author analyzed the language of forms of the urban and country house and pointed to significant differences stemming from ideological functions that they performed: they were resplendence, artfulness, and innovation on the one hand, while on the other: flaunting a fortress-like appearance, a deliberate austerity, and an accentuation of "oldness". The paper's conclusions include, among others, postulates concerning the future of architectural studies that should be conducted with an awareness of the retrospective program of early modern patrician residences from around Wrocław.

PL

We współczesnych badaniach nad architekturą dawną coraz częściej kwestią pierwszoplanową staje się społeczny sens i kontekst dzieła architektonicznego. W takim ujęciu zasadne jest definiowanie obszaru badań i analizowanie zjawisk z perspektywy środowiska społecznego, które posługiwało się architekturą, a nie według tradycyjnego klucza „tematu architektonicznego”, „genezy artystycznej” itp. Autor artykułu zwraca uwagę na zjawisko architektury rezydencjonalnej w kręgu patrycjatu Wrocławia w okresie wczesnonowożytnym i postuluje, aby przedmiotem badań uczynić relacje zachodzące w sferze architektury między miejskim i wiejskim domem patrycjuszowskim. Treść artykułu stanowią architektoniczne wyróżniki tych siedzib, interpretowane pod kątem komunikowanych treści i znaczeń. Autor w skrótowy sposób charakteryzuje cechy siedzib miejskich (wyróżniając grupę domów realizujących formułę „pałacu miejskiego”) oraz siedzib wiejskich (wskazując na powszechność formuły zamkowej). Analizując język form domu miejskiego i wiejskiego, wskazuje istotne różnice wynikające z funkcji ideowych, jakie każda z siedzib realizowała: z jednej strony wytworność, kunsztowność, nowatorstwo, z drugiej – epatowanie warownością, rozmyślna surowość, akcentowanie „dawności”. W konkluzjach zostały m.in. zawarte postulaty dotyczące przyszłych badań architektonicznych, które powinny być prowadzone ze świadomością retrospektywnego programu podwrocławskich siedzib patrycjuszowskich doby wczesnonowożytnej.

17

Medieval architecture of the Dominican church in Opole (the so-called "na Górce") and its transformations from the end of the 13th century to the beginning of the 18th century

Lasota Czesław, Legendziewicz Andrzej

Architectus

|

2022

|

Nr 4 (72)

37--46

EN

The article concerns the transformations of the architecture of the Dominican church of Our Lady of Sorrows and St. Wojciech (the so-called "na Górce") in Opole. The paper presents the results of original architectural research conducted from 2008 to 2017. Previous analyses regarding the construction and transformation of the church "na Górce" are based on the findings of pre-war researchers, which relied on a general inspection of the plastered building. The discussed architectural research enabled the scope of the original monastic church, and its expansion from around 1361, to be distinguished. This also applies to the enlargement of the chancel and its adaptation, as well as to the construction of a two-nave, four-bay nave. The chancel of this church was enlarged in around 1399 by adding a polygonal eastern closure, and the church itself was probably renovated and enlarged in around 1430 by the construction of an outbuilding adjacent to the nave. The presented research results significantly change the previously published description concerning the construction and transformation of the architecture of the Dominican church in Opole.

PL

Tematem artykułu są przekształcenia architektury kościoła dominikańskiego pw. Matki Boskiej Bolesnej i św. Wojciecha (tzw. na Górce) w Opolu. W pracy przedstawiono rezultaty autorskich badań architektonicznych prowadzonych między 2009 a 2017 r. Dotychczasowe analizy powstania i przekształceń kościoła na Górce opierają się na ustaleniach badaczy przedwojennych bazujących na ogólnym oglądzie otynkowanej budowli. Omówione badania architektoniczne umożliwiły wydzielenie zasięgu pierwotnego kościoła zakonnego oraz jego rozbudowy około 1361 r. obejmującej powiększenie prezbiterium i dostosowanie go do funkcji chóru zakonnego, a także wzniesienie dwunawowego, czteroprzęsłowego korpusu. Prezbiterium tej świątyni powiększono o wieloboczne wschodnie zamknięcie około 1399 r., a kościół odnowiono i powiększono o przybudówkę przy korpusie zapewne około 1430 r. Nowożytne przekształcenia bryły kościoła związane są ze wzniesieniem nawy południowej oraz przebudową korpusu i szczytu zachodniego po dwóch pożarach w 1682 i 1739 r. Zaprezentowane wyniki badań znacząco zmieniają dotychczas publikowany obraz powstania i przekształceń architektury kościoła dominikańskiego w Opolu.

18

Arthur Kickton (1861–1944) – architect of churches and his designs in Silesia. Between tradition and modernity

Adamska Monika Ewa

Architectus

|

2022

|

Nr 2 (70)

3--16

EN

Arthur Kickton is a German architect educated at the Technical University in Berlin, specializing in sacred architecture, professionally connected mainly with East Prussia and Silesia. The article presents Kickton’s most important implementations and designs of sacred objects in Silesia, in a chronological way, with an outline of the architect’s occupational biography. The aim of the publication is to indicate formal solutions applied by the architect, distinguish elements contributing to the individual character of his architectural works and define the features of his style. The article makes use of the method of historical investigations and interpretation and the method of logical argumentation based on analysis and synthesis. The research carried out has shown that Kickton’s sacred architecture in Silesia combines solutions between tradition and modernity. The architect freely drew from the heritage of the styles of past epochs. He creatively transformed and modernized historical patterns of sacred art using the language of contemporary forms and innovative material solutions.

PL

Arthur Kickton to wykształcony na berlińskiej politechnice niemiecki architekt specjalizujący się w architekturze sakralnej, związany zawodowo głównie z Prusami Wschodnimi i Śląskiem. W artykule w układzie chronologicznym zaprezentowano główne projekty budowli sakralnych autorstwa Kicktona na Śląsku, z zarysem biografii zawodowej architekta. Celem publikacji jest wskazanie stosowanych przez architekta rozwiązań formalnych, wyróżnienie elementów kształtujących indywidualność jego dzieł oraz zdefiniowanie stylistyki. W pracy zastosowano metodę badań historyczno-interpretacyjnych oraz metodę argumentacji opartej na analizie i syntezie. Przeprowadzone badania pokazały, że śląska architektura sakralna autorstwa Kicktona wpisuje się stylistycznie pomiędzy tradycję a nowoczesność. Architekt korzystał swobodnie z dziedzictwa stylów minionych epok, twórczo przekształcając i modernizując historyczne wzorce sztuki sakralnej przy użyciu języka form współczesnych i nowatorskich rozwiązań materiałowych.

19

To live better: The Sonnenland estate in Jelenia Góra against the backdrop of the activities of the Schlesische Heimstätte

Ostrowska-Bies Marta

Wiadomości Konserwatorskie

|

2021

|

Nr 68S

62--71

EN

Building societies operating in the region were to be the solution to the housing problems prevailing in the Weimar Republic after the First World War. One of them was the Schlesische Heimstätte, carrying out its mission of building small, cheap, standardized houses in the Silesian Province. One of them was the Sonnenland estate of single-family houses in Jelenia Góra, completed in 1935. For this purpose, the architect from Jelenia Góra, Hans Höpfner, developed a new type of house - “Rübezahl”. The considerations contained in the paper are intended to show how this catalogue design fit into the standards of social housing at that time and to what extent it was possible, in the case of unified and standardized architecture, to include the themes of the style of the Karkonosze region. The problem of the statutory conservation of this type of buildings and contemporary attempts to include it in the local cultural and natural landscape is another, separate subject discussed in this paper.

PL

Rozwiązaniem problemów mieszkaniowych w Republice Weimarskiej po I wojnie światowej miały być działające regionalnie towarzystwa budowlane. Jednym z nich było Schlesische Heimstätte, realizujące budowę niewielkich, tanich, standaryzowanych domów w Prowincji Śląskiej. W początkach działalności, w pierwszej połowie lat dwudziestych XX wieku, pod kierownictwem architekta Ernsta Maya towarzystwo wypracowało teoretyczne i praktyczne ramy działania, m.in. opracowało katalog 16 typów budynków nawiązujących stylistycznie do architektury wiejskiej. Zrealizowane w roku 1935 osiedle domów jednorodzinnych „Sonnenland” powstało we współpracy z Schlesische Heimstätte. Na potrzeby tego założenia jeleniogórski architekt Hans Höpfner opracował nowy typ domu – „Rübezahl”. Artykuł ukazuje, jak ów katalogowy projekt wpisywał się w ówczesne standardy domów socjalnych i na ile możliwe było, w przypadku architektury typizowanej i standaryzowanej, włączenie wątków stylu regionu Karkonoszy.

20

Gotycka architektura kościoła kolegiackiego w Głogówku i jej przekształcenia do schyłku XVIII wieku

Legendziewicz Andrzej

Wiadomości Konserwatorskie

|

2021

|

Nr 66

47--64

PL

Artykuł prezentuje historię powstania i przekształceń kościoła św. Bartłomieja w Głogówku między drugą połową XIII a schyłkiem XVIII wieku. Na wstępie omówiono źródła i literaturę. Na podstawie badań wydzielono główne fazy jego przekształceń. Najstarsze partie, obejmujące dwuprzęsłowe prezbiterium, osadzono w drugiej połowie XIII wieku. W związku z nadaniem świątyni rangi kolegiaty w 1379, powiększono chór i wzniesiono korpus bazylikowy z westwerkiem. Przypuszczalnie w pierwszym dwudziestoleciu XV wieku w prezbiterium założono sklepienie sieciowe, a po jego północnej stronie wzniesiono kaplicę NMP. Po 1582 elewacje pokryto dekoracją sgraffitową, a kaplicę zaadaptowano na miejsce pochówku rodziny Oppersdorffów. Przekształcenia w okresie baroku zrealizowane w etapach objęły: w 1688 kaplicę św. Józefa, w drugiej połowie XVIII wieku kaplicę św. Kandydy, a w latach 1775–1781 wystrój wnętrza. W 1779 wieże westwerku nakryto parą hełmów.

EN

This paper presents the history of the foundation and transformations of St. Bartholomew's Church in Głogówek between the second half of the thirteenth century and the close of the eighteenth century. First, the sources and literature are discussed. The author’s research helped identify the main alteration phases. The oldest part, the two-span chancel, dates back to the second half of the thirteenth century. After it had become a collegiate in 1379, the church was extended—the choir was enlarged and a basilica body and westwork were built. Probably in the first twenty-year period of the fifteenth century the chancel was covered with a net vault and the Chapel of St. Mary the Virgin was built. After 1582, the elevations were decorated with sgraffito, and the Chapel was converted into the Oppersdorffs family tomb. Baroque-style alterations were carried out in stages and affected: in 1688 the Chapel of Saint Joseph, in the second half of the eighteenth century St. Candida’s Chapel, and in the years 1775-81 the interior decoration. The towers in the westwork were covered with a pair of cupolas in 1779.