modlitewna; -sens dzieła poprzez program ikonograficzny oraz ideę "Biblia pauperum"; -ocena trzech najczęstszych postaw wobec zabytkowego kościoła (bezczynność: zabezpieczenia; zastępowanie); -przykłady adaptacji oraz integracji: krajobraz, architektura i wnętrze ("nova et vetera" oraz "genius loci"). Wobec dylematów lub konfliktów: -zawierzenie kompetencjom fachowców i współpraca z nimi; -użytkowanie jedynie zgodne z kerygmą, dogmatem; -nie stosuje się tu opcji: "zabytek na sprzedaż"; -rozgraniczenie: zabytkowy kościół parafialny (lub filialny); klasztorny czy rezy-dencjonalny (pałacowy); -uzgodnienie relacji między konserwatorem państwowym i kościelnym. Aktualna koncepcja zgodna z duchem postvaticanum i konkordatu: -szacunek zarówno dla sacrum, jak i dla stylu każdej epoki; -kościół to coś więcej i coś innego niż muzeum, galeria, czy filharmonia; -wymóg udostępniania zabytku kościelnego i zarazem jego strzeżenia; -proboszcz jest administratorem, nie zaś właścicielem powierzonego dziedzictwa; -postawa odpowiedzialności wobec Boga, historii, wierzących i przyszłych pokoleń.

with regard to liturgy, adoration and prayer; - the significance of the object conveyed through an iconographic programme and the idea of "Biblia pauperum"; - assessment of three most common attitudes to a historic church (inactivity: protec-tive measures; replacement); - examples of adaptations and integration: landscape, architecture and the interior ("nova et vetera" and "genius loci"). In the face of dilemmas and conflicts: - confidence in the competence of specialits and cooperation with them; - usage only in accordance with kerygma and dogma; - the option "a historic building for sale" does not apply here; - distinguishing between: historical parish (or filial) church; monastic church and residential (palace) church; - agreement in relations between the state and church fine art conservator. Current conception in accordance with the spirit of postvaticanum and the concor-date: - respect both for the sacrum and the style of each period; - a church is something more and something different than a museum, gallery or concert hall; - the requirement to open the historical church to the public and to protect it at the same time; - the pastor is an administrator, not an owner of the heritage entrusted to him; - an attitude of responsibility to God, history, belivers, and future generations.