Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Bezpieczeństwo w technologicznym transporcie kołowym w odkrywkowych zakładach górniczych na przykładzie Kopalni Gipsu „Leszcze” S.A.

Kaleta Z., Toboła T.

Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie

|

2017

|

nr 11

8--15

PL

Publikowany artykuł to podsumowanie wiedzy na temat bezpieczeństwa technologicznego transportu kołowego. Uwzględnia stosowane w tym zakresie przepisy i dokumenty regulujące pracę pojazdów technologicznych. Wyszczególnia czynniki i działania wpływające na ich bezpieczeństwo, z których najważniejsze to: stan techniczny pojazdów technologicznych, sposoby przeprowadzania kontroli i przeglądów technicznych, czynności obsługowych itp. Porusza zagadnienia dotyczące kwalifikacji kierowców. Opisuje zagrożenia i sposoby ochrony przed nimi na stanowisku kierowcy pojazdów technologicznych.

EN

Road transport in the gypsum mine Kopalnia Gipsu „Leszcze” S.A. is an important element of the technology process. Its advantages include: flexibility, versatility and the possibility of separate deposit exploitation. The main factors and measures affecting its safety include: technical condition of process vehicles, methods of vehicle control and technical review, maintenance activities and drivers' competence. The exploitation of deposit in the mine is carried out at two levels, on two operating floors, and therefore the landslide and scaling hazards are present there as well as the risks related to operation in the vicinity of embankment edges and sidewalls and to the use of process machinery and equipment. Protection against landslide hazards involves marking and fencing of danger zones, observation of landslides and drainage of rainwater from the vicinity of danger zones, while the protection against hazards arising from rockslides and operation in the vicinity of embankments and slopes consists in marking of safety zones, control of sidewalls and mechanical framing of rock sidewalls. In the prevention of risks associated with the use of machinery and equipment the most important elements include: compliance with instructions and operation and maintenance documentation, personnel competence as well as technical and organisational measures of protection against electric shock . Rules on the use and maintenance of vehicles are governed by the "Maintenance Regulations", setting out, among other things, control policies for vehicle technical performance, responsibility for their condition and cooperation of drivers and operators of excavators, loaders and bulldozers.

2

Thermal history of the lower Carboniferous Culm Basin in the Nízký Jeseník Mts. (NE Bohemian Massif, Czech Republic and Poland)

Botor D., Toboła T., Jelonek I.

Annales Societatis Geologorum Poloniae

|

2017

|

Vol. 87, No. 1

13--40

EN

Raman microspectroscopy of organic matter, vitrinite reflectance and fluid inclusion data were used to reconstruct the thermal history in the lower Carboniferous accretionary prism of the Culm Basin in the Nízký Jeseník Mts. (NE Bohemian Massif). The model involves the Variscan (mid–late Carboniferous) burial diagenesis, which was overprinted by a post-Variscan, probably Permian and/or early Mesozoic, thermal pulse(s) in its central and western parts. The latter may have been related to advective heat transport and the circulation of hot fluids. In the siliciclastic rocks of the Culm Basin, the maximum palaeotemperatures varied from ~200 ± 30 °C in the E (in the Hradec-Kyjovice Formation) to ~350 ± 30 °C in the NW (in the Andělská Hora Formation).

3

Ocena i badanie jakości narzędzi skrawających. Cz. 4

Czechowski K., Wronska I., Toboła T.

Stal, Metale & Nowe Technologie

|

2016

|

nr 11-12

60--66

PL

W artykule przedstawiono wybrane zagadnienia dotyczące oceny i badania jakości narzędzi do obróbki wiórowej. W części IV piszemy dalej o kompleksowej ocenie właściwości użytkowych narzędzi skrawających, w tym z wykorzystywaniem monitorowania zużycia na obrabiarce.

4

Wstępna ocena właściwości reologicznych wybranych rodzajów soli kamiennej

Serbin K., Toboła T., Ślizowski J., Lankof L., Polański K.

Przegląd Solny

|

2016

|

T. 12

127--135

PL

Przedmiotem badań była analiza szybkości pełzania różnych typów soli kamiennych pobranych ze złóż Kosakowo, Sieroszowice oraz Mogilno. Rozpatrzono wpływ takich parametrów petrograficznych jak wielkość kryształów halitu, obecność inkluzji solankowo-gazowych, sposób rozmieszczenia anhydrytu i innych domieszek. Przeprowadzone badania nie wykazały wzrostu szybkości pełzania wraz ze wzrostem rozmiarów kryształów halitu co często sugerowane jest w literaturze. Nie zaobserwowano również istotnego wpływu inkluzji pierwotnych. Ze względu na liczną obecność anhydrytu i polihalitu w badanych próbkach w których występowały inkluzje pierwotne, kwestia ich wpływu na szybkość pełzania wymaga dalszych szczegółowych badań. Wpływ na wzrost szybkości pełzania niewątpliwie związany jest z obecnością inkluzji rozmieszczonych na granicach kryształów halitu.

EN

The aim of presented study was to analyse the creep rate of different types of rock salt taken from the Kosakowo, Sieroszowice and Mogilno salt deposits. Petrological parameters such as: size of halite crystals, the presence of liquid-gas inclusions, arrangement of anhydrite and others minerals impurities were taken into account. Research did not reveal correlation between the creep rate and the size of halite crystals, what is frequently suggested in a literature. Moreover, the presence of primary fluid inclusions did not influence on the creep rate. In view of numerous anhydrite and polihalite ingrowth in the samples where primary fluid inclusions occur, this issue needs further investigations. However, the increase of the creep rate is connected with the fluid inclusions distributed on the boundaries of halite crystals.

5

Wstępna analiza ramanowska substancji organicznej w solach najstarszych Na1 z szybu SW-4 (LGOM)

Toboła T., Cyran K., Kamiński P.

Przegląd Solny

|

2016

|

T. 12

83--91

PL

W niniejszym artykule przedstawiono wyniki analizy ramanowskiej materii organicznej (MO) występującej w utworach najstarszej soli kamiennej (Na1) z rejonu szybu SW-4. Zróżnicowanie zabarwienia badanych soli jest związane przede wszystkim z zawartością MO. W solach białych MO występuje w formie drobnych inkluzji na kryształach anhydrytu. W solach o ciemniejszym zabarwieniu, oprócz liczniejszych i większych inkluzji na kryształach anhydrytu, MO tworzy samodzielne szeregi przypominające zespoły wtórnych inkluzji fluidalnych (m.in. Goldstein i Reynolds, 1994; Roedder, 1984; Toboła, 2010) lub większe skupienia. Forma występowania i zmienna zawartość MO w profilu szybu wskazuje, że podlegała ona migracji w obręb cechsztyńskiej formacji solonośnej. Razem z MO prawdopodobnie migrowały roztwory powodujące rekrystalizację halitu, o czym świadczy brak inkluzji pierwotnych w miejscach gdzie występuje MO.

EN

Raman spectroscopy analysis of organic matter (OM) in the oldest halite from SW-4 shaft was presented in this paper. Differentiation of colour in studied salt samples is connected with OM content. In white salt samples, OM occurs as small inclusions on the surface of anhydrite crystals. However, in grey and dark-grey samples there are bigger inclusions of OM, moreover OM form individual ranges of inclusions or bigger assemblages. Form of occurrence as well as content changeability in shaft profile indicated that OM underwent migration within Zechstein salt formation. Furthermore, halite crystals in studied samples are characterised by lack of primary fluid inclusions. It is highly probable that, solutions responsible for recrystallization of halite migrated together with OM.

6

Wpływ cech petrologicznych na właściwości mechaniczne soli kamiennej z LGMO (Legnicko -Głogowskiego Okręgu Miedziowego)

Cyran K., Toboła T., Kamiński P.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2016

|

nr 466

51--63

PL

W pracy podjęto próbę oceny wpływu zawartości i rodzaju domieszek na parametry wytrzymałościowe soli kamiennej z obszaru LGOM (Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego) (rejon szybu SW4). Badania przeprowadzono w trzech etapach: testy wytrzymałości na jednoosiowe ściskanie, analiza ilościowa i jakościowa części nierozpuszczalnych oraz obserwacje mikroskopowe soli i badania ramanowskie. Wyniki badań wykazały, że w przypadku soli kamiennych w niewielkim stopniu zanieczyszczonych (zawartość części nierozpuszczalnych 0,13–2,11% wag.), nie stwierdzono korelacji między zawartością części nierozpuszczalnych w wodzie a parametrami wytrzymałościowymi. Natomiast zauważono, że właściwości wytrzymałościowe zależą od cech petrologicznych skał solnych, takich jak sposób rozmieszczenia zanieczyszczeń oraz obecność inkluzji i węglowodorów na granicach kryształów halitu. Ponadto badania wykazały, że rozmieszczenie anhydrytu w formie otoczek na granicach kryształów halitu może powodować wzrost wytrzymałości skały. Z kolei, występowanie inkluzji fluidalnych i węglowodorów na kontakcie kryształów halitu wpływa na obniżenie wytrzymałości skały solnej.

EN

The paper presents the attempt to find a correlation between the content of impurities and mechanical parameters of rock salt from the LGOM. Research was carried out in three steps: uniaxial compressive strength tests, determination of the content of insoluble minerals (impurities), and observations under the microscope and Raman microspectroscopy. The research results reveal that the rock salt which is characterized by low content of insoluble minerals (0.13–2.11% wt.) shows no correlation between the mechanical properties and the content of impurities. However, it was found that mechanical properties depend on both the distribution of impurities in halite crystals and the presence of fluid inclusions and hydrocarbons along the crystal boundaries. Moreover, the distribution of anhydrite at the edges of halite crystals may influence an increase of rock salt strength. On the contrary, the presence of fluid inclusions and hydrocarbons along the halite crystal boundaries may reduce the rock salt strength.

7

Diatomaceous rocks of the Jawornik deposit (the Polish Outer Carpathians): petrophysical and petrographical evaluation

Figarska-Warchoł B., Stańczak G., Rembiś M., Toboła T.

Geology, Geophysics and Environment

|

2015

|

Vol. 41, no. 4

311--331

EN

Diatomites belonging to a list of raw materials used in the EU criticality assessment are essential to many industrial applications due to a unique combination of their physical properties, i.e. porous and permeable structure, high specific surface area and adsorption capacity, low density and thermal conductivity, and chemical inertness. The present study was undertaken to analyse the relationships between the pore network characteristics, petrophysical parameters, and mineralogical variability of the Lower Miocene diatomites from the Jawornik deposit (Skole Unit, the Polish Outer Carpathians, SE Poland). Five varieties of the diatomites, distinguished on the basis of the macroscopic features, i.e., colour and fracturing effects, have been investigated by SEM, chemical and XRD analysis, mercury intrusion porosimetry, helium pycnometry, and the Vickers hardness tests. Significantly differing are two varieties. The light-coloured, massive and block-forming diatomites (variety BL) consist mainly of poorly cemented siliceous skeletal remains of diatoms, and represent the rocks with high total porosity (38–43%), low bulk density (1.28–1.38 g/cm3) and low microhardness (10.7 HV0.3). The dark-gray silicified diatomites with a platy or prismatic splitting (variety PD) reveal obscured microfossils of diatoms and are the most compact and hard rocks (80.8 HV0.3), with poor total porosity (17–24%) and higher bulk density (1.70–1.78 g/cm3). The spatial distribution of the field identifiable rock varieties allows selective exploitation of the diatomites with the predictable petrophysical characteristics that define their future use.

8

Wstępne wyniki badań inkluzji w automorficznych kwarcach z nadkładu wysadu Wapna z otworu C1

Toboła T., Jaworska J.

Przegląd Solny

|

2014

|

T. 10

65--74

PL

W obrębie utworów piaszczystych nadkładu znajdującego się nad wysadem i czapą gipsową Wapna (woj. wielkopolskie) występują automorficzne kryształy kwarcu (AKK). Dokładnej analizie poddano AKK wyseparowane z piasków kwarcowych średnioziarnistych (reprezentujących utwory miocenu i najprawdopodobniej oligocenu). Materiał ten pozyskano z otworu C1 zlokoalizowanego w NW części czapy. W tym miejscu jest ona rozcięta głęboką na około 120 m rynną wypełnioną osadami kenozoiku. AKK wyróżniają się od ziaren piasku kwarcowego automorficznym kształtem (mają prawidłową postać odpowiadającą odmianie niskotemperaturowej) i wysokim, diamentowym połyskiem. Osiągają od 0,1 do 2 mm długości; przeciętnie ok. 0,5 mm. Jedynie w niektórych AKK zaobserwowano inkluzje fluidalne (ciekło-gazowe). Występują one w formie: 1/ pojedynczych osobników, bezładnie rozmieszczonych, 2/ zespołów gęsto upakowanych przebiegających w postaci pasm lub obszarów o nieregularnym zasięgu. Rozmiary inkluzji sięgają od kilku do około 30 μm. Pomiary mikrotermometryczne inkluzji wykazały wąski zakres ich temperatur homogenizacji w przedziale od 86,4 do 126,5°C, a w jednym przypadku 158,8°C. W AKK oprócz inkluzji fluidalnych, stwierdzono także w mniejszej ilości inkluzje wypełnione substancją organiczną.

EN

Within sandy sediments overlaying the Wapno Salt Dome and its cap-rock (Middle Poland) occur euhedral quartz crystals (signed AKK). Those AKK subjected to a thorough analysis were separated from middle-grained quartz sands (of Miocene and probable Oligocene age). This material was obtained from C1 bore-hole which is located at NW part of cap-rock. In this place the cap-rock is cut by deep (about 120 m) trough filled with Cenozoic sediments. The AKK differ from grains of sand by euhedral shape (they display normal shape corresponding to the low-temperature variety) and very intensive diamond shine. Their length vary from 0.1 to 2 mm with average about 0.5 mm. Fluid (liquid-gas) inclusions occur only in some AKK. They are in form: 1/ randomly distributed single fluid inclusions, 2/ belts or irregular areas of densely packed inclusions. The size of inclusions vary from a few to about 30 μm. The microthermometric measurements show homogenization temperatures in the range of 86.4 – 126.5°C and in one case 158.8°C. In addition to the fluid inclusions in a smaller amount in the AKK were found inclusions filled by organic matter.

9

Phase transitions in the borate minerals from the Kłodawa Salt Dome (Central Poland) as the indicators of the temperature processes in salt diapirs

Wachowiak J., Toboła T.

Geological Quarterly

|

2014

|

Vol. 58, No. 3

543--554

EN

The diapiric structures of the Polish Lowlands are tectonically deeply seated down to the autochthonous Zechstein strata at a depth of ca. 6 km. In the process of deep burial and halokinetic diapirism, the salt rocks were subjected to diagenetic and metamorphic transformations, with the temperature being an essential factor. Considering the thermal gradient, a temperature of up to ca. 200°C can be achieved in the salt dome within a depth range from several hundred metres to 6 km, which may lead to transformations of the majority of salt minerals. Phase transitions of two borate minerals – boracite and congolite from the Kłodawa salt dome – provide evidence for higher temperatures in the salt dome rocks. The authigenic euhedral crystals of those borate minerals display their external habitus in ambient temperature in the form of regular symmetry (F43c – pseudo-regular polyhedrons), whereas their internal structure is lower: orthorhombic (Pca21) for boracite and rhombohedral (R3C) for congolite. The heating and cooling of boracite and congolite crystals show reversible phase transition. At a temperature of ca. 270°C, boracite crystals change their symmetry: orthorhombic ↔ cubic. In the case of congolite three reversible phase transitions within a temperature range of 50–339°C can be observed: rhombohedral ↔ monoclinic ↔ orthorhombic ↔ cubic symmetry. Those phase transitions, confirmed experimentally in our study, clearly document at least local occurrences of temperatures exceeding 339°C in the Kłodawa salt dome.

10

Geology, geochemistry and petrological characteristics of potash salt units from PZ2 and PZ3 Zechstein (Late Permian) cycles in Poland

Czapowski G., Tomassi-Morawiec H., Toboła T., Tadych J.

Geology, Geophysics and Environment

|

2012

|

Vol. 38, no. 2

153-188

EN

Analysis of archive and published geological, geochemical and petrological data on composition of potash-bearing units (Older Potash [K2] and Younger Potash [K3]) of the Polish Zechstein (Late Permian) sections (mainly sampled profiles form three salt diapirs located in central Poland: Góra, Kłodawa, Mogilno, and additionally for petrology from Inowrocław diapir as well as some data from the stratiform potash occurrences in the Foresudetic area in SW Poland) enabled to define content intervals and data statistic of main chemical components of both potash units as well as a type and content of determined evaporate minerals composed them.

PL

Praca jest próbą syntetycznego przedstawienia charakterystyki wykształcenia, geochemii, składu mineralnego i petrograficznego późnopermskich (cechsztyńskich) utworów potasonośnych, budujących dwa wydzielenia litostratygraficzne - starszą (K2) i młodszą (K3) sól potasową. Charakterystykę oparto na analizie archiwalnych i publikowanych danych, odnoszących się głównie do profili z trzech wysadów solnych z obszaru centralnej Polski: Góra, Kłodawa i Mogilno, oraz w przypadku danych petrograficznych - również do wysadu Inowrocław. Ponadto wykorzystano dane dotyczące pokładowych wystąpień soli potasowo-magnezowych na obszarze przedsudeckim.

11

Inkluzje w solach bitumicznych wysadu kłodawskiego

Toboła T.

Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

|

2010

|

T. 36, z. 3

345-365

PL

Tak zwane sole bitumiczne są rodzajem skał solnych wykazującym znaczną zawartość węglowodorów nadającą im specyficzny kolor i zapach. W wysadzie kłodawskim występują w formie nagromadzeń o różnych wielkościach i kształtach. Najczęściej tworzą one nieregularne smugi, soczewki lub pasma o zróżnicowanych barwach zmieniających się od jasnożółtego po ciemnobrązowy. Badania petrologiczne tych utworów w płytkach grubych wykazały obecność bardzo różnorodnie wykształconych zespołów inkluzji fluidalnych. Zmienność ta dotyczy zarówno rozmiarów i kształtów inkluzji, jak i stosunku fazy gazowej do ciekłej oraz roztworów do zawartości węglowodorów. Pod tym względem wyróżnionych zostało siedem głównych typów zespołów inkluzji, pomiędzy którymi występują typy pośrednie. Występujące w poszczególnych zespołach inkluzji węglowodory także wykazują dużą różnorodność pod względem własności optycznych zarówno w świetle widzialnym, jak i ultrafioletowym.

EN

The so-called bituminous salts are a kind of salt rocks, which display considerable amounts of hydrocarbons giving them a specific colour and smell. In Kłodawa Salt Dome they occur as concentrations of various size and shape. Most often they form irregular streaks, lenses or bands of salts with different colours changing from light yellow to dark brown. The petrological investigations of such salts in thick plates showed a presence of very different fluid inclusion assemblages (FIA). They vary in size of inclusions, their shapes, the ratio of the gas to liquid phase and the ratio of solutions to hydrocarbons. In this respect, seven main types of FIA were distinguished including intermediate types, as well. Hydrocarbons occurring in singular FIA also show diversity in terms of optical properties in visible and ultraviolet light.

12

Wstępne wyniki badań inkluzji fluidalnych z najstarszej soli kamiennej Na1 w rejonie Głogowa (SW Polska)

Toboła T., Markiewicz A.

Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

|

2009

|

T. 35, z. 3

349-371

PL

Nowo odwiercony powierzchniowy otwór geologiczno-rozpoznawczy SS-15, wykonany w NW części złoża "Sieroszowice" dostarczył cennych informacji o wykształceniu najstarszej soli kamiennej (Na1) w tym rejonie. Obserwacje rdzenia wiertniczego wykazały, że w całym profilu Na1 generalnie wyróżnić można dwa typy soli kamiennej. Przeważają sole białe lub jasnoszare grubokrystaliczne i kryształowe o kryształach halitu sięgających do kilku centymetrów. W znacznie mniejszym stopniu występują sole różnokrystaliczne. Sposób wykształcenia obu typów, a przede wszystkim brak struktur sedymentacyjnych sugeruje znaczne przeobrażenia halitu. W celu określenia stopnia zrekrystlizowania halitu w wytypowanych próbkach soli grubokrystalicznej i kryształowej przeprowadzono także obserwacje rozmieszczenia inkluzji fluidalnych. Wykazały one, że w kryształach halitu inkluzje fluidalne spotykane są stosunkowo rzadko, tworząc bardzo zmienne wykształcone zespoły. Większość inkluzji zgromadzona jest na granicach kryształów halitu. Skomplikowany układ jaki tworzą zespoły inkluzji potwierdza złożone i wieloetapowe przemiany, jakim ulegały skały solne.

EN

New bore-hole SS-15 drilled in NW part of "Sieroszowice" deposit provided precious information about oldest salt (Na1) in that region. Observations of the core revealed that two main types of salt may by distinguished. The white or light grey, coarse-grained and crystal-grained salts with size of halite crystals reaching few cm prevailed in the entire profile. The vari-size grained salt occur much more rare. The lack of sedimentary structures in both types of salts indicates considerably alteration of halite. In order to characterize degree of recrystallization of halite, observation of fluid inclusion was carried out in selected samples of coarse-grained and crystal-grained salts. They revealed that fluid inclusions rarely occur and form very diverse fluid inclusion assemblages. Most fluid inclusions occur on the boundaries of halite crystals. Complicated system of the FIA occurrences confirms complexity and multistage transformations which underwent the salt rocks.

13

Salinity of Quaternary sediments and halophytes at Starunia palaeontological site and vicinity (Carpathian region, Ukraine)

Mościcki W. J., Toboła T., Zarzyka-Ryszka M.

Annales Societatis Geologorum Poloniae

|

2009

|

Vol. 79, No 3

391-402

EN

Interdisciplinary geophysical, geochemical and botanical studies were performed to recognize the problem of salinity of Quaternary sediments in the place, where woolly rhinoceroses were discovered at the beginning of the 20th century. Geoelectric methods (high resolution geoelectric research with electromagnetic conductivity meter) enabled construction of maps of the distribution of conductivity of near-surface sediments. Variation of conductivity with depth was recognized with penetrometer-based geoelectric measurements. Measured conductivity mainly depends on the level of mineralization (salinity) of underground water filling the pores and voids of poorly consolidated Quaternary sediments and partly underlying Miocene strata. Several samples were taken from geological boreholes. The analysis of these cores enabled estimation of salt (chloride ion) content in the solid phase of sediments. This content varies from place to place and with depth in an unpredictable way. The highest values reached 8.5 wt%. Generally, on the basis of a qualitative comparison, the salinity data gained from sampled cores correlate with distribution of apparent conductivity obtained with geoelectric methods. Nevertheless, in some places there is a discrepancy between geophysical and geochemical data, especially for penetrometer versus borehole data. It may be partly explained by an unavoidable difference in location of the geological borehole and penetrometer site (technically this cannot be the same place). During botanical field studies a group of vascular plants growing on saline soils (halophytes) was found. Halophytes indicate a higher salt concentration in the soil. Their aggregations are extremely rare in the Carpathian region. The pattern of halophytes distribution reflected the presence of saline water sources, and their flows and soils affected by them. Generally, the distribution of halophytes showed a good correlation with the distribution of high-conductivity anomalies determined with the surface geoelectric survey.

14

Bitumen and salt contents within the Quaternary sediments at Starunia palaeontological site and vicinity (Carpathian region, Ukraine)

Kotarba M. J., Więcław D., Toboła T., Zych H., Kowalski A., Ptak S.

Annales Societatis Geologorum Poloniae

|

2009

|

Vol. 79, No 3

447-461

EN

Geochemical studies were conducted on bitumen and salts saturating the Pleistocene and Holocene sediments from an abandoned ozokerite mine in Starunia. This location is noted for the discovery of remnants of a mammoth and three woolly rhinoceroses in 1907, and a nearly completely preserved rhinoceros carcass in 1929. The bitumen (oil) and brines (chloride ions) were preserving agents for the large Pleistocene mammals. The main mass of organic carbon hosted in the Pleistocene muds is related to bitumen originating from oil migrating from deep accumulations within the Boryslav-Pokuttya Unit. The highest analysed bitumen content is 9.26 wt%. The chloride ion content, originating from highly concentrated brines ascending from the salt-bearing Miocene Vorotyshcha beds, vary from 0 to 4.66 wt% but this usually does not exceed 1 wt%. The natural pathways of underground fluids (oil, gas and water) migration within the Quaternary sediments were disturbed by intensive ozokerite mining operations run between the last three decades of the 19th century and 1960. Therefore, the present preservation and conservation conditions of large, extinct mammals' remains can be different from those prevailing during the Pleistocene, when the mammals were buried. Taking into consideration the contents of the remaining preservatives: chloride and bitumen, the most favourable zone for fossils conservation and preservation is located close to boreholes Nos 22, 23, 28 and 36N, where the thickness of Pleistocene muds exceeds 2 metres. Generally, the spatial distributions of bitumen and chloride ion contents within the Holocene sediments and salt-bearing Miocene Vorotyshcha beds are very similar to those in the Pleistocene sediments.

15

Przejawy ruchów neotektonicznych i współczesnych w bocheńskiej kopalni soli kamiennej

Toboła T., Bezkorowajny A.

Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

|

2006

|

T. 32, z. 1

5-19

PL

Badania nad neotektoniką i współczesnymi mchami tektonicznymi Karpat oraz przyległych struktur geologicznych trwają już od kilkudziesięciu lat. Rejon Bochni położony na granicy Karpat fliszowych i zapadliska przedkarpackiego zaliczony został w oparciu o badania geologiczne i geomorfologiczne do stref podnoszonych neotektonicznie. Złoże soli kamiennej Bochnia, eksploatowane od połowy XIII wieku, może stanowić bardzo dobry obiekt do obserwacji zjawisk geodynamicznych oraz wpływu neotektonicznych i współczesnych ruchów na wgłębną budową geologiczną. W niniejszej pracy autorzy podjęli próbę analizy występowania przejawów współczesnych i neotektonicznych ruchów w obrębie górotworu kopalni. Podstawowym celem było wyznaczenie takich wskaźników, które umożliwiałyby jednoznaczne stwierdzenie istnienia ruchów tektonicznych po ostatecznym uformowaniu się złoża oraz współczesnych, związanych wyłącznie z możliwymi dalszymi ruchami Karpat. Na podstawie przeprowadzonych w kopalni obserwacji za wskaźniki takie uznano: deformacje utworów wtórnych, żyły soli włóknistych, zaburzenia niektórych powierzchni nieciągłości i zróżnicowany stopień zaciskania wyrobisk górniczych

EN

Examination of neotectonics and recent tectonic movements of the Carpathian mountains and neighbouring geological structures have been carried out since a few decades. On the basis of geological and geomorphological examination Bochnia, the district situated at the border of the Carpathian flysch and the Carpathian Foredeep, has been ranked among neotectonically uplifted structures. The Bochnia salt deposit has been exploited since middle of the 13th century and may be a very convenient object for the study of geodynamic events and influence of neotectonic and recent movements on geological structure of the deposit. In the present paper the authors make an attempt at evaluation of recent and neotectonic movements within the rock mass. The main task was to distinguish such indicators which would make it possible to recognize the presence of tectonic movements originating after the last stage of salt deposit formation as well as those resulting from present-day activity of the Carpathians. Observations carried out in the Bochnia salt mine enable us to list the following indicators as: deformations of such secondary rocks as fibrous salt veins, disturbances of some surfaces of discontinuity and differentiated rate of convergence of the mine galleries

16

Badania mezostruktur tektonicznych w kopalni soli "Bochnia"

Cyran K., Toboła T.

Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

|

2006

|

T. 32, z. 2

85-98

PL

Złoże soli kamiennej Bochnia zlokalizowane jest przy brzegu Karpat, w strefie miocenu sfałdowanego, w elemencie tektonicznym zwanym antykliną bocheńską. Budowa wewnętrzna złoża jest skomplikowana na skutek intensywnych deformacji tektonicznych i różnych własności mechanicznych utworów budujących złoże. Efekty działania tych czynników można obserwować na ociosach wyrobisk kopalni bocheńskiej w postaci różnorodnych mezostruktur tektonicznych, takich jak: spękania, fałdy, lustra tektoniczne. Przeprowadzono pomiary i charakterystykę opisową mezostruktur tektonicznych w dostępnych rejonach kopalni bocheńskiej. Zwrócono także uwagę na wpływ własności mechanicznych iłowców i soli na rodzaj i charakter deformacji. Na podstawie tych danych dokonano próby określenia kierunków naprężeń tektonicznych, które działały na serię solną w rejonie Bochni podczas ich deformacji. Potwierdzono, że oś nacisku tektonicznego w rejonie Bochni przebiegała w kierunku S-N, ale występowało także odchylenie od głównego kierunku wzdłuż osi SW-NE

EN

The Bochnia salt deposit is located in front of the Carpathian overthrust, in the area of folded Miocene strata. The tectonic element in which the deposit is situated is called the Bochnia anticline. The structure of the deposit is complicated due to intensive tectonic deformations and different mechanical properties of rocks which build the deposit. Effects of these processes can be observed in mine's workings, where many tectonic mesostructures, such as slickensides, folds with boudinage, tectonic breccias, and systems of fractures in claystone filled with fibrous halite occur. Tectonic mesostructures were measured in accessible mine's workings. The descriptive characteristic of mesostructures was also done. The impact of rocks' mechanical properties on the type and character of deformation was considered as well. On the basis of measurements, authors tried to characterize the direction of tectonic stresses which affected the salt series in the Bochnia area. Authors confirmed the S-N direction of tectonic compression but also indicated SW-NE deviation form the main direction

17

Badania zawartości bromu w badeńskich solach kamiennych złoża Siedlec - Moszczenica

Toboła T.

Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

|

2004

|

T. 30, z. 1

5-22

PL

Złoże badeńskie soli kamiennej Siedlec - Moszczenica położone jest około 30 km na wschód od Krakowa. Stanowi ono środkową część pasa złóż ciągnącego się od Łężkowic po Bochnię wzdłuż nasunięcia karpackiego. Podobnie jak w sąsiadujących złożach w jego profilu litostratygraficznym wyróżniono pięć cyklotemów solnych, z których trzy zawierają sole kamienne. Przeprowadzone badania koncentracji bromu stwarzają możliwość dalszego porównania osadów i uściślenia warunków sedymentacyjnych. Wykazały one przede wszystkim, że solanki, z których następowała krystalizacja podstawowej masy soli kamiennych, były względnie ubogie w brom. Wskazują na to niskie koncentracje tego pierwiastka w ewaporatach chlorkowych, dla większości próbek nie przekraczające 40 ppm. Charakterystyczną cechą są także duże wahania koncentracji bromu, wywołane zmiennością stężenia roztworów. Zmienność ta dotyczyła znacznej części basenu sedymentacyjnego, ponieważ na podobnym poziomie obserwowane były jego wahania w solach kamiennych złoża w Bochni i Wieliczce.

EN

The Siedlec- Moszczanica Badenian salt deposit is located about 30 km east of Kraków. It is situated in the middle part of salt deposit belt extending at the front of the Carpathian overthrust from Łężkowice to Bochnia. Its litostratigraphic profile likely as in the neighbouring salt deposits has been subdivided into five cyclothems and three of them contain salts. Examination of bromine concentration is possible to make further comparison of these sediments and establish conditions of sedimentation. This study first of all shows that brines of which rock salt was deposited reveal relatively low contents of bromine and thus vary from brines which have been originated by evaporation of seawater. This is confirmed by low contents of bromine in salt for most samples which do not exceed 40 ppm. Characteristic feature of these sediments is also great oscillation of bromine concentration, caused by variability of brines concentration. This variability concerns great area of sedimentary basin because the variability of contents of this element have been observed on the same level in Wieliczka and Bochnia deposits.

18

Występowanie soli niebieskich w Kłodawie

Natkaniec-Nowak L., Toboła T.

Przegląd Geologiczny

|

2003

|

Vol. 51, nr 5

435-438

PL

Sole niebieskie, a w szczególności ich geneza i charakter czynników barwiących, to jedna z frapujących zagadek współczesnej nauki. Od prawie 150 lat temat ten zajmuje badaczy różnych dziedzin nauki, ale mimo nowych danych, na wiele pytań brak odpowiedzi. Praca ta rozpoczyna cykl artykułów poświęconych solom niebieskim z Kłodawy. Już wstępne wyniki badań chemicznych pozwalają sądzić, że są to sole epigenetyczne, których powstanie nierozerwalnie łączy się z różnorodnymi czynnikami wywołanymi halotektoniką tego wysadu.

EN

Blue-coloured salt minerals, and particularly their genesis and the nature of their colouration, are one of the fascinating puzzles of modern science. The problem has been dealt with for almost 150 years by scientists of diversified specializations but, despite new information gathered, many questions remain open. The paper begins a series of presentations devoted to the blue salt minerals from K³odawa Permian deposits. Even preliminary results of chemical analyses allow to conclude that the salts in question are of secondary origin and their genesis is closely related to various factors associated with halotectonics of the Kłodawa salt dome. There is a correlation of colour intensity with crystal size (larger halite crystals tend to be darker) and adjacent potassium salt deposits (sylvinite).

19

Wstępne wyniki badań zawartości pierwiastków ziem rzadkich w solach kamiennych złoża bocheńskiego

Toboła T

Przegląd Geologiczny

|

2002

|

Vol. 50, nr 9

762-766

PL

W obrębie badeńskich osadów występujących w polskiej części zapadliska przedkarpackiego wydzielonych zostało pięć cyklotemów solnych z solami kamiennymi. W złożu bocheńskim, usytuowanym około 30 km na wschód od Krakowa, jedynie trzy spośród nich wykształcone są w facji chlorkowej. Są to w cyklotemie I+II zuber dolny przechodzący w sposób ciągły w kompleks soli południowych oraz zuber górny, w cyklotemie III łupki iłowo- anhydrytowe z solami kryształowymi i kompleks soli środkowych a w cyklotemie IV kompleks soli północnych. Ostatni piąty cyklotem jest niepełny i wykształcony w facji siarczanowej. Utwory chlorkowe złoża bocheńskiego poddane zostały szczegółowym badaniom na zawartość wybranych pierwiastków ziem rzadkich. Badaniami tymi objęto takie pierwiastki jak: Y, La, Ce, Nd, Sm, Eu, Tb, Yb, Lu oraz Sc. Występują one w zróżnicowanych zakresach zmienności a ich koncentracje uzależnione są głównie od obecności materiału terygenicznego. Analiza stosunku ich koncentracji do obecności części nierozpuszczalnych w wodzie wykazuje jednak, że ich część może być związana z halitem. Analizowane pierwiastki ziem rzadkich wykazują ponadto wyraźną współzależność z występowaniem takich elementów jak K, Mg, Sr i Br. Zatem ich koncentracje mogą wykazywać zależność od warunków sedymentacji ewaporatowej.

EN

Within the Badenian evaporites occurring in the Polish part of the Carpathian Foredeep.five cyclothems with salt layers have been discernedd. The Bochnia salt deposit, situated about 30 km east of Cracow, contains salt-bearing deposits of only three cyclothems. Halite strata occur only in three cyclothems I+II (especially in the Lower Salt-Clayes gradually passing into the Southern Salts and the Upper Slat-Clayes), III (Clayey Anhydritic Shales with Crystal Salts Member and the Middle Salts), and IV (chlorides constitute a set of the Northern Salts). The Vcyclothem is incomplete and developed as sulphate fades. The chloride sediments from the Bochnia salt deposit were analysed for their REE content; the elements studied include: Y, La, Ce, Nd, Sm, Eu, Tb, Yb, Lu and Sc. They exhibit variable concentrations depending mostly on the amount ofterrigenic material. The correlation between the REE contents and the amount of particles insoluble in water may indicate presence of at least some of these elements in halite. The rare earth elements studied all display a marked correlation with the amount of such elements as K, Mg and to minor extend Ca, Sr and Br. Thus their concentrations might have been controlled by the conditions ofevaporite sedimentation.

20

Występowanie strontu w badeńskich solach kamiennych na przykładzie złoża bocheńskiego

Toboła T.

Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

|

2001

|

T. 27, z. 2--4

363-381

PL

Złoże badeńskiej soli kamiennej "Bochnia" występuje u czoła nasunięcia fliszu karpackiego, około 30 km na wschód od Krakowa. W jego profilu litostratygraficznym wyróżnionych zostało 5 cyklotemów solnych, przy czym jedynie w trzech występują sole kamienne. Przeprowadzone badania koncentracji strontu i wapnia w obrębie soli kamiennych i zubrów pozwoliły na uściślenie warunków sedymentacyjnych oraz genezy niektórych utworów. Wykazały one przede wszystkim, że w głębszej części basenu sedymentacyjnego, w której doszło do sedymentacji soli kamiennych, solanki były względnie zubożałe w stront w porównaniu z pomocną, płytszą częścią, gdzie osadzały się utwory facji siarczanowej. Rozkład tego pierwiastka w większości wydzieleń profilu litostratygraficznego złoża wyraźnie koreluje się z rozkładem takich pierwiastków, jak brom, potas i magnez, wskazując jednocześnie na znaczne wahania natężenia sedymentacji ewaporatowej, a zarazem składu chemicznego solanek. Pod względem stosunku strontu do wapnia profil złoża jest dwudzielny. Dolną część, tj. utwory zubru dolnego z solami południowymi oraz zubru górnego, charakteryzują duże jego wartości i znaczna zmienność, podczas gdy sole środkowe i północne wykazywały wartości znacznie niższe.

EN

The "Bochnia" salt deposit is located at the front of the Carpathian overthrust, about 30 km east of Cracow. Its lithostratigraphic column includes five Badenian cyclothems, only three of them comprise the rock salt. Chemical analyses of strontium and calcium carried out in samples taken from the salt rocks and salt clays ("zuber") allow to establish conditions of sedimentation and origin of some salt members. This study first of all shows that in deeper part of the sedimentary basin in which salt rock was deposited, the brines revealed relatively low contents of strontium in comparing to the northern, shallow part of the basin where the precipitation of sulphate facies took place. Distribution of these elements in most members of lithostratigraphic profile corresponds to distribution of such elements as: bromine, potassium and magnesium. This indicates significant variability of intensity of evaporitic sedimentation and therefore variable composition of the brines. In respect of strontium versus calcium ratio the lithostratigrapic profile varies significantly. The values of Sr:Ca are variable and higher within the lower part (Lower Zuber with Southern salt and Upper Zuber), whereas the Middle Salts and Northern Salts reveal lower values of Sr:Ca ratio.