Wyniki wyszukiwania - BazTech

1

Kartografia geologiczna : główne zadania koordynowane i realizowane przez Państwową Służbę Geologiczną funkcjonującą w ramach Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego

Gałązka D., Morawski W., Żarski M., Derkacz M., Jóźwik K.

Przegląd Geologiczny

|

2016

|

Vol. 64, nr 9

611--616

EN

The Polish Geological Institute - National Research Institute (PGI-NRI) acts as the Polish Geological Survey (PGS) and is the main provider of geological maps in Poland. Since 1953 the Polish Geological Institute ’s activities have been focused on the construction of multi-sheet map editions covering the whole territory of the country. The most important map - first edition of the Detailed Geological Map of Poland in scale of1 : 50,000 (DGMP 1 : 50,000) - will be fully compiled in GIS technology in 2020. It is a basic map used for preparation of all other thematic maps and databases in the country, both in detailed and regional scale. Due to increased interest in geoturism in Poland, the PGS has started to elaborate geological-tourist maps, what is one of the basic forms of geoturism popularization.

2

Sylwetka naukowa doc. dr hab. Krystyny Kenig

Morawski W.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2010

|

nr 438

1--6

3

Reconstruction of the Vistula ice stream during the Last Glacial Maximum in Poland

Morawski W.

Geological Quarterly

|

2009

|

Vol. 53, No 3

305-316

EN

The variability ofice movement directions within the Vistula lobe of the Main Stadial ice sheet of the last glaciation is analysed. Reconstruction of the ice movement directions is made based on analysis of the orientation of glacial morpholineaments. Linear glacial land forms are analysed on the basis of data from 26 map sheets of the Detailed Geo logical Map of Poland (DGMP), scale 1:50 000, compiled earlier by various au thors. The morpholineaments were investigated in a belt of morainic plateau that adjoins the Vistula valley on both sides. The analysis revealed that the last glaciation ice sheet advanced directly from the north within the broadly un der stood Vistula ice lobe zone, and that the ice flow direction was constant. However, within a narrow belt of the pre-Vistula River valley that was formed in the Eemian Interglacial, the 30–50 km wide ice stream was characterized by locally variable ice flow directions consistent with the pre-existing valley trend. Changes in ice flow direction are recorded in the locally variable orientation of lin ear glacial landforms, indicating that the ice stream was active until the deglaciation period when the pres ent-day shapes of the glacial landforms developed.

4

Warmińska prowincja paleogeograficzna plejstocenu (północno-wschodnia Polska)

Morawski W.

Przegląd Geologiczny

|

2005

|

Vol. 53, nr 6

477--488

EN

The historic area of Warmia (western part of NE Poland) can be considered as a separate geological unit. In particular it applies to its Pleistocene sedimentary complex with a very limited occurrence of morainic deposits, commonly forming discontinuous horizons. Intermorainic deposits predominate, including mainly ice-dam lake deposits which occur at different levels. The sub-Pleistocene relief variations reach up to 400 m, with glaciotectonic upthrustings of Neogene deposits extending to the topographic surface. The province area coincides with the Warmia ice-sheet lobe of the last glaciation (Main Stadial of the Vistulian Glaciation). The eastern boundary of the area is represented by an interlobe zone coincident with the western slope of the Mazury–Suwałki Anteclise. The boundary is a tectonic discontinuity zone extending down to the crystalline basement. The eastern, anteclise area was stable during the Pleistocene, while the area of Warmia (Peri-Baltic Syneclise) was unstable mainly due to cyclic ice-sheet loads which resulted in subsidence in the Warmia region. It, in turn, caused a bending of the ice sheet body, movement acceleration and a change in ice flow direction in Warmia. During interglacials, relaxation uplifting movements triggered stronger erosional processes. These movements were dependent on surface relief, stimulating the formation of deeply rooted glaciotectonic structures.

5

Zastosowanie metod geofizycznych do badań osadów kenozoicznych i zaburzeń glacitektonicznych na przykładzie południowej Warmii

Krzywiec P., Morawski W., Twarogowski J.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2005

|

T. 181

5--12

PL

W artykule dokonano przeglądu metod geofizycznych stosowanych do płytkich badań geologicznych obejmujących osady kenozoiczne, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień wchodzących w zakres szeroko rozumianej kartografii geologicznej. Do zilustrowania zastosowań danych geofizycznych uzyskanych różnymi metodami wykorzystano materiały pozyskane w trakcie realizacji prac badawczych prowadzonych w Państwowym Instytucie Geologicznym. Omówiono analizę półszczegółowego zdjęcia grawimetrycznego, metody elektrooporowe, płytką sejsmikę refleksyjną wysokiej rozdzielczości oraz inne, rzadziej stosowane metody geofizyczne. W pracy przeprowadzono krytyczną dyskusję zalet i ograniczeń poszczególnych metod, co ma służyć promocji pełniejszego niż dotychczas wykorzystania badań geofizycznych w różnorodnych pracach geologicznych, również dla potrzeb praktycznych, np. ochrony środowiska.

6

Struktury glacitektoniczne południowej Warmii

Morawski W.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2005

|

T. 181

81--108

PL

Praca przedstawia struktury glacitektoniczne różnych generacji genetycznych i różnego wieku stwierdzone w rejonie Nidzica–Orłowo–Olsztynek (płd. Warmia). Z odsłonięć opi- sano spiętrzenia proglacjalne — struktury kompresyjne spowodowane tangencjalnym naciskiem czoła lądolodów środkowopolskich oraz lądolodu stadiału głównego zlodowacenia wisły w jego maksymalnym zasięgu. Wergencja tych struktur pozwoliła na wyznaczenie lokalnych kierunków zaburzającego ruchu lądolodu. Do badania głęboko zakorzenionych struktur glacitektonicznych zastosowano kompleksowo badania geofizyczne, a w szczególności płytką sejsmikę refleksyjną wysokiej rozdzielczości, uzupełnioną w strefie przypowierzchniowej obrazowaniem elektrooporowym. W rejonie Orłowa stwierdzono seryjne (forma dupleksu) nasunięcia glacitektoniczne (łuski) sięgające do głębokości ok. 300 m. W zaburzenia te zaangażowane są osady od oligocenu do plejstocenu włącznie. Nasunięcia mają wergencję ku NE czyli przeciwną do generalnego kierunku nasuwania się lądolodów na Niżu Polskim. Wydają się one powtarzać skłon strukturalny stwierdzony w ułożeniu warstw osadów od stropu kredy do miocenu włącznie. Nasunięcia powstały prawdopodobnie w wyniku nacisku lądolodu na podłoże przed lub w trakcie zlodowacenia odry. Z rejonu Orłowa opisano również wypiętrzenia diapirowe ilastych osadów mioceńskich wyciśniętych subglacjalnie w wyniku nacisku na podłoże lądolodu stadiału głównego zlodowacenia wisły. Wyciśnięcia te zostały prawdopodobnie zainicjowane przez głębokie rozcięcie podłoża subglacjalną rynną Łyny. W pracy przedstawiono poszczególne typy struktur oraz przedyskutowano ich genezę. Prezentowane w niniejszym opracowaniu wyniki otwierają nowy etap badań nad głęboko zakorzenionymi zaburzeniami glacitektonicznymi.

EN

The paper presents glaciotectonic structures of different origin and age found in the whole Nidzica region (Fig. 1) and in the Orlowo-Łyna area where detailed geophysical investigations were performed (Fig. 2). On the basis of numerous boreholes, including those piercing Neogene deposits, and geophysical investigations it was possible to construct a map of glaciotectonically disturbed surface of the top of sub-Pleistocene deposits (Fig. 3) and a number of geological cross-sections down to the Cretaceous (Figs. 4, 5, 18). An outcrop of Miocene deposits representing a glaciotectonic upthrusting to the ground surface, and well recognized by numerous boreholes, occurs near Orlowo. In order to study the glaciotectonic structures, complex geophysical investigations were used, in particular high-resolution shallow reflection seismic surveing (Figs. 7, 10). For the near-surface they were augmented with resistivity imaging. These investigations were interpreted taking under consideration data from boreholes located on the geophysical profiles. A grid of cross-sections enabled construction of structural maps of top surfaces of the Cretaceous (Fig. 6) and Paleogene and Neogene (Figs. 8, 9), as well as surfaces of the major glaciotectonic thrust structures (Fig. 13). A system of glaciotectonic thrust structures (a kind of a duplex thrust system, slices up to 50 m thick) reaching a depth of about 300 m has been found near Orłowo (Figs. 11, 12). Lateral extent of these semicircular structures is up to 5 km. The maximum gradients of the thrust surfaces range from 15 to 20°. Oligocene through Pleistocene deposits are involved in these deformations. The thrust vergence is towards NE (Fig. 14) i.e. opposite to the general direction of ice-sheet movements in the Polish Lowlands. The thrusts seem to follow a structural slope formed by the topmost Cretaceous through Miocene strata, and they developed probably as a result of vertical pressure exerted by the ice on its basement. That process led to the formation of semicircular normal faults turning on the opposite side into reverse faults which form thrustings with a characteristic bending of beds (Fig. 15). Slices, thrust over each other, create a contractional duplex, with the vertical component of the duplexing process being a derivative of vertical pressure (Fig. 16). Stratigraphical analysis shows that the process took place prior to or during the Odranian Glaciation. Diapiric upthrustings of Miocene clays, squeezed upwards subglacially as a result of vertical pressure of the ice during the Main Stadial of the Vistula Glaciation, are known from the Orlowo region. These diapiric structures pierce over 200 m thick Pleistocene deposits. The largest diapir reaches the ground level forming an outcrop of Miocene deposits covering about 600 m2. Its slope inclination exceeds 45°. The diapirs show no genetic or temporal association with the deep thrusts. Diapiric processes were probably triggered by a deep incision formed by the subglacial Łyna tunnel which run in the marginal zone of stacking of ice of the Vistulian ice-sheet along the slope of an older glacial upland. The upthrusting of Miocene deposits caused an arcuate bend of the end part of the glacial channel (Fig. 17). In this area geophysical investigations indicate the presence of several minor diapirs not reaching the ground surface. Glaciotectonic proglacial thrust complexes - compressional structures caused by tangential stress of the frontal part of the Middle Polish ice-sheets (Figs. 20, 21) and the Vistulian ice-sheet during its maximum extent (Fig. 23) - are described from outcrops in the Nidzica region. The vergence of these structures allowed to determine the local directions of ice-sheet movements disturbing the deposits (Figs. 19, 22). The paper thoroughly describes individual types of the structures and discusses their origin. The results of investigations mark a new stage in studies of deeply rooted glaciotectonic deformations. It refers to both complex use of geophysical investigations for recognition of glaciotectonic structures and the theory of development of glaciotectonic structures.

7

Stratygrafia i paleogeografia czwartorzędu południowej Warmii

Morawski W.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2005

|

T. 181

73--80

PL

Obszar badań obejmuje: fragment zdenudowanej wysoczyzny nidzickiej z okresu stadiału Mławy zlodowacenia Warty pozbawionej form akumulacyjnych (część południowa), pozbawioną form akumulacyjnych strefę maksymalnego zasięgu stadiału głównego zlodowacenia Wisły (część środkowa) oraz obszar sandrowy z fragmentami wysoczyzny tego stadiału w rejonie Olsztynka i Jedwabna (część północna). Głównymi elementami rzeźby obszaru w obrębie zasięgu ostatniego zlodowacenia są rynny polodowcowe i tarasy sandrowe. Podłoże osadów plejstoceńskich stanowi seria osadów górnego miocenu, których powierzchnia stropowa wykazuje deniwelacje do 300 m, spowodowane głównie glacitektonicznymi wypiętrzeniami (spiętrzone nasunięcia i wyciśnięcia diapirowe) miejscami do powierzchni terenu. Na badanym obszarze rozpoznano otworami wiertniczymi i badaniami geofizycznymi 8 poziomów morenowych wraz z osadami dzielącymi, które zostały szczegółowo omówione. Szczegółowe badania, w tym kartowanie geologiczne w skali 1:5000 z dokumentacją otworową, przeprowadzono w rejonie Łyna–Orłowo (ok. 30 km2) stanowiącym obszar kompleksowego testowania metod geofizycznych. Na podstawie wykonanych badań sejsmicznych i elektrooporowych przedstawiono szczegółową interpretację stratygraficzną i strukturalną sięgającą do stropu kredy. Została ona zilustrowana 9 krzyżującymi się przekrojami geologicznymi. Głównym elementem strukturalnym są zaburzenia glacitektoniczne rozpoznane do głębokości ok. 300 m, w które zaangażowane są osady od oligocenu do zlodowacenia odry. Są to piętrowo ułożone nasunięcia (łuski) glacitektoniczne i wypiętrzenia diapirowe. Obszar badań stanowi południowo-zachodni fragment warmińskiej prowincji sedymentacyjnej plejstocenu, która cechuje się przewagą procesów erozyjnych nad sedymentacją glacjalną w całym plejstocenie, występowaniem licznych luk sedymentacyjnych obejmujących w szczególności interglacjały. Charakterystyczna jest tu nieciągłość poziomów glacjalnych i ich zróżnicowanie w położeniu pionowym, występowanie miąższych serii osadów wodnolodowcowych oraz lokalnych zastoisk usytuowanych na różnych poziomach.

EN

The study region covers the following areas: part of the Nidzica Plateau developed during the Mława Stadial of the Wartanian Glaciation and devoid of glacial landforms - in the south, a zone of the maximum ice-sheet extent of the Main Stadial of the Vistulian Glaciation (also devoid of glacial landforms) - in the middle part, and an outwash plain with fragments of the Main Stadial glacial plateau, extending near Olsztynek and Jedwabno - in the north (Fig. 1). The main topographic elements within the zone of the maximum ice-sheet extent of the last glaciation are 6 outwash plain terraces. In the south, they surround erosional outliers representing fragments of an older glacial plateau. The terraces are transected by glacial tunnel valleys whose southern ends mark the maximum limit of the ice-sheet of the Vistulian Glaciation. Detailed mapping and geophysical investigations were performed in the southern sector of the Łyna tunnel valley (Fig. 2). The Pleistocene deposits are underlain by an Upper Miocene sequence whose top surface elevation varies by 300 m. Such variations are caused largely by glaciotectonic disturbances (thrusts and diapiric structures) up to the ground level. 8 till horizons with intervening deposits have been identified in the study area. They are thoroughly described and showed in the synthetic profile (Fig. 3) and in detailed cross-sections (Figs. S-13), basing on analyses of about 150 drillings, including cored boreholes for mapping purposes (Fig. 4). The Pleistocene sequence is highly diverse and simple as compared with other sections from north-east Poland. The paper thoroughly describes glaciations: Narewian, Nidanian, Sanian, Wilgian, Wartanian (2 stadials), Vistulian and Eemian Interglacial deposits. Detailed investigations, including 1: 5000 geological mapping with drilling documentation, were performed in the Łyna-Orłowo region (approximately 30 km2) as an area of complex testing of geophysical methods. Seismic and resistance profiles from that area enabled stratigraphic and structural interpretation at 9 crossings of geological cross-sections down to the top of Cretaceous. The main structural element are glaciotectonic deformations reaching a depth of about 300 m and involving Oligocène through Odranian Glaciation deposits. These are stacked glaciotectonic thrusts (slices) and diapiric upthrustings. In the immediate proximity of the folded and glaciotectonically upthrusted Miocene deposits, lithologically and genetically variable Pleistocene deposits are observed in the Łyna-Orłwo region. They are intercalated with Miocene sediments. Precise determination of their stratigraphie position is impossible. It was found that deposits older than Odranian Glaciation are involved in older glaciotectonic deformations, whereas Vistulian Glaciation deposits are involved in younger deformations. Parts of the geophysical profiles, where no boreholes are available for interpretation, contain unidentified Pleistocene deposits (Figs. 5-13) which can be tentatively assigned to the early Pleistocene. The study area is the southern part of the Pleistocene Warmia sedimentary province (Fig. 14) characterized by erosional processes prevailing over glacial sedimentation in the Pleistocene, and by the presence of abundant sedimentary gaps spanning in particular interglacial periods. Typical of this area are glacial horizons discontinuous and diverse in the vertical section, and thick fluvioglacial series and local ice-dam lakes at various levels. The Warmia province is part of the Peribaltic Syneclise. To the east it adjoins the Mazury province being part of the Mazury-Suwalki Anteclise. During the last glaciation these provinces corresponded to the large Warmia and Mazury ice-sheet lobes separated by a NE-SW-trending inter-lobe zone.

8

Kompleksowe zastosowanie metod geofizycznych do badań osadów kenozoicznych na przykładzie południowej Warmii

Morawski W., Jóźwiak W., Krzywiec P., Marks L., Petecki Z., Twarogowski J., Zientara P.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2005

|

T. 181

109--142

PL

W pracy przedstawiono przegląd możliwości kompleksowego stosowania różnych metod geofizycznych w badaniach geologicznych, szczególnie kartograficznych, obejmujących osady kenozoiczne w strefach przypowierzchniowych. Omówiono wyniki badań nad kompleksowym zastosowaniem tych metod do rozpoznawania skomplikowanych profili osadów kenozoicznych oraz zaburzających je struktur glacitektonicznych w rejonie Orłowo–Nidzica (płd. Warmia). Analiza półszczegółowego zdjęcia grawimetrycznego dała szereg informacji dotyczących przestrzennego zasięgu struktur kopalnych rozpoznanych punktowo innymi metodami (np. otworami wiertniczymi). Geoelektryczna metoda obrazowania elektrooporowego dzięki dużemu zagęszczeniu punktów pomiarowych umożliwiła rozpoznanie wąskich i stromo stojących struktur, co jest nieosiągalne innymi metodami. Metoda ta doskonale uzupełniła w strefie przypowierzchniowej dane uzyskane metodą płytkiej sejsmiki refleksyjnej wysokiej rozdzielczości, która pozwoliła na precyzyjne rozpoznanie nasunięć glacitektonicznych zakorzenionych na głębokości do 300 metrów. W pracy przedstawiono metodykę kompleksowej interpretacji geologicznej danych geofizycznych uzyskanych kilkoma metodami, dla tych samych przekrojów. Ponadto przytoczono przykłady wzajemnego uzupełniania się danych uzyskanych poszczególnymi metodami geofizycznymi.

9

Badania metodą płytkiej sejsmiki refleksyjnej wysokiej rozdzielczości osadów kenozoicznych w rejonie Orłowa (południowa Warmia)

Krzywiec P., Morawski W., Zientara P., Jóźwiak W.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2005

|

T. 181

37--54

PL

W celu szerszego wdrożenia metody płytkiej sejsmiki refleksyjnej wysokiej rozdzielczości do rozpoznawania skomplikowanych profili osadów kenozoicznych i struktur glacitektonicznych zastosowano m.in. tę metodę do badań na obszarze testowym, w rejonie Orłowa. Siatkę profili sejsmicznych (łącznie ponad 22 km) wykonano w dwóch etapach stosując różne parametry pomiarów. Profilami sejsmicznymi stwierdzono system kompresyjnych deformacji glacitektonicznych zdefiniowany jako piętrowo występujące nasunięcia glacitektoniczne zakorzenione do głębokości 300 m. W nasunięciach tych zaangażowane są osady od oligocenu do plejstocenu włącznie. Zlokalizowano również diapirowe wyciśnięcia osadów miocenu. W opracowaniu przedstawiono metodykę prac polowych, przetwarzania danych geofizycznych oraz metodykę kompleksowej interpretacji geologicznej z wykorzystaniem tych danych w nawiązaniu do informacji z otworów wiertniczych. Interpretacja geologiczna objęła wyznaczenie poziomów litostratygraficznych i powierzchni strukturalnych. Szczegółowo omówiono 9 krzyżujących się profili sejsmicznych, które pozwoliły na przestrzenną interpretację struktur glacitektonicznych. Profile sejsmiczne są dobrze czytelne poniżej głębokości 50 m i doskonale odwzorowują nieciągłe struktury połogie.

10

Reconstruction of ice sheet movement from the orientation of glacial morpholineaments (crevasse landforms) : an example from northeastern Poland

Morawski W.

Geological Quarterly

|

2005

|

Vol. 49, No. 4

403--416

EN

Analysis of the orientation of both positive and negative glacial morpholineaments (crevasse landforms) was performed on the areas coveredby 12 selectedmap sheets of the Detailed Geological Map of Poland, scale 1:50 000, situated in NE Poland. Axes of these landforms formanet composed of four conjugate sets. This isaclassicaljointnet developeddue to horizontal stress, and composed of an orthogonal (extensional) system consisting of longitudinal and transversal sets, and a rhomboidal (shear) system consisting of two diagonal sets. Based on the orientation of glacial morpholineaments, inherited after the originaljoint net in the ice body, ice sheet advance directions - averaged for the area - were determined. This method of reconstructing ice flow direction creates new possibilities of making synthetic regional analyses, in particular in terms of Pleistocene palaeogeographic investigations. The best potential for the method’suse lies in areas of young post-glacial relief. In the region of NE Poland analyzed, these investigations enabled determination of different directions of ice flow within the Mazurian, Warmian and Vistulian ice sheet lobes of the last glaciation. Local changes in ice sheet movement directions were identified, and these reflected basement elevations (e.g. the Wiżajny Elevation). In other cases, basement irregularities influenced the opening of separate crevasse sets (e.g. outside of the Góra Dylewska massif) giving rise to a dominance of individual directions (sets) in the morpholineament orientation. This method can also be used in geological mapping.

11

Glacitektonika wybranych obszarów Polski

Ber A., Dobracki R., Lisicki S., Morawski W., Badura J., Krzyszkowski D., Przybylski B., Urbański K., Kasprzak L., Ruszczyńska-Szenajch H., Wysota W., Turkowska K., Gardziel Z., Harasimiuk M., Lewandowski J, Wójcik A.

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2004

|

nr 408

73-125

PL

Niniejsze zbiorowe opracowanie powstało na podstawie szczegółowych (SMGP w skali 1: 50 000) i przeglądowych materiałów kartograficznych, publikowanych i archiwalnych opracowań autorskich oraz na podstawie Gacitektonicznej mapy Polski w skali 1:1 000 000, i stanowi swoisty, regionalny komentarz tekstowy do tej mapy. W podziale Polski na obszary: północno-zachodni, północny, północno-wschodni, zachodni i środkowozachodni, środkowy i środkowowschodni, południowo-wschodni oraz południowy przedstawiono opisy zaburzonych glacitektonicznie form i osadów powierzchniowych i kopalnych. Występowanie zaburzeń glacitektonicznych w Polsce związane jest przede wszystkim z zasięgami młodszych zlodowaceń i z miąższością ulegającego deformacjom podłoża. Formy i osady były zaburzane albo przez pionowe i poziome naciski aktywnego (transgredującego) lądolodu, albo przez nacisk pionowy na podłoże stagnujących mas lodowych. Prace nad uzupełnianiem zawartych w opracowaniu opisów wybranych obszarów Polski oraz treści Glacitektonicznej mapy Polski w skali 1:1 000 000 będą kontynuowane zarówno przez wnoszenie nowych danych, jak też przez rozszerzanie i uszczegółowianie legendy o nowe wydzielenia i oznaczenia wiekowe.

EN

The presented complete edition was prepared on the base results of the detailed (Detailed Geological Map of Poland in scale 1:50 000) and review geological mapping, published and archival data, as well as an explanations and symbols elaborated for Glaciotectonic Map of Poland in scale 1:1 000 000. Therefore this elaboration, presenting the regional description of the glaciotectonic features within selected regions of Poland, compose specific textural explanations for this map. Within the territory of Poland subdivided on following regions: North-Western, North, North-Eastern, Western, Middle-Western, Middle, Middle-Eastern, Southern, South-Eastern, glaciotectonicly disturbed landforms and sediments either expressed in recent relief or buried (stated in borings or in exposures) were described. Distribution of glaciotectonic features over the territory of Poland is related primarily to the presence younger glaciations and thickneses of the deformable substratum. Generally, the landforms and sediments were deformed by active ice sheets through the horizontal and vertical thrusts of the ice masses, as well as by vertical stress of the stagnant ice masses. The supplementary works under in details description of the glaciotectonic features in particular regions of Poland will be continued, as well as completed the contents of the Glaciotectonic Map of Poland in scale 1:1 000 000.

12

Reconstruction of ice sheet movement from the orientation of linearglacial landforms and glaciotectonic deformations near Kronowo (western Mazury, Poland)

Morawski W.

Geological Quarterly

|

2003

|

Vol. 47, No 4

339–-356

EN

Ice sheet movement in northeastern Poland is reconstructed from analysis of the spatial orientation of glacial landforms and glaciotectonic deformations. The orientations of both positive and negative glacial landforms (morpholineaments) of the Vistulian Glaciation were analysed. These landforms form 4 sets and follow an original crevasse system (joint net) within the ice sheet, probably resulting from horizontal stress exerted as the ice advanced from the north. Esker deposits have been glaciotectonically deformed to form a compressional fan fold, due to limited movement of the ice sheet prior to deglaciation. This movement caused the ice crevasses to be tightened and cut by strike-slip faults. Movement here was from the NNW, as determined from the orientation of deformations. Thus, the ice-flow direction changed at least by 10° during the last phase of the Vistulian Glaciation. If the ice rotated the northeastern portion of the esker, this change may have amounted to 30°.

13

Czy ostatnie zlodowacenie obejmowało wschodnie Mazowsze i Podlasie?

Morawski W.

Przegląd Geologiczny

|

2001

|

Vol. 49 nr 6

551-558

PL

Na terenie wschodniego Mazowsza i Podlasia stwierdzono, na podstawie profili wierceń, występowanie licznych stanowisk organogenicznych osadów interglacjału eemskiego przykrytych osadami gliniasto-piaszczystymi. Stanowiska te występują w obecnie istniejących zagłębieniach bezodpływowych. Na terenie wybranych stanowisk zostały wykonane wykopy, w których stwierdzono, że leżące na osadach eemskich osady gliniasto-piaszczyste to deluwia. Są one zróżnicowane litologicznie i genetycznie oraz zwykle zaburzone procesami spływowymi i pogrązowymi. Podobne stanowiska osadów eemskich nie przykrytych gliną zwałową są znane z obszaru Wysoczyzn Nidzickiej i Kolneńskiej. Zdaniem autora, brak pokrywy gliny zwałowej na osadach eemskich występujących w zagłębieniach bezodpływowych świadczy o tym, że obszar na którym występują nie mógł być pokryty lądolodem młodszym od interglacjału eemskiego. A zatem, przeczą one propozycjom przesuwania granicy zlodowacenia wisły ku południowi.

14

Produkcja wody zdemineralizowanej techniką destylacji membranowej

Gryta M., Tomaszewska M., Karakulski K., Morawski W.

Inżynieria Chemiczna i Procesowa

|

2001

|

T. 22, z. 3B

469--474

PL

Przedstawiono proces demineralizacji wody wodociągowej techniką destylacji membranowej prowadzonej w modułach kapilarnych wykonanych z membran polipropylenowych. Omówiono wpływ sposobu przygotowania wody do procesu na tworzenie się osadów nieorganicznych na membranach. Oceniono stopień hydrofilizacji zastosowanych membran w badania długoterminowych.

EN

The demineralisation process of tap water by membrane distillation carried out with the use of the capillary modules made of polypropylene membranes has been presented. The influence of the pretreatment methods of Iced on a process of the formation of inorganic deposits on the membranes used during the long-term investigation has been evaluated. The phenomena of membrane wettability was also considered.

15

Oczyszczanie wód techniką destylacji membranowej

Gryta M., Tomaszewska M., Morawski W.

Inżynieria Chemiczna i Procesowa

|

2001

|

T. 22, z. 2

311-322

PL

Przeprowadzono badania oczyszczania wody podziemnej i wodociągowej metodą destylacji membranowej (MD). W czasie badań długoterminowych zaobserwowano zmniejszanie się strumienia permeatu. Wykazano, że powodem było blokowanie powierzchni membran przede wszystkim przez osad węglanu wapnia. Przemywanie modułów MD 2% kwasem solnym powodowało oczyszczenie powierzchni membran i przywrócenie ich pierwotnej przepuszczalności, podobnie jak wstępna obróbka wody przez dodatek kwasu solnego do pH = 4 (szczepienie wody). Wstępna obróbka termiczna wody zasilającej umożliwiała oddzielenie fulantu w formie osadu przed procesem MD. Przewodnictwo wody oczyszczonej metodą destylacji membranowej wynosiło 1-5 [mi]S/cm, a zawartość substancji rozpuszczonych (TDS) wynosiła 2,1 ppm.

EN

Water purification by membrane distillation (MD) has been studied. The experiments were carried out by using ground water or tap water as the feed. A rapid flux decline was observed during the operation of the MD process. Basing on the experiments it was found that CaCO3 was the main foulant of the membrane surface. The initial permeability of the membrane can be restored by cleaning the membrane surface using 2% HCl solution. The thermal pre-treatment of raw water followed by filtration permits to eliminate the foulant from the feed in the form of deposit before MD process. There was not noticeable flux decline for the feed pretreated with pH adjustment to 4 by addition of HCl, during the MD process. The conductivity of the water purified with MD was with the range of 1-5 [mi]S/cm and TDS did not exceed 2.1 ppm.

16

Maximum limit of the Vistulian Glaciation in the vicinity of Nidzica, southwestern Mazury Lakeland

Morawski W.

Kwartalnik Geologiczny

|

1999

|

Vol. 43, Nr 1

61-68

EN

Maximum limit of the Vistulian Glaciation in the southwestern Mazury Lakeland was determined on the basis of detailed geomorphologic and geologic fieldworks. The main obstacle for the advancing ice sheet were the end moraines, formed during the Mława Stadial of the Wartanian Glaciation. In spite of lacking tills and morainal features of the last glaciation, a maximum limit of the ice sheet of the Vistulian Glaciation was determined in this area, basing on southern limit of glacial channels, lakes and kettle holes. On the Nidzica Plateau which was a forefield of the ice sheet during the Vistulian Glaciation, there are depressions with biogenic sediments of the Eemian Interglacial, surrounded by patches of older till and its residual lag concentrates.

PL

W dotychczasowych opracowaniach maksymalny zasięg lądolodu ostatniego zlodowacenia w rejonie południowo-zachodnich Mazur był wyznaczany głównie na podstawie danych geomorfologicznych. Szczegółowe prace geologiczno-zdjęciowe wykonane dla opracowania kolejnych arkuszy Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50000 dostarczyły nowych danych umożliwiających uściślenie linii maksymalnego zasięgu lądolodu zlodowacenia wisły na odcinku Dąbrówno-Nidzica-Muszaki-Wielbark oraz potwierdziły, że położona na południe od niej Wysoczyzna Nidzicka została uformowana w stadiale mławy zlodowacenia warty. W zachodniej części terenu zapora dla lądolodu był pas wzgórz morenowych w rejonie Szkotowa. Ku wschodowi, na przedpolu wysoczyzny występują ostańce erozyjne z niej wyodrębnione, uważane dotychczas za moreny czołowe maksymalnego zasięgu lądolodu ostatniego zlodowacenia. Stanowiły one pierwotnie ciąg dużych form akumulacyjnych - prawdopodobnie moren czołowych, powstałych w okresie zlodowacenia warty. Jest możliwe, że pomiędzy te formy (ostańce) wkroczyły ku południowi wąskie loby czy jęzory lodowe. Powierzchnia Wysoczyzny Nidzickiej jest zerodowana i zdenudowana. Charakteryzuje ją rozbudowana sieć drenażu, w który zostały włączone wszystkie zagłębienia bezodpływowe. Na obszarze tym brak jezior. W suchych dolinkach stwierdzono występowanie osadów organogenicznych, bez przykrycia osadami glacigenicznymi, datowanych palinologicznie na interglacjał eemski. Obszar na N od linii maksymalnego zasięgu lądolodu zlodowacenia wisły leży niżej niż Wysoczyzna Nidzicka. Cechuje go bardzo żywa rzeźba polodowcowa, z licznymi jeziorami i zagłębieniami bezodpływowymi, przeważnie nie włączonymi w bardzo słabo rozwiniętą sieć drenażu. Na obszarze tym występuje wyjątkowo gęsta sieć rynien subglacjalnych, których południowe zakończenia znaczą zasięg czaszy lodowej. Zakończenia rynien Łyny i Koniuszynu wykazują charakterystyczne wygięcia spowodowana zmianą kierunku płynięcia strumieni lodowych napotykających zaporę. W strefie maksymalnego zasięgu lądolód zlodowacenia wisły był ubogi w materiał morenowy i nie pozostawił znaczących form akumulacyjnych, a na przedpolu brak poziomu sandrowego związanego bezpośrednio z tym zasięgiem. Duże formy akumulacyjne występujące na północ od omawianego obszaru znaczą etapy recesyjne zlodowacenia wisły, zaś związane z nimi tarasy sandrowe tworzą na omawianym obszarze 6 poziomów. W strefie maksymalnego zasięga lądolodu występują silne deformacje glacitektoniczne (nasunięcia i wyciśnięcia), sięgające osadów oligocenu. Zdaniem autora, powyższe fakty przeczą opublikowanym ostatnio propozycjom (S. Lisicki, 1998; D. Gałązka i in., 1998) dotyczącym powstania wysoczyzny pomiędzy Mławą a Nidzicą w stadiale świecia zlodowacenia wisły i obniżenia - do stadiału -rangi omawianego zasięgu lądolodu.

17

Lithology of the Late Pleistocene sands for stratigraphic and palaeogeographic correlation in Muszaki area, southwestern Mazury Lakeland

Morawski W., Kenig K.

Kwartalnik Geologiczny

|

1999

|

Vol. 43, Nr 1

69-78

EN

Detailed geologic studies in the Muszaki region enabled testing of lithologic analysis of sandy series for stratigraphic and palaeogeographic correlation. Significant variation in grain size, content of heavy minerals and roundness of quartz grains was found for sands of the plateau, erosive outliers and erosive terraces of the Middle Polish Glaciations (Saalian), as well as for outwash terraces of the Vistulian Glaciation.

PL

W trakcie prac geologiczno-zdjęciowych dla opracowania arkusza Muszaki Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, rozpoznano ostańce erozyjne wyodrębnione z Wysoczyzny Nidzickiej z okresu zlodowaceń środkowopolskich. Pomiędzy ostańcami a wysoczyzną oraz wokół ostańców wyróżniono 6 poziomów tarasów sandrowych z deglacjacji ostatniego zlodowacenia. Tarasy I-III i VI są tarasami akumulacyjnymi, natomiast tarasy IV i V stanowią cokoły erozyjne, przykryte jedynie cienką i nieciągłą pokrywą sandrową. Zarówno ostańce erozyjne, jak i tarasy sandrowe są zbudowane z jednakowych makroskopowo piasków ze żwirami, o miąższości do ok. 80 m w ostańcach i do ponad 30 m na tarasach. Osady te zostały rozpoznane w profilach 7 wierceń badawczych (2 na ostańcach, 4 na tarasach i 1 na wysoczyźnie), gdzie zostały opróbowane, a próbki poddano badaniom laboratoryjnym. Dodatkowo wykonano kilkadziesiąt sond mechanicznych do głębokości 10-25 m, z których pobrano próbki piasków co 1 m. Duża różnorodność genetyczna i stratygraficzna osadów piaszczystych w bezpośrednio ze sobą sąsiadujących bardzo dobrze czytelnych formach przy szczegółowym rozpoznaniu stratygraficznym dawała wyjątkową szansę przetestowania przydatności badań litologicznych osadów piaszczystych dla wnioskowania stratygraficznego i paleogeograficznego. Dla 655 próbek z rozpoznanych serii piaszczystych zostały wykonane analizy uziarnienia, składu minerałów ciężkich, stopnia obtoczenia ziarn kwarcu oraz zawartości węglanu wapnia, Na podstawie badań litologicznych przeprowadzono analizę porównawczą serii piaszczystych w celu odróżnienia osadów budujących sąsiadujące ze sobą różne genetycznie i stratygraficznie formy. Celem tych badań było danie odpowiedzi na pytanie czy przy ogromnym zróżnicowaniu piaszczystych osadów plejstoceńskich jest możliwe uchwycenie przekonywających różnic lub podobieństwa. Badania te dały wyniki pozytywne. Porównanie zespołu cech litologicznym w ujęciu ilościowym pozwoliło z jednej strony stwierdzić podobieństwo serii piaszczystych budujących wysoczyznę, ostańce erozyjne z niej wyodrębnione oraz cokoły erozyjne im towarzyszące. Z drugiej strony stwierdzono pokrewieństwo serii piasków sandrowych budujących poszczególne tarasy akumulacyjne. W szczególności analizy składu minerałów ciężkich i stopnia obtoczenia ziarn kwarcu pozwoliły odróżnić osady wodnolodowcowe, o krótszym transporcie i bliższym związku z lądolodem, budujące ostańce i cokoły erozyjne, od osadów sandrowych, które podlegały droższemu transportowi. Odmienność ta jest czytelna mimo zróżnicowania facjalnego w obrębie osadów budujących ostańce i cokoły erozyjne, mimo zróżnicowania osadów budujących poszczególne tarasy sandrowe, jak również zróżnicowania w obrębie tych samych tarasów, co pozwoliło na wyróżnienie kilku stref przepływu wód sandrowych. Wyniki badań dostarczyły dodatkowych argumentów, które potwierdziły dokonane wcześniej ustalenia stratygraficzne i paleogeograficzne (W. Morawski, w druku a). Masyw Jastrzębiej Góry, dotychczas uważany za morene czołową z okresu ostatniego zlodowacenia (A. Mańkowska, W. Słowański, 1978), został zinterpretowany jako ostaniec erozyjny, podobnie jak ostaniec Złotych Gór. Ostańce te to prawdopodobnie moreny czołowe powstałe w stadiale mławy zlodowacenia warty. Tarasy IV i V wokół ostańców, uważane dotychczas za tarasy akumulacyjne z recesji ostatniego zlodowacenia (op. cit.), są cokołami erozyjnymi wyciętymi w osadach ostańców, jedynie z cienką pokrywą sandrową. Przedstawione wyniki badań mogą posłużyć do porównań ułatwiających interpretację paleogeograficzną i stratygraficzną piaszczystych poziomów międzymorenowych badanych w profilach wiertniczych.

18

Biogenic sediments of the Eemian Interglacial on the Nidzica Plateau, southwestern Mazury Lakeland

Morawski W., Krupiński K., Winter H.

Kwartalnik Geologiczny

|

1999

|

Vol. 43, Nr 1

79-84

EN

Biogenic deposits of small lakes and bogs of the Eemian Interglacial were found in kettle holes on the Nidzica Plateau, southwestern Mazury Lakeland. Absence of any glacigenic cover of these deposits proves that the plateau developed during the Mława Stadial of the Wartanian Glaciation. It has located therefore outside the ice sheet limit of the Vistulian Glaciation.

PL

W ramach badań geologicznych dla opracowania arkuszy Nidzica i Muszaki Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 zbadano cztery nowe stanowiska osadów biogenicznych na Wysoczyźnie Nidzickiej stanowiącej bezpośrednie przedpole maksymalnego zasięgu zlodowacenia wisły. Wszystkie cztery stanowiska to wypełnienia niewielkich jeziorek lub bagienek w lokalnych zagłębieniach, stanowiących fragmenty sieci drenażu na wysoczyźnie. Osady biogeniczne występują tuż pod powierzchnią terenu lub są przykryte jedynie osadami deluwialnymi. Powierzchnia wysoczyzny i zbocza dolinek są pokryte płatami gliny zwałowej stadiału mławy zlodowacenia warty lub kamienistymi rezyduami po tej glinie. Pod serią osadów biogenicznych występują piaski wodnolodowcowe ze żwirami, a pod nimi glina zwałowa stadiału wkry zlodowacenia warty, która miejscami odsłania się w zboczach wysoczyzny i dolinek ją rozcinających. Stanowisko Rogóżek znajduje się ok. 9 km na zachód od Nidzicy. Pod odwapnionymi deluwiami występują namuły torfiaste, które podściela mułek ilasty. Wyniki analizy pyłkowej wskazują, że sedymentacja tych osadów przebiegała w czasie występowania luźnych lasów sosnowo-brzozowych, a następnie zwartych, mieszanych zbiorowisk dębowych z leszczyną, wiązem i jesionem. Cechy spektrum pozwalają wiązać sedymentacje tych osadów ze starszą częścią interglacjału eemskiego. Dwa stanowiska Rozdroże są położone ok. 3 km na zachód od Nidzicy. W stanowisku południowym pod torfami i namułami torfiastymi występują iły jeziorne, podścielone glina zwałowa stadiału wkry zlodowacenia środkowopolskiego. W stanowisku północnym pod deluwiami występują namuły torfiaste i torf, niżej leży ił mułkowaty oraz mułek ilasty, a pod nim glina zwałowa. Spektra pyłkowe 3 próbek z profilu południowego wskazują na akumulację w czasie występowania umiarkowanie zwartych lasów sosnowych z brzozą, dębem i leszczyną, a w górnej części zwartych, mieszanych zbiorowisk dębowo-leszczynowych z domieszką wiązu, jesionu, cisa i lipy. Spektra pyłkowe 2 próbek osadów ze stanowiska południowego wskazują, że ich akumulacja przebiegała w czasie występowania lasów dębowych z obfitą leszczyną, a w górnej części umiarkowanie zwartych lasów sosnowych z nieliczną domieszką innych drzew. Cechy spektrów próbek z obu profili pozwalają wiązać akumulację tych osadów z interglacjałem eemskim. Stanowisko Bartoszki jest położone ok. 5 km na wschód od Nidzicy. Pod deluwialnymi namułami piaszczystymi występują namuły torfiaste oraz torf z kawałkami drewna. Osady biogeniczne są podścielone piaskami ze żwirami stadiału mławy zlodowacenia środkowopolskiego. W wyniku analizy pyłkowej trzech próbek stwierdzono spektra charakterystyczne dla integracjału eemskiego. Zbadane stanowiska świadczą, że zagłębieniach na powierzchni Wysoczyzny Nidzickiej występowały w interglacjale eemskim jeziorka i bagienka w których zachodziła akumulacja osadów biogenicznych. Ten wyniesiony obszar wysoczyzny nie został przykryty żadnymi osadami glacigenicznymi w okresie zlodowaceń północnopolskich. Powyższe dane wskazują, że Wysoczyzna Nidzicka została uformowana w stadiale mławy zlodowacenia warty.

19

Otrzymywanie węgli syntetycznych z odpadów poli(tereftalanu etylenu) - PET

Gryta M., Morawski W.

Karbo

|

1998

|

Nr 5

167-170

PL

Przeprowadzono badania karbonizacji odpadów poli(tereftalanu etylenu) - w celu otrzymania węgli syntetycznych. Karbonizację polimeru prowadzono w atmosferze gazu inertnego. Jako surowiec do procesu wykorzystano rozdrobnione nie barwione butelki z PET. Przebieg procesu karbonizacji modyfikowano poprzez dodanie do PET soli nieorganicznych.

EN

A research on carbonisation of polyethylene terephtalate wastes in order to prepare synthetic coals was carried out. The polymer carbonisation took place in the presence of inert gas. Broken up, not coloured bottles from PET were used as a raw material. The carbonisation process was modified by adding of inorganic salts to PET.